حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در روز اول ذیقعده سال 173 قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشود. پدر بزرگوار آن حضرت، امام موسی كاظم علیه السلام و مادر گرامی‌اش حضرت نجمه خاتون می‌باشد، كه بعد از تولد حضرت رضا علیه السلام به «طاهره» ملقب گردید. (1) بنابراین حضرت معصومه علیها السلام با امام رضا علیه السلام خواهر و برادر ابوینی هستند. در سال 201 قمری در پی انتقال اجباری امام رضا علیه السلام به خراسان، حضرت معصومه علیها السلام بعد از یك سال تحمل دوری برادر بزرگوارش از مدینه منوره عازم خراسان گردید. از آن جایی كه حضرت فاطمه معصومه علیها السلام پیام آور فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام و مدافع مظلومیت امامان شیعه و تداوم بخش راه پدر بزرگوارش در مبارزه با طاغوت‌های زمان بود، عوامل حكومتی بنی عباس، در شهر ساوه به كاروان حامل آن حضرت حمله كرده و همراهان آن حضرت را به شهادت رساندند. حتی طبق نوشته استاد محقق شیخ جعفر مرتضی عاملی در كتاب حیاة الامام الرضا علیه السلام، آن حضرت را نیز مسموم نمودند (2) . حضرت فاطمه معصومه علیها السلام بر اثر مسمومیت و شدت غم و اندوه در شهر ساوه بیمار گردید و فرمود: مرا به شهر قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم كه می‌فرمود: شهر قم مركز شیعیان ماست (3) . برای همین حضرت معصومه علیها السلام در 23 ربیع الاول سال 201 قمری به شهر قم وارد شده و مورد استقبال عده زیادی از مردم مشتاق و شیفته اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت. آن بزرگوار بعد از 17 روز اقامت در منزل موسی بن خزرج كه به «بیت النور» شهرت یافت، در دهم ربیع الثانی سال 201 هجری دیده از جهان فرو بسته و در «باغ بابلان» محل فعلی مزار آن حضرت دفن گردید.

شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام

قم قبل از اسلام به صورت چند قلعه بوده كه عده‌ای زرتشتی و یهودی در آن زندگی می‌كردند. بعد از اسلام با آمدن اشعری‌ها (كه اصالتا شیعه و یمنی تبار بوده اند) ، كم كم این سرزمین توسعه یافت. در اوائل قرن اول و در سال 23 هجری شهر قم توسط لشكر اسلام فتح گردید و رفت و آمد مسلمانان عرب به قم آغاز شد. نخستین كسانی كه از اشعری‌ها به قم آمدند عبدالله بن سعد و عبدالله احوص و عبدالرحمن و اسحاق از فرزندان سعد بن مالك بن عامر اشعری بودند و به این ترتیب ارتباط شیعیان خالص علوی با قم برقرار شده و مامن شیعیان گردید. از آن زمان مردم قم به مذهب اهل بیت علیهم السلام علاقه خاصی پیدا كرده و به همین جهت مورد سختگیری و بی مهری خلفای حاكم و ستمگر عصر خود بودند.

شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام از آبادانی ظاهری بی بهره بود و اهالی شیعی مذهب آن در اثر بی توجهی حاكمان مورد آزار و اذیت بودند، اما از لحاظ ایمان و اعتقاد مذهبی، این شهر بهترین فضای معنوی را داشته و زمینه پذیرش اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و یاران با وفای آنان در این منطقه كاملا فراهم بود. (4)

به همین جهت امامان معصوم علیهم السلام در مناسبت‌های مختلف، شهر قم و اهالی آن را مورد عنایت قرار داده و عبارات زیبایی را كه حاكی از علاقه مندی آن بزرگواران به این خطه ایران بود، بیان می‌كردند. حتی گاهی ائمه اطهار با فرستادن تحفه‌ها و هدایا اهل قم را مفتخر می‌ساختند. از جمله می‌توان به ابی جریر زكریا بن ادریس و زكریا بن آدم و عیسی بن عبدالله و چند نفر دیگر اشاره نمود كه به افتخار اخذ هدایای ارزشمندی همچون انگشتری و جامه و كفن از دست مبارك ائمه هدی علیهم السلام نائل شدند. (5)

به نظر می‌رسد تعداد اخبار و احادیثی كه در مورد شهر قم از ائمه اطهار علیهم السلام روایت شده است درباره هیچ یك از شهرهای ایران روایت نشده است. مرحوم شیخ حسین مفلس در كتاب «تحفة الفاطمیین» چهل حدیث در باره قم نقل كرده است (6) .

