«ما قرآن را در شب قدر نازل كردیم و تو چه می‌دانی كه شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود برای تقدیر هر كاری نازل می‌شوند. آن شب انباشته از سلامت [و بركت و رحمت] تا طلوع صبح است.» (1)
ماه مبارك رمضان در میان ماههای دیگر سال از شرافت و عظمت ویژه‌ای برخوردار است؛ ماهی كه در آن شب قدر و نزول قرآن قرار گرفته است. سعادتمند و خوشبخت كسی است كه بتواند با سلامتی و معرفت این ماه و به ویژه شبهای قدر را درك كرده، از فیوضات آن بهره مند شود. از این رو، در این مقاله مطالبی را در قالب چند نكته خدمت خوانندگان گرامی ارائه می‌نمایم:
1. برای اینكه از شبها و روزهای ماه مبارك رمضان استفاده وافی شود، لازم است ارزش و اهمیت این ماه برای مخاطبین مشخص گردد. سیره بزرگان به تأسی از نبی مكرم اسلام صلی الله علیه وآله بر این بود كه قبل از فرارسیدن ماه مبارك رمضان، خطبه‌ای ایراد می‌نمودند و ارزش و اهمیت این ماه و شبهای قدر را برای مردم بیان می‌كردند؛ (2) به طوری كه همه مشتاق فرا رسیدن این ماه عزیز می‌شدند. پس لازم است مبلغان گرامی از ماه شعبان المعظم شروع كنند و در فرصتهای به دست آمده از ویژگیها و فضایل ماه مبارك رمضان و شب قدر صحبت كنند.
به عنوان مثال، ذكر نكاتی چون موارد ذیل برای تذكر مفید است:
الف. خیلیها هستند كه برای خود روزی را مشخص كرده اند كه به عنوان سال خمسی (3) محسوب می‌شود. اولیای الهی نیز اوّل ماه مبارك رمضان را سال معنوی برای خود انتخاب می‌كنند تا حساب اعمال و رفتارهای یكساله خود را مشخص كنند و اگر اعمال خوب بوده، شكر الهی را به جای آورند و اگر رضایت بخش نبوده، به درگاه ربوبی استغفار كنند. (4)
ب. خیلی از اولیای الهی و بزرگان بوده اند كه اهتمام ویژه‌ای داشتند تا بتوانند شبهای قدر را درك كنند. بدین منظور، برخی از بزرگان، یكسال تمام را از سر شب تا به صبح شب زنده داری می‌كردند تا موفق به درك شب قدر شوند. (5)
ج. طبق فرمایش پیامبر مكرم اسلام صلی الله علیه وآله این ماه، ماهی است كه همه به مهمانی خداوند دعوت شده اند؛ ماهی كه حتی خواب روزه داران عبادت محسوب می‌شود؛ اگر نمازی خوانده شود، هفتاد برابر ثواب دارد؛ اگر آیه‌ای از قرآن تلاوت شود، ثواب ختم قرآن دارد و... كه در خطبه شعبانیه به صورت مفصل آمده است. (6)
2. شهرها، روستاها و مساجد موجود در ایران اسلامی در خصوص برگزاری مراسم شبهای قدر به یك صورت عمل نمی‌كنند. برخی از مساجد چه در شهر و چه در روستا شبهای قدر را به اجرای مراسم و شب زنده داری می‌گذرانند و برخی دیگر بعد از اتمام سخنرانی همه به خانه‌ها می‌روند و اثری از حضور مردم در مسجد دیده نمی‌شود. بنابراین، لازم است مبلغان گرامی كه می‌خواهند برنامه اجرا كنند، توجه مضاعفی به «بوم شناسی» منطقه داشته باشند. اگر قبلاً برنامه داشته اند، درباره چگونگی آن مدیریت كنند و اگر تا به حال برنامه‌ای در شبهای قدر نداشته اند، قبل از فرا رسیدن این شبهای عزیز با برنامه‌ریزی صحیح سعی كنند اولین برنامه خود را به نحو احسن اجرا نمایند.
3. حالات معنوی نماز گزاران و روزه داران به یك اندازه نیست؛ چرا كه به فرمایش شهید این ماه، مولی الموحدین امیر المؤمنین علی علیه السلام برای قلبها ادبار و اقبالی است. (7) پس ضروری است در اجرای برنامه‌ها به این مهم نیز توجه شود تا خدای نكرده برخی از كسانی كه برای احیای شب قدر به مسجد آمده اند، با طولانی شدن برنامه‌ها و نبود زمینه اجرای برنامه طولانی در آنها از جهت اقبال قلب، از مراسم دل زده نشوند و با تصور كم توفیقی یا بی توفیقی مأیوسانه مسجد را ترك نكنند.
4. برای اجرای یك برنامه خوب و معنوی در شبهای قدر توجه به نكات ذیل و رعایت آنها مفید است:
- برای درك فضیلت و فیض «شب قدر» از قبل به نمازگزاران یادآور شویم تا همه مشتاقانه حضور در این شب و استفاده از برنامه‌های معنوی را روزشماری كنند.
- بهتر است برخی از افراد اهل مسجد را كه وجهه خوبی نیز در اجتماع دارند و اهل قرآن خواندن، دعا خواندن، مداحی و... هستند، شناسایی كنیم و در اجرای برنامه از آنها كمك بگیریم.
- از قبل در تابلویی زمان برگزاری مراسم و زمان اتمام آن و نیز افرادی را كه برای تلاوت قرآن، مناجات، دعا، مداحی و... اجرای برنامه خواهند كرد، به اطلاع نمازگزاران برسانیم. همچنین اعمال شبها را به صورت خوبی در تابلوهای مسجد درج نمایید.
