اهداف، زمینه‌های فعالیت، راهكارهای اجرایی

درآمد

شرایط، نیازها و مقتضیات دنیای جدید، تحول در روش‌های تبلیغ دینی را اجتناب ناپذیر كرده است. به نظر می‌رسد یكی از بایسته‌های تبلیغ دینی در كشور ما روی آوردن مبلغان به مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی و همراه ساختن روش‌های سودمند، توانمند و نافذ خطابه و منبر با انواع فضاسازی‌های فرهنگی و تبلیغی است.

توجه به تجربه‌های موجود در این زمینه می‌تواند گامی در مسیر ساماندهی هرچه بیشتر و بهتر نظام تبلیغی كشور به شمار آید.

مؤسسۀ تبلیغی «المنتدی اسلامی‌» با هویت و جهت گیری خاص - كه به گرایش‌های وهابی گری نزدیكی دارد در سال (1406 ق.) برابر با (1986 م.) در انگلستان تاسیس شده و با عمر كوتاه خود منشا اقدامات تبلیغی فراوان و قابل توجهی در حداقل 15 كشور جهان بوده است.

این مؤسسه همچنین اقدام به چاپ مجلات تبلیغی مانند: البیان و مجموعۀ كتاب‌های «المنتدی‌» در زمینۀ قالب‌ها و محتوای تبلیغ كرده است.

یكی از اقدامات قابل توجه این سازمان تبلیغی منتشر ساختن تجربیات تبلیغی خود به صورت كتاب می‌باشد.

المنتدی نخستین كتاب خود را در این زمینه در سال (1415 ق.) منتشر ساخت. این كتاب فراتر از حد انتظار المنتدی مورد استقبال قرار گرفت. لذا المنتدی تصمیم گرفت این كتاب را با افزودن تجربیات به دست آمده در 5 سال بعد منتشر سازد. در نتیجه كتاب «تجربه المنتدی فی العمل الدعوی‌» در سال (1420 ق. / 1999 م.) از سوی شعبۀ این مؤسسه در ریاض به چاپ رسید.

مفاد این كتاب به گونه‌ای تنظیم شده است كه گزینه‌های متعدد و متنوعی را دربارۀ ابعاد مختلف یك فعالیت تبلیغی سازمان یافته مطرح می‌سازد.

یك نهاد خرد یا كلان تبلیغی می‌تواند بر اساس امكانات و محدودیت‌ها و مقدورات و شرایط فعالیت خود بخش‌هایی از آن را برگزیند. شاید بتوان گفت این نكته مهم‌ترین ویژگی كتاب به حساب می‌آید.

فصول هشت گانۀ كتاب عبارت است از:

اهداف و زمینه‌های فعالیت و ابزارهای تبلیغی، معیارها و رهنمودهایی برای اجرای فعالیت‌های تبلیغی، رهنمودهای اداری، رهنمودهایی در زمینۀ رفتار با دیگران در میدان عمل، راهنمایی‌هایی برای سفرهای تبلیغی، وظایف یك مبلغ در سفر تبلیغی و مسائل قانونی و مالی.

گزارشی كه پیش روی دارید، برگرفته از فصل اول این كتاب در معرفی اهداف و زمینه‌های فعالیت و راهكارهای اجرایی این مؤسسه می‌باشد.

این فصل از نظر نشان دادن چگونگی طراحی یك فعالیت تبلیغی هدفمند و مبتنی بر روش‌های علمی برنامه‌ریزی كلان نكات ارزشمندی را در بردارد.

طبیعی است خوانندگان عزیز به این مجموعه به دیدۀ تامل و بهره گیری از تجارب یكی از مهم‌ترین و كارآمدترین نهادهای تبلیغی خواهند نگریست و كژی‌های فرقه‌ای و متعصبانۀ آن را از نظر دور نخواهند داشت.

اهداف

از نظر این مؤسسه هدف اصلی (رسالت) مبلغ عبادت خدا و قرب به ذات اقدس الهی و هدف او از دعوت دیگران نیز تلاش برای سوق دادن آن‌ها به عبودیت خدا و پرستش اوست.

