اشاره
در شماره 107 مجلّه مبلّغان استفتائاتی درباره روزه از مراجع مختلف درج شد و اکنون در این خصوص، پرسشها و استفتائات جدیدی که از مراجع بزرگوار صورت گرفته، تقدیم شما میکنیم.
مقام معظم رهبری (1)
- اگر چند نفر عادل شهادت بدهند كه دو نفر عادل ماه را دیدهاند؛ آیا اول ماه رمضان یا شوال ثابت مى‌شود؟
o خیر، باید دو نفر عادل خودشان براى انسان شهادت بدهند كه ماه را دیدهاند و اگر رؤیت ماه را با واسطه نقل كنند، كافى نیست؛ مگر آنكه از گفته آنان، اطمینان به رؤیت هلال پیدا شود.
- اگر ماه در كشورهاى شرقى رؤیت شود آیا براى كشورهاى غربى خودبه‌خود ثابت مى‌شود یا خیر؟ و حدود آن چیست؟
o رؤیت در بلد شرقى گرچه غالباً ملازم با امكان رؤیت به طریق اولى در بلد غربى است، لیكن گاهى به ملاحظه اختلاف زیاد در طول جغرافیایى، چنین ملازمه‌اى منتفى است. و معیار كلّى ملازمه بین بلدین، در امكان رؤیت هلال است.
- آیا حكمى كه مجتهد در خصوص اول ماه صادر مى‌کند براى كسانى كه افق محل زندگیشان تفاوت زیادى با افق محل آن مجتهد دارد نیز، لازم الاجرا مى‌باشد؟
o حكم مجتهد براى بلادى كه بین رؤیت هلال در بلد او و امكان رؤیت در آن بلاد ملازمه نیست، سارى نمى‌باشد؛ بلكه در آن بلاد باید به حكم حاكم شرعى همان بلاد عمل نمایند.
- در هنگام هم‌زمانى ماه مبارك رمضان با فصل پاییز و زمستان و شرایط خاص جوّى چگونه مى‌توان به رؤیت هلال از طریق چشم غیر مسلح اكتفا كرد؟ آیا به لحاظ شرعى مانعى بر سر راه اثبات این امر از طریق علوم جدید وجود دارد؟
o شرط ثبوت هلال، رؤیت با چشم غیرمسلح نیست؛ بلكه رؤیت با چشم مسلح نیز كافیست، كما اینكه از طریق علوم جدید اگر اطمینان حاصل شود، كافیست.
- اگر از دهان و لثهها خون بیاید موقع ماه مبارك رمضان آیا باید داخل دهان را هم تطهیر كرد؟
o بلعیدن آن جایز نیست و اگر در حال روزه عمداً ببلعد حکم افطار بر محرّم را دارد و شستن داخل دهان لازم نیست.
- آیا مسواك كردن با خمیر دندان، در حال روزه اشكال دارد؟
o اشكال ندارد؛ ولى باید از فرو رفتن آب دهان كه آغشته با خمیر دندان و آب است جلوگیرى شود.
- اگر روزهدار آب را به قصد رفع عطش در دهان گردانده و بیرون بریزد بطورى که هیچ مقدارى از آب، پایین نرود چه حکمى دارد؟
o در فرض سؤال اشكال ندارد.
- پدرم چند سال روزه قضا داشت كه نمىدانم آنها را به جا آورده یا نه و در این مورد وصیتى هم نكرده است. تكلیف پسر ارشد خانواده چیست؟
o اگر پسر بزرگتر یقین دارد كه پدرش روزه قضا داشته است، باید آنها را به جا آورد.
- كسى كه هم خودش روزه قضا دارد و هم روزه پدرش كه از دنیا رفته، انجام دادن كدام مقدم است؟
o با توجه به اینكه هر دو واجب است، ترتیبى بین آن دو وجود ندارد.