در كتاب‌های معتبر شیعی همچون بحارالانوار؛ سفینة البحار و مستدرك سفینة البحار و... در این رابطه روایات جامع و قابل توجهی نقل شده است. برای آشنایی بیشتر به برخی از این روایات اشاره می‌كنیم:

1- سلام بر اهل قم

امام صادق علیه السلام روزی با اشاره به عیسی بن عبدالله قمی فرمود: «سلام بر مردم قم! خداوند شهرهای آنان را با باران سیراب كند و بركت‌ها را بر آنان نازل كند و بدی‌های آنان را به خوبی مبدل گرداند. آن‌ها اهل ركوع و سجود و قیام و قعودند. آنان فقیه و دانشمند و اهل درك حقایق و روایت و عبادت نیكو هستند.» (7)

2- راهی به سوی بهشت

صفوان بن یحیی كوفی معروف به بیاع سابری از نزدیكترین و مطمئن‌ترین یاران امام رضا علیه السلام می‌گوید: روزی در حضور امام رضا علیه السلام نشسته بودم كه از شهر قم و اهالی آن سخن به میان آمد و اینكه آنان در زمان ظهور حضرت ولی عصر علیه السلام به سوی آن بزرگوار میل خواهند كرد. در این لحظه امام هشتم علیه السلام به اهل قم درود فرستاده و فرمود: «رضی الله عنهم، ثم قال: ان للجنة ثمانیة ابواب و واحد منها لاهل قم؛ و هم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد، خمر الله تعالی ولایتنا فی طینتهم؛ (8) خداوند از آنان خشنود باشد، سپس فرمود: همانا بهشت دارای هشت در است كه یكی از آن درها مخصوص مردم قم است. آنان شیعیان برگزیده ما در میان سایر شهرها هستند. خداوند ولایت و محبت ما [اهل بیت] را با طینت آنان عجین كرده است.»

3- پایگاه یاران مهدی علیه السلام

عفان بصری می‌گوید: روزی امام صادق علیه السلام به من فرمود: «اتدری لم سمی قم؟ قلت: الله و رسوله و انت اعلم. قال: انما سمی قم لان اهله یجتمعون مع قائم آل محمد - صلوات الله علیه - و یقومون معه و یستقیمون علیه و ینصرونه؛ آیا می‌دانی چرا شهر قم را «قم» نامیده اند؟ عرض كردم: خدا و پیغمبرش و شما آگاهترید. امام علیه السلام فرمود: قم نامیده شده است برای اینكه اهل آن با قائم آل محمد صلی الله علیه و آله همراه می‌شوند و با او قیام نموده و بر او استقامت می‌ورزند و او را یاری می‌رسانند.» (9)

در این روایت نقش مردم قم و ساكنین این شهر مقدس در حكومت جهانی حضرت مهدی علیه السلام مشخص شده است. با توجه به این حدیث، اهالی قم به ویژه دانایان و آگاهان آن، وظیفه‌ای مهم‌تر و مسؤولیت سنگین تری نسبت به سایر شهرهای ایران به دوش می‌كشند و این حقیقت، تلاش آنان را در زمینه سازی برای حكومت جهانی حضرت مهدی علیه السلام بیشتر از سایر سرزمین‌ها می‌طلبد.

4- شهر قم در قرآن و وعده پیروزی بر اسرائیل

پیشوای ششم روزی با یاران خود نشسته و قرآن تلاوت می‌كرد تا به این آیه رسید: «فاذا جاء وعد اولیهما بعثنا علیكم عبادا لنا اولی باس شدید فجاسوا خلال الدیار و كان وعدا مفعولا (10).» ؛ « [ای بنی اسرائیل!] پس هنگامی كه وعده [تحقق] نخستین آن دو فرا رسد، بندگانی از خود را كه سخت نیرومندند بر شما می‌گماریم؛ تا میان خانه‌ها [یتان] به جست و جو در آیند، و این تهدید تحقق یافتنی است.»

