مقدمه
بدون تردید وجود مقدس حضرت زهراعلیها السلام و سیره و رفتار و گفتار آن گرامی برای تمام زنان مسلمان مایه مباهات و اسوه كامل می‌باشد. بانوی بزرگواری كه حضرت خاتم الانبیاءصلی الله علیه وآله در ستایش او فرمود: «أَنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ سَیدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ؛ (1) دخترم فاطمه سرور بانوان بهشتی است.»
طبق این گفتار ارزشمند نبوی صلی الله علیه وآله، حضرت زهراعلیها السلام سرآمد تمام زنان سعادتمند عالم است كه در اثر كوشش در راه حق به مقامات عالیه معنوی نائل شده اند.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در گفتار دیگری به عظمت و بزرگواری حضرت زهراعلیها السلام اشاره كرده و به دخترش فرموده است: «یا فَاطِمَةُ أَ لَا تَرْضَینَ أَنْ تَكُونِی سَیدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ و سَیدَةَ نِسَاءِ هَذِهِ الْأُمَّة و سَیدَةَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ؛ (2) ای فاطمه! آیا [به این كرامتی كه خداوند به تو داده] خشنود نیستی كه تو سرور زنان جهان و سرور زنان این امت و بانوی بانوان اهل ایمان باشی؟»
آری حضرت زهراعلیها السلام جلوه‌ای كامل از تمام كمالاتی است كه یك زن در طول حیات خود ممكن است به آن نائل شود. حضرت امام خمینی رحمه الله در این باره می‌فرماید: «تمام ابعادی كه برای زن متصور است، برای یك انسان [كامل] متصور است، در فاطمه زهراعلیها السلام جلوه كرده و بوده است.» (3)
امام خمینی رحمه الله برای شناساندن ویژگی یك بانوی كمال یافته با اشاره به وجود مقدس حضرت زهراعلیها السلام می‌فرماید: «آن بزرگوار یك زن معمولی نبوده است؛ یك زن روحانی، یك زن ملكوتی، یك انسان به تمام معنا انسان. او موجودی ملكوتی است كه در عالم به صورت انسان ظاهر شده است. زنی كه تمام خاصه‌های انبیاء در اوست. زنی كه اگر مرد بود، نبی بود، به جای رسول الله بود. معنویات، جلوه‌های ملكوتی، جلوه‌های الهی، جلوه‌های جبروتی، همه در این موجود مجتمع است.» (4)
با توجه به این ویژگیهای كم نظیر، بهترین كسی كه می‌تواند درس زندگی را به بانوان عصر ما بیاموزد، شخص فاطمه زهراعلیها السلام است. از این رو، در این مقال بخشهایی از سیره و سخن آن بزرگوار را كه قابلیت الگو برداری و درس آموزی برای زنان مسلمان دارد، تقدیم می‌كنیم. به امید آنكه بتوانیم - در عصری كه از هر سو دشمنان اسلام و شیاطین و سوسه گر، ایمان و ارزشهای اصیل جامعه و امنیت اخلاقی جوانان و زنان را هدف گرفته اند و با هر وسیله‌ای برای تضعیف باورهای دختران و زنان مسلمان تلاش می‌كنند - رفتارهای خود را با آن حضرت هماهنگ نماییم و درسهایی از آن بانوی مخدّره فرا گیریم.
