پخش آنلاین نواهای اسلامی

(كافى)‏

با توجه به اینكه یكى از نیازهاى مبلّغان گرامى، آشنایى با منابع دست اوّل شیعه مى‏باشد، قصد داریم در هر شماره از مجله، یكى از این منابع را به همراه مؤلفش، به اختصار معرفى كنیم.

الكافى‏

این كتاب، تألیف محدث گرانقدر شیعه، ابوجعفر، محمد بن یعقوب كلینى رازى است. ایشان برجسته‏ترین عالم شیعه در آغاز قرن چهارم هجرى مى‏باشد كه در روستاى كُلَین (واقع در كنار اتوبان قم - تهران و 38 كیلومترى شهر رى) و در عصر امامت امام عسكرى - علیه‏السلام - متولد شد (1) و در تاریخ 329 ه. ق در بغداد وفات یافت.

این اثر ارزشمند، شامل مجموعه روایات اصول و فروع دین مى‏باشد كه از ائمه - علیهم‏السلام - نقل گردیده است.

شیخ كلینى، با سفر به شهرها و روستاهاى سرزمینهاى اسلامى و ارتباط با روات احادیث و دستیابى به اصول چهارصد گانه شیعه كه توسط یاران ائمه - علیهم‏السلام - نگاشته شده‏اند و با ارتباط با نواب خاص امام زمان - علیه‏السلام -، مجموعه‏اى ارزشمند و اثرى گران‏بها و كتابى معتبر و جامع به نگارش در آورده است.

كتاب كافى، از زمان تألیف تاكنون كه بیش از هزار سال مى‏گذرد همواره مورد توجه عالمان دینى، فقها و محدثین بزرگ بوده و هیچ محققى در حوزه دینى و عرصه معارف اسلامى، از رجوع به آن بى‏نیاز نیست و بزرگان شیعه، در منابع مهم روایى و تألیفات ارزشمند خود به آن استناد نموده‏اند.

شیخ مفید مى‏فرماید: كتاب كافى از بهترین كتابهاى شیعه و پر فایده‏ترین آنهاست. (2)

شهید اول، محمد بن مكى در اجازه‏اش به ابن خازن نوشته است: كتاب كافى، كتاب روایى است كه تاكنون اصحاب و علماى شیعه مانند آن را ننگاشته‏اند. (3)

ویژگی‌هاى كتاب‏

1. از ویژگیهاى مهم این كتاب، هم عصر بودن مؤلف آن با سُفراى امام زمان - علیه‏السلام - و دسترسى داشتن وى به آنها است. خصوصاً كه سفراى آن حضرت در شهر بغداد بودند و كلینى نیز در آن شهر بوده و سال وفات وى مصادف با سال وفات آخرین سفیر امام عصر - علیه‏السلام - على بن محمد سَمُرى بوده است.

2. مؤلف در این كتاب، مقید به ذكر كل سند تا امام معصوم - علیه‏السلام - است و این خود ارزش و اعتبار خاصى را به روایات كتاب مى‏دهد.

3. در این كتاب، روایات به ترتیب اعتبار آورده شده‏اند و روایات اول هر باب از جهت سند و اعتبار از درجه بالاترى برخوردارند.

4. این كتاب، شامل تمام علوم و معارف اسلامى و اكثر مباحث عقیدتى و فقهى است كه از اهل بیت - علیهم‏السلام - روایت شده و به دست مؤلف آن رسیده است.

5. كتاب كافى، حاوى بیش از 16 هزار روایت است، كه این تعداد روایت، از تمام روایات صِحاح سِتّه نیز بیش‏تر است.

شرح‌هاى كتاب‏

1. جامع الأحادیث و الأقوال، نوشته شیخ قاسم بن محمد بن جواد بن الوندى متوفى بعد از سال 1100 ه. ق.

2. الدرّ المنظوم من كلام المعصوم - علیه‏السلام -، على بن محمد بن حسن بن زین الدین شهید ثانى، در گذشته 1104 ه. ق.

3. شرح ملا صدراى شیرازى، در گذشته 1050 ه. ق.

4. مِرآة العقول فى شرح أخبار آل الرسول، نوشته علامه مجلسى، در گذشته به سال 1110 ه. ق.

5. الوافى، نوشته فیض كاشانى، متوفاى 1091 ه. ق.

ترجمه فارسى‏

1. تُحفة الاولیاء، نوشته محمدعلى بن حاج محمد حسن اردكانى.

2. الصافى (شرح اصول كافى و شرح فروع كافى)، نوشته شیخ خلیل بن غازى قزوینى.

3. ترجمه و شرح دانشمند معاصر، سیدجواد مصطفوى.

پی‌نوشـــــــت‌ها:

1) پدرش یعقوب بن اسحاق، مردى با فضیلت و پاك سرشت بود، آرامگاه این مرد متقى، در روستاى كلین، زیارتگاه شیعیان است.

2) الذریعة الى تصانیف شیعه، علامه شیخ آقا بزرگ تهرانى، انتشارات دارالاضواء، بیروت،ج‏13، ص‏95.

3) كتاب ویژه‏نامه كلینى، نشر ستاد بزرگداشت كلینى، ص‏26.

تكرارپذیری حادثه عاشورا

مهدی رستم نژاد، چاپ اول، یاقوت، 1380، رقعی، 135 ص، 450 تومان.

«كل یوم عاشورا و كل ارض كربلا» شعار برجسته كربلا است. آیا لحظه‌ای در محتوای این شعار تفكر كرده ایم؟ آیا در چرایی رخداد عاشورا اندیشیده ایم؟ چه می‌شود كه امت نمازخوان پیامبرصلی الله علیه وآله - و حتی برخی صحابه و كسانی كه امام حسین علیه السلام را در آغوش آن حضرت دیده اند - به روی خاندان پیامبر خود شمشیر می‌كشند و چه سنگدلی ها؟

مگر كوفه پایگاه تشیع و علی علیه السلام نبود؟ مگر عراق مركز نفوذ امیرمؤمنان و ولایتیان نبود؟ مگر مسلمانان آن روز، این آیه را نخوانده بودند كه «قل لا اسالكم علیه اجرا الا المودة فی القربی‌» (1) ؛ «ای پیامبر! بگو از شما مزدی جز مودت و دوستی خاندانم نمی‌خواهم.‌» پس چرا كربلا و عاشورا رخ داد؟ آیا امكان ندارد نظیر آن حادثه امروز تكرار شود؟

این كتاب با بر شمردن علل حادثه كربلا و معرفی آن زمان، نمونه‌های روشن حركت بنی امیه‌ای امروز را با مدرك نشان می‌دهد و مانند كتاب «رسالت خواص‌» و «عبرت‌های عاشورا»، آینه نمودهای «كل یوم عاشورا...‌» است و نشان می‌دهد كه توطئه، قطعی و در حال وقوع است نه صرف توهم.

امروز امریكا و صهیونیزم نقش ابوسفیان‌ها و ارباب سقیفه را بازی می‌كنند و آنان كه در سال‌های پس از انقلاب تا كنون، توطئه‌های شوم و آشوب‌های گنبد و تركمن صحرا، خوزستان، كردستان، كودتای نوژه، جنگ تحمیلی و سازمان‌های تروریستی مثل منافقین را شكست خورده و ناكارآمد دیدند به این نتیجه رسیدند كه اسلام را از درون بپوسانند تا اسلام ناب به اسلام امریكایی استحاله یابد. امریكا یقین دارد كه به جای سربازان اسلام ناب و مطهری‌ها و بهشتی‌ها و رجایی‌ها، تنها یك گروه می‌توانند حاكم شوند و آنان مسلمانانی هستند كه به نماز و روزه، تسبیح و سجاده و ظواهر اسلامی مسلمند ولی شتر امریكا را رم نمی‌دهند و به فرمایش حضرت امام خمینی قدس سره «اذان آنان برای منافع انگلیس ضرر ندارد.‌» نظیر حاكمان سایر كشورهای اسلامی كه هم اهل تظاهر به ظواهر اسلامی هستند و هم گاو شیرده و بی آزاری برای بیگانگان.

راه كار بیگانگان، همان كاری است كه بنی امیه كردند. ابوسفیان و فرزندانش كه از آغاز تا جنگ بدر با همكاری ابوجهل و تا عام الفتح یك تنه رئیس ستاد كفر بر ضد پیامبرصلی الله علیه وآله بود، پس از چندی، به ریاست جهان اسلام می‌رسند.

كتاب حاضر نشان می‌دهد كه چگونه امروز حوادث صدر اسلام و حادثه كربلا در حال تكرار است.

در مقدمه می‌خوانیم: «كتاب حاضر، ابتدا درباره آزمایش‌های الهی سخن می‌گوید و سپس در سه فصل، به بیان توطئه‌های منافقان صدر اسلام، علیه امام علی علیه السلام و تقدس زدایی از اصل «ولایت‌» می‌پردازد و مسیر انحراف جامعه را از اسلام اصیل تا رویارویی با امام علیه السلام مورد كنكاش قرار می‌دهد.‌»

این اثر، برای مخاطبان جوان درس آموز بوده و سرمایه سخن برای مبلغان به شمار می‌آید. نویسنده از لفاظی و پرحرفی پرهیز كرده و به مستندسازی پرداخته است. استفاده از این اثر برای كسانی كه می‌خواهند از روند تطورات فكری جامعه عقب نمانده و در لغزشگاه‌هایی كه بیگانگان سر راه اسلام ناب كمین زده اند نیفتند، توصیه می‌شود.

جام عبرت

بررسی عملكرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تكیه بر بیانات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)

نویسنده: سید حسین اسحاقی

ناشر: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

نوبت چاپ: 1/5/1380

قیمت: 11000 ریال

تعداد صفحات: 240 صفحه

این كتاب در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول و دوم به طرح و بررسی عملكرد و وظایف خواص و عوام در صحنه عاشورا اختصاص دارد و از ریشه‌های انحراف و خشكاندن كج روی‌ها سخن به میان می‌آورد. در بخش سوم به آموزه‌ها و عبرت‌های عاشورا پرداخته شده و در آخرین بخش، به رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوی صحیح در تبلیغ دریچه‌ای گشوده است.

در بخش سوم این كتاب می‌خوانیم:

«امام حسین علیه السلام به همه انسان‌های آزاده آموخت كه می‌توان تنها جنگید و از نیروی دشمن ترسی به دل راه نداد. انسان الهی و پیرو حسین بن علی علیهما السلام، چنانچه نیروی خود را در مقابل دشمن ناچیز دید، نباید صحنه مبارزه را ترك كند، بلكه باید با توكل به قدرت بی پایان الهی با تمام وجود مقاومت كند.

حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: «والله لو تظاهرت العرب علی قتالی لما ولیت عنها؛ به خدا سوگند اگر تمام عرب پشت هم دهند تا با من بجنگند، از آن‌ها روی بر نمی‌تابم.‌»

ثار الله (خون حسین علیه السلام در رگ‌های اسلام)

نویسنده: حسین عندلیب همدانی رحمه الله

انتشارات: در راه حق

قطع: وزیری

تعداد صفحات: 335 صفحه

قیمت: 1000 تومان

این كتاب در چهار فصل تدوین شده است:

فصل اول این كتاب به «شخصیت شناسی‌» امام حسین علیه السلام پرداخته و آیات و روایات مربوط به امام حسین علیه السلام را مورد توجه قرار داده است. در این فصل، شخصیت آن حضرت با توجه به دو منبع اصیل «كتاب و سنت‌» بررسی شده است.

«مقتل نگاری‌» عنوان فصل دوم كتاب است: در این فصل به مباحثی همچون نخستین مقتل، منابع اولیه مقتل، مقاتل اهل سنت، دفاع از لهوف و... پرداخته شده است.

فصل سوم كتاب با عنوان «گزیده‌هایی از مقتل امام حسین علیه السلام و یاران او»، مباحثی همچون نكته‌هایی قطعی در تحلیل قیام امام حسین علیه السلام، یاران با وفای امام، آشنایی با شهر كوفه و... را در بر دارد.

نویسنده محترم در فصل چهارم كتاب با عنوان «رثا و سوگواری‌» ، موضوعاتی مثل زبان حال، پیشینه مرثیه سرایی در اسلام، نخستین رثا، شهیدان شاعر و... را تبیین نموده است.

پی‌نوشـــــــــــــــت:

1) بیش از ده بار در قرآن كریم آمده است.

تحف العقول عن آل الرسول

این كتاب یكى از مجموعه‏هاى ارزشمند اسلامى و از منابع دست اوّل شیعه در عرصه اخلاق و حدیث و موعظه مى‏باشد كه از قرن چهارم به یادگار مانده و حدیثهاى برگزیده‏اى را از پیامبر اسلام‏صلى‏الله‏علیه‏وآله و امامان معصوم‏علیهم‏السلام و سایر پیامبران درباره حكمت، مواعظ، علوم و معارف اسلام گرد آورده؛ احادیثى كه هر چند نام راویانش ذكر نشده؛ اما تك تك مضامینش مورد تأیید كتاب و سنت و منطبق با احادیث مُسْنَد است و با فرهنگ اهل بیت‏علیهم‏السلام كاملاً مطابقت دارد.

آشنائى نزدیك و بهره‏گیرى از این كتاب براى همه به‏ویژه مبلغان دینى ضرورتى انكارناپذیر است.