- آیا كفّاره روزه را مى‌توان به واجب النفقه پرداخت؟
o كفّاره روزه را نمىتوان به واجب النفقه داد؛ ولى پرداخت آن به خویشاوندان اشكال ندارد.
- آیا زنى كه به بچه شیر مى‌دهد و روزه براى او ضرر دارد اگر روزه نگیرد بعداً باید كفاره نیز بدهد یا نه؟
o باید به مقدار هر روزى که روزه را افطار مى‌کند، یک مدّ طعام (تقریباً 750 گرم گندم یا نان یا برنج و یا مانند آن) به فقیر بپردازد و روزه را نیز قضا کند.
- آیا در كفاره‌اى كه باید 60 فقیر را اطعام کرد، مى‌شود به یك فقیر 60 مرتبه غذا داد؟ یا پول آن را به یك فقیر داد تا با آن براى خود طعام تهیه كند؟
o نمىتواند یك فقیر را بیش از یك بار سیر نماید یا به او بیش از یك مدّ طعام بپردازد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (2)
- بنده الآن حدود 22 سال دارم و تقریبا از 4 سال پیش تمامى روزههایم را گرفتهام؛ ولى قبل از آن چند روزى از روزههایم را به دلایلى نگرفتهام و نمىدانم كه تعداد آن روزها چقدر بوده است، وظیفه من چیست؟
o همان مقدار كه یقین دارید روزه نگرفتهاید قضا كنید و اگر روزه نگرفتن عمدى بوده كفّاره نیز واجب است؛ مگر اینكه جاهل به مسائل روزه بودهاید.
- در مورد رویت هلال ماه باید از مرجع، تقلید كرد یا از ولی فقیه؟
o رؤیت هلال، حكم شرعی نیست تا نیاز به تقلید داشته باشد؛ بلكه تشخیص موضوع است كه باید برای مكلف ثابت شود و از قول هركسی برای شما ثابت شد میتوانید طبق آن عمل كنید.
- آیا تزریق خون به بدن موجب ابطال روزه مى‌شود؟
o احتیاط، اتمام آن روزه و قضاى آن است.
- پدرم برای من (پسر بزرگ) وصیت نماز و روزه قضا کرده است. نماز را ادا کردهام؛ ولی برای روزه میخواهم آن را به غیر واگذار نمایم. هزینه آن را چه کسی باید بپردازد؟
o اگر روزهها احتیاطی باشد هزینهها از مال پدر پرداخته میشود (با رضایت سایر ورثه) و اگر قضای روزههای واجب بوده، هزینه آن را باید شما بپردازید.
- شخصى سه روز روزه بدهكار مى‌باشد و سه روز هم به ماه رمضان مانده است، اگر پیش از ظهر افطار كند، آیا كفّاره دارد؟ و اگر تا سال دیگر تأخیر بیندازد، چه حكمى دارد؟
o اگر قبل از ظهر افطار كرده، كفّاره تأخیر دارد؛ یعنى براى هر یك روز، یك مدّ طعام باید بدهد و از گناه خود استغفار كند و قضاى آن را بعداً بجا آورد و اگر بعد از ظهر بوده علاوه بر آنچه گفته شد باید كفّاره افطار روزه قضا را هم بدهد.
- آیا در مدّ طعام، كه به عنوان كفّاره روزه پرداخته مى‌شود، گوشت هم كفایت مىكند؟
o به تنهائى اشكال دارد.
- آیا کفارههای روزه پدر (اعم از روزه، طعام به فقرا و...) نیز بر پسر بزرگ واجب است؟
o واجب نیست.
- خانمی هستم متأهل و خودم درآمدی ندارم، کفاره روزههایی که نگرفتهام به عهده کیست؟
o بر عهده خودتان است. هر زمان توانستید میپردازید.
- آیا برای دادن کفاره هم باید نیت کرد؟ اگر نکرده باشد باید دوباره کفاره دهد؟
o بله باید نیت کرد. و اگر نیت نکرده باید اعاده کند.
