عید خون همان «عید اضحی»، به معنی قربانی كردن است. در سرزمین مِنی با قربانی گوسفند، «مَنْ» به «ما» تبدیل میشود؛ زیرا فلسفه عمل حج گذار و قربانی كننده این است كه او با تمسك به حقیقت «ورع» گلوی دیوِ طمع را میبرد و آنچه از قربانی به خدای سبحان میرسد، گوشت و خون نیست، بلكه روح كردار و جان عمل (تقوا) است و حاجی وارث ابراهیم خلیل الرحمن علیه السلام است كه اسماعیل نفسش را به قربانگاه میبرد و آن را ذبح میكند و به لقاء الله میرسد. این سخن رهبر فقیدمان است كه فرموده است:
«عید سعید قربان، عیدی است كه انسانهای آگاه را به یاد قربانگاه ابراهیمی میاندازد. قربانگاهی كه درس فداكاری و جهاد در راه خدای بزرگ را به فرزندانِ آدم و اصفیاء و اولیاء میدهد.» (1)
قربانی در مِنی مقدمه رسیدن به غدیر است؛ چرا كه اگر هوای نفس در مِنی قربانی نشود، در غدیرخم تسلیم حق شدن مشكل است و حضرت ابراهیم علیه السلام با ذبح اسماعیل مسلمانان را بیمه كرد كه به جای فرزندانشان، گوسفند قربانی كنند و حضرت محمد صلی الله علیه و آله بشریت را بیمه كرد كه به جای پیروی از ناحق از حق كه همان علی است، (2) تبعیت كنند. و این چنین از پیوند قربان با غدیر، دین كامل شد.
و در فضیلت این ایام همین بس كه امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام فرموده است:
«إِذَا كَانَ یوْمُ الْقِیامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَیامٍ إِلَی اللَّهِ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَی خِدْرِهَا قیلَ ما هذِهِ الاْیامُ قالَ: یوْمُ الاْءَضْحَی وَ یوْمُ الْفِطْرِ وَ یوْمُ الْجُمُعَةِ وَ یوْمُ الْغَدِیرِ وَ إِنَّ یوْمَ الْغَدِیرِ بَینَ الاَْضْحی وَ الْفِطْرِ وَ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَینَ الْكَوَاكِبِ وَ هُوَ الْیوْمُ الَّذِی نَجَافِیهِ اِبْرَاهِیمُ الْخَلِیلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُكْرا للَّهِ وَ هُوَ الْیومُ الَّذِی اَكْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّینَ فِی اِقَامَةِ النَّبِی صلی الله علیه و آله عَلِیا اَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلَما وَ اَبَانَ فَضِیلَتَهُ وَ وَصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِكَ الْیوْمَ وَ اِنَّهُ لَیوْمُ الْكَمَالِ وَ یوْمُ مَرغَمَةِ الشَّیطَانِ وَ یوْمُ تَقَبُّلِ اَعْمَالِ الشِّیعَةِ وَ مُحِبِّی آلِ مُحَمَّدٍ؛ (3)
در هنگام قیامت، چهار روز را آرایش كرده نزد خدای سبحان میآورند؛ چنان كه عروس را [در شب زفاف] به حجله میبرند. از حضرت پرسیده شد: این ایام كدام اند؟ فرمود: روز قربان، روز فطر، روز جمعه و روز غدیر است. و روز «غدیر» بین روزِ فطر و روز جمعه مثل ماه است در میان ستارگان. آن روزی است كه حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام از آتش نجات پیدا كرد و روزه گرفت و از خدا تشكر كرد. روز غدیر روزی است كه خداوند به وسیله آن دین را كامل كرد و پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را به عنوان امیرالمؤمنین معرفی كرد و فضائل وی را برشمرد و جانشین بودن وی را [از طرف خدای سبحان به همگان] اعلام كرد و به میمنت این روز، روزه گرفت؛ چرا كه روز كمال است و روز ناامیدی شیطان و روز قبولی اعمال شیعیان و دوستداران آل محمد صلی الله علیه و آله است.»