قناعت، سادگی و شكرگزاری
یك زن مسلمان در پرتو تعالیم قرآن و اهل بیت علیهم السلام همواره زی سادگی و ساده زیستی را نصب العین خود قرار داده، و تمام همت خود را برای تربیت فرزندان صالح و حركت به سوی كمال قرار می‌دهد؛ چرا كه دلدادگی به دنیا و مظاهر فریبنده آن مانع رشد و ترقی معنوی و كمال انسانی است. زنی كه فقط به دنبال تشریفات، دنیاگرایی و زندگی شاهانه و اشرافی و لباسهای آن چنانی باشد، نمی‌تواند به اهداف والای زندگی پاك معنوی دست یابد و فرزندانی شایسته تربیت كند. به همین جهت، حضرت زهراعلیها السلام با اینكه دختر بزرگ رهبر جهان اسلام بود و می‌توانست از موقعیت خود بهره برداری مادّی بكند، امّا چنین نكرد. سلمان فارسی می‌گوید:
روزی حضرت فاطمه علیها السلام را دیدم كه چادری ساده بر سر داشت. با تعجب عرضه داشتم: عجبا! دختران پادشاهان ایران و قیصر روم بر كرسیهای طلایی می‌نشینند و پارچه‌های زربافت و اشرافی به تن می‌كنند؛ امّا دختر رسول خداصلی الله علیه وآله كه عظمت و جلالتش از همه آنها بالاتر و بیشتر است، نه چادرهای گران قیمت بر سر دارد و نه لباسهای فاخر و زیبا! حضرت زهراعلیها السلام فرمود: یا سَلْمَانُ اِنَّ اللَّهَ ذَخَّرَ لَنَا الثِّیابَ وَ الْكَرَاسِی لِیوْمٍ آخِرٍ؛ای سلمان! خداوند [بزرگ] لباسهای [زینتی] و تختهای [طلایی] را برای ما در روز قیامت ذخیره كرده است.»
حضرت فاطمه علیها السلام آن گاه به محضر رسول خداصلی الله علیه وآله آمد و عرض كرد: «یا رسول الله! سلمان از لباس ساده من تعجب كرد. قسم به خدایی كه تو را به رسالت در راه حق بر انگیخت! من و همسرم علی علیه السلام همواره زندگی ساده را پیشه خود كرده ایم. فرش خانه ما پوست گوسفندی است كه روزها شترمان بر روی آن علف می‌خورد و شبها بر روی آن می‌خوابیم و بالش ما چرمی است كه از لیف خرما پر شده است.» (5)
همچنین روزی رسول خداصلی الله علیه وآله وارد منزل حضرت زهراعلیها السلام شد و دخترش را مشاهده كرد كه روی زمین نشسته، با یك دست فرزندش را در آغوش گرفته، شیر می‌دهد و با دست دیگر با آسیاب دستی گندمها را آرد می‌كند. از دیدن زندگی ساده، امّا گرم و پرعاطفه حضرت فاطمه علیها السلام اشك در چشمان رسول خداصلی الله علیه وآله حلقه زد و فرمود: یا بِنْتَاهْ تَعَجَّلِی مَرَارَةَ الدنیا بِحَلاوَةِ الْآخِرَةِ؛ دخترم! مشكلات دنیا را به یاد شیرینی [و حلاوت زندگی در] جهان آخرت بر خود هموار ساز و تحمل كن!»
حضرت فاطمه علیها السلام نیز عرضه داشت: «یا رَسُولَ اللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ الشُّكْرُ لِلَّهِ عَلَی آلَائِهِ؛ (6) ای رسول خدا! حمد و سپاس خداوند را در مقابل این همه نعمتی كه به ما داده است.»
البته ساده زیستی یك بانوی مسلمان به این معنی نیست كه ژولیده و آلوده و بد لباس زندگی كند؛ بلكه سادگی او باید توأم با پاكی و تمیزی باشد.
كار و تلاش و خیرخواهی
یك زن با ایمان همواره در راه احیای ارزشهای الهی و پیشرفت جامعه و خانواده‌اش تلاش می‌كند و حضرت زهراعلیها السلام نمونه بارزی از بانوان پر تلاش در طول تاریخ است. آن حضرت علاوه بر تلاشهای معنوی در عرصه‌های عبادت و تقوا، در مورد خانواده و فرزندانش نیز الگویی تمام عیار می‌باشد. كار شبانه روزی برای تعالی و استحكام خانواده، تربیت و پرورش فرزندان شایسته، آموزش علم برای تشنگان دانش، ایراد خطابه و روشنگری مردم در صحنه اجتماع و در یك كلام حركت با تمام وجود به سوی رشد و كمال از ویژگیهای بارز آن بانوی بانوان عالم است.