حسن بن على بن شعبه حرّانى، مؤلف این كتاب در این زمینه مى‏گوید: «پس از آنكه دیدم علماى شیعه درباره فقه و حلال و حرام، كتابهاى فراوانى نگاشته‏اند، بر آن شدم تا مجموعه‏اى پدید آورم كه در آن، سخنان حكمت‏آموز و موعظه‏هاى پیامبر اكرم و اهل بیت آن حضرت جمع شده باشد تا هم گنجینه‏اى براى مراجعه خودم وهم مراجعه علاقمندان به خاندان رسالت گردد.

كتب حدیث علماى شیعه، روایات زیادى درباره حلال و حرام و واجبات و مستحبات دارند. چندان كه ثوابش را خدا ثبت كرده، و آیندگان را از رنج تألیف بى‏نیاز ساخته و بار تصنیف را از دوش آنها برداشته‏اند؛ اما در علومى كه از بزرگان اهل بیت‏علیهم‏السلام وارد شده به روایاتى برخوردم مشتمل بر: حكمتهاى رسا، پندهاى شفابخش، تشویق به سراى جاوید، دل كندن از دنیاى ناپایدار، نوید، تهدید، ترغیب بر اخلاق و كردار نیك، نهى از خوبیها و كارهاى بد، دعوت به پرهیزكارى و تحریص به پارسایى كه قسمتى از این مضامین در سفارشها، خطبه‏ها، نامه‏ها و عهدهاى مفصل بیان شده است. در میان كتابهاى دانشمندان شیعه نوشته‏اى بى‏نیازكننده و كتابى قابل اعتماد كه نیازم را برطرف سازد و خواسته‏ام را تأمین كند، در این زمینه‏ها نیافتم، به ناچار روایاتى كه مشتمل بر این مضامین بود گرد آوردم، و حدیثهایى نادر و بدیع، مفاهیمى عالى و زیبا كه هم جنس و هم شكل، و همانند و همسان آنها بود ضمیمه كردم.‌» (1)

مؤلف

ابو محمّد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرّانى حَلَبى، از شخصیتهاى برجسته و درخشان فقهاى شیعه و از محدثین بلندآوازه قرن چهارم هجرى مى‏باشد. او در حرّان كه یكى از روستاهاى اطراف شهر حلب در سوریه است به دنیا آمد. وى از معاصرین شیخ صدوق بوده از محمّد بن همام اسكافى متوفاى 336 هجرى بهره برده است.

ابن شعبه، شاگردان متعددى تربیت كرده است كه مهم‏ترین و درخشان‏ترین آنان شیخ مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان، متوفاى سال 413 هجرى است.

علامه خوانسارى، مؤلف كتاب روضات الجنات درباره او چنین مى‏گوید: «فاضل فقیه و عالم متبحر و بلند پایه، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى حلبى، كتاب تحف العقول را پدید آورده كه در آن اخبار و مواعظ قابل توجهى از پیامبران و امامان معصوم‏علیهم‏السلام وجود دارد و اصحاب و فقهاى شیعه همه بر آن اعتماد كرده‏اند.‌» (2)

علاوه بر عظمت و وثاقت و علو شأن و رفعت مقام علمى و عملى مؤلف جلیل القدر كه مورد ستایش و تمجید علماى بزرگ مانند شیخ حر عاملى و علامه مجلسى و صاحب ریاض و دیگران بوده و به احادیث كتابش علما و فقهاى ما استناد كرده‏اند،

مؤلف محترم نام زیبایى براى كتاب انتخاب كرده و بهترین تحفه‏ها را به عقل و اندیشه مردم اهدا كرده. (3)

تُحَفُ العُقول از زمان نگارش تا كنون در طول هزار سال پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه واقع شده و از منابع موسوعه‏هاى بزرگ روایى همچون وسائل الشیعه و بحار الانوار محسوب مى‏شود.

از منظر اهل نظر

شخصیت نگار برجسته، علامه محمّدباقر خوانسارى در كتاب روضات الجنات درباره این كتاب مى‏فرماید: «كتاب تحف العقول عن آل الرسول كتابى گسترده و داراى فواید فراوان است و مورد اعتماد اصحاب و علماى شیعه مى‏باشد. (4)

محدث قمى مى‏فرماید: تحف العقول كتابى پرفایده، نفیس، و مشهور بین علماست علامه مجلسى فرموده نظم این كتاب قدیمى حكایت از مقام بلند مؤلف دارد. بیش‏تر این كتاب از موعظه و اصول معلوم تشكیل شده است كه احتیاجى به سند ندارد.‌» (5)

علامه سید حسن صدر مى‏فرماید: ابن شعبه حرانى شیخ اقدم و امام اعظم ماست كه كتاب تحف العقول را نگاشته؛ كتابى كه مانند آن تصنیف نشده است. (6)

برخى از عناوین تحف العقول

- وصیتها و مواعظ و سخنرانیهاى پیامبرصلى‏الله‏علیه‏وآله

- خطبه‏ها و نامه‏ها و وصایاى حضرت على‏علیه‏السلام

- احتجاجها، نامه‏ها، سخنرانیها و خطبه‏ها و مواعظ سایر معصومین‏علیه‏السلام تا امام حسن عسكرى‏علیه‏السلام

- روایات و موضوعات مفید و سودمند دیگر از ائمه‏علیهم‏السلام

- رساله حقوق امام زین العابدین‏علیه‏السلام

- مناجات موسى‏علیه‏السلام و مناجات و مواعظ عیسى‏علیه‏السلام

- این كتاب در مورد امام عصرعلیه‏السلام روایتى نیاورده است. ابن شعبه در این مورد چنین توضیح مى‏دهد: از توقیعات و مكاتبات حضرت صاحب الزمان‏علیه‏السلام با همه تواتر و استقامتى كه در میان شیعه دارد چیزى نیاوردیم؛ چون حدیثى كه با وضع كتاب و مطالب اینجا (موعظه، خطابه و حكمت) تناسبى داشته باشد بدست نیاوردیم، با اینكه عقیده ما در حق آن بزرگوار همان عقیده‏اى است كه درباره پدران پیشینش ائمه راشدین سلام اللّه علیهم اجمعین داریم. (7)

از میان ترجمه‏هاى موجود این كتاب ارزشمند، ترجمه آیة اللّه احمد جنتى كه توسط ناشرین مختلف چاپ شده است براى استفاده مبلغین مناسب مى‏باشد.

پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:

1) تحف العقول، حسن بن شعبه حرّانى، نشر جامعه مدرسین، قم، 1417 ق، مقدمة المؤلف.

2) روضات الجنات، محمدباقر خوانسارى، نشر اسماعیلیان، قم، 1390 ق، ج 2، ص 289.

3) مقدمه تحف العقول، ترجمه آیة اللّه جنتى، نشر امیر كبیر، تهران، 1382، ص 8.

4) روضات الجنات، ج 2، ص 289.

5) فوائد الرضویه، محدث قمى، ص 109.

6) فرهنگ كتب حدیثى شیعه، سید محمود مدنى، نشر امیر كبیر، تهران، 1385، ج 1، ص 340.

7) تحف العقول، نشر جامعه مدرسین، خاتمه بخش سخنان امام عسكرى‏علیه‏السلام.

جامعه برتر

نویسنده: محمد عابدی

ناشر: نور السجاد

نوبت چاپ: اول/ زمستان 1380

شمارگان: 5000 نسخه

قیمت: 9000 ریال

تعداد صفحات: 264

كتاب «جامعه برتر» با نگاهی عمیق و نو در كلمات گهربار امیرالمؤمنین علیه السلام، بحث امر به معروف و نهی از منكر را مورد بررسی قرار داده است.

این كتاب پس از یك مقدمه تحت عنوان سخن پژوهشكده و یك پیش گفتار، در هفده بخش تنظیم شده است. در پیش گفتار، خوانند با جایگاه امر به معروف و نهی از منكر آشنا می‌شود.

در بخش اول، فلسفه و آثار امر به معروف و نهی از منكر مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، پیش گامان این امر خطیر مطرح شده اند. موضوعاتی مثل: مساله شناخت، منكرشناسی، هزینه‌های امر به معروف و نهی از منكر، وظیفه كتاب برای مبلغان

شهروندان در برابر آمر و ناهی، ویژگی‌های پاسداران معروف، راه كارهای تاثیرگذاری و... از جمله مباحثی است كه در بخش‌های مختلف این كتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

نفوذ صهیونیسم بر رسانه‌های خبری و سازمان‌های بین المللی

مؤلف: فؤاد بن سید عبدالرحمن الرفاعی

مترجم: حسین سروقامت

نوبت چاپ: اول/1377

شمارگان: 3300 صفحه

قطع: رقعی

تعداد صفحات: 156 صفحه

قیمت: 500 تومان

این كتاب در دو مقدمه و شش فصل تنظیم شده است. مقدمه اول از مؤلف و مقدمه دوم از مترجم می‌باشد.

در فصل اول كتاب، ضمن تبیین نقشه‌های صهیونیسم برای تسلط بر رسانه‌های خبری، خبرگزاری‌ها و مطبوعات جهانی، نفوذ بر مطبوعات انگلستان، آمریكا و فرانسه مورد بررسی و كنكاش قرار می‌گیرد.

فصل دوم كتاب به بررسی سیطره صهیونیسم بر صنعت سینما، تلویزیون، تئاتر و نفوذ در فرهنگ كشورها از راه آگهی‌های تجاری می‌پردازد و بعضی از روش‌های تهاجم فرهنگی صهیونیسم علیه مسلمانان را بررسی می‌كند.

فصل سوم، فشار صهیونیسم بر اروپا و آمریكا و بلوك كمونیستی (سابق) را روشن می‌سازد.

در فصل چهارم: خواننده محترم با نفوذ صهیونیسم بر مؤسسات بین المللی آشنا می‌شود.

بحث صهیونیسم و سایر ابزارها برای نابودی جوامع بشری (ابتذال و عریانی، انحرافات جنسی، جاسوسی و خیانت) در فصل پنجم كتاب بررسی می‌شود.

بحث‌هایی مثل گونه‌هایی از مبارزه علیه صهیونیسم، كشف معما (چه راهی را پیش گیریم؟) و چرا یهودی لعن می‌شود؟ در فصل ششم كتاب بیان گردیده است.

نویسنده این كتاب كه خود اهل كویت، و از جمله كسانی است كه آثار شوم نفوذ صهیونیسم بر ممالك اسلامی و فرهنگ آنان را در منطقه خاورمیانه از نزدیك دیده و لمس كرده است، در این نوشته بر این باور است كه برای مقابله با صهیونیسم، نخست باید آن را شناخت و از كاربرد ابزارهای آن‌ها اطلاع دقیق به دست آورد.

كبریت احمر در شرایط منبر

مؤلف: محمدباقر خراسانی قاینی بیرجندی

ناشر: انتشارات اسلامیه

شمارگان: 3000 جلد

نوبت چاپ: چهارم/1380

تعداد صفحات: 510 صفحه

قطع: وزیری

قیمت: 2000 تومان

این كتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول كتاب شامل یك مقدمه و چهار فصل می‌باشد.

در مقدمه بخش اول كتاب، خواننده محترم با علم منبر، فایده و موضوع آن آشنا می‌شود.

در فصل اول كتاب، فضیلت موعظه و در فصل دوم 20 شرط از شرایط واعظ و منبر مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل سوم، 8 شرط از شرایط مستمعین مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل چهارم كتاب به بیان شرایط منبر كه شامل 6 شرط می‌باشد، پرداخته است. بخش دوم كتاب شامل 30 مجلس و یك خاتمه است. در این بخش، 30 موضوع تبلیغی مورد بحث قرار گرفته است.

امام مهدی علیه السلام از ولادت تا ظهور

تالیف: آیت الله سید محمد كاظم قزوینی رحمه الله

ترجمه و تحقیق: علی كرمی - سید محمد حسینی

ناشر: دفتر نشر الهادی

چاپ: دوم/پاییز 78

شمارگان: 3000 نسخه

قیمت: 2500 تومان

این كتاب كه موضوع امام مهدی علیه السلام را از تولد تا ظهور به عنوان یكی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائل دینی مورد بررسی و تبیین قرار داده است، در 24 بخش تنظیم شده كه به بعضی از فصول آن اشاره می‌شود.

در بخش اول كه با عنوان «امام مهدی كیست؟» نامگذاری شده، به معرفی اجمالی حضرت مهدی علیه السلام پرداخته است. «نام و نسب بلند آوازه امام علیه السلام.» موضوعی است كه بخش دوم كتاب را به خودش اختصاص داده است.

در بخش سوم، «قرآن و نوید امام مهدی علیه السلام.» ، در بخش چهارم «نویدهای پیامبر صلی الله علیه و آله.» و در بخش پنجم «امامان نور علیهم السلام و نوید از امام مهدی علیه السلام.» به رشته تحریر در آمده است.

«آیا حضرت مهدی دیده به جهان گشوده است؟» موضوعی است كه بخش ششم كتاب را به خود اختصاص داده است. در بخش هفتم كه به عنوان «چگونه آن خورشید جهان افروز از برابر دیدگان نهان گردید؟» نامیده شده است، مطالبی مثل واژه غیبت، معجزه استتار، اشكال‌ها و پاسخ‌ها و.... توضیح داده شده است.

