مقام معظم رهبرى
- آیا پولى كه انسان براى پیشخرید چیزى مثلاً خودرو یا خانه پرداخت مىنماید و مابقى پول را به صورت اقساط تا زمان تحویل خودرو پرداخت مىكند، خمس دارد؟ یا فقط سود مشاركت (تخفیفى كه مىدهند) خمس دارد؟
o اگر واقعاً خودرو را پیشخرید كرده و تمام پول آن را نقد پرداخته كه خودرو را در وقت معین تحویل بگیرد و نیاز به خودرو هم دارد، خمس ندارد و سود مذكور هم اگر قبل از سال خمسى صرف در خرید ماشین شود، خمس ندارد و در غیر این صورت خمس دارد و اگر سر سال خمسى قابل دریافت باشد، باید همان وقت خمسش را بپردازد.
- اشخاصى كه پول براى فرزندان پسانداز مىكنند و هدف آنها فرار از خمس نیست؛
الف. اگر فرزندان آنها بالغ نباشند چون پدر حق وكالت و اجازه دخل و تصرف دارد، آیا به این پول خمس تعلق مىگیرد یا خیر؟
ب. اگر به علت نیاز زندگى، از پول پسانداز فرزندان استفاده شود و مجدداً جایگزین شود، آیا به پول اولیه، خمس تعلق مىگیرد یا خیر؟
o اگر واقعاً به آنها هبه كنند و مناسب شأن هبهكننده باشد، خمس ندارد؛ ولى دخل و تصرف در آن منوط به رعایت مصلحت طفل است؛ امّا اگر هبه نشده است و صِرف اینكه پسانداز به نام آنهاست خمس دارد.
- اگر شوهرى براى نفقه زن مقدارى را معین نكند و بگوید هر چه مىخواهى خودت بردار! اگر زن بخشى از پول را به صورت كم كم برداشته و براى روز مبادا كنار بگذارد، آیا با فرا رسیدن سال خمسى، به آن خمس تعلق مىگیرد یا خیر؟
o اگر پولهایى را كه زن برمىدارد، شوهر به عنوان نفقه واجب او مىدهد و یا به او مىبخشد، خمس ندارد و اگر زن را وكیل مىكند كه از پولهاى موجود براى مخارج منزل بردارد و به اصطلاح، زن مسئول خرید منزل باشد، در این صورت مقدار اضافه آمده جزو اموال مرد بوده كه با تحقق شرایط، پرداختن خمس آن بر عهده مرد مىباشد.
- با سلام، من دخترى 10 ساله هستم و شهریور سال 83 به سن تكلیف رسیدهام. از زمان بچگى تا كنون هرچه عیدى گرفتهام یا دیگران به من بخشیدهاند توسط پدر و مادرم در حساب بلندمدت پسانداز و مقدارى سود به آن تعلق گرفته است، حالا مىخواستم بدانم شهریور امسال كه یك سال از سن تكلیف من مىگذرد چگونه باید خمس مالم را حساب كنم؟
o در فرض سؤال، پرداخت خمس سود حاصله، بنابر احتیاط پس از رسیدن به سن تكلیف بر شما واجب است. (1)
آیت اللّه العظمى سیستانى
- خرجهاى حج عمره؛ از ثبت نام و خرید وسایل ضرورى سفر آیا جزء خرج سال محاسبه مىشود یا خمس تعلق مىگیرد؟
o اگر همان سال مشرف شود، خمس ندارد.
- اگر پدر شخصى به او سرمایهاى به عنوان هدیه یا غیر آن بدهد، سر سال بر اصل سرمایه خمس تعلق مىگیرد یا بر سود آن؟
o به هر دو (سرمایه و سود) خمس تعلق مى گیرد؛ البته اگر سود صرف در مؤونه بشود خمس آن واجب نیست.
- اگر انسان با دوستى كه مىدانیم خمس نمىدهد شراكت كند چه حكمى دارد؟
o اشكال ندارد.