جلوههای ویژه عید غدیر از منظر امام رضا علیه السلام
در فرهنگ غنی اسلامی، عید غدیر از ویژگی خاصی برخوردار است و از ایام الله شمرده شده است. در این روز، نعمت ولایت بر بشریت ارزانی داشته شد. بنابراین، به میمنت این روز فرخنده و مبارك، دستور عبادات و انجام مراسم مخصوص از ناحیه معصومین علیهم السلام صادر شده است.
در اینجا یكی از برنامههایی را كه توسط حضرت رضا علیه السلام اجرا شده است، بیان میكنیم:
«فیاض بن محمد گفته است: در سال 256 (ه. ق) در روز غدیر خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم. جمعی از خواص شیعیان منزل آقا بودند. حضرت آنان را برای افطار نگه داشت. سپس دستور داد تا غذا، گندم، صِلِه (پول) ، لباس، كفش و حتی انگشتر برای خانوادههای آنان ببرند. با ارسال هدیه و كادو شادی را به خانههای آنها برد و اوضاع و احوال آنان را تغییر داد و با این بذل و بخششها، آنها را خوشحال كرد تا آنان وسائل كهنه را كنار بگذارند و یادآوری كرد كه اینها به میمنت فرا رسیدن روز غدیر است.» (4)
آداب و اعمال مربوط به عید غدیر
از جمله آداب و اعمال و جلوههای ویژه در روز غدیر چنین است:
1. غسل؛
2. روزه؛
3. نماز؛
4. زیارت؛
5. احسان و نیكی به مؤمنین؛
6. اظهار شادی و سرور؛
7. عقد اُخوّت.
روزه
از جمله عباداتی كه در شمار مستحبات مؤكد قرار دارد، روزه عید غدیر است. در این خصوص امام صادق علیه السلام فرموده است:
«ثواب روزه این روز، معادل روزه شصت ماه است.» (5)
«روزه عید غدیرخم در نزد خدای سبحان، معادل یكصد حج و یكصد عمره پذیرفته شده است.» (6)
«همه انبیاء به جانشینان خود سفارش میكردند كه روز تعیین جانشین را روزه بدارند.» (7)
«روزه روز غدیرخم، كفاره شصت سال است.» (8)
نماز
امام صادق علیه السلام فرموده است:
«كسی كه نیم ساعت قبل از ظهر، [در روز عید] دو ركعت نماز شكر بگذارد و در هر ركعت ده مرتبه سوره حمد، ده بار سوره قل هو الله احد، ده بار سوره انا انزلناه فی لیلة القدر و ده بار آیة الكرسی بخواند، نمازش نزد خدای متعال برابر است با هزار حج و عمره و هر حاجتی چه دنیوی و چه اخروی از خداوند بخواهد، به آسانی و در كمال سلامتی بر آوردهاش خواهد كرد.» (9)
زیارت
یكی از جلوههای ویژه در عید غدیر زیارت بارگاه شریف حضرت علی علیه السلام است. ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام اهمیت زیارت مرقد مطهر امام علی علیه السلام و بزرگداشت روز غدیر و اظهار شادی و سرور این روز را چنین توصیف فرموده است:
«هر كجا كه هستی سعی كن روز غدیر در كنار قبر مطهر حضرت علی علیه السلام حاضر شوی؛ زیرا در این روز خداوند سبحان گناهان شصت ساله اهل ایمان را میبخشد.
این روز، روز پوشیدن لباسهای نو و روز بیرون آوردن لباسهای كهنه از بدن است. این روز، روز زینت است. هر كه خود را به مناسبت فرا رسیدن روز غدیر مهیا كند و تزیین كند؛ خداوند گناهان كوچك و بزرگ او را میبخشد و فرشتهای را مأموریت میدهد تا سال آینده برای او حسنه بنویسد و مقام و منزلت او را بالا ببرد و اگر در طول این مدت بمیرد، شهید محسوب میشود و اگر زنده بماند، سعادتمند است.