غیبت كوتاه مدت یا غیبت صغری، نمایندگی خاص، چه كسانی در غیبت كوتاه به دیدار او مفتخر شده اند؟، غیبت كبری یا بلند مدت، چه كسانی آن حضرت را در غیبت كبری دیده اند؟، چگونه تاكنون زیسته است؟، هنگام ظهور كی خواهد بود؟، اوصاف و نشانه‌های او، نشانه‌های ظهور، مدعیان دروغین، ظهور او چگونه و از كجا خواهد بود؟ چگونه قدرت‌ها در برابر او سر فرود می‌آورند؟ او چگونه حكومت خواهد كرد؟ زندگی در عصر ظهور امام مهدی علیه السلام، دوران حكومت درخشان او، زندگی آن حضرت چگونه به پایان خواهد رسید و نهایتا آنگاه چه خواهد شد؟ موضوعاتی است كه در بخش‌های دیگر این كتاب به طور مفصل مورد تبیین قرار گرفته است.

اندیشه سیاسی آیت الله مطهری رحمه الله

به كوشش: نجف لك زایی

تهیه و تحقیق: مركز مطالعات و تحقیقات اسلامی، پژوهشكده اندیشه سیاسی اسلام.

ناشر: بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی)

نوبت چاپ: اول/1381

شمارگان: 2000

بها: 1400 تومان

گسترش فزاینده علوم و معارف بشری به موازات رشد حیرت انگیز تكنولوژی ارتباطات، به عصر ما ماهیت علمی و اطلاعاتی بخشیده است و به حق این دوران را «عصر انفجار اطلاعات.» نامیده اند. تردیدی نیست كه این اطلاعات میراث مشترك همه تمدن‌ها و فرهنگ هاست و ملت‌های مختلف در كنار استفاده و بهره گیری از آن، به رشد و انباشت آن یاری می‌رسانند.

فرایند تكامل این میراث به گونه‌ای است كه بشر را به سوی همسانی و همگونی فرا می‌خواند و هویت‌های مستقل سنتی و ملی را با چالش مواجه ساخته است. همراهی مطلق با آن، گسست از هویت است و نادیده انگاشتن آن گسست از زمان.

پس به ناچار پویایی و پایایی هر تمدن فرهنگی به قدر توجه به هویت خود و سهم آن در حضور فعال در عرصه زمان خویش است. آنچه دراین میان مهم می‌نماید این كه در همه ملت‌ها و فرهنگ‌ها و تمدن‌ها شخصیت‌هایی بوده اند كه با دانستن این دو ویژگی (توجه به هویت و زمان) خدمات شایانی در حوزه تفكرداشته اند. آن‌ها در كنار پرداختن به ادبیات سنتی و ملی خویش از مقتضیات زمان غافل نمانده اند.

استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری رحمه الله از جمله اندیشورانی است كه در این راستا ارزیابی می‌شود. او توانست با درك درست و قرائت صحیح از اسلام و سنت اسلامی، آن را در مواجهه با افكار الحادی و عقاید انحرافی مطرح نماید و به خوبی از هویت دینی پاسداری كند.

بازخوانی افكار استاد شهید مطهری رحمه الله به ویژه درحوزه اندیشه سیاسی اسلام بعد از 22 سال از شهادت آن عزیز، از اهمیت زیادی برخوردار است. كتاب «اندیشه سیاسی آیت الله مطهری رحمه الله.» تحلیلی از اندیشه سیاسی استاد شهید در حوزه چیستی و هستی جامعه و تحولات اجتماعی، حكومت اسلامی و ولایت فقیه در عصر غیبت و تبیین مفهوم و ماهیت دو مقوله عدالت و آزادی است كه به كوشش محققان ارجمند پژوهشكده اندیشه سیاسی اسلام فراهم آمده است.

عصر امام خمینی قدس سره

نویسنده: میر احمد رضا حاجتی

ناشر: بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی)

نوبت چاپ: اول/ 1381

شمارگان: 3000 نسخه

قطع: وزیری

تعداد صفحات: 400 صفحه

قیمت: 2000 تومان

كتاب «عصر امام خمینی.» كه در 4 بخش تنظیم شده است، به بررسی و تبیین شخصیت ملكوتی حضرت امام خمینی قدس سره و آثار عظیم قیام الهی ایشان در عرصه جهانی پرداخته است.

بخش اول كتاب كه با عنوان «شخصیت و عصر امام خمینی رحمه الله.» نامگذاری شده، به موضوعاتی از قبیل امام از نگاه حضرت آیت الله خامنه‌ای، امام از نگاه یك خبرنگار غربی، حماسه امام خمینی رحمه الله، امام خمینی رحمه الله چه بود و چه كرد، اعتراف بیگانگان به عظمت امام خمینی رحمه الله، امام، انقلاب و قدرت نمایی خیره كننده اسلام، امام و انقلاب دو پدیده انفكاك ناپذیر، شبهه افكنی در امتیازهای انقلاب اسلامی و... پرداخته و شخصیت امام خمینی رحمه الله را از دیدگاه‌های مختلف مورد ارزیابی قرار داده است.

«عصر امام خمینی رحمه الله در نگاه صاحب نظران مسلمان.» موضوع دیگری است كه در ادامه بخش اول به آن پرداخته شده است.

«عصر امام خمینی رحمه الله و رویكرد دینی و معنوی انسان معاصر، موضوعی است كه بخش دوم كتاب را به خود اختصاص داده است. در این بخش عناوینی چون:

رویكرد دینی و معنوی انسان عصر امام خمینی رحمه الله از دیدگاه غربیان، بن بست نظریه افول مذهب، قرن بیست و یكم قرن بسط نفوذ فوق العاده مذهب، رویكرد دینی و معنوی شهروندان جوامع غربی، رویكرد دینی و معنوی غرب در آیینه اطلاعات، پیامدهای افزایش علایق دینی و معنوی غربی‌ها، اصالت جریان دینی و... مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در بخش سوم كتاب كه با عنوان «علل رویكرد دینی و معنوی انسان معاصر نامگذاری شده است، مطالبی مثل حقیقت جویی، سرخوردگی از خلا روحی و روانی، سرخوردگی از نابسامانی‌های اجتماعی كشورهای غربی و... آورده شده است.

در بخش چهارم با عنوان «عصر امام خمینی رحمه الله و نهضت عظیم اسلامی.» ، به موضوعاتی مثل: نهضت جهانی اسلام و وحشت استكبار، روند اسلام خواهی در جوامع غربی، عطش معنوی ونیاز به مكتبی جامع، اعتراف صاحب نظران غربی به توان مندی و جامعیت اسلام، و عصر امام خمینی از نگاه امام خمینی رحمه الله، پرداخته شده است.

موسوعة الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، فی الكتاب والسنة و التاریخ، محمد محمدی ری شهری، با همكاری نویسندگان، ایران، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، 1421 ق، وزیری، گالینگور، دوازده جلد، قیمت دوره 22000 تومان.

این مجموعه گسترده كه در سال امام علی علیه السلام خوش درخشید، از سال‌ها پیش پی ریزی شده بود. از دورانی كه مؤلف دست به كار تدوین میزان الحكمة، بود. مدخل «امامت» اقیانوس مواج فضایل علی علیه السلام را می‌نمود و روشن بود كه نمی‌توان آن اقیانوس را با این میزان سنجید و دریا را در كوزه گنجانید، ولی عشق علی علیه السلام بذر این گلستان شد. گرچه با تار و پود الفبا هرجامه‌ای ببافیم، بر قامت بلند آن امام همام كوچك و كوتاه می‌آید.

تهیه كنندگان این موسوعه گرچه سراشیبی وادی محبت را با لذت و سرعت سپری می‌كرده اند ولی چنین گام سترگی تلاش فراوان و عزمی پرتوان می‌طلبید، امید است این موسوعه‌ها اسوه‌ای برای سایرین باشد كه با همكاری و بلند همتی، گره‌ای از مشكلات فرهنگی باز كنند و از كتاب سازی و ساحل پیمایی پرهیز شود.

این موسوعه دریچه‌ای به سوی زندگانی امام علیه السلام و دیدگاهی برای تماشای تاریخ كامل‌ترین انسان جهان پس از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله است. از اهداف این اثر، ترسیم راه كشف معالم ملكوتی و معارف آسمانی ولایت است و می‌كوشد تا بنمایاند، چرا بزرگ‌ترین آیت خدا، علی است و ـ به قول قرآن ـ شاهد نبوّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است، همان گونه كه خدای سبحان شاهد رسالت است.

بخش‌های این اثر

موسوعه دوازده جلدی، شانزده بخش دارد. و اینك اشارتی به موضوعات:

بخش اول: خانواده امام

شامل اجداد، خاندان، محیط، جامعه، شخصیت آباء و اجداد، اسما و القاب، اوصاف و شمایل، همسران و اولاد است.

بخش دوم: امام همگام با پیامبر صلی الله علیه و آله

شامل وزارت حضرت در دعوت به اسلام، بت شكنی بر دوش پیامبر صلی الله علیه و آله و بام كعبه و لیلة المبیت، نهایت جوانمردی، ضربت تعیین كننده در جنگ احزاب، شجاعت و ادب در حدیبیه، نقش تعیین كننده در فتح خیبر، تلاش‌هایی برای فتح مكه، مقاومت‌ها، دعاهای پیامبر صلی الله علیه و آله برای امام علیه السلام و....

بخش سوم: تلاش‌های پیامبر صلی الله علیه و آله برای رهبری امام

با مقدمه‌ای درباره موضعگیری پیامبر صلی الله علیه و آله در برابر آینده اسلام و رسالت، با بررسی سه فرضیه سكوت، سپردن به دست حوادث دوران، ترسیم دقیق و با برنامه و نص.

مهم‌ترین تلاش‌های پیامبر صلی الله علیه و آله برای تبیین امامت علی علیه السلام ضمن مباحث پانزده گانه احادیث مهم به ویژه حدیث غدیر به صورت همه جانبه، بررسی شده است.

این بخش با یازده فصل، بحثی فراگیر و پربار در اثبات امامت دارد.

بخش چهارم: بررسی زندگی امام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله

این بخش شامل پنج فصل: قصه سقیفه، عهد عمر، ریشه‌های خلافت عثمان، ریشه یابی انقلاب ضد عثمان، و خود انقلاب مسلمانان علیه عثمان می‌باشد.

بخش پنجم: سیاست امام علی علیه السلام

این بخش كه مجلد چهارم را به خود اختصاص داده شامل مدخلی در باره سیاست در دو مكتب شیعه و سنی و ده فصل، بیعت، اصلاحات، اوضاع اداری، فرهنگی، سیاست اقتصادی، اجتماعی، قضایی، امنیتی، جنگی، زمامداری، و روابط بین الملل است.

بخش ششم: جنگ‌های دوران زمامداری حضرت

این بخش شامل جنگهای جمل، صفین و نهروان است. این فصل طولانی است و دو مجلد 5 و 6 را فرا گرفته است.

بخش هفتم: دوران دشواری و محنت، پس از جنگ ها

بخش هشتم: شهادت امام علیه السلام

بخش نهم: علی از دیدگاه شخصیتهای الهی

این بخش كه جلد 8 و بخشی از جلد 9 را شامل می‌شود، حضرت علی علیه السلام را از دیدگاه شخصیت‌های الهی و غیره معرفی كرده است، از جمله دیدگاه پیامبر صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام، قرآن، اهل بیت، دشمنان، شاعران، و... رانقل كرده است.

بخش دهم: خصایص امام علی علیه السلام

بخش یازدهم: علوم آن حضرت

بخش دوازدهم: قضاوت‌های علی علیه السلام

بخش سیزدهم: آیات امام علی علیه السلام

مثل بیان موارد استجابت دعاهایش، رد الشمس، خبرهای غیبی حضرت و...

بخش چهاردهم: محبت علی علیه السلام

شامل بخش‌هایی چون ویژگی‌های محبان، بركات محبت او و...

بخش پانزدهم: بغض علی علیه السلام

این بخش شامل فصل‌هایی مثل انگیزه‌های دشمنی با او، تحذیر پیامبر صلی الله علیه و آله از دشمنی با علی علیه السلام، صفات دشمنان، مضرات دشمنی و قبیله‌هایی كه با علی علیه السلام دشمن بودند می‌باشد.

بخش شانزدهم: تحلیلی در باره یاران و كارگزار امام علی علیه السلام.

استفاده از این اثر پر بار و گسترده برای همه شیعیان به ویژه مبلغان بسیار مغتنم است. به ویژه كه عناوین جزئی و سوژه‌های سخنرانی را مهیا و مطالب را از كتب فریقین با استناد قوی نقل و دسته بندی كرده است.

سرعت و شتاب در تهیه و عرضه این مجموعه باعث شده تا فهرست‌ها در فرصتی دیگر به آن ملحق شود. امید است هر چه زودتر فهرست‌ها ی كار آمد، به این مجموعه اضافه شود و نفع آن كامل گردد.

«امر به معروف و نهی از منكر در اندیشه اسلامی‌» نوشته مایكل كوك و ترجمه احمد نمائی در دو جلد و 1063 صفحه، توسط بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است. در این گفتار به معرفی اجمالی این كتاب می‌پردازیم.

هر گاه سخن از امر به معروف و نهی از منكر به میان می‌آید، ناخودآگاه شخصیت و نام امام حسین علیه السلام جلوه گر می‌شود؛ آن گاه كه فرمود: «إِنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّةِ جَدِّی صلی الله علیه وآله أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهی عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أَسِیرَ بِسِیرَةِ جَدِّی وَ أَبِی عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام؛ (1) من از روی هوس و سركشی و تبهكاری و ستمگری قیام نكردم، تنها به خاطر اصلاح در امت جدّم برخاستم. می‌خواهم به نیكیها فرمان دهم و از بدیها باز دارم و روش جدّ خود و پدرم علی بن ابی طالب علیه السلام را دنبال كنم.»

