1- می‌دانیم كه طبق نظر بسیاری از مراجع تقلید، لمس و مس كردن نام خداوند بزرگ - به هر زبانی كه نوشته شده باشد - بدون طهارت و وضو حرام است. آیا لمس و مس نمودن ضمیرهایی كه به «خدا» باز می‌گردد، مانند ضمیر (ه) در عبارت «باسمه تعالی» و ضمیر (او) در عبارت «به نام او كه با شهیدان است» ، بدون طهارت و وضو نیز حرام است؟
جواب: ضمیرهایی كه به «خدا» باز می‌گردد، حكم كلمه خدا را ندارند و بدون طهارت و وضو می‌توان آن‌ها را لمس و مس كرد (1).
2- آیا آرم جمهوری اسلامی ایران كه كلمه «الله» در آن طراحی شده است، احكام مربوط به كلمه «الله» ، مانند لمس و مس نكردن آن بدون طهارت و وضو و بی احترامی ننمودن به آن را داراست؟ و آیا چاپ آن بر سر برگ‌های اداری و استفاده از آ ن در نامه نگاری‌های اداری و جز آن، اشكال دارد؟
جواب: چاپ آرم جمهوری اسلامی ایران بر سر برگ‌ها و استفاده از آن در نامه نگاری‌ها و جز آن، اشكال ندارد؛ اما احتیاط آن است كه احكام مربوط به كلمه «الله» در مورد آرم جمهوری اسلامی ایران نیز رعایت شود (2).
3- مرسوم شده است كه به جای لفظ «الله» ، لفظ «ا...» و یا «اله» و مثلا به صورت «آیت ا...» و «عبد اله» را می‌نویسند. حكم كسانی كه دو لفظ «ا...» و «اله» را بدون وضو لمس و مس می‌كنند، چیست؟
جواب: همزه و نقطه‌ها (ا...) حكم لفظ «الله» را ندارد و می‌توان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس كرد؛ بر خلاف لفظ «اله» كه حكم لفظ «الله» را دارد و نمی‌توان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس نمود (3).
4- طبق فتوای شماری از مراجع تقلید، لمس و مس نمودن نام خدای بزرگ و آیات قرآن و نام‌های معصومان علیهم السلام بدون طهارت و وضو حرام است. پرسشی كه گاه مطرح می‌شود این است: كسانی كه با دستگاه‌های رایانه و ماشین تایپ، این نام‌ها و آیه‌ها را حروفچینی می‌كنند، آیا بر آنان واجب است كه هنگام حروفچینی، با طهارت و وضو باشند؟
جواب: طهارت برای این كار شرط نیست، ولی جایز نیست كه نوشته تایپی و چاپ شده آن را بدون طهارت، لمس و مس كنند (4).
5- شماری از مراجع تقلید می‌فرمایند: «لمس و مس كردن نام‌های پیامبران، مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد صلی الله علیه و آله و نام‌های امامان، مانند علی و حسین علیهما السلام، بدون طهارت و وضو حرام است.» آیا لمس و مس نمودن القاب پیامبران و امامان، مانند امین (لقب پیامبر محبوب خدا حضرت محمد صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (لقب امام علی علیه السلام) و سید الشهداء (لقب امام حسین علیه السلام) ، نیز بدون طهارت و وضو حرام است؟
جواب: احتیاط آن است كه القاب پیامبران و امامان علیهم السلام نیز بدون طهارت و وضو لمس و مس نشود (5).
6- اگر هنگام مسح سر، رطوبت كف دست به رطوبت پیشانی برسد، وضو باطل می‌شود؟
جواب: وضو اشكال ندارد؛ ولی چون احتیاط در مسح پاها این است با رطوبتی كه از وضو در كف دست‌ها باقی مانده است صورت گیرد، پس برای رعایت این احتیاط، باید دست هنگام مسح سر به قسمت بالای پیشانی كه با رطوبت صورت تماس پیدا می‌كند، كشیده نشود تا رطوبت موجود در دست كه باید پاها با آن مسح گردند، با رطوبت صورت مخلوط نشود (6).
7- آیا وقت نماز به مجرد شروع اذان آغاز می‌شود، یا اینكه بر نمازگزار واجب است تا تمام شدن اذان منتظر باشد و سپس نمازش را بخواند؟ و نیز آیا برای روزه دار جایز است كه به مجرد شروع اذان افطار نماید، یا اینكه او هم باید صبر كند تا اذان به پایان برسد؟
جواب: چنانچه اطمینان حاصل شود كه اذان از هنگام فرا رسیدن وقت شرعی آغاز شده است، منتظر بودن و صبر كردن تا تمام شدن اذان، واجب نیست (7).