حضرت زهراعلیها السلام در گزارشی كه در مورد كوششهایش در خانه و خانواده‌اش برای رسول خداصلی الله علیه وآله بیان می‌كند، چنین می‌فرماید: «لَیلَتِی جَمِیعاً اُدِیرُ الرَّحَی حَتَّی اُصْبِحَ وَ اَبُو الْحَسَنِ یحْمِلُ حَسَناً وَ حُسَیناً؛ (7) شب تا صبح به آرد كردن گندم مشغول بودم، در حالی كه ابوالحسن، [فرزندانم] حسن و حسین علیهما السلام را نگه داری می‌كرد.»
مهمان نوازی
پذیرایی از مهمان از زیباترین آموزه‌های دین ماست. و این مهمان نوازی را كه یكی از این اوصاف بزرگوارانه است، به شكلی زیبا و شایسته می‌توان در سیره حضرت زهراعلیها السلام به نظاره نشست. روزی حضرت علی علیه السلام مهمانی را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهراعلیها السلام پرسید: «آیا غذایی در منزل داریم كه این مهمان گرسنه را سیر كنیم؟» حضرت زهراعلیها السلام با كمال بزرگواری فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیةِ وَ لَكِنَّا نُؤْثِرُ بِهِ ضَیفَنَا؛ (8) در خانه ما فقط به اندازه خوراك یك دختر بچه است؛ امّا [امشب] ایثار كرده، [گرسنگی را تحمل می‌كنیم و] این مقدار غذا را به مهمان می‌بخشیم.»
تواضع و همدلی با شوهر
از دیگر ویژگیهای یك بانوی مسلمان، همراهی و همدلی با شوهر است. او برای گرم نگه داشتن كانون خانواده، و استحكام روابط بین اعضای خانواده، همواره كنار همسر و پشتیبان و حامی اوست. امام باقرعلیه السلام فرمود: علی علیه السلام و فاطمه زهراعلیها السلام برای همدلی بیشتر در نظام خانواده به حضور رسول خداصلی الله علیه وآله رفتند تا رهنمودی بگیرند. رسول خداصلی الله علیه وآله حضرت فاطمه علیها السلام را به كارهای درون خان ه گماشت و كارهای بیرون را به علی علیه السلام واگذار كرد. بعد از این رهنمود شایسته، حضرت زهراعلیها السلام با خوشحالی اظهار داشت: «فَلَا یعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ (9) جز خداوند متعال كسی نمی‌داند كه از این تقسیم كار چقدر خوشحال شدم؛ زیرا رسول خداصلی الله علیه وآله مرا از انجام كارهایی كه مربوط به مردان است، بازداشت.» حضرت زهراعلیها السلام چنان به همسر گرامی خود علاقه مند بود و با آن حضرت همدلی داشت كه بعد از وقایع تلخ ماجرای سقیفه و فدك كه دل زهراعلیها السلام را شكستند و به خانه‌اش حمله كردند، آن گاه كه حضرت علی علیه السلام وارد منزل شد و فرمود: «فاطمه جان! ابوبكر و عمر در پشت در اجازه ملاقات می‌خواهند؟ نظرت دراین باره چیست؟ حضرت با آن همه خون دلی كه از آنان داشت با كمال تواضع فرمود: «الْبَیتُ بَیتُكَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُكَ افْعَلْ مَا تَشَاءُ؛ (10) [علی جان!] خانه خانه توست و من همسر تو هستم؛ هرآنچه می‌خواهی انجام بده!»
مهم‌ترین راز موفقیت در همسرداری
از امتیازات یك بانوی مسلمان توفیق او در امر همسرداری است. اگر در میان زن و شوهر، یكی از آنان فداكاری و عفو و گذشت بیشتری داشته باشد، مطمئناً كار به مشاجره و نزاع خانوادگی منجر نخواهد شد. بنابراین، كم توقع بودن، گلایه نكردن و صبر و استقامت در سختیهای زندگی توسط زنان با ایمان می‌تواند كمك شایانی به استحكام اركان خانواده بكند. فرازی از زندگی و سخن حضرت زهراعلیها السلام در این زمینه راهكار جالبی برای همسران شایسته می‌باشد.