یاران امام در این لحظه پرسیدند: «جعلنا فداك من هؤلاء؟ فقال: ثلاث مرات، هم والله اهل قم (11) ؛ جانمان به فدای تو، این گروه چه كسانی هستند؟ امام صادق علیه السلام سه بار فرمود: به خدا سوگند! آنان اهل قم هستند.»

5- پناهگاه فرزندان حضرت زهرا علیها السلام

امام جعفر صادق علیه السلام فرمود: «اذا اصابتكم بلیة و عناء فعلیكم بقم فانه ماوی الفاطمیین (12) ؛ هرگاه [در تنگناهای زندگی قرار گرفتید و] بلاها و مصیبت‌ها به شما روی آورد، به سوی قم بروید؛ چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه علیها السلام است.»

چنانكه اشاره شد، روایات متعددی از ائمه اطهار علیهم السلام در تجلیل و تقدیر از قم و اهل آن وارد شده است و در آن‌ها، شهر قم با القاب و عناوین ویژه‌ای مورد تجلیل قرار گرفته است، از جمله آن‌ها نام‌های زیر می‌باشد: قم (شهر قیام) ، حرم اهل بیت، شهر امن و امان، مركز یاران ائمه، قطعه‌ای از بیت المقدس، كانون شیعیان، آسایشگاه انسان‌های با ایمان، مجمع انصار المهدی علیه السلام، سرزمین مقدس، پرتگاه و محل سقوط ستمگران و گردنكشان، منبع علم و فضیلت و تقوی، سالم‌ترین شهرها و غیره.

6- اگر مردم قم ...

با این همه فضائل و مناقب كه در مورد شهر قم و ساكنان آن در سیره و سخن اهل بیت علیهم السلام وارد شده است، باید توجه داشت كه این‌ها مشروط به تداوم ایمان و اعتقاد به ارزش‌های اسلامی و ادامه راه اهل بیت علیهم السلام توسط مردم قم می‌باشد و گرنه اگر كسی خیال كند كه چون قمی هست و یا اینكه در شهر قم زندگی می‌كند و بدون عمل، مشمول این رحمت و بركات الهی خواهد شد، به خیالی باطل و پنداری بی پایه و سست دچار شده است؛ چرا كه امام صادق علیه السلام فرمود: «تربة قم مقدسة و اهلها منا و نحن منهم، لا یریدهم جبار بسوء الا عجلت عقوبته؛ ما لم یخونوا اخوانهم (و ما لم یحولوا احوالهم) ، فاذا فعلوا ذلك سلط الله علیهم جبابرة سوء!؛ خاك قم مقدس است و ساكنان آن از ما اهل بیت هستند و ما هم از آن هائیم، هیچ حاكم [گردنكش و] ستمگری به آن‌ها قصد سوء نمی‌كند مگر اینكه خداوند در عذاب او تعجیل می‌فرماید. البته به شرط آنكه [اهل قم] به برادران خود خیانت نكنند (و احوال خود را تغییر ندهند) ، زیرا در آن صورت خداوند متعال ستمگران بیدادگر را بر آنان مسلط خواهد كرد.»

بخشی از آثار و بركات حضرت معصومه علیها السلام در قم

ورود حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به شهر قم و دفن پیكر مطهر آن بانوی كبریا در این شهر، آثار و بركات فراوانی را به همراه داشته است. از لحظه ورود نبیره رسول الله صلی الله علیه و آله به قم، پیوسته این شهر از جهات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، عمرانی و اقتصادی رو به رشد و پیشرفت نهاده است. تاثیر این واقعه تاریخی را می‌توان با مطالعه زوایای تاریخی این شهر به دست آورد. بركات این بانوی مجلله در شهر قم آنگاه به اوج خود می‌رسد كه بدانیم تاثیر وجود آن حضرت در تحولات تاریخی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی نه تنها در محدوده یك شهر بلكه گاهی در كل كشور ایران بوده و یا حداقل وقایع وحوادث كشور ایران به نوعی مرتبط با شهر قم می‌باشد.