8- شنیده ایم كه مكان نمازگزار باید پاك باشد. چنانچه روی فرش یا موكت و یا حتی سجاده‌ای كه قبلا نجس شده، ولی الآن خشك است نماز بخوانیم، آیا نمازمان صحیح است؟
جواب: اگر نجس بودن مكان به گونه‌ای است كه به لباس یا بدن نمازگزار سرایت نمی‌كند و محل سجده [روی مهر نماز] نیز پاك است، نماز خواندن در آن مكان اشكال ندارد (8).
9- می‌دانیم كه هنگام خواندن ذكرهای واجب نماز، مانند ذكر ركوع و سجود، باید بدن نمازگزار آرامش داشته باشد و حركت نكند. سؤالی كه در این رابطه پیش می‌آید، این است: آیا هنگام خواندن ذكرهای مستحب نماز، غیر از ذكر مستحب «بحول الله وقوته اقوم واقعد»، مانند «الله اكبر»های بین نماز و «سمع الله لمن حمده» ، نیز باید بدن نمازگزار آرامش داشته و بدون حركت باشد؟
جواب: در این كه هنگام نماز، واجب است بدن نمازگزار استقرار و آرامش داشته باشد، میان ذكرهای واجب و مستحب نمار تفاوتی نیست و باید هنگام خواندن ذكرهای مستحب نماز نیز بدن نمازگزار آرامش داشته و بدون حركت باشد (9).
10- گاه هنگام خواندن نماز واجب، بچه‌ای را می‌بینیم كه مشغول انجام دادن كار خطرناكی است. آیا جایز است كه ما برخی از كلمات حمد و سوره یا ذكرهای نماز را با صدای بلند بخوانیم تا آن بچه یا كسی كه در خانه است، متوجه شود و خطر بر طرف گردد؟ و چنانچه در نماز، دست‌ها یا ابروهای خود را برای فهماندن چیزی به كسی و یا جواب دادن به سؤال شخصی تكان دهیم، اشكال دارد؟
جواب: اگر بلند كردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره و یا ذكرهای نماز برای متوجه كردن دیگران، موجب نشود كه شكل نماز به هم بخورد، اشكالی ندارد به شرط آن كه بلند كردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره و ذكرهای نماز به همان نیت حمد و سوره و ذكرهای نماز باشد؛ البته حرف زدن هنگام نماز یا انجام دادن حركتی كه با استقرار و آرامش در نماز و یا با شكل نماز منافات داشته باشد، باعث می‌گردد كه نماز باطل شود (10).
11- در رساله‌های توضیح المسائل می‌خوانیم: نمازگزار در سجده باید سر دو انگشت بزرگ پاهایش را بر زمین بگذارد، و اگر انگشت‌های دیگر پایش را بر زمین بگذارد، نمازش باطل است. آیا در صورتی كه نمازگزاری، علاوه بر گذاشتن سر دو انگشت بزرگ پاهایش بر زمین، سر انگشت‌های دیگر پاهایش را نیز بر زمین بگذارد، نمازش اشكال دارد؟
جواب: نمازش اشكال ندارد (11).
[گفتنی است آنچه نماز را باطل می‌كند این است كه نماز گزار سر دو انگشت بزرگ پاهایش را بر زمین نگذارد و به جای آن‌ها سر انگشت‌های دیگر پاهایش را بر زمین بگذارد].
12- اگر امام جماعت در حال خواندن نماز مغرب یا عشا و در ركعت سوم یا چهارم نماز است و تسبیحات اربعه را با صدای آهسته می‌خواند ولی ماموم در ركعت اول یا دوم نماز و در حال خواندن حمد و سوره است، آیا باید حمد و سوره‌اش را با صدای بلند بخواند یا اینكه از امام جماعت تبعیت كند و حمد و سوره نماز مغرب یا عشایش را با صدای آهسته بخواند؟
جواب: در این حالت، واجب است كه حمد و سوره نمازش را به صورت آهسته بخواند (12).
13- بعضی‌ها می‌گویند: اگر زنان در خانه خود نماز بخوانند، ثواب و فضیلت آن بیشتر از نماز خواندن آنان در مسجد است. آیا این گفته، صحیح است؟
جواب: ثواب و فضیلت داشتن خواندن نماز در مساجد به مردان اختصاص ندارد (13).
14- برخی می‌گویند: نباید عكس حضرت امام خمینی 1 و شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را در مساجد نصب كرد. آیا نصب عكس در مساجد اشكال دارد؟
جواب: نصب عكس در مساجد منع شرعی ندارد، و چنانچه در جهت قبله و روبروی نمازگزار نباشد، كراهتی هم ندارد (14).