این هدف را از آیات شریفۀ «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون‌» (1) و «و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء» (2) می‌توان برداشت كرد.

یك هدف خوب و مبتنی بر رسالت باید از این ویژگی‌ها برخوردار باشد: قابل سنجش بودن، به دقت معلوم بودن كم و كیف و زمان اجرای آن براساس امكانات انسانی و مادی و شرایط و مقتضیات محیط.

مؤسسه در پرتو رسالت پیش گفته، اهداف قابل حصول خود را فعالیت در زمینه‌های تبلیغی و علمی و تربیتی زیر قرار داده است:

1- گسترش معارف، شریعت و رفتار اسلامی در پرتو كتاب، سنت و فهم علمای سلف از دین.

2- ریشه دار كردن باورهای درست اسلامی در جان‌ها و استوار كردن بنیان‌های آن و ساختن انسان مسلمان موحد.

3- تشویق و برانگیختن جوامع اسلامی به التزام به راه خدا و اصل قرار دادن شریعت او برای همه چیز.

4- رویارویی با جریان‌های سكولار، مبتدعانه و مانند آن در حوزۀ اندیشۀ دینی و مذاهب منحرف میان مسلمانان و مبارزه با تهاجم تبشیری و پاسخ به شبهات مسیحیان و افشای برنامه‌های آن ها.

5- فراخواندن غیر مسلمانان به اسلام و گسترش اسلام در میان آن ها.

6- فراخواندن زن مسلمان به تعالیم دینی، هدایت و روشنگری او.

7- باز آفرینی رسالت مسجد و فعال كردن دوبارۀ نقش آن.

8- دعوت به خدا در میان عامۀ مسلمانان و آموزش امور دینی آن ها.

9- تربیت علمی و تبلیغی ائمۀ جماعات و خطیبان و مبلغان و بالا بردن سطح علمی و فكری و تبلیغی و تربیتی آن‌ها به گونه‌ای كه بتوانند بار سنگین دعوت به سوی خدا را با كفایت و توانمندی بر دوش كشند.

10- تبلیغ و دعوت در میان دانشجویان و تحصیل كرده‌ها به منظور پایبند نمودن آن‌ها به تعالیم و آداب اسلامی.

11- پرورش توانمندی‌های رهبری علمی و تبلیغی و تربیتی و اداری.

12- پراكندن بینش عملی و تبلیغی و بالا بردن سطح تربیتی و فكری مسلمانان.

13- اهتمام به آموزش‌های اسلامی و آموزش زبان عربی به غیر عرب زبان‌ها در میان مبلغان و دانش پژوهان به عنوان زبان قرآن و ابزار فهم اسلام.

14- مشاركت در برنامه‌های تبلیغی در جوامع اسلامی و تلاش برای ایجاد پایگاه‌های تبلیغی و ارتباطی كه متولی نشر تفكر سلفی و احكام اسلام و رشد آگاهی‌های مسلمین باشد.

15- همكاری با گروه‌ها و جمعیت‌ها و شخصیت‌های اسلامی محلی و جهانی و تلاش برای یكپارچگی صفوف اسلامی بر اساس معیارها و مبانی شرعی.

طبیعی است پرداختن به همۀ اهداف فوق از توان یك سازمان تبلیغی خارج است ولی همان گونه كه ذكر شد المنتدی بر آن است كه همۀ اهداف قابل حصول را در معرض تصمیم گیری نهادهای تبلیغی اسلامی قرار دهد تا هر یك بر حسب توانایی‌ها و شرایط خود یك یا چند هدف را محور فعالیت خود قرار دهند.

راهكارهای كلان اجرایی

المنتدی برای تحقق اهداف پیش بینی شدۀ فوق راهكارهای متعددی را پیشنهاد كرده است كه براساس نیاز و توانایی‌ها، می‌توان از هر یك از آن‌ها بهره گرفت.

الف - راهكارهای تبلیغی:

1- ارائۀ دروس و سخنرانی‌ها و موعظه‌ها در مساجد و مدارس و مجامع خصوصی و عمومی.