- اگر شخصی که در ماه رمضان صبح به مسافرت رفته روزهاش را بخورد؛ ولی قبل از ظهر به وطن باز گردد تكلیفش چیست؟
o روزه آن روز قضا شده و پس از ماه مبارك قضایش را انجام میدهد.
- دخترى به سنّ بلوغ رسیده است؛ ولى به واسطه ضعف جسمى، توان روزه گرفتن در ماه مبارك رمضان را ندارد و بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمى تواند قضا كند، حكمش چیست؟
o باید كفّاره مدّ طعام را بدهد؛ یعنى براى هر روز معادل 750 گرم گندم و مانند آن به فقیر بدهد. و قضاى این روزهها بر او واجب نیست.
- پر كردن دندان در ماه مبارك رمضان چه حكمی دارد؟
o چنانچه توجه داشته باشد چیزی از حلق پایین نرود؛ چه موادی كه به كار میبرد و چه آب یا دارویی كه داخل دهن میشود، اشكال ندارد.
- آیا مصرف كرمهای ویتامینه كه ویتامین آنها جذب پوست میشود برای روزه ضرر دارد؟
o مانعی ندارد.
- استفاده از داروی اسپری در ماه مبارک رمضان چه حکمیدارد؟
o اسپریهائی که برای تنگی نفس میزنند روزه را باطل نمیکند.
- آیا استفاده از اسپری خوشبو کننده دهان، روزه را باطل میکند؟
o در صورتی که تنها به صورت هوا وارد دهان میشود مانعی ندارد.
- حكم كشیدن دندان، یا هرگونه اعمال جرّاحى لثه و دندان كه باعث خونریزى شود، در حال روزه چیست؟
o مكروه است؛ ولى باطل نیست.
- در اول صبح، لکه خونی دیدم و دیگر تا موقع افطار خونی ندیدم؛ البته نماز ظهر وعصر را خواندم. آیا روزه بنده قبول است؟
o در صورتی که استمرار نداشته باشد، روزه شما صحیح است.
- لطفا بفرمایید اگر زنی ۵دقیقه قبل از اذان مغرب بفهمد که حیض شده آیا روزه او باطل است؟
o هرگاه بعد از غروب آفتاب باشد، روزه او صحیح است.
- اهداى خون در حال روزه چه حكمى دارد؟
o انجام كارهایى كه باعث ضعف مى‌شود، مانند خون گرفتن و حمام رفتن، كراهت دارد.
- هرگاه بیمار در اثناى روز ماه مبارك رمضان خوب شود، در چه صورت باید نیت روزه كند؟
o اگر پیش از ظهر خوب شود، و كارى كه روزه را باطل مى كند انجام نداده باشد، باید نیت روزه كند، و احتیاطاً قضا هم نماید؛ ولى اگر بعد از ظهر خوب شود، روزه آن روز واجب نیست، فقط باید قضاى آن را بجا آورد.
- با توجّه به اینكه در مراسم حجّ عمره، در ماه مبارك رمضان، در مسجدالحرام و مسجدالنّبىصلیاللهعلیهوآله قبل از اذان مغرب، سفره افطار گسترده شده و به محض شروع اذان مغرب (كه با اذان مغرب واقعى به نظر اكثر علماى امامیه یك ربع فاصله دارد) همه شروع به افطار نموده و از دیگران نیز دعوت به افطار مىنمایند، و در صورت عدم افطار موجب انگشت نما شدن و بعضاً وهن شیعه مى‌شود و تقیه مداراتى در اینجا ضرورىتر از شركت در نماز مغرب به نظر مىرسد، آیا اجازه مىفرمائید كه شیعیان در هتلها بمانند و هنگام مغرب در ماه مبارك در مساجد حاضر نشوند؟ یا این كه حضور یافته و تقیةً افطار نمایند؟
o بهتر است براى نماز مغرب در مسجد حضور یابند و اگر به آنها اصرار بر افطار شود، مىتوانند افطار كنند و روزه آنها صحیح است.