در فرهنگ اسلامی نظارت و امر به معروف و نهی از منكر تنها وظیفه بزرگان و رهبران نیست، بلكه بر همه مسلمانان واجب است تا درباره همنوع خود خیرخواهی و مهرورزی داشته باشند و از گسترش كارهای ناشایست جلوگیری كنند.

نویسنده كتاب

«مایكل كوك‌» در سال 1940 م در انگلستان به دنیا آمد. وی در دانشگاه كمبریج به آموختن تاریخ انگلستان و اروپا پرداخت و علاوه بر زبانهای رسمی اروپایی و عربی، زبانهای فارسی و تركی را نیز فرا گرفت. وی پس از چند سالی كه در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن به تحقیق و تدریس تاریخ اسلام مشغول بود، در سال 1986 م برای تدریس در دانشگاه پرینستون آمریكا عازم این كشور شد.

بیشتر آثار وی در باره شكل گیری تمدن اسلام و نقش دین در آن می‌باشد. همچنین آثاری درباره تفسیر، فقه، حدیث و تاریخ اسلام نگاشته است.

تنها اثری كه از وی به زبان فارسی ترجمه شده است (غیر از این كتاب كه معرفی می‌شود) مقاله‌ای است با عنوان «مخالفان نگارش حدیث در صدر اسلام‌» (2) كه در چند بخش پی در پی در نشریه علوم حدیث به چاپ رسیده است. (3)

انگیزه تألیف كتاب

شامگاه پنجشنبه 22 سپتامبر 1988 م در ایستگاه قطار شهری شیكاگو از ایالات آمریكا در حضور جمعی از مردم، زنی مورد تجاوز قرار گرفت. و عجیب آنكه این عمل ننگین در ساعتهای پر رفت و آمد رخ داد و هیچ كس برای كمك به قربانی از جای خود حركت نكرد و فریادهای مظلومانه آن زن بی پاسخ ماند.

مایكل كوك پس از شنیدن این خبر متأثر شده، در این باره چنین می‌نگارد:

«آدمی نمی‌تواند فقط در كناری بایستد و ببیند زنی در منظر عام مورد تجاوز قرار می‌گیرد. ما احساس می‌كنیم به نوعی وظیفه داریم علاوه بر آنكه خود باید به شایستگی رفتار كنیم، دیگران را نیز از ارتكاب كارهای كاملاً ناپسند نسبت به همنوعان خود باز داریم.... اما در زندگی روزمره، ما نامی برای این وظیفه نداریم. هنوز به تدوین كلی مواردی كه باید آن را انجام دهیم و شرایطی كه از انجام آن معافیم، نپرداخته ایم. حقوقدانان و فیلسوفان ما بحثهایی دارند كه ما در مواردی وظیفه‌ای برای امداد داریم، اما این بحثها مهجورتر از آن است كه به عنوان فرهنگ ما توصیف شود. اسلام، بر عكس، تعالیمی ویژه برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده دارد كه نام آن امر به معروف و نهی از منكر است.‌» (4)

مراحل تحقیق

مایكل كوك با انگیزه شناخت این وظیفه در دین اسلام، پژوهشهای خود را آغاز كرد. وی در مدت 12 سال كار مداوم و با استفاده از بورسیه‌های علمی و مطالعاتی حدود 1700 عنوان كتاب و مقاله را بررسی كرد كه بیش از 1300 مورد آن از منابع اسلامی بود.

در نتیجه، كتاب او جامع‌ترین كتابی است كه درباره امر به معروف و نهی از منكر در اندیشه اسلامی نوشته شده است. نویسنده كتاب در سیر تدوین كتاب از دانشمندان زیادی مشاوره گرفت و در بررسی مذهب شیعه از آیة الله دكتر حسین مدرسی بهره برد.

ترجمه كتاب نیز در طول دو سال با مطالعه و دقت آقای احمد نمائی انجام شد.

محتوای كتاب

فصل اول كتاب، با داستان زرگر مرو به نام ابراهیم بن میمون آغاز می‌شود. زرگر مرو كه به اصول اخلاقی و شرعی پایبند بود، به حضور ابومسلم حاكم ظالم خراسان رفت و به او گفت: «من در راه خدا هیچ كاری را شایسته‌تر از این نمی‌دانم كه بر ضد تو جهاد كنم و چون توانایی جهاد با دست را با تو ندارم، با زبان بر ضد تو جهاد می‌كنم....‌» این زرگر به دستور ابومسلم به شهادت رسید.

فصل دوم كتاب، به بررسی آیات مربوط به امر معروف و نهی از منكر در قرآن و تفسیر آن اختصاص دارد.

نویسنده در فصل سوم به احادیث امر به معروف و نهی از منكر می‌پردازد و حدیث سه مرحله‌ای (امر به معروف و نهی از منكر با دست، زبان و دل) (5) را بررسی می‌كند. وی با اشاره به اینكه امر به معروف و نهی از منكر در كتاب سنن ابو داود در بخش «الملاحم‌» آمده و ترمذی در صحیح و ابن ماجه در سنن و نسائی در كتاب الایمان و تعدادی از علماء اهل سنت آن را در كتاب فتن ذكر كرده اند، یادآور می‌شود كه شیعیان، امر به معروف و نهی از منكر را همیشه با بحث جهاد مطرح می‌كنند. (6)

فصل چهارم، به امر به معروف و نهی از منكر در سیره صالحان و مسلمانان صدر اسلام پرداخته است. مؤلف در این بخش كوشش نموده سیره و رفتار بزرگان و عالمان اسلام در برابر منكرات حكومتی و اجتماعی را به نمایش بگذارد و انواع برخوردها و گاهی انعطافها و عدم تحرك در برابر فساد، توسط برخی صاحب نامها را به تصویر كشد.

نویسنده در برخی مباحث كتاب، نامی از قیام امام حسین علیه السلام به میان آورده است، اما آنچه خواننده آگاه را رنج می‌دهد، این است كه نویسنده از روی آگاهی یا ناآگاهی در این بخش از پرداختن به قیام حسینی غفلت یا تغافل ورزیده و هیچ گونه اشاره‌ای به این حماسه بی نظیر كه در راه امر به معروف و نهی از منكر انجام شد، نكرده است.

از فصل پنجم تا فصل پانزدهم، امر به معروف و نهی از منكر (شرایط، مراحل و...) از دیدگاه مذهب حنبلیه، معتزلیان، زیدیه، امامیه، حنفیه، شافعیه، مالكیه، و اباضیه بررسی شده است.

نویسنده فصل شانزدهم را به اندیشه غزالی شافعی درباره امر به معروف و نهی از منكر اختصاص داده است و در این بررسی، به بخش امر به معروف و نهی از منكر كتاب «احیاء علوم الدین‌» اكتفا كرده و در پیوست این فصل به فریضه امر به معروف در اندیشه صوفیان توجه كرده است.

فصل هفدهم درباره امر به معروف و نهی از منكر و محدوده آن می‌باشد و پاسخی است به اینكه آیا منكراتی كه در حریم خصوصی افراد انجام می‌شود، شامل قاعده امر به معروف می‌شود؟ خشونت در بازداری از انجام منكر تا چه حدی مجاز است؟ وظیفه زنان در برابر این امر الهی چیست؟ و....

«تحولات جدید اسلامی‌» عنوان فصل هجدهم كتاب است. نویسنده در این بخش از میان تمام فرقه‌ها و مكتبهای عمده‌ای كه مطرح هستند، فقط شیعه امامیه را از این طیف وسیع اسلام امروز متمایز می‌داند و می‌گوید:

«این تمایز تا حدی مربوط به سرنوشت نابرابر این دو سنت مَدْرسی است. آنچه از اهل سنت رسیده، دقیقاً به صورت تُراثی در آمده و تا اندازه‌ای شبیه بنای تاریخی مقدسی است كه مورد احترام مردمانی كه اكنون در حقیقت در آن به سر نمی‌برند، می‌باشد. به عكس، سنت مدرسی امامیه را می‌توان هنوز سنتی زنده توصیف كرد كه استمرار و سازگاری آن مدیون علمایی است كه در درون آن عم ل می‌كنند.»

مؤلف كتاب، در بخش اول این فصل به جریان كلی و غالب اندیشه‌های اهل سنت در جهان اسلام امروز می‌پردازد و بخش دوم را به بحث درباره شیعه امامیه اختصاص می‌دهد.

اندیشه‌های امام راحل، مقام معظم رهبری، آیات عظام: خویی، مكارم، نوری همدانی، و... درباره امر به معروف و نهی از منكر در این بخش بررسی شده است.

نویسنده در بخش پایانی این فصل، به مقایسه اندیشه شیعه و اهل سنت در برابر این وظیفه الهی می‌پردازد.

فصل نوزدهم این اثر ارزشمند، به مقایسه امر به معروف و نهی از منكر در دین اسلام و عصر جاهلیت و ادیان توحیدی و غیر توحیدی اختصاص دارد. مایكل كوك در پایان این فصل به امتیاز بی نظیر اسلام اذعان می‌كند.

فصل بیستم و آخرین فصل این كتاب، به مقایسه فرهنگ امداد در غرب و امر به معروف و نهی از منكر در دین اسلام می‌پردازد و برخورد و واكنش این دو فرهنگ را به تصویر می‌كشد.

نویسنده كه گویا جنایات اسرائیل و آمریكا و حمایتهای كشورش انگلیس را از این جنایات - كه نسبت به مسلمانان مظلوم فلسطین انجام می‌شود - از یاد برده است، می‌گوید:

«در اندیشه غربی امروز، دو اصل كاملاً مشخص بر مرزبندی وظیفه ما با قدرت تمام حكومت می‌كند: اصل اول آنكه در جایی كه عمل خلافی موجب آزار دیگران می‌شود، این یك وظیفه همگانی است كه از آن جلوگیری كنند. به موجب این اصل، ما نسبت به تجاوز به حقوق بشر در مناطقی كه فرهنگ متعارف دارند، مانند: آسیای شرقی، خاورمیانه و آفریقا دخالت می‌كنیم. وظیفه ما در اینجا همانند وظیفه نژاد انسانی است و عیب جویی ما هیچ مرز فرهنگی یا جغرافیایی را نمی‌شناسد....» (7)

نویسنده در پایان این بخش، برای نشان دادن برخورد دو فرهنگ غربی و اسلامی به مصاحبه «اوریانا فالاچی‌» روزنامه نگار ایتالیایی با امام خمینی رحمه الله كه شش ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران انجام شد، اشاره می‌كند.

دو پیوست كه شامل آیات و احادیث مهم و نظریات ابن عربی در باره امر به معروف و نهی از منكر است، در پایان كتاب آمده و كتابنامه 1700 موردی این تحقیق نیز در پایان كتاب است.

نمایه اعلام كه در صفحات آخر كتاب ذكر شده، كمك كار محققان عزیز خواهد بود.

امید است كه این اثر ارزشمند مورد توجه همه پژوهشگران قرار گیرد.

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) بحارالانوار، ج 44، ص 329.

2) فصلنامه علوم حدیث، س 3، ش 2 و 3 و 4، سال 1377.

3) امر به معروف و نهی از منكر در اندیشه اسلامی، ج 1، ص 10.

4) همان، ص 11.

5) قال رسول الله صلی الله علیه وآله: «مَنْ رَأَی مِنْكُمْ مُنْكَراً فَلْینْكِرْهُ بِیدِهِ فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ یسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ لَیسَ وَرَاءَ ذَلِكَ شَی ءٌ مِنَ الْإِیمَانِ؛ هر كس از شما عمل زشتی را ببیند، باید با دستش از آن باز دارد. پس اگر قدرت نداشت، با زبانش و اگر قدرت نداشت، با قلبش. ایمان به غیر از این نمی‌باشد.‌» (مستدرك الوسائل، ج 2، ص 192، ح 7)

6) حكومت اسلامی، ش 33، ص 239.

7) امر به معروف و نهی از منكر در اندیشه اسلامی، ج 2، ص 925.

سخنوری و شخصیت در آداب سخن، نویسنده و ناشر: سید محمد علی مقدسی، ج 1، چاپ یكم، 208 ص، وزیری، قم، 1377.

اشاره

مقالۀ حاضر، گزیدۀ كتاب سخنوری و شخصیت در آداب سخن نوشته آقای سید محمد علی مقدسی است.

این مقاله، نكات سودمند كتاب را با اندكی تغییر و اختصار به خوانندگان گرامی تقدیم می‌كند.

در مقدمه می‌خوانیم

در باب اصول فن خطابه و نظریات علمای مغرب زمین، از كتاب آداب سخن، نگارش آقای علی پاشا صالح، استاد گران قدر و كریم النفس دانشگاه تهران - كه این جانب در دانشكدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران افتخار شاگردی ایشان را داشته و از خرمن فیض‌اش بهره‌ها برده‌ام - اقتباس گردیده كه به تلخیص و تصرف و حذف و اضافات همراه با یادداشت‌هایی از تقریرات درس معظم له و قبساتی از درس‌های استاد شهید، علامه مرتضی مطهری - كه در درس تفسیر قرآن كریم، كم‌ترین شاگرد ایشان بوده‌ام - آورده‌ام و به هر مناسبت، مطالب متنوع و سودمند دیگری بر آن افزوده... و تقدیم اهل خطابت می‌كنم.... كوشیده ایم تا سر حد امكان در كم‌ترین حجم، بیش‌ترین مطالب را بیاوریم: «یكی را صد مكن، صد را یكی كن.»