2- چاپ و نشر كتاب و رساله و انتشار نوارهای تبلیغی و علمی مناسب و توزیع آن میان مبلغان و عامۀ مسلمانان و ترجمۀ آن به زبان‌های بین المللی و محلی و انتشار پیایندها (نشریات ادواری) برای روشنگری مسلمانان نسبت به امور دینی خود و حل مشكلاتشان و برطرف ساختن شبهات القا شده از سوی دشمنان آن‌ها و تشكیل گروه‌های ترجمه و تالیف برای انجام این مسؤولیت.

3- تهیۀ برنامه‌های آموزش دروس شرعی و تبلیغی و حلقه‌های آموزش و حفظ قرآن كریم و ترجمه آن به زبان‌های غیر عربی حسب نیاز.

4- زیر پوشش حمایت گرفتن ائمۀ جماعات با كفایت و مبلغان توانمند و مدرسان علوم شرعی برجسته و به كارگرفتن آن‌ها در برنامه‌های تبلیغی و آموزشی و تربیتی.

5- ساختن مساجد در جاهایی كه از نظر تبلیغی اولویت داشته باشد و تلاش مجدانه برای بازآفرینی نقش تبلیغی و آموزشی و تربیتی مساجد.

6- تشكیل كنفرانس‌ها و سمینارها و گفتگوهای علمی ویژۀ مبلغان مؤسسه و نیز به صورت مشترك میان آن‌ها و دیگر مبلغان برای بحث دربارۀ امور تبلیغی و هم اندیشی دربارۀ اوضاع مسلمانان و راه‌های بیداری و انجام وظایف مسلمانان و تبادل تجربیات تبلیغی و علمی و تربیتی و هنری.

7- فراهم آوردن برنامه‌های درسی و رساله‌های تربیتی و تبلیغی و توزیع آن میان مبلغان و دانش پژوهان.

8- همكاری با دانشمندان و دانش پژوهان خارج از مؤسسه برای هماهنگی و اجرای بازدیدهای علمی و سفرهای تبلیغی به منظور آگاهی یافتن از اوضاع مسلمانان و مشاركت در راهنمایی و آموزش و تقویت انسجام آن ها.

9- تشكیل كاروان‌های حج و عمره برای برخی از مبلغان و تهیۀ برنامه‌های علمی و تربیتی لازم برای آن.

10- حمایت از گروه‌ها و مؤسسات اسلامی فعال از طریق توزیع كتاب و نوارهای آموزشی و برنامه‌های آموزشی و كمك‌های مناسب.

11- اهتمام به تهیه و ارائۀ خطبۀ نماز جمعه و فراهم آوردن ابزارها و ایجاد برنامه‌های لازم برای برگزاری آن.

12- همكاری با نیكوكاران برای پشتیبانی از فعالیتهای علمی، تبلیغی و امدادرسانی و ترتیب دادن بازدیدهای تحت برنامه از محیطهای كار تبلیغی برای آن ها.

13- آماده سازی كاروان‌های تبلیغی و امدادرسانی و اعزام آن‌ها به مناطق نیازمند.

14- اهتمام به تبلیغ ویژه برای تحصیل كرده‌های دارای تحصیلات خارجی و حفظ ارتباط با آن‌ها و برگزاری مراسم و برنامه‌های مناسب برای آن‌ها و فراهم آوردن ابزارهای لازم برای موفقیت این گونه برنامه‌ها و شركت دادن آن‌ها در برنامه‌ها و فعالیت‌های مناسب به منظور استفاده از امكانات آن‌ها و نیز افزایش و تقویت ارتباط و تعامل آن‌ها با تبلیغ اسلامی.

15- مكلف ساختن مبلغان به آموزش و موعظۀ عامۀ مردم و متذكر ساختن آن‌ها به واجبات دینی خود در مساجد و بازارها و زندان‌ها و بیمارستان‌ها و اجتماعات عمومی.

16- اخذ فتاوی شرعی در موضوعات مورد ابتلا از خبرگان دینی و پراكندن آن در محیطهای مختلف اجتماعی.