آیت الله العظمی سیستانی (3)
- من ساكن تهران نیستم؛ ولى محل تحصیلم در تهران است و فعلاً در تهران هستم و تا یك سال مىمانم. اگر براى انجام كارى بعد از ظهر به شهر قم رفته و همان شب دوباره به تهران بازگردم مىتوانم همان روز را روزه بگیرم یا خیر؟ دوم اینكه اگر شب به قم بروم و اذان صبح به آنجا وارد شوم و تا قبل از ظهر به تهران برگردم، مىتوانم همان روز را روزه بگیرم؟
o در هر دو فرض جایز است و در فرض دوم نیت روزه را بعد از رسیدن به تهران بكنید. البته این در فرضى است كه در قم یا در راه، مفطرى مرتكب نشده باشید.
- من در دانشگاه كرج قبول شده و مىبایست یك سال یا بیشتر، هر هفته پنج الى شش روز در ساعتهاى مختلف روز به كرج بروم و برگردم. تكلیف نماز و روزه واجب و مستحب من چگونه است؟
o كثیر السفر هستید و در تمام مسافرتهاى خود نماز شما تمام است. و در ماه اول احتیاط كنید؛ یعنى هم شكسته و هم تمام بخوانید.
- اگر شخص روزهدار بعد از ظهر حركت كند و روز بعد، قبل از اذان ظهر برسد، روزه او در این دو روز چه حكمى دارد؟
o روزه در روز اول صحیح است. و در روز دوم در سفر نیت روزه نكند تا وقتى كه قبل ازظهر به وطن خود برسد كه آنجا نیت روزه بكند. بهشرط اینكه در سفر، مفطرى مرتكب نشده باشد.
- با توجه به اینكه مسافر مىتواند در چهار مكان مقدس كه در رساله عملیه ذكر گردیده نماز را تمام بخواند، آیا شامل روزه هم مى‌شود؟ به عبارتى مسافر مىتواند در مكه مكرمه و یا مدینه منوره بدون قصد ده روز، روزه بگیرد؟
o شامل روزه نمیشود.
- اگر شخصی جنب باشد و نماز و روزه انجام دهد؛ ولی نداند که جنب است و بعد از چند مدت متوجه شود و بداند که جنب بوده تکلیف چه میباشد؟
o روزههای وی صحیح است. و نمازهایی که قبل بهجا آورده است قضا کند.
- آیا بخارات آب داخل حمام اگر استشمام شود مبطل روزه مى‌باشد یا خیر؟ در صورتى كه مبطل روزه باشد، براى استحمام چه باید كرد؟ در مورد مه غلیظ، حكم چگونه است؟
o استنشاق آن مبطل روزه نیست؛ بله در صورتی كه بخار غلیظ یا مه به آب تبدیل شود و وارد جوف گردد مبطل روزه است.
- آیا عمل جماع به هنگام روزه مستحبى در طول روز باعث ابطال روزه مىگردد و آیا کفاره دارد؟
o روزه باطل مى‌شود و کفاره ندارد.
آیت الله العظمی وحید خراسانی(4)
- آیا کسی که بعد از ظهر از خواب بیدار شده و در طول روز مبطلات روزه را انجام نداده و روزه قضای ماه مبارک به گردن او میباشد میتواند بعد از اذان ظهر، نیت روزه بنماید؟
o در مفروض سؤال، نیت روزه قضای ماه مبارک بعد از اذان ظهر تا عصر بنا بر احتیاط واجب صحیح نمیباشد.