در یكی از روزهای پر مشقت، غذا در منزل امام علی علیه السلام و حضرت زهراعلیها السلام كمیاب شده بود. امام از همسرش پرسید: «فاطمه جان! غذایی داری كه مقداری تناول كنیم؟» فاطمه علیها السلام پاسخ داد: «سوگند به آن خدایی كه مقام و عظمت تو را بالا برد! سه روز است كه غذای كافی در منزل نداریم و مقدار اندكی هم كه داشتیم به شما بخشیدم و خودم رنج گرسنگی را تحمل كردم.»
امام علی علیه السلام فرمود: چرا به من اطلاع ندادی؟» حضرت زهراعلیها السلام پاسخ داد:
«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله نَهَانِی أَنْ أَسْأَلَكَ شَیئاً فَقَالَ لَا تَسْأَلِی ابْنَ عَمِّكِ شَیئاً إِنْ جَاءَكِ بِشَی ءٍ عَفْواً وَ إِلَّا فَلَا تَسْأَلِیهِ؛ (11) رسول خداصلی الله علیه وآله مرا نهی فرموده است كه از تو چیزی بخواهم و به من سفارش كرده كه: از پسر عمویت چیزی درخواست نكن! اگر خودش چیزی آورد، بپذیر وگرنه خودت درخواست نكن!»
پاسدار حریم عفت و حیا
حضرت زهراعلیها السلام از زیباترین درسهایی كه به بانوان آموخت، حفظ عفت و عصمت و حجاب بود. روزی مردی نابینا برای ورود به منزل علی علیه السلام اجازه خواست. حضرت زهراعلیها السلام با ورود وی به پشت پرده رفت و حجاب خود را كامل كرد. رسول خداصلی الله علیه وآله كه در آنجا حضور داشت، پرسید: «دخترم! او كه نابیناست و تو را نمی‌بیند، چرا پشت پرده رفتی و حجاب خود را كامل كردی؟» حضرت فاطمه علیها السلام پاسخ داد: «إِنْ لَمْ یكُنْ یرَانِی فَإِنِّی أَرَاهُ وَ هُوَ یشُمُّ الرِّیحَ؛ اگر او مرا نمی‌بیند، من او را می‌بینم و او بو [ی زن نامحرم] را حس می‌كند.» رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: «أَشْهَدُ أَنَّكِ بَضْعَةٌ مِنِّی؛ (12) گواهی می‌دهم كه تو پاره تن منی.»
بنابراین، بانوان محترم باید به مسئله محرم و نامحرم با تمام وجود دقت كرده، آن را رعایت كنند؛ چراكه در صورت عدم رعایت، فرجام ناشایست آن دامنگیرشان خواهد شد. اساساً امنیت اخلاقی جامعه در گرو حفظ حریم زنان و مردان نامحرم است. حفظ ایمان، آرامش درونی، سلامت جسمانی، استحكام بنیان خانواده‌ها، عزت و سربلندی جامعه و جلوگیری از بزهكاریها و مفاسد متعدد اخلاقی از جمله دستاوردهای حفظ حجاب و رعایت حریم زنان از معرض دید نامحرمان می‌باشد. به همین جهت، رسول خداصلی الله علیه وآله طبق فرمان الهی دستور داد كه: «بِاَعِدُوا بَینَ اَنْفاسِ النِّساءِ وَ اَنْفاسِ الرِّجالِ؛ (13) میان زنان و مردان [نامحرم فاصله ایجاد كنید!»
بالاترین ارزش
از منظر حضرت زهراعلیها السلام نزدیك‌ترین حالات زن به خداوند متعال هنگامی است كه خود را از دید نامحرمان دور نماید و در منزل خود به خانه داری و تربیت فرزند و پذیرایی از همسر خود بپردازد. امام صادق علیه السلام به نقل از حضرت فاطمه علیها السلام دراین باره فرمود: «أَنَّ أَدْنَی مَا تَكُونُ مِنْ رَبِّهَا أَنْ تَلْزَمَ قَعْرَ بَیتِهَا، (14) نزدیك‌ترین حالات یك زن به خداوند متعال زمانی است كه در منزل می‌ماند [و به امور خانه داری و تربیت فرزند می‌پردازد] .»
