نكتة اول
اگر شخصی بگوید: هر كس غیبت مرا بكند، من از او راضی هستم. آیا در چنین حالتی می‌توان غیبت چنین شخصی را كرد؟
حضرت آیت الله فاضل لنكرانی در این مورد فرموده‌اند:
«غیبت كردن از چنین شخصی باز هم اشكال دارد، زیرا غیبت كردن «حق الناس» محض نیست تا بتوان در چنین حالاتی از كسی غیبت كرد و در آیات و روایات از غیبت به طور مطلق نهی شده است.» [1]
لازم به توضیح است كه اصلاً گفتن چنین كلامی جایز نیست؛ زیرا ترخیص در ارتكاب گناه است.
نكتة دوم
برخی از افراد برای اینكه آیات قرآن و نامهای مقدس معصومان علیهم السلام زیر دست و پا قرار نگیرند یا بدون وضو لمس نشوند، با قلم آنها را محو می‌كنند یا آنها را ریزریز می‌كنند، به طوری كه معلوم نباشند و سپس آنها را دور می‌ریزند.
حضرت آیت الله فاضل لنكرانی دربارة این كار فرموده‌اند:
«اگر با محو كردن و یا ریز ریز كردن و دور ریختن آنها هتك و بی‌احترامی بر آن صدق نمی‌كند، این كار اشكالی ندارد، ولی بهتر است كه آنها را در محل مناسبی دفن كنند، یا آنها را خمیر نمایند و یا آنها را در آب جاری بریزند.» [2]
نكتة سوم
می‌دانیم كه فروش قرآن به غیر مسلمان جایز نیست. حال اگر بدانیم كه غیر مسلمان قصد توهین به قرآن را ندارد، بلكه جهت مطالعه آن را تهیه می‌كند، آیا باز هم این كار مانعی دارد؟
امام خمینی قدس سره و حضرت آیت الله فاضل لنكرانی می‌فرمایند:
«اگر اطمینان داریم كه غیر مسلمان نسبت به آن هتك و بی‌احترامی نمی‌كند و در صورتی كه قرآن را در اختیار او قرار دهیم، امید هست كه هدایت و ارشاد شود، این عمل مانعی ندارد.» [3]
نكتة چهارم
گاه گفته می‌شود خوردن میوه از درختهای باغ دیگران و بدون اجازة صاحبان آن به اندازة خوردن حلال است و برای بردن حلال نیست و این حق، همان «حقُّ المارَّة = حق عبور كننده» است. باید توجه داشته باشیم كه طبق نظر بعضی از مراجع عظام مانند حضرت آیت الله مكارم شیرازی «حقُّ المارة» دارای شرایط زیر است:
1. برای مسافر هنگام عبور از كنار این درختان جایز است؛
2. به مقدار نیاز خورده شود نه بیشتر از آن؛
3. انسان به قصد این كار حركت نكرده باشد؛
4. چیزی با خود حمل نكند؛
5. كاری كه موجب فساد (ضربه) زدن باشد، انجام ندهد؛
6. بنابر احتیاط، در صورت یقین داشتن به عدم رضایت مالك آنها، از این كار خودداری ورزد. [4]
برخی دیگر از مراجع تقلید نیز چنین فرموده‌اند:
«اگر درخت میوه در «سر راه» رهگذر قرار داشته باشد، می‌تواند در حال «عبور» از آنجا، از میوة آن درخت برای خوردن در «همان جا» استفاده كند، به شرط آنكه از حد «یك دفعه سیر خوردن» و «احتیاج» تجاوز نكند.» [5]
برخی دیگر مانند حضرت آیت الله فاضل لنكرانی «حقّ المارة» را اصلاً تجویز نمی‌كنند. [6]
نكتة پنجم
بعضی از افراد متدین هنگام شنیدن نام مبارك حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به احترام آن حضرت، از جا بر‌می‌خیزند و دست خود را بر سر می‌گذارند. آیا چنین كاری جایز و در شرع مقدس اسلام آورده شده است؟
حضرت آیت الله مكارم شیرازی در این باره توضیح داده‌اند:
«در روایت معروف «دِعبِل خُزاعی» شاعر اهل بیت علیهم السلام آمده است هنگامی كه قصیدة مشهور «مدارس آیات» را خدمت امام رضا علیه السلام خواند و به این بیت رسید:
خروج امام لا محالة خارج یقوم علی اسم الله و البركات
امام رضا علیه السلام دست مباركشان را بر سر نهادند و به عنوان احترام برخاستند و از خداوند متعال فرج آن حضرت را درخواست كردند.» [7]
البته دست به سینه یا سر گذاشتن به منظور احترام، تابع آداب و محیط است و ممكن است در جاهای دیگر، مردمی دیگر به گونه‌ای دیگر ادای احترام كنند.