بركات حضرت معصومه در شهر قم و تاثیر این شهر بر كل ایران آنچنان مهم بوده و هست كه سال‌ها دل و دیده میلیون‌ها زائر و مجاور و جهانگرد را به خود مشغول داشته است. این تاثیر نه تنها برای زائران مشتاقی كه از راه‌های دور به عشق زیارت مرقد مطهر این دخت عصمت و یادگار امام موسی علیه السلام با ارادت خالصانه به این مكان مقدس می‌شتابند ملموس است بلكه حتی برای كسانی كه با انگیزه‌های غیر مذهبی وارد این مكان شده اند و یا از این دیار عبور كرده اند، پرجاذبه و شگفت انگیز بوده است. در عظمت و شكوه ظاهری این بارگاه مقدس، حقیقت و معنویت خاصی نهفته است كه ناخود آگاه هر بیننده‌ای را به سوی آن متوجه ساخته و دل و دیده‌اش را صید می‌كند.

در اینجا اعترافات چند تن از افراد خارجی را كه در قرن‌های گذشته از قم دیدن كرده و در لابلای سخنان خود به نقش ارزنده این بانوی ملكوتی و تاثیر بارگاه آن حضرت در شهر قم اشاره كرده اند، مرور می‌كنیم.

«اوژن فلاندن» جهانگرد فرانسوی و دانشمندی كه در زمان محمد شاه قاجار در سال‌های 1219 و 1221 شمسی به اتفاق هموطن هنرمند خود «پاسكال كست» به ایران آمده است، در مورد اهمیت و نقش شهر قم و مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام چنین می‌نگارد: «مقبره فاطمه كه ایرانی‌ها «معصومه» می‌نامند در تمام مشرق، احترامی به سزا دارد و مردم از اكناف به زیارتش می‌آیند، فاطمه نوه علی است. از پادشاهان ایران، شاه عباس دوم، شاه صفی و فتحعلی شاه در قم مدفونند. تیمور لنگ به قم چندان لطمه نرسانده و شاید از بركت فاطمه باشد». (13)

«كارل بروگش» جهانگرد آلمانی نیز كه اوضاع ایران را در سده نوزدهم میلادی از دید مادی خود بررسی كرده است، در مورد عظمت ظاهری شهر قم و حضرت معصومه علیها السلام چنین می‌گوید: «دورنمای قم به معنای واقعی كلمه از فاصله چند میلی می‌درخشد، زیرا گنبد زیارتگاه این شهر را با ورقه‌هایی از طلا پوشانده اند كه نور آفتاب را به شكل خیره كننده‌ای منعكس می‌كند. شاهان ایران علاقه زیاد دارند به این كه گنبد بناهای مقدس را با ورقه‌های طلا و نقره بپوشانند. طلا كاری‌ها و نقره كاری‌های زیبای ضریح مقدس واقعا چشم را روشن می‌كنند. خدمتكارانم پیوسته از شكوه و جلال گنبد و مقبره فاطمه در قم سخن می‌گفتند.

نه فقط زندگان بلكه مردگان نیز به سوی این مزار جلب می‌شوند؛ زیرا بسیاری از ایرانیان وصیت می‌كنند كه پس از مرگ در جوار این بانوی مقدس دفن شوند. قم مدفن قدیسین هم هست. بنا به گفته اهالی محل، قم دارای 444 امامزاده كوچك و بزرگ است.» (14)

به هر حال بعد از ورود حضرت معصومه علیها السلام به قم و دفن پیكر مطهر آن حضرت در این سرزمین مقدس، علویان و سادات بیشتری به این شهر روی آوردند، توجه شیعیان به این نقطه فزونی یافت و علما و مشاهیر شیعه در طول تاریخ به این مكان مقدس توجه نشان دادند، مهاجرت به این شهر زیاد شد و موقعیت مذهبی قم تثبیت و استحكام تاریخی یافت.

قم با این ویژگی‌ها در میان شهرهای شیعه نشین از شهرت جهانی برخوردار شد و یكی از شهرهای مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراكز مهم فرهنگی و فقهی شیعه گردید و از همه مهم‌تر به عنوان هسته مركزی و پایگاه اصلی بزرگترین و باشكوهترین انقلاب در تاریخ جهان گردید.

در اینجا به فهرست برخی از نتایج ورود حضرت معصومه علیها السلام به شهر قم می‌پردازیم:

1- گسترش شهر قم

شهر قم به تدریج از شمال شرقی، به جنوب غربی كه محل دفن آن حضرت بود كشیده شد به طوری كه حرم فاطمه معصومه علیها السلام كه در حاشیه شهر قرار داشت، امروزه در مركز شهر و در آبادترین قسمت آن واقع است.