آری، یك زن مسلمان هرگز فرمان خداوند متعال را در مورد حفظ عفت و عصمت خود فراموش نمی‌كند و در طول زندگی حجاب خود را همانند گوهری گرانبها پاسداری می‌كند. این سخن معروف حضرت زهراعلیها السلام كه ضامن پایداری جوامع و مایه استحكام خانواده هاست، همواره باید در معرض دید بانوان مسلمان به ویژه دختران جوان باشد كه فرمود: «خَیرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا یرَینَ الرِّجَالَ وَ لَا یرَاهُنَّ الرِّجَالُ؛ (15) بهترین و نیكوترین عمل زنان آن است كه [بدون ضرورت] مردان [نامحرم] را نبینند و مردان [نامحرم] نیز آنان را ننگرند.»
خوشبختی و سعادت زن و جامعه در همین جمله نهفته است كه تا می‌تواند از نامحرمان دوری كند و كمترین ارتباط را با آنان داشته باشد؛ امّا متأسفانه در عصر ما شیاطین وسوسه گر و دشمنان اسلام تلاش می‌كنند به هر وسیله و عنوانی زنان مسلمان را از هویت خود جدا كنند و به مجامع عمومی و معرض دید نامحرمان بكشانند و به این وسیله آنان را از اهداف اصلی خلقتشان بازدارند.
فرانس فانون نویسنده فرانسوی می‌گوید:
«نیروهای اشغالگر در كشور مسلمان الجزائر مأموریت داشتند تا هویت و اصالت فرهنگی ملت الجزائر را نابود سازند و در این راه حداكثر كوشش خود را بر تخریب مسئله حجاب و چادر زنان متمركز كرده بودند؛ زیرا آن را نشانه مهم اصالت ملی زنان الجزائری تلقی می‌كردند. از دیدگاه استعمارگران هجوم به تار و پود جامعه اسلامی الجزائر ابتدا باید از تحت تأثیر قرار دادن زنان آغاز می‌شد. دستگاه استعماری فرانسه برای مبارزه با حجاب زنان و بیرون كشیدن آنان از كانون خانواده، مبالغ هنگفتی را اختصاص داده بود. آنها بر این باور بودند كه حجاب زن سدّ محكم و دژ عظیمی در برابر نفوذ غربیهاست. هر چادری كه كنار گذاشته شود، افق جدید و گام بلندی در تسلط استعمارگران بر كشورهای اسلامی است. پس از دیدن هر زن مسلمانی كه حجاب را كنار گذاشته است، امید تسلط آنان ده برابر می‌گردد. با هر چادری كه رها می‌گردد، گویی جامعه اسلامی برای پذیرش و تسلیم در برابر استعمارگران آماده‌تر می‌شود.» (16)
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) بحار الانوار، علامه مجلسی، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج 37، ص 39.
2) مستدرك حاكم، حاكم نیشابوری، بیروت، دارالمعرفة، ج 3، ص 156.
3) صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله، تهران، ج 7، ص 337.
4) همان.
5) بحار الانوار، ج 8، ص 303.
6) مكارم الاخلاق، رضی الدین حسن طبرسی، قم، نشر شریف رضی، 1412، ص 117.
7) كنز العمال، علی متقی هندی، بیروت، مؤسسة الرساله، ج 15، ص 507.
8) فرهنگ سخنان فاطمه علیها السلام، محمد دشتی، نشر مشهور، 1380، ص 98.
9) بحار الانوار، ج 43، باب 4، ح 1.
10) كتاب سلیم بن قیس، قم، انتشارات الهادی، 1415 ق، ص 868، ح 48.
11) تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380 ق، ج 1، ص 171.
12) دعائم الاسلام، نعمان ابن محمد مغربی، مصر، دارالمعارف، 1385 ق، ج 2، ص 214.
13) ] . مواهب الجلیل، محمد مغربی، بیروت، دارالكتب العلمیه، 1416 ق، ج 2، ص 578.
14) نوادر راوندی، سید فضل الله راوندی، قم، درالكتاب، ص 14.
15) وسائل الشیعة، شیخ حرعاملی، قم، آل البیت، ج 20، ص 67.
16) فلسفه چادر حجاب برتر، اسد الله محمدی نیا، قم، نشر سبط اكبر، ص 95.