نكتة ششم
می‌دانیم پوشیدن طلا مانند آویختن زنجیر طلا به گردن و انگشتر و حلقة طلا به دست كردن و بستن ساعت مچی طلا و عینك طلا گذاشتن برای مردان حرام و نماز خواندن با آنها باطل است. پرسشی كه در اینجا پیش می‌آید این است كه پوشیدن طلای سفید و پلاتین برای مردان چه حكمی دارد؟
برخی از مراجع عظام، مانند حضرت آیت الله مكارم شیرازی در این باره فرموده‌اند:
«آنچه طلا نامیده می‌شود خواه طلای زرد یا سفید و یا سرخ باشد، پوشیدن آن برای مردان حرام است، و طبق شهادت اهل خبره طلای سفید خود نوعی طلا ولی به رنگ سفید است كه حرمت آن گفته شد، اما پلاتین نوعی فلز دیگر است كه پوشیدن آن برای مردان حرام نیست، هر چند بعضی از مردم پلاتین را همان طلای سفید می‌دانند.» [8]
نكتة هفتم
برخی از مراجع تقلید مانند حضرت آیت الله مكارم شیرازی رقصیدن را مطلقاً جایز نمی‌دانند و شركت در چنین مجالسی را نیز اجازه نمی‌دهند. [9]
برخی دیگر مانند حضرت امام خمینی قدس سره فقط رقص زن برای شوهر را جایز می‌دانند؛ [10] اما برخی از آیات عظام مانند حضرت آیت الله فاضل لنكرانی رقص زن برای زنها و یا رقص مرد برای مردها را در صورتی كه با كار حرامی همراه نباشد، جایز می‌دانند و شركت در چنین مجالسی را نیز اجازه می‌دهند. [11]
شماری از مراجع مكرم تقلید مانند حضرت آیت الله فاضل لنكرانی دست و كف زدن را در صورتی كه در مسجد و حسینیه نباشد، جایز می‌دانند و چنانچه همراه دست زدن به تشت و قابلمه نیز بزنند، آن را دارای اشكال نمی‌دانند. [12]
نكتة هشتم
برخی از عكسهای خانوادگی و مانند آن بدون پوشش و حجاب شرعی مخصوص بانوان است. آیا ظهور و چاپ چنین عكسهایی به وسیلة مرد نامحرم اشكال دارد؟
شماری از مراجع تقلید مانند حضرت آیت الله فاضل لنكرانی در این باره فرموده‌اند:
«اگر صاحب عكس برای ظاهر كنندة عكس ناشناخته باشد و قصد ریبه و ترس واقع شدن در گناه و فساد وجود نداشته باشد، مانعی ندارد.» [13]
نیز گرفتن عكس از نامحرم، طبق فتوای برخی از مراجع عظام، مانند حضرت امام خمینی قدس سره در صورتی كه همراه با كار حرامی نباشد، جایز است و اشكالی ندارد. [14]
شایان ذكر است طبق فتوای بعضی از مراجع بزرگوار تقلید مانند حضرت امام خمینی قدس سره نگاه كردن به عكس نامحرمی كه حد واجب پوشش را در عكس رعایت نكرده، در صورت نشناختن صاحب عكس و مفسده نداشتن، جای ز است. [15]
نكتة نهم
می‌دانیم كه پوشیدن لباس مشكی كراهت دارد؛ یعنی ترك آن بهتر و دارای ثواب است و پوشیدن رِدای مشكی [16] استثنا شده است و كراهتی ندارد. دو پرسش در اینجا به ذهن می‌آید:
1. آیا پوشیدن لباس با رنگ دیگری، مثلاً لباس سفید، روی لباس مشكی كراهت آن را برطرف می‌كند؟
2. آیا پوشیدن چادر مشكی برای بانوان كراهت دارد و برای آنان بهتر است كه از چادرهای رنگی و غیر مشكی استفاده كنند؟
حضرت آیت الله تبریزی در پاسخ به این دو پرسش فرموده اند:
«1. پوشیدن لباس با رنگ دیگری روی لباس مشكی، كراهت آن را برطرف نمی‌كند. [17]
2. چادر مشكی نیز در همان عنوان ردای مشكی قرار دارد كه كراهت آن استثنا شده است و پوشیدن آن برای بانوان مكروه نیست.» [18]
نكتة دهم
اگر شخصی هنگام خوابیدن به ما نگفته است كه وی را برای خواندن نماز صبح مثلاً بیدار كنیم، آیا ما «وظیفه» داریم او را برای خواندن نماز بیدار نماییم؟
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در این باره فرموده‌اند:
«چنانچه بیدار كردن شما باعث اذیت وی نمی‌شود، این كار اشكال ندارد؛ ولی معلوم نیست بر شما «وظیفه» باشد كه او را برای خواندن نماز بیدار نمایید؛ هر چند انسان «وظیفه» دارد افراد خانوادة خود را، به منظور عادت دادن آنان به ادای نماز، برای خواندن نماز بیدار كند.» [19]
- پاورقــــــــــــــــــــی
[1] . جامع المسائل، ج 2، ص 493.
[2] . همان، ص 494.
[3] . همان، ج 1، ص 632.
[4] . استفتائات جدید، ج 1، ص 484.
[5] . هزار و یك مسئله فقهی، ص 308.
[6] . جامع المسائل، ج 1، ص 385.
[7] . استفتائات جدید، ج 1، ص 532.
[8] . همان، ص 49 و 50.
[9] . همان، ص 149.
[10] . استفتائات، ج 2، ص 15.
[11] . جامع المسائل، ج 1، ص 486.
[12] . همان.
[13] . همان، ص 485.
[14] . توضیح المسائل مراجع، ج 2، م 2439.
[15] . همان.
[16] . رِداء: لباسی كه روی لباسهای دیگر می‌پوشند، مانند عبا.
[17] . استفتائات جدید، ص 507، ص 2226.
[18] . همان، ص 496، س 2177.
[19] . جامع الاحكام، ج 2، ص 89، س 1484.