- اگر پدر شوهر انسان خمس ندهد، حكم مالى كه براى خانواده پسرش مىخرد چگونه است؟
o حلال است.
- از طرف دولت مقدارى پول به عنوان بیمه عمر میت به ورثه داده شده است. آیا پول خمس دارد؟
o خمس دارد.
- دو منزل دارم كه در یكى زندگى مىكنیم و دیگرى در رهن است و یكى به نام خودم و دیگرى به نام همسرم مىباشد، آیا به خانهاى كه در رهن است خمس تعلق مىگیرد یا نه؟
o خمس دارد.
- اقلامى مانند خانه، زمین زراعتى، قطعه زمینى براى خانه، ساختمان، ماشین و حیوانات آیا خمس دارند؟
o هر درآمدى كه در هزینه سالانه زندگى صرف نشود، خمس دارد. (2)
آیت اللّه العظمى مكارم شیرازى
- آیا مالیات در نظام اسلامى (آن هم گاهى با درصد زیاد) جایگزین خمس و زكات مىشود؟ و در صورتى كه جایگزین نمىشود، براى كسانى كه خمس و زكات مىدهند، چارهاى اندیشیده شده تا مالیات كمترى (لا اقل به میزان خمس و زكاتِ پرداختى) بدهكار باشند؟ مخصوصاً با توجه به اینكه در صدر اداره مالیات و اخذ وجوهات، فقیه جامع الشرایط نظارت و حضور دارد؟
o مسئله مهم این است كه مالیات نوعى هزینه كار اقتصادى است. یعنى كسى كه فعالیت اقتصادى دارد، از جادّهها استفاده مىكند، از امنیت بهره مىگیرد، از رسانههاى جمعى كمك مىگیرد، و از دیگر امكانات بهرهمند مىگردد. اگر این امكانات نبود، كار اقتصادى ممكن نمىشد، یا بهره كمى داشت. بنابراین وظیفه دارد سهمى از هزینههاى كارهاى عمومى دولت، كه در انجام امور اقتصادى او مؤثّر است را بپردازد، و این یك امر طبیعى است. حال اگر بعد از پرداختن مالیات، چیز اضافهاى براى او باقى نماند، خمس به او تعلّق نمىگیرد، و اگر اضافه بماند 80 درصد آن مال خود اوست، و 20 درصد دیگر كه خمس است در حال حاضر عمدتاً صرف مسائل فرهنگ اسلامى، و حفظ عقاید و ارزشها مىگردد، كه سود آن عائد مردم مىشود. چون اگر حوزهها نباشد، نسل آینده از اسلام دور و جدا مىگردد. بنابراین، اساساً نباید قلمرو مالیاتها را با وجوه شرعیه مخلوط كرد.
- آیا بر مالى كه صاحبش شك دارد خمس آن را داده یا نه، خمس تعلّق مىگیرد؟
o احتیاط آن است كه خمس آن را بپردازد.
- شخصى جنس معینى از سید نیازمندى طلبكار است، و مىخواهد مقدارى از طلبش را از بابت سهم ساداتى كه بر ذمّهاش آمده، حساب كند. با توجه به اینكه بدهكار مذكور قدرت پرداخت هیچ مقدار از بدهیش را ندارد، به چه شكل عمل كند؟
o مىتواند بدهى او را از بابت سهم سادات قیمت كرده و حساب كند. (3)
آیت اللّه العظمى بهجت
- كسى كه گاو شیرده دارد و آن را از درآمد سال خریده است، آیا به آن خمس تعلّق مىگیرد؟
o اگر مورد نیاز است، خمس ندارد.
- شخصى كه وجوهات شرعى و مظالم عباد و كفارات در مالش هست و مىخواهد به حج برود، آیا مىتواند فقط مخارج حج را تخمیس كند و به حج برود و پس از مراجعت، خمس تمام اموال خود را بدهد، آیا حج او صحیح است؟
o ظاهراً مىتواند و حج او صحیح است و براى رفع اشكال در استطاعتش از ناحیه دَین به حاكم شرع مراجعه و مصالحه كرده و براى پرداخت آن مهلت بگیرد.