- آیا میشود در کفاره روزه در اطعام شصت فقیر به یک فقیر به اندازه دو یا سه مرتبه اطعام دهد؟
o کسی که باید برای کفاره یک روز، شصت فقیر را اطعام بدهد، نمیتواند یک نفر از آنها را دو مرتبه یا بیشتر سیر کند، یا به هر کدام از آنها بیشتر از یک مدّ طعام بدهد و زیادی را از کفاره حساب کند؛ ولی میتواند فقیر را با عیال (اگرچه صغیر باشند و در صورتی که از جهت سنّ به حدّی باشند که در مورد آنها اطعام عرفاً صدق کند.) سیر نماید یا به ولی صغیر برای آن صغیر یک مدّ بدهد.
- اگر دکتر به شخصی بگوید روزه برای او ضرر دارد و او را از روزه منع نماید، تکلیف آن چیست؟ آیا باید طبق گفته دکتر عمل کند؟
o اگر از گفته دکتر گمان به ضرر یا خوف ضرر برای او حاصل شود واجب است که روزه نگیرد. و همچنین اگر دکتر حاذق بود، و مورد اطمینان و وثوق او باشد، و این شخص اطمینان به خطای دکتر نداشته باشد باز هم نباید روزه بگیرد و در غیر این دو صورت روزه بر او واجب است.
- اگر دکتر بگوید روزه گرفتن برای شما ضرر ندارد؛ ولی ما میترسیم که روزه برایمان ضرر داشته باشد، می‌توانیم روزه بگیریم؟
o در فرض مذکور در صورتی‌که ترس، منشأ عقلایی داشته باشد روزه گرفتن جایز نیست.
- آیا کسی که روزه واجب به عهده دارد میتواند روزه استیجاری را قبول نماید؟
o بله، در فرض مذکور مانعی ندارد.
- آیا کسی که در اثر مرض، روزههای ماه مبارک را نگرفته میتواند فدیه و کفاره آن را به یک فقیر بدهد؟
o کسی که باید برای هر روز یک مدّ طعام به فقیر بدهد میتواند کفاره چند روز را به یک فقیر بدهد.
آیت الله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی (5)
- در ماه مبارك رمضان به محض شنیدن اذان (الله اكبر) مى‌توان افطار نمود یا اینكه باید تا آخر اذان صبر كرد؟
o باید اطمینان به دخول وقت داشت.
- با توجه به توسعه شهرها و عدم امكان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر، نظر مبارك در مورد امساك براى روزه و خواندن نماز صبح چیست؟
o اگر از گفتن اذان یا بهوسیله تقویم، اطمینان به طلوع فجر پیدا كردید مىتوانید به آن اعتماد كنید؛ ولى اگر اطمینان پیدا نشد نسبت به روزه جایز است تا زمانى كه یقین یا اطمینان به طلوع فجر نكردهاید بخورید و بیاشامید و اما نماز را باید تأخیر انداخت تا وقتى كه یقین به طلوع فجر كنید.
- در مورد كسى كه نمىداند چگونه نیت كند، آیا به امارات مانند بیدار شدن براى سحرى مى‌توان اكتفا كرد؟
o همان خوددارى كردن در ماه رمضان نیت او است.
- اگر در حال غسل كردن آب از راه بینى وارد دهان شود و از گلو پایین رود و این وارد شدن آب به دهان، سهوى و غیر اختیارى باشد، حكم روزه این شخص چیست؟
o در فرض سؤال روزه او باطل نمىشود.
- شخصى كه دچار بیمارى تنگى نفس مى‌باشد و مىخواهد روزه بگیرد، آیا جایز است از دستگاه تنفسى استفاده نماید؟
o اگر غیر از هوا چیز دیگرى در آن نباشد اشكال ندارد.
- اگر روزهدار ناخود آگاه در فكرش صحنه شهوت انگیز خطور كند و یا اینكه چشمش به نامحرم بیفتد و بدون اختیار منى از او خارج شود، آیا روزهاش باطل مى‌شود؟ بر فرض بطلان آیا كفاره دارد؟
o روزه او باطل نمىشود و كفاره هم ندارد.