نكتۀ دیگر آن كه به جهت اختصار، از ذكر منابع و مآخذ - به جز در موارد خاص - خودداری شد. كلیۀ مآخذ، نزد نویسنده، محفوظ است و عند اللزوم در اختیار قرار داده می‌شود.

مطالب كتاب

1- آموزش و تدریج

كسانی كه می‌خواهند فن بیان را فرا گیرند، نخست باید مدتی پای صحبت دیگران بنشینند و سخنرانی‌های مختلف را بشنوند و نقاط ضعف و قوت آن را بسنجند.

نوآموز باید چندی شخصیت سخنرانان را بسنجد؛ یعنی نشست و برخاست، طرز ایستادن پیش روی مردم یا نشستن بر منبر، حركات و سكنات و اشارات دست و سر، درشتی و نرمی لحن، بلندی و كوتاهی صوت، حالات و حركات چشم، شیوۀ بیان و نظم و ترتیب منطقی مطالب و محور و ارتباط آن‌ها را به دقت مورد توجه قرار دهد و پیش از گوینده شدن، شنوندۀ خوبی باشد.

2- مجلس زنده و آداب شنونده

مستمع باید با علاقه مندی توجه كند و اگر سخنان را می‌پسندد، با تكان دادن سر گوینده را تشویق كند. خمیازه كشیدن، چرت زدن، روترش كردن، خود را برتر از گوینده نشان دادن، نجوا و صحبت‌های درگوشی، دویدن وسط حرف گوینده، هیچ یك شرط مروت و انصاف نیست و سخنرانی در چنین مجلسی، انهدام شخصیت و روحیه است، باید تغییری اساسی در مجلس ایجاد كرد.

3- مراحل سخنرانی

سخنوری را مراحلی است: یكم تهیۀ مطالب؛ دوم تنظیم و ترتیب آن‌ها، سوم كیفیت بیان.

هدف از سخنرانی، می‌تواند یكی از این پنج منظور باشد: اطلاع رسانی، اقناع، ترغیب و تشویق، تاثیر گذاری، تفریح و سرگرمی.

در سخنرانی‌های تفریحی، مانند اردوها و مسافرت‌ها و ضیافت‌ها و تالارهای پذیرایی، معمولا، از لطیفه‌ها و خاطرات و نكات دل پذیر برای سرگرمی حاضران گفته می‌شود، ولی دنیای روز به جنبه‌های علمی و گفتارهای مثبت و جدی، بیش‌تر اهمیت می‌دهد. حتی در این گونه مجالس هم مردم انتظار دارند كه مطالب سودمند و مفید بشنوند تا دست كم به درد دنیای آنان بخورد.

4- طرح سخنرانی

قبل از تنظیم مطالب، باید طرحی برای سخنرانی تهیه كرد. طرح را به بیمه نامه تشبیه كرده اند؛ زیرا سخنران بدون آمادگی قبلی دچار نگرانی و اضطراب خواهد شد. سخنرانی كه طرح را به خاطر سپرده یا در دست داشته باشد، مانند كسی است كه خود را بیمه كرده، و فارغ از نگرانی و اضطراب به سخنرانی می‌پردازد. چنین خردی با نظم و ترتیب و اطمینان صحبت می‌كند و می‌داند چه و چگونه بگوید؛ از شاخه یی به شاخۀ دیگر نمی‌پرد، بی جا حاشیه نمی‌رود و از موضوع دور نمی‌شود.

5- مقامات منبر

سخنرانی را سه بخش كرده اند: مقدمه، متن، نتیجه. برخی این مراحل سه گانه را به مجالس میهمانی تشبیه كرده اند؛ بدین معنا كه میزبان پیش از صرف غذا شربتی گوارا جهت رفع عطش می‌آورد و پس از صرف غذا هم با چای یا شیرینی یا میوه پذیرایی می‌كند.

6- كیفیت بیان

طبق تحقیقات جدید، حتی طرز ایستادن و راه رفتن و نشست و برخاست، در آهنگ و صوت مؤثر است. آهنگ و صوت نیز اهمیت زیادی دارد، چه رسد به صدق گفتار و صفای باطن و نیك بینی و عواطف و سایر ملكات اخلاقی.

7- علاقۀ وافر

در طرز ورود به كرسی خطابه و برخورد با حضار و حركات و حالات سخنران، نكات دقیق و حساسی باید رعایت شود كه مهم‌ترین و اساسی‌ترین آن‌ها، این است كه سخنران باید اولا و بالذات شوری در سر و سوزی در سینه و خلوصی در گفتار و كرداری مطابق گفتار و عشق و علاقه یی وافر به مستمعان داشته باشد و گرنه كلامش بی اثر خواهد بود، هر چند به ظاهر جانب متانت و وقار و طمانینه را حفظ كند و در گفتار، با صوتی رسا و آهنگی گیرا، جمیع آداب و قواعد سخن گفتن را رعایت كند.

8- نگاه

سخنگو باید به مستمع توجه داشته باشد و نگاه خود را طوری بین مستمعان تقسیم كند كه همه تصور كنند گوینده مستقیما با آن‌ها سخن می‌گوید. هرگز هنگام سخنرانی، به بیرون پنجره، زمین، در و دیوار یا مناظر اطراف نگاه نكند. این عمل رابطۀ كلامی شنونده و گوینده را قطع می‌كند.

9- صداقت

باید راست و استوار در برابر جمع ایستاد و راست گفت؛ زیرا، مؤثرترین كلام، سخنی است كه از روی ایمان گفته شود. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:

«من صدقت لهجته، قویت حجته.» ، راستی در گفتار، مایۀ استحكام منطق و نفوذ كلام است.

10- پرورش قوۀ ناطقه

روزی پانزده دقیقه به اصلاح نقایص صوت خود اختصاص دهید و هنگام صحبت با اشخاص، حتی در مذاكرات تلفنی، این تمرین را ادامه دهید. به صحبت دیگران به دقت توجه كنید و سعی كنید آنچه در گفتار دیگران نمی‌پسندید، در گفتار شما نباشد.

جهت كسب آهنگ مطبوع و ملایم، باید نرم و ملایم و مهربان باشیم. آهنگ و صوت، آینۀ تمام نمای احساسات است؛ اگر خشمگین باشید، آهنگ شما خشن است؛ اگر به گفتار خود اطمینان ندارید، از لحن شما پیدا است؛ اگر هیجان و اضطراب بر روح شما مستولی باشد، آهنگ از حال طبیعی خارج می‌گردد.

11- عذرخواهی و شكسته نفسی

سخنران نباید از تواضع به اظهار تذلل گراید و به جای حسن مطلع از ناتوانی و عدم شایستگی خود سخن بگوید؛ زیرا در بسیاری از موارد شكسته نفسی اظهار عجز و ناتوانی تلقی می‌گردد.

12- تكلف و تصنع

امروزه شنونده گان بیش‌تر به حرف كسانی گوش می‌دهند كه طبیعی و خالی از تكلف و تصنع سخن بگویند. لفاظی و عبارت پردازی به شیوۀ كهن خریدار ندارد. از سخنران، انتظار فلسفه بافی و آوردن كلمات مترادف و پی در پی و وقت پركن و گنگ و مبهم و قلمبه حرف زدن نیست.

13- مختصر و مفید

كلامی بر جان می‌نشیند كه علاوه بر استواری لفظ و معنا مختصر و مفید باشد. اگر در كلمات قصار امیر كلام علیه السلام نظر كنید، می‌بینید كه چه گونه حضرت معانی بلند را از قرآن كریم استخراج و در مقام موعظه در عبارتی كوتاه پرداخته است.

14- ادب و احترام

نكته یی كه در سخنرانی، در هر حال رعایتش ضروری است، ادب و احترام به شنونده است. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «الادب صورة العقل.» ادب سیمای عقل است.

سخنران، در سخن گفتن، اگر عفت كلام و ادب را رعایت نكند، به هدف خود - كه اقناع و ترغیب مستمعان است - نمی‌رسد.

15- فراموشی، حركات تند

هنگام فراموشی، نگاه خود را از مستمعان برندارید، هر چند در حال فكر كردن باشید. از صلوات فرستادن شعارها می‌توان استفاده كرد. و مانند كسی نباشید كه تازه از خواب برخاسته، به این طرف و آن طرف نگاه می‌كند. حركات تند یا مداوم بر روی پاشنۀ پا كوتاه و بلند شدن، مرتب كردن لباس و... را، مستمعان، نمی‌پسندند.

حركات دست و سر، وقتی مفید است كه تمام توجه مستمع را جلب نكند؛ بلكه به فهم مطلب كمك كند و به قدری طبیعی باشد كه فقط اثر آن احساس گردد. نه خود حركات.

16- نمی‌دانم

سعدی بر مزاج مستمع سخن گفتن را لازم شمرده، ولی منظورش مجاز یا دروغ نیست. خطیب نباید از گفتن «نمی دانم.» بترسد.

مولای پرهیزكاران می‌فرماید: «لا خیر فی الصمت عن الحكم كما انه لا خیر فی القول بالجهل.» ؛ (1) آن جا كه باید گفت خاموشی نشاید.

17- زبان خوش

قرآن مجید می‌فرماید: «قولوا للناس حسنا»؛ (2) با مردم با زبان خوش سخن بگویید.

امیر بیان علیه السلام می‌فرماید: «من عذب لسانه كثر اخوانه.» ؛ زبان خوش دوستان شخص را زیاد می‌كند.

18- نمك

به كار بردن لطیفه‌های شیرین و مطایبه مانند نمك طعام است؛ باید به جا و مناسب و طبیعی باشد. توجه داشته باشید غذا شور نشود.

19- مطالعه

سخنران باید جراید و مجلات را همه روزه بخواند و با كتاب مانوس باشد تا از افكار و روحیۀ جامعه و رخدادها، با خبر باشد.

20- یادداشت

گوینده باید ضمن مطالعه هر مطلبی را كه می‌خواهد روزی مورد استفاده قرار دهد، در فیش هایی، با نظم و ترتیب و با ذكر ماخذ، به نحو موضوعی، یادداشت كند و برگه دانی برای عناوین مختلف داشته باشد.

21- پرگویی و تطویل

شنوندگان به سخنان دراز و ملال آور گوش نمی‌دهند، بلكه دشمن افراد بسیارگو هستند.

22- زمان

اگر برای سخنرانی زمانی معین گردیده، سعی كنید از حد معین تجاوز نكنید.

23- عوامل جذابیت

الف) اگر بی بلندگو صحبت می‌كنید، طوری سخن بگویید كه همه بشنوند و اگر از بلندگو استفاده می‌كنید، صدای بلندگو را تنظیم كنید.

ب) یكنواخت و مسلسل وار حرف نزنید. گاه تند و گاهی كند باید صحبت كرد. قبل از كلمات مهم، اندكی مكث لازم است.

ج) سخنران باید در همۀ موارد جانب متانت و وقار را نگهدارد؛ از به كار بردن عبارت‌های مستهجن و قبیح به شدت بپرهیزد و مخاطبان را با تعبیرهای وزین، مانند «حضار گرامی.» و «شنوندگان ارجمند» مورد خطاب قرار دهد.

از تعبیرهای ناخوشایند، مانند «درست توجه كن.» و «مطالبی كه امروز می‌خواهم بگویم، تاكنون نشنیده اید، استفاده نكند.

24- عفت كلام

از ویژگی‌های سخنوران مذهبی پاكی و عفت زبان است. از قرآن بیاموزیم كه چه نیكو حساس‌ترین مطالب را در لفافه بیان می‌كند.

25- حافظه

حافظه از مباحث علم روان شناسی است و با سخنوری ارتباط دارد. با اطمینان به حافظۀ خود، می‌توانید سخنران خوب و موفقی باشید. اگر اعتماد خود را به حافظه از دست بدهید، حافظۀ شما ضعیف خواهد شد.

26- راه‌های تقویت حافظه

الف) به حافظۀ خود اعتماد كنید.

ب) با اراده و علاقۀ قوی، مطالب را یاد بگیرید.

ج) اطلاعاتی كه تازه كسب كرده اید، با اطلاعات پیشین تطبیق كنید.

د) از انتقاد نترسید؛ از این كه شاید هدف استهزای دیگران قرار گیرید، نهراسید. اگر بترسید و از میدان به در روید، قوۀ مفكرۀ شما از كار می‌افتد. ترس قوۀ دراكه را ضعیف می‌كند.

ه) پرورش قوۀ حافظه در تمام عمر، باید دنبال شود. در سنین بالا نیز قرآن و احادیث و اشعار و آمار را حفظ كنید.

و) خودتان را از نظر جسمی و عقلی و اجتماعی با افراد موفق جامعه مقایسه نكنید؛ زیرا حس حقارت پیدا می‌شود. تفاوت‌های فردی نباید فراموش شود.

ز) حس حقارت در سویدای انسان گاه ایجاد ناخشنودی و عناد می‌كند؛ ولی از طرفی سرچشمۀ همۀ تلاش‌ها و مجاهدت‌های بشر همین حس است. همین حس در حال عادی منشا ترقی و پیشرفت است؛ ولی در حال غیر عادی، نوعی بیماری روحی و عصبی به وجود می‌آورد. بنابر این، نگذارید حس حقارت، در شما عقده شود و روح شما را بیازارد، بلكه بكوشید تا همین عقده، سبب پیشرفت شما گردد.

با كمال جرات و شجاعت، با اهل فضیلت رفت و آمد داشته باشید.