ب - راهكارهای تربیتی

1- تاسیس مراكز اسلامی چند منظوره برای فعالیت‌های علمی و تبلیغی و تربیتی.

2- گزینش عناصر تبلیغی برجسته برای اهتمام به تربیت مبلغان مؤسسه و بروز توانمندی‌ها و گسترش آفاق علمی و فكری و اداری آن ها.

3- تنظیم برنامه‌ها و دوره‌ها و گردهمایی‌های دوره‌ای مسائل شرعی، تربیتی و اداری برای بالا بردن سطح راهبری اجرایی مؤسسه و آموزش، تربیت مستمر ائمه - جماعات، مبلغان و مدرسان بر اساس برنامه‌های زمان بندی شده با رعایت اولویت‌ها، همراه با فراهم آوردن تمامی ابزارهای لازم برای موفقیت این گونه فعالیت ها.

4- اهتمام به آموزش مستمر برای رشد مهارت‌های علمی و تربیتی و رهبری مبلغان همراه با اقدام برای توزیع كتاب‌ها و تحقیقات و همۀ ابزارهای ممكن كه به آن‌ها برای ایفای نقششان به بهترین شكل مدد می‌رساند.

5- مكلف ساختن مبلغان و دانش پژوهان به بررسی‌ها و تحقیقاتی كه معلومات آن‌ها را رشد دهد و سطح علمی و تبلیغی و اداری آن‌ها را بالا برد.

6- توجه خاص به توانایی‌های قابل شكل پذیری و تربیت پذیری جوانان نسبت به كارهایی كه چه در حال حاضر و چه در آینده می‌توانند برعهده گیرند و تلاش مستمر برای تربیت توانایی‌های برجستۀ علمی و تبلیغی و مدیریتی و تلاش برای آشكار ساختن آن توانایی‌ها در میان مسلمانان.

7- تحت حمایت گرفتن برخی از دانش آموزان مسلمان برجسته (از نظر تبلیغی و رفتاری و علمی) در مرحلۀ دبیرستان و دانشگاه و تحصیلات تكمیلی برای تكمیل تحصیلات خود و فراهم آوردن آنچه بدان نیازمندند، با تاكید بر ضرورت همراه بودن این حمایت با برنامه‌های علمی و تربیتی كه ویژۀ آن‌ها تدارك شده است. در صورت ناآشنا بودن این افراد به زبان عربی، آموزش این زبان برای آن‌ها در اولویت برنامۀ تربیتی قرار خواهد گرفت تا راهی بین آن‌ها و فرهنگ اسلامی گشوده شود.

8- توجه به دانشمندان و دانش پژوهان برجسته و بزرگ در كشورهای خودشان و تحت حمایت قرار دادن آن‌ها و اعطای منابع مرجع علمی مورد نیاز آن‌ها به آن ها.

9- تشكیل باشگاه‌ها و مراكز ویژۀ جوانان كه فعالیت‌های مختلف ایمانی و علمی و اجتماعی و صنفی و ورزشی در آن‌ها به صورت مستمر رواج داشته باشد به منظور حمایت از جوانان امت در مقابل سقوط و انحطاط و برآوردن همۀ نیازهای روحی و روانی و جسمی آن‌ها و تربیت آن‌ها به گونه‌ای كه از پیامدهای مثبت آن بهره مند شوند و كشف و به كارگیری توانایی‌های خوب آن ها.

10- دادن فرصت به افراد برجستۀ علمی برای نگارش تحقیقات و ایراد سخنرانی‌ها و درس علمی و خطبه‌های نماز جمعه.

11- برپایی اردوهای تربیتی و فعالیت‌های موسمی و تنظیم برنامه‌های تبلیغی برای آن ها.

ج - راهكارهای آموزشی

1- تشكیل حلقه‌های قرآنی برای حفظ قرآن كریم و تربیت نونهالان براساس تعالیم قرآن.

2- تشكیل مدارس عالی و دانشكده‌های تربیتی و آموزشی برای تربیت امامان جماعت و مبلغان در سطوح مختلف یا حمایت از مدارس و دانشكده‌های موجود.