- شخصى در ماه رمضان یقین داشته كه براى غسل وقت دارد؛ لذا وارد حمام مى‌شود براى غسل؛ ولى تازه مىخواهد سرش را غسل دهد كه اذان صبح گفته مى‌شود، حكم روزه او چه مى‌شود؟
o روزه او صحیح است و در صورتى كه با شنیدن اذان یقین به دخول فجر نكند باید غسل را ادامه دهد و اگر وقت تنگ باشد تیمم نماید.
- آیا زن حائض و نفساء و همچنین زن شیرده و حاملهاى كه روزه براى او ضرر دارد یا موجب ضرر براى بچه او مى‌باشد، مىتوانند به غذا خوردن در ماه مبارك رمضان تظاهر كنند؟
o كسانى كه روزه بر آنان واجب نیست نباید در خوردن تظاهر كنند. و منظور از تظاهر، در كوچه و خیابان و امثاله مى‌باشد.
- اگر شخصى به علت بیمارى، ماه مبارك رمضان را روزه نگرفته باشد و بعد از سه ماه از گذشت ماه مبارك فوت كند، آیا مد طعام بر او واجب شده است تا از مال او پرداخت شود؟
o اگر مرض او مستمر باشد تا فوت، چیزى بر او نیست، و اگر خوب شد و توانست قضا كند و قضا نكرد و بعداً مرد، قضا بر او واجب شده و باید ازطرف او قضا كرد.
- بیمارى است كه به ناچار باید طبق برنامه خاص و ساعت معینى دارو بخورد و اگر نخورد ضرر مىبیند، وظیفه او براى روزه چیست؟
o چنانچه مضطر به خوردن دوا در روز است جایز است دوا بخورد و روزه را قضا كند.
- اگر روزه دار زن خود را مجبور به جماع كند و در بین جماع، زن راضى شود، آیا مرد باید دو كفاره و زن یك كفاره بدهد؟ در صورتى كه زن مالى نداشته باشد چطور؟
o ممكن است كه زن تا آخر راضى نباشد هر چند كه طبع مایل است؛ لكن چون شرعاً حرام است راضى نیست. و اگر راضى شد باید على الاحوط از مال خود كفاره بدهد و اگر متمكن از كفاره نبود استغفار نماید و عند التمكن كفاره بدهد.
- اگر روزهدار در یك روز ماه رمضان چند دفعه جماع نماید، با توجه به این كه پس از جماع اول دیگر روزهدار نیست چرا براى هر جماع یك كفاره بر او واجب مى‌شود؟
o به نص خاص ثابت شده، و ممكن است جهت احترام شهر رمضان باشد؛ هر چند كه در مرتبه بعد روزهدار نیست.
- اگر زنى عمداً روزه خود را باطل كند، سپس عذرى مثل حیض یا نفاس یا مرض براى او پیش بیاید، آیا كفاره روزه بر او واجب مى‌شود؟
o قضا دارد و كفاره ندارد.
- آیا مى‌توان به جاى یك مد گندم و آرد گندم، حبوبات (عدس، نخود و...) یا پول نقد داد؟
o اشكالى ندارد؛ ولى درپول، لازم است طرف را وكیل كند در خرید گندم و سپس به عنوان كفاره خودش قبول كند.
- آیا جایز است براى یك میت، سه نفر در یك روز باتفاق هم روزه بگیرند؟
o جایز است.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). سایت مقام معظم رهبری، بخش استفتائات جدید.
(2). سایت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، بخش استفتائات.
(3). سایت آیت الله العظمی سیستانی، بخش سؤالها و جوابها.
(4). سایت آیت الله العظمی وحید خراسانی، پاسخ به سؤالات شرعی.
(5). سایت آیت الله العظمی سیدمحمود حسینی شاهرودی، بخش استفتائات جدید.