27- نفوذ و مهرورزی

امیر بیان می‌فرماید:

«اعجز الناس من عجز عن اكتساب الاخوان.» (3)

ناتوان‌ترین مردم، كسی است كه از دوست یابی ناتوان باشد.

به قول سعدی، «ناتوان‌تر كسی است كه دوستی را كه به عمری فراچنگ آورده، از دست بدهد..» به مردم شدیدا ابراز علاقه كنید و از راه محبت روح‌ها را تسخیر كنید.

28- فرصت‌ها

چه فرصت‌ها كه در زندگی پیش می‌آید و ما، آن‌ها را از دست می‌دهیم!، دوران تعلل و سهل انگاری، سپری شده است! حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:

«الفرصة تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخیر». (4)

فرصت‌ها، مانند ابر تند سیر، از صحنۀ زندگی می‌گذرد، فرصت‌های خیر را غنیمت شمارید!

29- حسن ختام

بسیاری از استادان فن، حسن مقطع را از حسن مطلع مهم‌تر دانسته اند، به این دلیل كه كلمات آخر، در اكثر موارد، اثر گفته‌های آغازین را از میان می‌برد. بنابر این، اگر هدف ترغیب است و بخواهند شنوندگان را به انجام دادن كاری تشویق كنند، در خاتمه تحریك احساسات مناسب است؛ و اگر هدف، اقناع است، جمع بندی و بیان خلاصۀ استدلال‌ها برای ثبت در اذهان مؤثر است؛ و اگر هدف تعلیم و تربیت باشد، جان كلام را به طریق دیگر تكرار كنند تا اثر خوشی در اذهان باقی بماند.

نگاهی دیگر به این اثر

اگر از منظر بررسی كاستی‌ها به این اثر نگاه شود، اشكال‌های فراوانی خودنمایی می‌كند كه: محرومیت از ویرایش، ضعف قلم، آشفتگی و پراكندگی مطالب، بی ربط بودن و حاشیه روی بی تناسب، وجود عناوین نامناسب، مطالب ضعیف، تعبیرهای غیر وزین، قلت اطلاع مؤلف از برخی از منابع اسلامی و نهادهای سیاسی كشور، نقص فنی ارجاع‌ها، نداشتن نظم منطقی و تبویب و تفصیل مناسب، ذكر نكردن مآخذ و منابع، از آن جمله است.

نیز كتاب، خالی از اشكال‌های املایی و... نیست. خوانندۀ كتاب، به راحتی بر این موارد دست می‌یابد.

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) نهج البلاغه، حكمت 182.

2) سوره بقره، آیه 83.

3) نهج البلاغه، حكمت 11.

4) نهج البلاغه، حكمت 30.

با این كه دشمنان علی بن ابی طالب علیه السلام از روی حسادت و دوستانش از روی ترس، فضائل و مناقب او را در طول تاریخ پنهان داشته اند، كمتر مجموعه حدیثی می‌توان یافت كه صفحه‌ای از آن مزین به فضایل آن انسان الهی نباشد. نه تنها كتاب‌های عظیم حدیثی شیعه، كه صحاح اهل سنت نیز از دریای بی كران عظمت و بزرگی او سرشار است.

راویان احادیث از سال‌های آغازین تدوین حدیث تاكنون، كتاب‌هایی را مخصوص فضائل و مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام تدوین كرده اند كه شمار آن‌ها افزون بر دویست عنوان است.

یكی از این كتاب‌ها، كتاب خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب كرّم اللّه وجهه، تألیف ابو عبدالرّحمان، احمد بن شعیب نسائی است. این كتاب بدان جهت كه توسط یكی از محدثان مورد اعتماد اهل سنت تألیف یافته، حایز اهمّیت است.

سرنوشت نویسنده كتاب بیانگر جو ناسالم روزگاران گذشته برای بیان حقیقت و جانبداری از انسان‌هایی چون علی بن ابی طالب علیه السلام است. فضایی كه حتّی بعضی از عالمان منصف اهل سنت را وامی داشت تا از ترس كشته شدن، با مغرضان و ناآگاهان همنوا شده و حقیقت تاریخ اسلام را بپوشانند.

نویسنده كتاب مورد بحث، پیشوای عصر خود در حدیث بود. پس از مسافرت‌های فراوان علمی، در مصر سكونت گزید. كتاب‌های او در مصر منتشر شد و مردم از او حدیث می‌آموختند.

در اواخر عمرش به دمشق آمد. از او درباره معاویه و فضائلش پرسیدند. گفت: «فضیلتی برای او نمی‌شناسم جز این كه [پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله درباره او فرمود:] خداوند شكمش را سیر نكند.‌»

چون انحراف مردم دمشق از امیرالمؤمنین علیه السلام را مشاهده نمود، تصمیم گرفت با نوشتن كتاب خصائص امیرالمؤمنین علیه السلام مردم را هدایت كند امّا همین كتاب سبب خشم و غضب ناصبی‌ها شد و سرانجام مرگ او گردید.

ویژگی‌های كتاب

1 - در این كتاب 194 حدیث در 63 فصل تدوین شده است. احادیث در شرح فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام و افراد دیگری چون حضرت زهراعلیها السلام، امام حسن و امام حسین علیهما السلام و بعضی از اصحاب امیرالمؤمنین علیه السلام است كه به نوعی فضائل آن‌ها، فضیلتی برای امیرالمؤمنین علیه السلام محسوب می‌شود. و نیز احادیثی در این مجموعه گردآمده است كه در آن‌ها پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله از وقایع آینده خبر می‌دهد و با بیان اوصاف گروه‌های مختلفی چون خوارج نهروان كه در آینده رخ خواهند نمود، حقانیت امیرالمؤمنین علیه السلام را در حوادث آینده تبیین می‌نماید.

2 - اسناد احادیث از جهت صحت و ضعف در زیرنویس‌ها مورد دقّت قرار گرفته و جز اندكی، روایات این مجموعه موثق و معتبرند.

3 - بعضی از الفاظ كه نیاز به توضیح داشته است، در زیرنویس‌ها توضیح داده شده است.

مطالعه این كتاب برای مبلّغان محترم مخصوصاً برای بیان فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام توصیه می‌شود.

گزیده‌ای از این اثر

محبوب‌ترین خلق خدا

انس بن مالك می‌گوید: «پرنده‌ای نزد پیامبرصلی الله علیه وآله بود. آن حضرت فرمود: اللّهمّ ائتنی باحبّ خلقك الیك یأكل معی من هذا الطّیر؛ خدایا! محبوب‌ترین مخلوق خودت را برایم بیاور تا با من از این پرنده بخورد. ابوبكر آمد. او را رد كرد. عمر آمد. او را رد كرد. علی علیه السلام آمد. پس به او اجازه داد.‌» (ص 27)

جمیع بن عمیر می‌گوید: «با مادرم بر عایشه وارد شدیم. از پشت پرده شنیدم كه مادرم از عایشه در مورد علی علیه السلام سؤال كرد. عایشه گفت: از من درباره مردی سؤال می‌كنی كه احدی را نمی‌شناسم كه از او و همسرش نزد رسول خداصلی الله علیه وآله محبوب‌تر باشد.‌» (ص 164)

اگر یك از آن‌ها برای من بود...

عامر بن سعد بن ابی وقّاص می‌گوید: «معاویه به سعد [بن ابی وقّاص] گفت: چرا ابوتراب را دشنام نمی‌گویی؟ گفت: به خاطر سه چیز كه رسول خداصلی الله علیه وآله برای او (علی) فرمود، او را ناسزا نمی‌گویم كه اگر یكی از آن‌ها برای من بود، از شتران سرخ مو برایم بهتر بود:

... پیامبر خدا در حالی كه در یكی از غزواتش او (علی) را جانشین خود [در شهر] ساخته بود و علی علیه السلام به او گفت: یا رسول اللّه! تخلفنی مع النّساء و الصّبیان؛‌ای رسول خدا! آیا مرا با زن‌ها و بچه‌ها جا می‌گذاری؟ رسول خداصلی الله علیه وآله به او فرمود: اما ترضی ان تكون منّی بمنزلة هارون من موسی الّا انّه لا نبوّة بعدی؛ آیا راضی نمی‌شوی كه از من به منزله هارون از موسی باشی، جز این كه نبوّتی بعد از من نیست؟

و از پیامبر در روز خیبر شنیدم كه می‌فرمود: لاعطینّ الرّایة رجلا یحبّ اللّه و رسوله، و یحبّه اللّه و رسوله؛ پرچم را به مردی خواهم داد كه خدا و رسولش را دوست دارد، و خدا و رسول او نیز او را دوست دارند.

پس ما گردن هایمان را به سوی آن كشیدیم. [ولی رسول خداصلی الله علیه وآله] فرمود: ادعوا الی علیا؛ علی را به سوی من بخوانید. علی علیه السلام آمد در حالی كه چشم او درد می‌كرد. پس آب دهان در چشمانش مالید و پرچم را به او داد.

و زمانی كه آیه «انّما یرید اللّه لیذهب عنكم الرّجس اهل البیت» (2) نازل شد، رسول خداصلی الله علیه وآله علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را فرا خواند و فرمود: «اللّهمّ هؤلاء اهلی [اهل بیتی] ؛ خدایا این‌ها اهل بیت من هستند.‌» (ص 33)

حدیث غدیر

ابی طفیل از زید بن ارقم نقل می‌كند كه گفت: «زمانی كه رسول خداصلی الله علیه وآله از حجةالوداع برگشت و در غدیر خم فرود آمد... فرمود: كانّی قد دعیت، فاجبت [و] انّی قد تركت فیكم الثّقلین احدهما اكبر من الاخر: كتاب اللّه و عترتی اهل بیتی، فانظروا كیف تخلفونی فیهما، فانّهما لن یتفرّقا حتّی یردا علی الحوض؛ دعوت شدم پس اجابت كردم. من در میان شما دو چیز گران بها باقی گذاشتم كه یكی از آن دو بزرگتر از دیگری است: كتاب خدا و عترتم [یعنی] اهل بیتم. پس بنگرید كه چگونه در آن‌ها جانشین من خواهید شد. پس آن دو از یكدیگر جدا نمی‌شوند تا بر من [در كنار] حوض كوثر وارد شوند.

سپس فرمود: انّ اللّه مولای و انا ولّی كلّ مؤمن؛ خداوند مولا [و سرپرست] من و من ولی [و سرپرست] هر مؤمنم.

آن گاه دست علی علیه السلام را گرفت و فرمود: من كنت ولیه، فهذا ولیه، اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه؛ هركه من ولی [و سرپرست] اویم پس این (علی) ولی اوست. خدایا دوست بدار هركه او را دوستی كند و دشمن باش هركه را كه با او دشمنی كند.‌» (ص ص 117 - 120)

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) كتاب خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب كرّم اللّه وجهه، ابو عبدالرّحمان احمد بن شعیب النّسائی، تحقیق: سیدجعفر حسینی، دار الثّقلین، قم، الاولی، 1419 ه. ق، 280 ص.

2) احزاب/33.

اشاره

مقاله حاضر، گزیده كتاب «قرآن و تبلیغ‌» نوشته حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی است. این مقاله، خلاصه مهمترین مطالب كتاب را با اندكی تغییر و اختصار به خوانندگان گرامی تقدیم می‌كند. در این كتاب به مطالبی چون جایگاه تبلیغ، آداب تبلیغ، صفات مبلغ، شیوه‌های تبلیغ و وظایف مبلغ پرداخته شده است.

قلمرو تبلیغ

1- در تبلیغ باید اول از خود شروع كرد، «و ربك فكبر و ثیابك فطهر و الرجز فاهجر» (1) ؛ «و پروردگارت را بزرگ بشمار و لباست را پاك كن و از پلیدی دوری كن.‌» سپس باید خانواده را اصلاح نمود، «قل لازواجك وبناتك و نساء المؤمنین...‌» (2) ؛ «به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو....‌» در مرحله سوم نوبت به خویشاوندان می‌رسد، «وانذر عشیرتك الاقربین‌» (3) ؛ «خویشان نزدیك خود را انذار كن.‌» و در آخر باید اهل منطقه و شهر را راهنمایی و ارشاد كرد. «لتنذر‌ام القری و من حولها» (4) ؛ «تا اهل مكه و كسانی را كه در اطراف آن هستند انذار كنی.‌»

ضرورت تبلیغ

2- با سلاح تبلیغ نقشه‌های شوم جهانخواران نقش بر آب و توطئه‌های شیطانی آنان خنثی می‌شود.

3- تبلیغ امر به معروف و نهی از منكر است و قرآن كریم می‌فرماید: «ولتكن منكم امة یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر» (5) ؛ «از میان شما باید گروهی باشند كه مردم را به خیر دعوت كنند و از بدی بازدارند.‌» پس تبلیغ دین واجب است.