- فردى پولى را براى زیارت پسانداز مىكند، به طورى كه بدون آن نمىتواند مشرف شود، آیا خمس به آن تعلّق مىگیرد؟
o مانند پسانداز براى جهیزیه است كه خمس ندارد، هرچند سال هم بر آن بگذرد.
- زمینى است موروثى كه به آن خمس تعلق گرفته و قبل از پرداخت خمس تقسیم شده است، الآن وظیفه چیست؟
o باید هر كسى خمس سهم الارث خود را بدهد.
- مالى كه به ارث رسیده و خمس ندارد اگر ترقّى قیمت كند، چه موقع پرداخت خمس آن ترقّى واجب است؟
o در وقت رسیدن سال خمسى اگر مىتواند به آن دست پیدا كند واجب است وگرنه هر وقت فروخت، جزو درآمد همان است.
- میتى خمس بدهكار است و داراى وارث صغیر مىباشد، آیا باید خمس او پرداخت شود یا باید صبر كرد تا وارث او كبیر شود؟
o باید خمس او پرداخته شود و دَین بر وصیت وارث مقدّم است.
- شخصى از دنیا رفته و مقدارى خمس و زكات بدهكار است و تركه او براى اداى هر دو كافى نیست، وظیفه چیست؟
o اگر عین مال متعلق زكات یا خمس باقى است، باید همان زكات یا خمس را بدهد و اگر عین آن مال از بین رفته، تركه او بر آن زكات و خمس بالنّسبه توزیع مىشود.
- آیا خمس به دیهاى كه به ولىّ یا شخص داده مىشود، تعلّق مىگیرد؟
o دیهاى كه به وارث داده مىشود حكم ارث را دارد كه خمس ندارد و دیه اطراف كه به شخص داده مىشود، بنابر احتیاط واجب، زاید بر مؤونه، خمس دارد.
- پولى را كه انسان براى جمع كردن سرمایه پسانداز مىكند و راه دیگرى براى جمع كردن آن ندارد، خمس دارد؟
o خمس ندارد.
- شخصى پولى را براى امر مورد نیاز - مانند مسكن - پسانداز مىكند. بعداً آن را در مصارف ضرورى دیگر صرف مىكند كه اگر آن مصرف هم از اوّل مىبود، برایش پسانداز مىكرد. آیا آن پول خمس دارد؟
o خمس ندارد.
- اگر كسى مقدارى پول به شخصى قرض دهد و او پس از یك سال آن را برگرداند، آیا خمس به این پول تعلق مىگیرد؟
o اگر سر سال به راحتى مىتوانست وصول كند خمس دارد وگرنه جزو درآمد سال وصول است.
- كارمند دولت هستم و مقدارى پول بابت حقوق و مزایا بر عهده دولت است كه باید بپردازد و به عللى از جمله عدم توانایى یا مشكلات ادارى، پس از دو سال پرداخت مىشود. آیا مبلغ مزبور جزو درآمد سال محسوب مىگردد یا بر اساس اینكه مربوط به دین گذشته است و سال بر آن گذشته، خمس دارد؟
o جزو درآمد سال وصول است.
- چكهایى كه تاریخ آن قبل از وقت سال خمسى است ولى به علّتى بعد از سال از حساب صاحب چك برداشت شده و كسر مىگردد، آیا خمس به آن تعلّق مىگیرد؟
o مقدارى كه براى اداى بدهى در حساب بوده، مربوط به طلب كار بوده و چك هم كه در دست طلبكار است مربوط به قبل از سال خمسى است و خمس ندارد.
- اگر انسان در آخر سال، مبلغى موجودى داشته باشد، ولى قرض هم دارد و آن را براى مؤونه و خرج همان سال قرض كرده باشد، در صورت اداى قرض با این پول آیا این پول جزو خرج و مؤونه محسوب مىگردد؟
o اگر قرضش را با آن پول ادا كند، جزو مؤونه است و اگر ادا نكند باید خمس موجودى را بدهد، مگر اینكه اداى دین در سال بعد متوقّف بر ندادن این خمس باشد كه در این صورت خمس ندارد و مىتواند احتیاطاً آن را نزد شخصى به عنوان اداى دین، امانت بگذارد.