2- مورد توجه شدن قم

توجه پادشاهان و حاكمان و طبقات گوناگون مردم به این شهر و كوچ بسیاری از افراد مشتاق اهل بیت علیهم السلام برای اقامت در آن، به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه علیها السلام در این شهر است.

3- استحكام مذهبی قم

قم از جنبه مذهبی استحكام ویژه‌ای یافته و مركز روحانیت شیعه شد. و عده‌ای از بزرگترین علمای شیعه از آنجا برخاسته یا در آن اقامت كردند.

4- كثرت سادات در شهر قم

بعد از دفن حضرت معصومه علیها السلام عده بسیاری از فرزندزادگان امام حسن و امام حسین و موسی بن جعفر و علی بن موسی الرضا علیهم السلام و از فرزندان محمد حنفیه و زید بن علی بن الحسین علیهم السلام و اسماعیل فرزند امام صادق علیه السلام از اطراف به قم روی آورده اند. از آنجا كه این شهر از ابتدا مورد نظر آل علی علیهم السلام بوده است و مردم قم نسبت به اولاد پیغمبر صلی الله علیه و آله ارادت و علاقه خاصی داشته اند، به تدریج بعد از ورود حضرت معصومه علیها السلام از نظر كثرت سادات، موقعیت بی نظیر و یا كم نظیری یافته است.

امروزه كثرت سادات قم، به خوبی محسوس و مشهود است و چند محله به نام علویان وسادات است كه بیشتر آن‌ها سید هستند، از جمله محله سیدان، محله موسویان و محله موسی سلام بر مردم قم! خداوند شهرهای آنان را با باران سیراب كند و بركت‌ها را بر آنان نازل كند و بدی‌های آنان را به خوبی مبدل گرداند. آن‌ها اهل ركوع و سجود و قیام و قعودند. آنان فقیه و دانشمند و اهل درك حقایق و روایت و عبادت نیكو هستند.

مبرقع و همچنین وجود سادات برقعی و رضوی و چاووشی و غیره نشانگر این حقیقت می‌باشد.

5- توجه به امور امامزادگان

مردم قم از اوایل قرن سوم هجری كه فاطمه معصومه علیها السلام در قم مدفون شد، در بزرگداشت مقابر اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله همان تلاش را كردند كه در زمان حیاتشان از آنان به عمل می‌آوردند. ساختن بناهای مجلل و بارگاه و گنبد و وقف اموال در این راه از جمله این تلاش هاست. در دوره صفویه و قاجاریه، بعضی از جهانگردانی كه به ایران آمده و از قم عبور كرده اند، در سفرنامه‌های خود امامزادگان قم را وصف نموده و حتی در پاره‌ای از آن‌ها در تعداد امامزادگان افراط كرده اند.

6- پرورش علمای بزرگ در شهر قم

یكی دیگر از بركات فاطمه معصومه علیها السلام، پرورش عالمان و اندیشمندان بزرگ در این شهر می‌باشد كه به نام بعضی از آنان اشاره می‌شود:

- علی بن حسین بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق یا صدوق اول؛

- محمد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق و نویسنده نزدیك به 300 كتاب در اصول و فروع؛

- محمد بن حسن صفار، از یاران نزدیك امام حسن عسكری علیه السلام؛

- احمد بن اسحاق قمی، وكیل امام عسكری علیه السلام در قم و سازنده مسجد معروف امام به دستور آن حضرت؛

- احمد بن ادریس قمی، از محدثان شیعی؛

- زكریا بن آدم، از اصحاب امام رضا علیه السلام؛

- ابوعبدالله محمد بن خالد برقی، ادیب، محدث و نویسنده كتاب‌های مهمی همچون: التنزیل و التعبیر، كتاب العلل، كتاب یوم و لیله (15) ؛

- احمد بن محمد بن خالد برقی، منسوب به برقرود قم و نویسنده كتاب‌های فراوانی همچون: المحاسن، كتاب التبلیغ و الرساله، كتاب التراحم و التعاطف، و سایر تالیفات وی كه به ده‌ها جلد بالغ می‌شود (16) ؛