4- بی توجهی به مساله تبلیغ موجب قهر الهی است. «لعن الذین كفروا من بنی اسرائیل علی لسان داوود و عیسی بن مریم ذلك بما عصوا و كانوا یعتدون. كانوا لایتناهون عن منكر فعلوه‌» (6) ؛ «كافران بنی اسرائیل به وسیله داوود و عیسی بن مریم لعنت شدند، زیرا سركشی كرده و [به حقوق دیگران] تجاوز می‌نمودند و یكدیگر را از اعمال زشت باز نمی‌داشتند.‌»

پاداش تبلیغ

5- پاداش تبلیغ از دنیا و آنچه در آن است بیشتر است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «لئن یهدی الله بك رجلا خیر لك من الدنیا و ما فیها (7) ؛ اگر خداوند به دست تو یك نفر را هدایت كند، برای تو از دنیا و آنچه در آن است بهتر است.‌»

6- استغفار همه موجودات:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «معلم الخیر تستغفر له دواب الارض وحیتان البحر و كل صغیر و كبیر فی ارض الله و سمائه (8) ؛ تمام موجودات زمین و ماهیان دریا و هر كوچك و بزرگی در زمین و آسمان خدا، برای تعلیم دهنده خوبی طلب آمرزش می‌كنند.‌»

8- ثواب آزاد كردن بنده:

رسول خدا فرمودند: «وادع الناس الی الاسلام واعلم ان لك بكل من اجابك عتق رقبة من ولد یعقوب (9) ؛ مردم را به اسلام دعوت كن و بدان، در مقابل هر كسی كه تو را اجابت كند، ثواب آزادی یك بنده از فرزندان یعقوب برایت نوشته خواهد شد.‌»

زمان و مكان تبلیغ

9- مسجد بهترین مكان برای تبلیغ است. امام صادق علیه السلام به ابان بن تغلب فرمود: «اجلس فی المسجد وافت الناس (10) ؛ در مسجد بنشین و برای مردم فتوا بده.‌»

10- مبلغ باید سخنانش را در زمانی بگوید كه شرایط فراهم باشد وگرنه به نتیجه نخواهد رسید. علی علیه السلام فرمودند: «مجتنی الثمرة لغیر وقت انیاعها كالزارع بغیر ارضه؛ كسی كه میوه را قبل از رسیدنش بچیند، مانند كسی است كه در زمین شخص دیگری كشت كرده است.‌» كه چون نمی‌تواند در آن محل بماند و به زراعت رسیدگی كند، از كشت خود بهره‌ای نخواهد برد.

ابزار تبلیغ

11- برای رساندن پیام باید با مخاطب ارتباط برقرار كرد و مهمترین وسیله ارتباط با دیگران «قلم‌» و «سخن‌» است.

«ن والقلم وما یسطرون‌» (11) ؛ «قسم به قلم و آنچه بدان می‌نگارند.‌» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «اذا كان یوم القیامة وزن مداد العلماء بدماء الشهداء فیرجح مداد العلماء علی دماء الشهداء (12) ؛ در روز قیامت مركب قلم دانشمندان با خون شهیدان سنجیده می‌شود، پس آن مركب بر خون شهیدان برتری می‌یابد.‌»

آداب قلم و سخن

12- از آنجا كه مؤثر واقعی در هر كاری خداست، پس باید سخن با نام او آغاز شود. «اقرا باسم ربك الذی خلق‌» (13) ؛ «بخوان به نام پروردگارت كه آفرید.‌»

13- كلامی كه با نام خدا آغاز نشود انجام نیكو نخواهد داشت. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «كل امر ذی بال لم یبدا فیه باسم الله فهو ابتر (14) ؛ هر كار مهمی كه با نام خدا آغاز نشود به انجام نیكو نخواهد رسید.‌»

14- كلام انسان، هیچگاه خالی از اشتباه نیست مگر اینكه متصل به وحی الهی باشد. «فاستمسك بالذی اوحی الیك انك علی صراط مستقیم‌» (15) ؛ «به آنچه به تو وحی شده تمسك كن كه تو بر راه راست هستی.‌»

و نیز كلام مبلغ باید:

15- حق باشد، زیرا دین بر حق نازل شده است. از امام زین العابدین علیه السلام سؤال شد كه شرایع دین چیست؟ حضرت فرمود: «قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد (16) ؛ سخن حق و حكم به عدالت و وفای به عهد و پیمان.‌»

16- پاك و دلپسند باشد. «و هدوا الی الطیب من القول و هدوا الی صراط الحمید» (17) ؛ «مؤمنان به سخنان پاك و به راه خدای ستایش شده هدایت شدند.‌»

17- هدایتگر باشد و مردم را از تاریكی‌ها به سوی نور خارج سازد. «كتاب انزلناه الیك لتخرج الناس من الظلمات الی النور باذن ربهم‌» (18) ؛ «این قرآن كتابی است كه ما برای تو فرستادیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریكی‌ها به سوی نور، خارج سازی.‌»

18- مستدل و منطقی باشد.

«قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقین‌» (19) ؛ «ای پیامبر! بگو اگر راست می‌گوئید، برهانتان را بیاورید.‌»

19- حساب شده و سنجیده باشد. «الحمد لله الذی انزل علی عبده الكتاب و لم یجعل له عوجا»؛ (20) «ستایش مخصوص خدایی است كه بر بنده خود كتاب را نازل كرد و در آن هیچ نقص و كجی قرار نداد.‌»

20- در جهت رشد، كمال و تعالی مخاطب باشد. «یهدی الی الرشد فامنا به و لن نشرك بربنا احدا» (21) ؛ «این قرآن، [خلق را] به راه خیر و صلاح هدایت می‌كند، بدین سبب ما به آن ایمان آورده و دیگر هرگز به خدای خود مشرك نخواهیم شد.‌»

21- آمیخته با بشارت و تشویق باشد. نمونه این بشارت را در آیه زیر می‌توان یافت. «ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات و اقاموا الصلوة و اتوا الزكوة لهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون‌» (22) ؛ «كسانی كه ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند و نماز به پا داشتند و زكات دادند، پاداششان نزد پروردگارشان است، نه ترسی بر آنان است و نه غمگین می‌شوند.‌»

22- آمیخته به موعظه و هشدار باشد. نمونه هشدارهای قرآن كریم چنین است: «ان الذین كفروا بایات الله لهم عذاب شدید والله عزیز ذوانتقام‌» (23) ؛ «كسانی كه به آیات خدا كفر ورزیدند، عذاب شدیدی دارند و خداوند توانا و انتقام گیرنده است.‌»

23- متناسب با مقتضای حال مخاطب باشد. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «انا معاشر الانبیاء امرنا ان نكلم الناس علی قدر عقولهم (24) ؛ ما گروه پیامبران ماموریم كه با انسان‌ها به اندازه عقلشان سخن بگوییم.‌»

24- شیوا و رسا باشد: «قل لهم فی انفسهم قولا بلیغا» (25) ؛ «با آن‌ها سخنی رسا كه در دلشان [مؤثر] افتد، بگوی.‌»

25- نرم و آرام باشد. «اذهبا الی فرعون انه طغی فقولا له قولا لینا لعله یتذكر او یخشی‌» (26) ؛ «به سوی فرعون بروید كه او طغیان كرده است و با او به نرمی سخن بگویید، امید است كه به خود آید [و از خواب غفلت و غرور بیدار شود] ، یا از خدا بترسد.‌»

26- مفید و مختصر باشد. «من محاطرائف حكمته بفضول كلامه فكانما اعان هواه علی هدم عقله (27) ؛ هر كس با زواید سخن خود شیرینی و زیبایی حكمت خویش را محو كند، گویا بر نابودی عقل خود اقدام كرده است.‌»

صفات مبلغ

مبلغ دینی در صورتی در كار خود موفق است كه واجد ویژگی‌ها و صفات زیر باشد:

27- نسبت به موضوع و مورد بحث آگاهی كامل داشته باشد. «قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیرة انا و من اتبعنی‌» (28) ؛ «بگو این راه من است. من و پیروانم با بصیرت و آگاهی كامل، مردم را به سوی خدا دعوت می‌كنیم.‌»

28- چنان به هدف خود ایمان داشته باشد كه همچون حضرت خضر علیه السلام در گرسنگی و تشنگی نیز رسالت خویش را انجام دهد.

«استطعما اهلها فابوا ان یضیفوهما فوجدا فیها جدارا یرید ان ینقض فاقامه‌» (29) ؛ « [موسی و خضر وارد قریه‌ای شدند. در حالی كه گرسنه بودند] از مردم درخواست غذا كردند ولی آن‌ها از مهمان كردنشان خودداری نمودند [با این حال] چون در آنجا دیواری یافتند كه در حال خراب شدن بود، خضر دیوار را تعمیر و برپا كرد [و بی وفایی مردم در اراده آنان اثر نگذاشت] .‌»

29- قبل از تعلیم دیگران به تعلیم خود بپردازد. «و ما ارید ان اخالفكم الی ما انهاكم عنه ان ارید الا الاصلاح مااستطعت‌» (30) ؛ «من هرگز نمی‌خواهم چیزی كه شما را از آن باز می‌دارم مرتكب شوم، من جز اصلاح تا آنجا كه توانایی دارم نمی‌خواهم.‌»

30- در تبلیغ خود اخلاص داشته باشد. «و ما اسئلكم علیه من اجر ان اجری الا علی رب العالمین‌» (31) ؛ «من برای رسالت خویش از شما پاداشی نمی‌خواهم و پاداش من تنها نزد خداوند عالمیان است.‌»

31- از روی عدالت و بدون حب و بغض سخن بگوید. «و اذا قلتم فاعدلوا» (32) ؛ «هرگاه سخن گفتید، عدالت را رعایت كنید.‌»

32- سعه صدر داشته باشد. «ولا یحزنك قولهم ان العزة لله جمیعا هو السمیع العلیم‌» (33) ؛ «سخن آنان تو را غمگین نكند، زیرا عزت، همه از آن خداست. او شنوای داناست.‌»

33- به وعده‌های الهی امیدوار باشد. «و لا تیاسوا من روح الله انه لاییاس من روح الله الا القوم الكافرون‌» (34) ؛ «از رحمت خدا ناامید نشوید كه تنها قوم كافران از رحمت خدا ناامید می‌شوند.‌»

34- قاطع و با شهامت باشد. «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله‌» (35) ؛ «كسانیكه رسالت‌های الهی را تبلیغ می‌كنند و از او می‌ترسند و از احدی جز خدا هراس ندارند...‌»

35- انتقادپذیر باشد، چرا كه گوش نكردن به حقایق از نظر قرآن، صفت كافران است. «لهم اذان لایسمعون بها» (36) ؛ «آن‌ها (كافران) گوش‌هایی دارند كه با آنان نمی‌شنوند.‌»

36- حامی محرومان باشد. «و ما انا بطارد الذین امنوا» (37) ؛ «من هرگز مردم با ایمان را [هر چند به نظر شما فقیر و بی چیز باشند] از خود دور نمی‌كنم.‌»

37- بر خدا توكل كند. «انك لاتهدی من احببت ولكن الله یهدی من یشاء» (38) ؛ «تو نمی‌توانی هر كس را بخواهی هدایت كنی اما خدا هركس را بخواهد هدایت می‌كند.‌»

38- منظم و وقت شناس باشد. حضرت علی علیه السلام در این رابطه به امام حسن و امام حسین علیهما السلام سفارش می‌كنند: «اوصیكما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه كتابی بتقوی الله و نظم امركم (39) ؛ شما دو تا (امام حسن و امام حسین) و همه فرزندان و اهل خود و هر كه نوشته من به او برسد را به تقوای الهی و نظم در كارهایتان سفارش می‌كنم.‌»

39- متواضع و با گذشت باشد. «واخفض جناحك لمن اتبعك من المؤمنین‌» (40) ؛ «مؤمنانی را كه از تو پیروی می‌كنند زیر بال محبت خود بگیر و نسبت به آن‌ها متواضع باش.‌»

40- تمیز، خوشبو و آراسته ظاهر باشد. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «كان رسول الله صلی الله علیه و آله ینفق علی الطیب اكثر مما ینفق علی الطعام (41) ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله برای بوی خوش بیشتر از غذا خرج می‌كردند.‌»

41- نرمخو، مهربان و دلسوز باشد. «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولك‌» (42) ؛ «رحمت خدا تو را مهربان و خوش خلق گردانید و اگر تندخو و سخت دل می‌بودی، مردم از گرد تو پراكنده می‌شدند.‌»

42- مردمی و درد آشنا باشد. «لقد جاءكم رسول من انفسكم‌» (43) ؛ «به تحقیق رسولی از خودتان به سوی شما آمد.‌»

43- حرف‌های دیگران را بشنود ولی به همه حرف‌ها ترتیب اثر ندهد. «قل اذن خیر لكم یؤمن بالله و یومن للمؤمنین‌» (44) ؛ «پیامبر به سخنان شما (منافقان) خوب گوش می‌دهد، اما به خدا ایمان دارد و فقط سخنان مؤمنان را تصدیق می‌كند.‌»

44- خوش سابقه باشد. «یا صالح قد كنت فینا مرجوا قبل هذا» (45) ؛ «ای صالح تو پیش از آنكه دعوی نبوت كنی در میان ما مورد اعتماد و مایه امیدواری بودی.‌»

45- ساده زیست و بی تكلف باشد. «كان رسول الله یحب الركوب علی الحمار مؤكفا والاكل علی الحضیض مع العبید و مناولة السائل بیدیه (46) ؛ رسول خدا سوار شدن بر الاغ در حالی كه پارچه‌ای به جای زین بر آن می‌انداخت و غذا خوردن با غلامان در مكان‌های پائین و بخشش به فقیران با دست خویش را دوست می‌داشت.‌»

شیوه‌های تبلیغ

در تبلیغ دین از شیوه‌های مختلفی می‌توان استفاده كردم قرآن كریم بسیاری از این شیوه‌ها را بكار برده است. از جمله:

46- یادآوری نعمت‌ها و رحمت‌های الهی: «یا ایها الناس اذكروا نعمة الله علیكم هل من خالق غیرالله یرزقكم من السماء والارض‌» (47) ؛

«ای مردم، نعمت خدا را بیاد آرید. آیا جز خداوند، آفریننده‌ای هست كه از آسمان و زمین به شما روزی دهد؟»

47- تحریك عواطف: قرآن كریم برای تحریك عواطف در جهت ترك غیبت می‌فرماید: «ا یحب احدكم ان یاكل لحم اخیه میتا» (48) ؛ «آیا كسی از شما دوست دارد كه گوشت برادر دینی‌اش را در حالی كه مرده است بخورد؟»

48- سؤال كردن از مخاطب: قرآن كریم از این شیوه به خوبی استفاده كرده است مثل: «فاین تذهبون‌» (49) ؛ «كجا می‌روید؟» و در جای دیگر می‌فرماید: «امن خلق السموات والارض‌» (50) ؛ «چه كسی آسمان‌ها و زمین را خلق كرده است؟» و...