- طلبكارى پس از گذشت سال خمسىاش، طلبش را وصول مىكند؛ ولى در آن سال گذشته، به همان مقدار بدهكار بوده است و پس از وصول، پول را به جاى قرضش مىدهد. آیا باید خمس آن را بپردازد؟
o اگر سر سال به راحتى متمكن از وصول آن نبوده، خمس ندارد.
- اگر پول مخمّس (خمس داده شده) قرض داده شود و مقترض (بدهكار) از منافع كسب سالش قرض را ادا كند و یا از پول غیر مخمّس پرداخت كند، آیا طلبكار بعد از وصول باید خمس آن را پرداخت كند؟ آیا اساساً لازم است در این خصوص تفحص و تحقیق شود یا نه؟
o تفحص و تحقیق لازم نیست و تا یقین به تعلق خمس به عین مالِ پس داده شده ندارد، خمس آن لازم نیست.
- آیا زیاد شدن قیمت، خمس دارد؟ و اگر از تورّم باشد چه حكمى دارد؟
o اگر در عرف به آن سود صدق مىكند، خمس دارد؛ بعد از فروش و عدم مصرف در مؤونه دیگر.
- گاهى خمس جنسى را مىدهیم و سال بعد، قیمت همان جنس زیادتر مىشود. آیا زیادتى خمس دارد؟
o اگر خود جنس تفاوتى نكرده و زیادى براى تورّم و كاهش ارزش پول باشد، زیادتى خمس ندارد و اگر زیادتى به غیر از تورّم باشد، در غیر تكمیل مورد نیاز سرمایه، خمس دارد.
- زمینى سالها پیش خریده شده و امروز قیمتش چند برابر شده و هنوز هم ساخته نشده است، آیا خمس دارد؟ و اگر خمس دارد به قیمت خرید یا قیمت روز؟
o اگر براى تكسّب خریده است، خمس دارد و به قیمت روز محاسبه مىشود.
- اگر جنسى با كوپن یا غیره خریدارى شده و الآن سر سال خمسى، قیمت آن بالا رفته، به كدام قیمت حساب مىشود؟
o اگر متعلق خمس باشد، قیمت فعلى آن حساب مىشود.
- شخصى مقدارى پول مخمّس دارد كه خمس آن را سال قبل پرداخته، سال بعد مقدارى از آن را صرف كرده است. آیا مىتواند به همان مقدار از سود سال خمسى را به جاى آن بردارد و خمس بقیه سود را بدهد؟
o مانعى ندارد.
- معنى دستگردان در خمس چیست و ثمره آن چه مىباشد؟
o دستگردان این است كه حاكم شرع یا وكیل او با كسى كه خمس بدهكار است و توانایى دادن آن را به راحتى ندارد، مقدار خمس را اخذ و اعطا مىكند و ثمره آن این است كه خمس از عین به ذمّه منتقل مىشود و بدهكار خمس بعداً آن را - هرچند به تدریج - مىدهد.
- معناى مصالحه كردن در خمس را با یك مثال روشن فرمایید كه آیا مصالحه، بخشیدن مقدارى از بدهى خمسى مكلّف و پرداختكننده خمس است یا چیز دیگرى است؟
o معناى مصالحه بخشیدن نیست؛ بلكه در موردى است كه مقدار خمس معلوم نیست، كه حاكم شرع در این جا با شخص - مثلاً - مصالحه به نصف مىكند. (4)
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
1) سایت مقام معظم رهبرى، بخش استفتائات جدید.
2) سایت آیت اللّه العظمى سیستانى، بخش استفتائات.
3) سایت آیت اللّه العظمى مكارم شیرازى، بخش استفتائات جدید.
4) سایت آیت اللّه العظمى بهجت، بخش سؤال و جوابها.