- سعی كنید در بین برنامه‌ها فاصله‌ای جهت رفع خستگی، تجدید وضو و... به شركت كنندگان در مراسم بدهید.
- روز قبل از شب قدر به نمازگزاران اطلاع رسانی كنید كه اگر امكان دارد با غسل در مراسم شركت كنند. (8)
- دعاهای دهه آخر ماه مبارك رمضان ویژگی خاصی دارند كه نباید مورد غفلت قرار بگیرند.
- از آنجا كه حضور بانوان در مراسم شبهای قدر همراه فرزندانشان خواهد بود، ضروری است:
الف. فضای اختصاص یافته برای آنها كوچك‌تر از فضای برگزاری مراسم مردان نباشد؛
ب. نور كافی و زیرانداز مناسب تهیه شود؛
ج. حتماً ظروفی جهت آب آشامیدنی در آنجا فراهم گردد؛
د. توجه داشته باشیم كه آنها علاوه بر قرائت قرآن، نماز، دعا و... به فرزندان هم توجه دارند. بنابراین، اگر سر و صدایشان زیاد شد، با حالتی مناسب تذكر داده شود.
- از نوجوانانی كه در مسجد حضور دارند در اجرای مراسم فعالانه بهره ببرید. از آنها می‌توان در تقسیم قرآنها، مفاتیح و... استفاده كرد.
- قبل از فرارسیدن شبهای قدر، اگر مسجد شما از جهت قرآن و مفاتیح دچار كمبود است، از قبل به فكر باشید. نیز اگر مهر مسجد كثیف و جرم گرفته شده، با غبارروبی مساجد، این مهرها را نیز تعویض یا سمباده كشی نمایید.
- از آنجا كه سیره بزرگان بر این بوده كه حتی در شبهای قدر از مباحث علمی برای احیاء این شبها بهره می‌گرفتند، با شناسایی مشكلات و معضلات و شبهاتی كه احیاناً در منطقه وجود دارد و دعوت از شخصیتهای علمی، در رفع این مشكلات و پاسخ به شبهات بكوشید.
- در میان برنامه‌ها از همه خواسته شود تا مثلاً نماز هفت قل هو اللّه را بخوانند یا صد مرتبه «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَاَتُوبُ اِلَیهِ» یا صد مرتبه «اَللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ اَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ» را بگویند. (9) این كار باعث می‌شود كه اهل مسجد اگر فراموش كرده اند این اعمال را به جا آورند، به صورت دسته جمعی مثلاً دست به استغفار بزنند یا قاتلین را لعن و نفرین كنند كه بی شك همراهی جماعت با یكدیگر در اجرای عملی، درصد اجابت را بیشتر می‌كند و نیز احساس خستگی را از شب زنده داران می‌گیرد.
- سعی كنید سخنرانی خود را در این شب كمتر از شبهای دیگر طول دهید. تصور اینكه امشب جمعیت زیادی حضور دارند و می‌توان حرفهای ناگفته را گفت، صحیح نمی‌باشد.
- شایسته است برنامه‌ها را از زمان اعلام شده شروع كرده، از طولانی شدن آن پرهیز كنیم. پس ضروری است از انداختن برنامه‌ها به آخر وقت خودداری نماییم؛ چنان كه برخی از بزرگان سیره خود را بر این نوع اجرا قرار داده اند.
- یكی از كارهای بسیار خوب، پذیرایی در فواصل برنامه هاست كه به رفع خستگی و از بین بردن ضعف حاضرین كمك خ واهد كرد.
- یكی از اعمال شبهای قدر خواندن صد ركعت نماز است. شایسته است به مخاطبین خود اطلاع رسانی كنید كه خواندن نمازهای قضا در اولویت قرار دارد و برای اجرای این برنامه نیز تدابیر لازم را بیندیشید.
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) قدر/ 1 - 5.
2) امام رضاعلیه السلام از امام علی علیه السلام نقل می‌كند كه: «اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ خَطَبْنا ذاتَ یوْمٍ فَقالَ أَیهَا النَّاسُ اِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ اِلَیكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ....» (وسائل الشیعه، ج 10، ص 313، ح 13494.
3) چه بهتر در كنار بیان سال معنوی تذكری به سال خمسی و نحوه محاسبه نیز داده شود. خیلی از كسانی كه حقوق بگیرند، هنوز نمی‌دانند كه برای آنها نیز سال خمسی هست.
4) الكافی، ج 2، ص 453، ح 2: امام كاظم علیه السلام فرمود: «فَاِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزادَ اللَّهَ وَاِنْ عَمِلَ سَیئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَتابَ اِلَیهِ.»
5) مرحوم شیخ عباس قمی در احوالات مرحوم كرباسی اصفهانی این مطلب را نقل می‌كند. ر. ك: فوائد الرضویة، ص 10.
6) برای خطبه شعبانیة ر. ك: وسائل الشیعة، ج 10، ص 313؛ بحار الانوار، ج 93، ص 356؛ الامالی، صدوق، ص 93؛ عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج 1، ص 295.
7) قال علیه السلام: «اِنَّ لِلْقُلُوبِ اِقْبالاً وَاِدْباراً....» (نهج البلاغة، حكمت 312.)
8) امام كاظم علیه السلام فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ لَیلَةَ الْقَدْرِ وَاَحْیاها اِلی طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ.» (وسائل الشیعة، ج 10، ص 358، ح 13600.
9) ر. ك: مفاتیح الجنان، اعمال شبهای قدر.