49- بیان تاریخ و سرنوشت پیشینیان: قرآن كریم از این شیوه فراوان استفاده كرده است مثلا می‌گوید: «قد خلت من قبلكم سنن فسیروا فی الارض فانظروا كیف كان عاقبة المكذبین‌» (51) ؛ «پیش از شما ملت‌هایی بودند و رفتند. بنابراین در زمین گردش كنید تا ببینید كه تكذیب كنندگان وعده‌های خدا چگونه نابود شدند.‌»

50- تهدید و تشویق: علی علیه السلام در این رابطه می‌فرمایند: «ولا یكونن المحسن و المسیئ عندك بمنزلة سواء فان فی ذلك تزهیدا لاهل الاحسان فی الاحسان و تدریبا لاهل الاساءة علی الاساءة (52) ؛‌ای مالك، نیكوكار و بدكار نزد تو یكسان نباشد كه سبب بی رغبت شدن نیكوكار بر انجام كارهای نیك و وادار نمودن بدكار به بدی است.‌»

51- تلقین كردن: قرآن كریم به مردم تلقین می‌كند كه اگر ایمان بیاورند، برترند. «انتم الاعلون ان كنتم مؤمنین‌» (53) ؛ «اگر مؤمن باشید برترید.‌»

52- تشبیه و تمثیل: «و تلك الامثال نضربها للناس لعلهم یتفكرون‌» (54) ؛ «و این مثال‌ها را برای مردم می‌زنیم، امید است كه تفكر كنند.‌»

53- استفاده از قصه و داستان: «نحن نقص علیك احسن القصص بما اوحینا الیك هذا القران‌» (55) ؛ «ما بهترین حكایت‌ها را به وسیله وحی این قرآن به تو می‌گوئیم.‌»

54- برهان، جدل و مناظره: «ادع الی سبیل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة‌» (56) ؛ «با حكمت (استدلال) و پند نیكو به سوی پروردگارت بخوان.‌»

55- جنگ سرد (ایجاد شك و تردید) : كافران برای خنثی كردن تبلیغات پیامبر خدا می‌گفتند: «بل قالوا اضغاث احلام بل افتراه بل هو شاعر فلیاتنا بایة كما ارسل الاولون‌» (57) ؛ «بلكه گفتند: خواب‌های شوریده است، [نه] بلكه آن را بر بافته، بلكه او شاعری است. پس همان گونه كه برای پیشینیان هم عرضه شد، باید برای ما نشانه‌ای بیاورد.‌» و قرآن كریم حمله را متوجه آن‌ها كرده و می‌گوید: «انه فكر و قدر فقتل كیف قدر ثم قتل كیف قدر ثم نظر ثم عبس و بسر ثم ادبر....‌» (58) ؛ «آن كافر فكر كرد و اندیشه بدی كرد. مرگ بر او، اندیشه بدی كرد. باز هم مرگ بر او، چه فكر خطایی كرد....‌»

56- استفاده از هنر: «فاخرج لهم عجلا جسدا له خوار فقالوا هذا الهكم و اله موسی فنسی‌» (59) ؛ «پس برای آنان پیكر گوساله‌ای كه صدایی داشت بیرون آورد، [او و پیروانش گفتند:] این خدای شما و خدای موسی است. [پیمان خدا را] فراموش كرد.‌»

57- مقایسه كردن: «و ما یستوی الاعمی والبصیر و لا الظلمات و لا النور و لا الظل و لا الحرور» (60) ؛ «و هرگز [كافر تاریك دل] كور و [مؤمن روشن روان] بینا یكسان نیستند و هیچ ظلمتی با نور مساوی نخواهد بود و هرگز آفتاب و سایه هم رتبه نباشند.‌»

58- آماده سازی و ایجاد زمینه: قرآن كریم آنجا كه می‌خواهد آدم و حوا علیهما السلام را از نزدیك شدن به درختی در هشت بازدارد، ابتدا اجازه می‌دهد، از هرچه می‌خواهند بخورند و سپس آن‌ها را از خوردن گیاهی خاص منع می‌كند. «و یا آدم اسكن انت و زوجك الجنة فكلا من حیث شئتما و لا تقربا هذه الشجرة‌» (61) ؛ «ای آدم! تو و همسرت در بهشت جای گیرید و هرچه می‌خواهید بخورید ولی نزدیك این درخت نشوید.‌»

59- معرفی كردن الگوهای خوب و بد: «ضرب الله مثلا للذین امنوا امرات فرعون‌» (62) ؛ «خداوند برای كسانی كه ایمان آورده اند، همسر فرعون را مثل آورده است.‌»

«ضرب الله مثلا للذین كفروا امرات نوح وامرات لوط كانتا تحت عبدین من عبادنا صالحین فخانتاهما» (63) ؛ «خداوند برای كسانی كه كفر ورزیدند، زن لوط و زن نوح را مثال آورده كه تحت فرمان دو بنده صالح ما بودند ولی به آن‌ها خیانت كردند.‌»

60- تداوم و تكرار: «و لقد وصلنا لهم القول لعلهم یتذكرون‌» (64) ؛ «و ما [برای هدایت مردم] سخن الهی را پیوسته آوردیم تا شاید یادآور [حقایق آن] شوند.‌»

61- برقرار كردن تعادل بین دنیا و آخرت: «كلوا من الطیبات واعملوا صالحا» (65) ؛ «از چیزهای پاكیزه بخورید و كار شایسته كنید.‌»

62- استفاده از القاء غیر مستقیم: «و اذ قال الله یا عیسی ابن مریم ءانت قلت للناس اتخذونی و امی الهین من دون الله‌» (66) ؛ «و [یاد كن هنگامی را كه خدا فرمود:‌ای عیسی؛ پسر مریم، آیا تو به مردم گفتی: من و مادرم را همچون دو خدا به جای خداوند بپرستید.‌» خداوند با این خطاب به طور غیرمستقیم می‌خواهد به پیروان حضرت عیسی بفهماند كه اعتقادشان بر خدا بودن عیسی علیه السلام و مادرش شرك است.

63- استفاده از القاء تدریجی: «و قال الذین كفروا لولا نزل علیه القرآن جملة واحدة كذلك لنثبت به فؤادك و رتلناه ترتیلا» (67) ؛ «و كسانی كه كفر ورزیدند گفتند: چرا این قرآن یكجا بر او نازل نشد؟ این گونه [ما آن را به تدریج نازل كردیم] تا قلبت را به وسیله آن استوار گردانیم و آن را به آرامی [بر تو خواندیم.‌»

64- دعوت به مشتركات: «قل یا اهل الكتاب تعالوا الی كلمة سواء بیننا و بینكم الانعبد الاالله‌» (68) ؛ «بگو‌ای اهل كتاب بیایید به سوی كلمه‌ای كه بین ما و شما یكسان است، كه جز خدای یكتا را نپرستیم.‌»

65- پرسش و پاسخ: «افمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا لا یستوون‌» (69) ؛ «آیا كسی كه مؤمن است، چون كسی است كه نافرمان است؟ یكسان نیستند.‌»

وظایف مبلغ

66- خودسازی و تبلیغ عملی: «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم‌» (70) ؛ «آیا مردم را به نیكی دستور می‌دهید و خودتان را فراموش كرده اید.‌»

67- تعلیم و تربیت مردم: «هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم ایاته و یزكیهم و یعلمهم الكتات والحكمة‌» (71) ؛ «او خدایی است كه در بین مردم درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت تا آیات خداوند را بر آنان تلاوت كند و آن‌ها را پاك سازد و كتاب و حكمت را به ایشان بیاموزد.‌»

68- تبلیغ ولایت و رهبری: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته‌» (72) ؛ «ای رسول! آنچه از سوی خدا بر تو نازل شده است به مردم برسان كه اگر نرسانی رسالت خویش را تبلیغ نكرده ای.‌»

69- مبارزه با طاغوت: «اذهب الی فرعون انه طغی‌» (73) ؛ « [ای موسی] به سوی فرعون برو، كه طغیان كرده است.‌»

70- مبارزه با خرافات: پیامبر اكرم در این رابطه به معاذ دستور می‌دهد: «و امت امر الجاهلیة الا ما سنه الاسلام (74) ؛ [ای معاذ] سنت‌های جاهلیت را بمیران، مگر آنچه را كه اسلام سنت كرده است.‌»

71- احترام به دیگران: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «اذل الناس من اهان الناس (75) ؛ ذلیل‌ترین مردم كسی است كه به مردم اهانت كند.‌»

72- توجه به نسل نو: امام صادق علیه السلام فرمودند: «علیك بالاحداث فانهم اسرع الی كل خیر (76) ؛ به نوجوانان توجه كن زیرا آنان سریعتر به هر خوبی روی می‌آورند.‌»

73- برخورد مناسب با مخالفان: قرآن كریم در برخورد با مخالفان بی آزار می‌فرماید: «لكم دینكم ولی دین‌» (77) ؛ «دین شما برای خودتان و دین من برای خودم.‌» و در برخورد با بستگان منحرف كه زیر بار حق نمی‌روند می‌فرماید: «یا نوح انه لیس من اهلك انه عمل غیر صالح‌» (78) ؛ «ای نوح! او (پسرت) اهل تو نیست، زیرا او را عملی ناشایسته است.‌» و در برخورد با هوادارانی كه مخالف شده اند می‌فرماید: «و من یرتدد منكم عن دینه فیمت و هو كافر فاولئك حبطت اعمالهم فی الدنیا والاخرة‌» ؛ «و كسی از شما كه از دینش برگردد و بمیرد در حالی كه كافر است، پس ایشان اعمالشان در دنیا و آخرت نابود می‌شود.‌»

و همچنین قرآن كریم با هر یك از گروه‌های دیگر برخوردی مناسب خودشان دارد.

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) مدثر/ 5- 3.

2) احزاب/ 56.

3) شعرا/ 214.

4) انعام/ 92.

5) آل عمران/ 104.

6) مائده/ 78 و 79.

7) بحارالانوار، چاپ بیروت (مؤسسه الوفاء) ، ج 1، ص 184.

8) بحارالانوار، ج 2، ص 17.

9) وسایل الشیعه، چاپ المكتبة الاسلامیه، ج 11، ص 398.

10) منتهی الآمال، ج 2، ص 166.

11) قلم/ 1.

12) بحارالانوار، ج 2، ص 16.

13) علق/ 1.

14) تفسیر المیزان، المطبعة التجاریة بیروت، ج 1، ص 16.

15) زخرف/ 43.

16) میزان الحكمه، ج 5، ص 50.

17) حج/ 24.

18) ابراهیم/ 1.

19) انعام/ 57.

20) كهف/ 1.

21) جن/ 2.

22) بقره/ 277.

23) آل عمران/ 4.

24) ترجمه اصول كافی، ج 1، ص 27.

25) نساء/ 63.

26) طه/ 43 و 44.

27) اصول كافی، ج 1، ص 17.

28) یوسف/ 108.

29) كهف/ 77.

30) هود/ 88.

31) شعراء/ 109.

32) انعام/ 152.

33) یونس/ 65.

34) یوسف/ 87.

35) احزاب/ 39.

36) اعراف/ 179.

37) هود/ 29.

38) قصص/ 86.

39) نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه 47.

40) شعراء/ 215.

41) بحارالانوار، چاپ بیروت (مؤسسه الوفاء) ج 16، ص 248.

42) آل عمران/ 159.

43) توبه/ 128.

44) توبه/ 61.

45) هود/ 62.

46) بحارالانوار، ج 16، ص 238.

47) فاطر/ 3.

48) حجرات/ 12.

49) تكویر/ 26.

50) نمل/ 60.

51) آل عمران/ 137.

52) نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه 53، ص 988.

53) آل عمران/ 139.

54) حشر/ 21.

55) یوسف/ 3.

56) نحل / 125.

57) انبیا/ 5.

58) مدثر/ 19- 25.

59) طه/ 88.

60) فاطر/ 19، 20، 21.

61) اعراف / 19.

62) تحریم/ 11.

63) تحریم/ 10.

64) قصص/ 51.

65) مؤمنون/ 51.

66) مائده/ 116.

67) فرقان/ 32.

68) آل عمران/ 64.

69) سجده/ 18.

70) بقره/ 44.

71) جمعه/ 2.

72) مائده/ 67.

73) طه/ 24.

74) ترجمه تحف العقول، ص 26.

75) بحار الانوار، چاپ المكتبة الاسلامیه، ج 75، ص 142.

76) بحار الانوار، چاپ بیروت (مؤسسة الوفاء) ، ج 23، ص 236

77) كافرون/ 6.

78) هود/ 46.