- علی بن ابراهیم قمی، مفسر معروف؛

- خواجه نصیر الدین طوسی جهرودی معروف به استاد البشر و از افتخارات جهان اسلام؛

- صدر المتالهین شیرازی، كه آثار برجسته فلسفی از جمله: اسفار اربعه، شواهد الربوبیه، شرح كافی و... را پدید آورد؛

- ملا عبد الرزاق لاهیجی، فیلسوف وحكیم نامدار شیعه در قرن 11 و صاحب كتاب‌های شوارق الالهام و گوهر مراد؛

- حاج ملا مهدی قمی نراقی، نویسنده جامع السعادات؛

- میرزا ابوالقاسم قمی (میرزای قمی) ، صاحب قوانین و دارای كرامات بی شمار.

وصدها عالم و دانشمند و شاعر و وزیر و مورخ و رجال علمی و مردان سیاست و وزارت از این خطه ظهور نموده اند كه تفصیل آن در جای خود بیان شده است. (17)

7- حوزه علمیه قم

یكی دیگر از بركات مزار مقدس بانوی دو عالم، حضرت معصومه علیها السلام در شهر قم، رونق گرفتن حوزه علمیه می‌باشد. تاریخ این كانون علم و فقاهت به قرن‌ها قبل بر می‌گردد. ابراهیم بن هاشم قمی، سعد بن عبدالله قمی، احمد بن اسحاق قمی، علی بن بابویه قمی و ده‌ها محدث و عالم شیعی از اوایل قرن سوم هجری به بعد، زمینه گسترش علم و ادب و حدیث را در این شهر ایجاد كرده بودند. این حوزه علمی كم و بیش تداوم داشت و ترویج علم در این شهر همچنان در طول تاریخ ثمرات پرباری به همراه می‌آورد تا آنكه مرحوم میرزای قمی عالم جلیل القدر عصر قاجار، به این شهر روی آورد و به حركت علمی این دیار شتاب بخشید.

هجرت ملاصدرا فیلسوف نامی شیعه به قم چهره دیگری به این حركت داد. سكونت مرحوم فیض كاشانی در قم و تاسیس مدرسه فیضیه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام، رشد فكری و فضای علمی این شهر را دگرگون نمود.

این رشد علمی همچنان رو به بالندگی بود تا در سال 1315 شمسی مرحوم شیخ عبدالكریم حائری پرچمدار علم و فضیلت از اراك به قم آمده و روحی تازه به كالبد این كانون فقاهت و معنویت دمید. اقبال آیت الله العظمی بروجردی رحمه الله به قم، فعالیت‌های فرهنگی واجتماعی را در این شهر تسریع نموده و همچنین ورود مراجع و دانشمندان بزرگ شیعی و همراهی آنان با حركت حوزه علمیه در شكوفائی آن نقش به سزایی داشت.

امروزه به بركت معنوی حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، مجمع بزرگی از مراجع، آیات عظام و فقیهان و مجتهدان در این شهر نورانی و ملكوتی ایجاد شده است كه مورد توجه جهانیان می‌باشد.

هم اكنون خیل عظیمی از طلاب و دانش پژوهان علوم اسلامی در این حوزه مقدسه به تحصیل و تدریس اشتغال دارند كه با زعامت مراجع تقلید و تدبیر مدیریت حوزه علمیه قم برنامه ریزی‌های خاصی برای توسعه و بارور نمودن هرچه بیشتر علوم اسلامی و تخصصی نمودن آن در حال انجام است كه آینده روشن و بالنده تری را نوید می‌دهد. لازم به ذكر است این رونق علمی شهر قم را امام صادق علیه السلام ده‌ها سال قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام به شهر قم، پیش بینی كرده و فرموده بود: «زمانی می‌رسد كه از قم علم و دانش به دیگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر می‌شود، تا جایی كه این شهر اسوه و الگوی شهرهای دیگر گشته و هیچ كس در روی زمین باقی نمی‌ماند كه از قم به او بهره‌های علمی و دینی نرسد تا آنكه زمان ظهور حجت خدا و قائم ما فرا رسد». (18)

8- انقلاب اسلامی ایران

از مهم‌ترین ویژگی‌های شهر قم و آثار و بركات حضرت معصومه علیها السلام تشكیل هسته‌های مركزی انقلاب اسلامی ایران در این نقطه حساس كشور می‌باشد. شهر قم بستر قیام و انقلاب و پرورشگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است.