این روز، روز تبسم با مردم با ایمان است. هركه در روز غدیر لبخند بر لبانش داشته باشد، خدا در روز قیامت با رحمت واسعهاش به او نگاه میكند و حاجات او را برآورده میسازد و برای او در بهشت قصری از دُرّ سفید بنا میكند و چهرهاش را مسرور و شاداب میگرداند.» (10)
زیارت امین الله
این زیارت از جمله زیارات مطلقه است؛ به این معنی كه برای زیارت همه ائمه علیهم السلام این زیارت را میشود خواند. و مفصّل آن در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است.
احسان و نیكی
یكی دیگر از جلوههای ویژه روز عید غدیر، احسان و نیكی به دیگران، از جمله به خانواده و برادران دینی است. در این خصوص، امیر بیان حضرت علی علیه السلام چنین سفارش كرده است:
«معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیكی كنید! شكر گزار نعمتهای الهی باشید! با خوشحالی و چهره شاداب همدیگر را ملاقات كنید! انفاق یك درهم در این روز، مساوی است با دویست هزار درهم. هر ك ه در این روز مؤمنی را افطاری دهد، مانند كسی است كه ده «فئام» را افطار داده باشد.
شخصی از امیرالمؤمنین پرسید «فئام» چیست؟ حضرت فرمود:
هر فئام عبارت است از دویست هزار نبی، صدیق و شهید. پس اگر فردی چند نفر از اهل ایمان را افطار دهد، چه پاداشی خواهد داشت! برای چنین فردی من از جانب خدا ضامن میشوم كه دُچار فقر و كفر نشود.» (11)
دعا در شب عید غدیر
یكی از آداب شب عید غدیر، دعا خواندن است و دعا وسیله ارتباط مخلوق با خالق است و سبب توجه و عنایت خدای مهربان با بنده خاضع و محتاج خود میشود؛ چرا كه خودش فرموده است:
«قُلْ ما یعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُكُم»؛ (12)
« [ای پیامبر!] بگو اگر دعا و درخواست شما نباشد، خدا به شما توجه نخواهد كرد...»
در فرازی كوتاه از دعای شب عید غدیر چنین میخوانیم: «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِكَ وَ عَلِی وَلِیكَ وَ الْاَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ حُجَجِكَ فَاَثْبِتْ قَلْبِی عَلَی دِینِكَ وَ مُولاةِ اَوْلِیائِكَ وَ مُعَادَاةِ اَعْدَائِكَ مَعَ خَیرِ الدُّنْیا وَ الْاَخِرَةِ تَجْمَعُهُمَا لی وَ لِاَهْلِی وَ وُلْدِی وَ اِخْوَانِی الْمُؤْمِنینَ اِنَّكَ عَلَی كُلِّ شَی ءٍ قَدِیرٌ؛ (13) خدایا! به حق محمد رسولت و به حق علی ولیت و امامان بعد از او كه حجت تو هستند، قلبم را بر دین خود و دوستی دوستانت و دشمنی دشمنانت ثابت بفرما! و خیر دنیا و آخرت را به من و خانوادهام و فرزندان و برادران با ایمانم عطا بفرما! كه تو بر هر چیز توانایی.»