15- گاه برخی از رانندگان اتوبوس‌های مسافربری كه بین شهرها در حال رفت و آمد هستند، به نماز خواندن مسافران توجهی نمی‌كنند و به درخواست آنان برای توقف اتوبوس و پیاده شدن جهت خواندن نماز پاسخ مثبت نمی‌دهند و به همین سبب، گاه نماز مسافران قضا می‌شود. وظیفه رانندگان اتوبوس در این مورد و وظیفه مسافران نسبت به نمازشان در این حالت چیست؟
جواب: بر مسافران واجب است، در صورتی كه احتمال بدهند وقت نمازشان می‌گذرد از راننده بخواهند كه اتوبوس را برای خواندن نماز در جای مناسبی نگه دارد. و بر راننده نیز واجب است كه به درخواست آنان پاسخ مثبت بدهد. و چنانچه راننده، به سبب عذری صحیح و یا بدون سبب، از متوقف كردن اتوبوس خود داری ورزد، تكلیف مسافران، در صورتی كه بترسند وقت نمازشان بگذرد، این است كه نماز را در اتوبوس و در حال حركت و رو به قبله و با انجام دادن قیام و ركوع و سجده - به اندازه‌ای كه امكان دارد - به جای آورند (15).
16- لطفا نظر مباركتان را درباره «وطن اصلی» ، «وطن دوم» ، و «اعراض از وطن» بیان بفرمائید؟
جواب: وطن اصلی جایی است كه انسان در آنجا به دنیا آمده و مدتی در آن جا بوده و بزرگ شده است. و وطن دوم جایی است كه مكلف برای سكونت دایم خود - هر چند به مدت چند ماه در سال - برگزیده است. و معنای اعراض از وطن این است كه انسان از وطن خود خارج شود و بنای بازگشت دوباره به آن جا را برای سكونت نداشته باشد (16).
17- آیا محل كار انسان در حكم وطن اوست كه باید در آن جا نمازش را به صورت كامل بخواند و روزه‌اش را بگیرد؟
جواب: اشتغال به كار در محلی موجب نمی‌شود كه آن محل، وطن انسان شود؛ ولی چنانچه فاصله میان محل سكونت تا محل كار به اندازه مسافت شرعی [چهار فرسنگ شرعی] باشد و در هر ده روز، حداقل یك بار، این فاصله را طی كند، آن گاه بر محل كار او حكم وطن جاری می‌شود و باید نمازش را به صورت كامل بخواند و روزه‌اش را نیز بگیرد (17).
18- چنانچه كسی برای زیارت بارگاه امام رضا علیه السلام به مشهد مقدس مسافرت كند و بداند كه كمتر از ده روز در آن جا می‌ماند، ولی برای اینكه نمازش را به صورت كامل بخواند نیت ماندن ده روز در مشهد مقدس را می‌نماید، حكم نماز او چگونه خواهد بود؟
جواب: اگر می‌داند كه به مدت ده روز در مشهد مقدس نمی‌ماند، دیگر قصد ماندن ده روز برای او معنایی نداشته، چنین قصدی اثری نیز ندارد و باید نمازش را در آن جا به صورت شكسته بخواند (18).
19- شخصی به جایی مسافرت می‌كند و نمی‌داند كه ده روز در آن جا می‌ماند یا كمتر از ده روز. آیا نمازش را به صورت كامل باید بخواند یا به صورت شكسته؟
جواب: باید نمازش را به صورت شكسته بخواند (19).
20- شخصی در خانه‌های دولتی زندگی می‌كند كه مدت سكونتش به پایان رسیده و حكم تخلیه آن نیز صادر شده است. نماز و روزه چنین شخصی، پس از موعد مقرر، چه حكمی دارد؟
جواب: اگر او در استفاده از این خانه از سوی مسؤولان ذی ربط پس از پایان موعد مقرر مجاز نباشد، تصرف وی از آن پس، در حكم غصب است (20).
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) اجوبة الاستفتاءات، ج 1، ص 42، س 151.
2) همان، ج 1، ص 44، س 162 و 163.
3) همان، ج 1، ص 42، س 152.
4) همان، ج 1، ص 44، س 160.
5) همان، ج 1، ص 47، س 173.
6) همان، ج 1، ص 40، س 146.
7) همان، ج 1، ص 103، س 373.
8) همان، ج 1، ص 108، س 388.
9) همان، ج 1، ص 99، س 355.
10) همان، ج 1، ص 144، س 519.
11) همان، ج 1، ص 141، س 504.
12) همان، ج 1، ص 160، س 580.
13) همان، ج 1، ص 112 و 167.
14) همان، ج 1، ص 107، س 385.
15) همان، ج 1، ص 212، س 743.
16) همان، ج 1، ص 200، س 708 و 709.
17) همان، ج 1، ص 199، س 707.
18) همان، ج 1، ص 192، س 684.
19) همان، ج 1، ص 192، س 686.
20) همان، ج 1، ص 108، س 386.