اكثر حوادث انقلاب اسلامی با این شهر مرتبط بوده است و البته به وقوع چنین حادثه‌ای در شهر قم در گفتار ائمه اطهار علیهم السلام نیز اشاره شده است و روایت معروف حضرت كاظم علیه السلام در این مورد، قابل انطباق با انقلاب اسلامی ایران است. مطمئنا اگر انقلاب با عظمت اسلامی - كه از شهر قم ریشه گرفته و موج آن تمام نقاط عالم را تحت تاثیر قرار داد - مصداق منحصر به فرد این گفتار زیبا نباشد، حتما یكی از مصادیق آن خواهد بود؛ چراكه ویژگی‌های مورد ستایش امام هفتم علیه السلام دقیقا در مورد رهبر و مردم ایران صادق می‌باشد. آن ویژگی‌ها عبارتند از:

1- رهبر آنان مردی از اهل قم است.

2- رهبر آنان مردم را به سوی حق می‌خواند.

3- پیروان و طرفداران او اراده و استقامتی قوی و آهنین دارند.

4- خستگی در آنان راه ندارد.

5- طوفان‌های حوادث آنان را متزلزل نمی‌كند.

6- توكل بر خدا دارند.

7- به خاطر پارسایی پیروزند.

متن روایت چنین است كه امام موسی كاظم علیه السلام فرمود: «رجل من اهل قم یدعوا الناس الی الحق، یجتمع معه قوم كزبر الحدید، لاتزلهم الریاح العواصف و لا یملون من الحرب و لایجبنون و علی الله یتوكلون والعاقبة للمتقین؛ مردی از اهل قم [به پا می‌خیزد و] مردم را به حق فرا می‌خواند. گروهی به یاری او بر می‌خیزند كه مانند قطعه‌های آهن هستند، تندبادها [ی حوادث و مشكلات] آنان را متزلزل نمی‌كند و از جنگ خسته نمی‌شوند و نمی‌ترسند و بر خدا توكل می‌كنند. پیروزی نهایی از آن پرهیزكاران است.» (19)

این نوشتار را با كلامی از حضرت امام خمینی رحمه الله - كه به این شهر افتخار می‌كرد - به پایان می‌بریم:

«قم حرم اهل بیت است. قم مركز علم است. قم مركز تقواست. قم مركز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و می‌شود و از قم شهادت به همه جا صادر می‌شود. قم شهری است كه در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته، و... از زمان ائمه اطهار علیهم السلام مورد توجه اسلام بوده است، و از قم تقوا، شجاعت، شهامت، و همه فضایل به همه جا صادر می‌شد و صادر خواهد شد.

علمایی كه در قم من ادراك كرده‌ام، كسانی بودند كه در دنیا نمونه بودند، در علم و در تقوا و من امیدوارم كه ادامه پیدا كند این علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله علیه» (20)

• پاورقــــــــــــــــــــی

1) مناقب، ج 4، ص 367؛ زندگانی حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، عمادزاده، ج 2، ص 375.

2) حیاة الامام الرضا علیه السلام، ص 428.

3) ودیعه آل محمد صلی الله علیه و آله، ص 12.

4) تاریخچه قم، ص 16.

5) تاریخ مذهبی قم، ص 92.

6) همان.

7) بحارالانوار، ج 57، ص 217؛ مستدرك سفینة البحار، ج 8، ص 598.

8) بحار الانوار، ج 57، ص 216.

9) بحارالانوار، ج 57، ص 216 و معجم احادیث المهدی علیه السلام، ج 3، ص 474.

10) اسراء/ 5.

11) بحارالانوار، ج 57، ص 216.

12) همان، ص 215.

13) ماهنامه كوثر، ش 9، ص 73 و 74 با اختصار.

14) همان، ش 12، ص 65 و 66. با اختصار.

15) رجال نجاشی، ص 335.

16) همان، 76.

17) برای اطلاعات بیشتر به «تاریخ مذهبی قم» مراجعه شود.

18) بحارالانوار، ج 60، ص 213.

19) همان، ج 57، ص 216.

20) صحیفه امام، ج 13، ص 165.