دعای روز عید غدیر
برای روز عید غدیر دو دعای مفصل نقل شده است كه فرازی از یكی از دعاها را در اینجا میآوریم:
«... اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا أَمَرُوا بِطَاعَتِكَ وَ نَهَوْا عَنْ مَعْصِیتِكَ وَ دَلُّوا عِبَادَكَ عَلَی وَحْدَانِیتِكَ.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِیكَ وَ نَجِیبِكَ وَ صِفْوَتِكَ وَ أَمِینِكَ وَ رَسُولِكَ إِلَی خَلْقِكَ وَ بِحَقِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یعْسُوبِ الدِّینِ وَ قَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِینَ الْوَصِی الْوَفِی وَ الصِّدِّیقِ الاْءَكْبَرِ وَ الْفَارُوقِ بَینَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الشَّاهِدِ لَكَ وَ الدَّالِّ عَلَیكَ وَ الصَّادِعِ بِأَمْرِكَ وَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِكَ لَمْ تَأْخُذْهُ فِیكَ لَوْمَةُ لَائِمٍ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِی فِی هَذَا الْیوْمِ الَّذِی عَقَدْتَ فِیهِ لِوَلِیكَ الْعَهْدَ فِی أَعْنَاقِ خَلْقِكَ وَ أَكْمَلْتَ لَهُمُ الدِّینَ مِنَ الْعَارِفِینَ بِحُرْمَتِهِ وَ الْمُقِرِّینَ بِفَضْلِهِ مِنْ عُتَقَائِكَ وَ طُلَقَائِكَ مِنَ النَّار...
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَرَّفَنَا فَضْلَ هَذَا الْیوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ كَرَّمَنَا بِهِ وَ شَرَّفَنَا بِمَعْرِفَتِهِ وَ هَدَانَا بِنُورِهِ. یا رَسُولَ اللَّهِ، یا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیكُمَا وَ عَلَی عِتْرَتِكُمَا وَ عَلَی مُحِبِّیكُمَا مِنِّی أَفْضَلُ السَّلَامِ مَا بَقِی اللَّیلُ وَ النَّهَار...؛ (14)
معاش خانواده تان را توسعه دهید! به برادرانتان نیكی كنید! شكر گزار نعمتهای الهی باشید! با خوشحالی و چهره شاداب همدیگر را ملاقات كنید! انفاق یك درهم در این روز، مساوی است با دویست هزار درهم. هر كه در این روز مؤمنی را افطاری دهد، مانند كسی است كه ده «فئام» را افطار داده باشد.
... خدایا! درود بفرست بر محمد و آل محمد! چنان كه آنان به طاعت تو امر كردند و از معصیت تو باز داشتند و بندگانت را به یگانگی تو راهنمایی كردند.
خدایا! به حق محمد، پیامبرت و بنده یگانه و برگزیده و امینت و فرستاده تو به سوی خلقت و به حق امیرالمؤمنین، پیشوای دین و رهبر سفیدرویانِ مشهور، وصی، وفادار، راستگوی بزرگ، جداكننده، حق از باطل، گواه تو، راهنمای به سوی تو ـ آن كه با صدای بلند فرمان تو را اعلام و در راه تو جهاد كرد و در مورد توبه سرزنشِ ملامت گران توجه نكرد ـ از تو میخواهم بر محمد و آل محمد درود بفرستی و در این روزی كه پیمانِ امامت ولی خود را بر گردن مردم نهادی و دین را برایشان كامل كردی، مرا از كسانی قرار دهی كه حرمت او را شناخته و به فضل و برتریاش اعتراف دارند؛ آنان كه از آتش رهایشان كردی...
سپاس خدایی را كه ارزش این روز را به ما شناساند و نسبت به حرمت آن بصیرت به ما داد و به وسیله آن ما را گرامی داشت و با شناخت آن شرافتمان بخشید و با نور آن راه را به ما نشان داد.ای رسول خدا!ای امیرمؤمنان! تا شب و روز باقی است، برترین سلام من بر شما و خاندان شما و دوستداران شما باد!»
- پاورقــــــــــــــــــــی
1. صحیفه نور، ج 18، ص 87.
2. رسول اكرم صلی الله علیه و آله : «عَلِی مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِی؛ علی با حق است و حق باعلی.»
3. مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 2، صص 17 ـ 18.
4. الغدیر، ج 1، ص 287.
5. همان، ص 285.
6. همان، ص 286.
7. همان.
8. اقبال الاعمال، ابن طاووس، ص 466.
9. همان، ص 476.
10. همان، ص 464.
11. همان، ص 443.