3- تشكیل و برپایی مدارس علوم شرعی یا تحت حمایت گرفتن مدارس موجود و كمك به آن در زمینۀ نیازهای آموزشی و برنامۀ درسی و برنامه‌های علمی و تربیتی و مانند آن.

4- تهیۀ برنامه و آیین نامه برای علوم شرعی و زبان عربی برای مدارس عالی و مدارس علوم شرعی و مدار نظامی و تلاش برای توزیع آن در میان نهادهای آموزشی.

5- تلاش برای تعیین برخی از مبلغان برجسته برای تدریس در مدارس حكومتی برای نشر آموزش‌های اسلامی و فعال ساختن فعالیت دانشجویی در میان مسلمانان.

6- تحت حمایت قرار دادن برخی مبلغان برجسته برای تحصیل در مدارس عالی و دانشكده‌های مدیریت تخصصی در كنار كارآموزی آن‌ها برای تحمل مسؤولیت تبلیغی.

7- تشكیل حلقه‌های قرآنی ویژۀ زنان و راهنمایی برخی از مبلغان زن برای فعالیت در میان زنان مسلمان و كمك به آن‌ها و تلاش برای گسترش حجاب اسلامی در میان آن‌ها و تلاش برای منطبق ساختن پوشش آن‌ها با موازین شرعی.

8- دعوت از صاحب نظران و متخصصان و افراد با تجربه در زمینه‌های تربیتی و روحی و مدیریتی و ارتباطی برای ایراد سخنرانی‌های تخصصی و تشكیل دوره‌های تخصصی برای افراد برگزیدۀ منسوب به مؤسسه و دیگران.

9- ترتیب دادن بازدیدهایی از محیطهای تبلیغی برای مبلغان مؤسسه به منظور تبادل تجربیات همراه با تهیۀ برنامه‌ها و فراهم آوردن ابزارهای مورد نیاز برای به هدف رساندن این بازدیدها.

10- تشكیل كتابخانه‌های اسلامی كه در زمان‌های مناسب به فعالیت بپردازد و فعال كردن نقش آن‌ها به عنوان پایگاه فرهنگی و تربیتی برای مراجعه كنندگان تحصیل كرده و فرهنگی و عامۀ مردم.

11- تشكیل مركزی ویژۀ حمایت از تازه مسلمانان و هدایت یافتگان و استوار گردانیدن گام‌های آن‌ها در مسیر اسلام.

12- گشایش دوره‌های شبانه برای آموزش دین اسلام و تدریس زبان عربی.

د - راهكارهای ارتباطاتی

1- راه اندازی روزنامه‌ها و مجلات و رادیوهای اسلامی به زبان‌های زندۀ گوناگون و پشتیبانی از آن‌ها و تهیۀ برنامه‌های دینی رادیویی و تلویزیونی و مقالات روزنامه‌ای برای تبلیغ رسالت اسلام و دعوت به سوی خدا و رشد آگاهی مسلمانان نسبت به ضعیت خود و توجیه مبلغان برای اهتمام به آن.

2- فعال ساختن نقش مجلات سودمند اسلامی در میان مبلغان و دانش پژوهان.

ه - راهكارهایی برای هماهنگی

1- محكم كردن روابط با گروه‌ها و شخصیت‌های اسلامی فعال و تشكیل جلسات دوره‌ای و هماهنگی با آن ها.

2- فراخوان دست اندركاران و شخصیت‌های مختلف اسلامی برای مشاركت در فعالیت‌های مناسب مؤسسه و پذیرش دعوت آن‌ها و اجرای برنامه‌های مناسب مشترك با آن ها.

و - راهكارهای اجتماعی

1- مشاركت در برخی اقدامات امدادرسانی كه فعالیت‌های تبلیغی را مورد حمایت قرار می‌دهد و چهرۀ مثبتی از مؤسسه و مبلغان آن در محیط تبلیغی ارائه می‌نماید. مانند حفر چاه‌ها، اطعام فقرا و افطار روزه داران مشروط بر آن كه دیگر تلاش‌های مبلغان را از بین نبرد.

2- حمایت شغلی و كارآموزی برخی از مبلغان و دانش پژوهان و یتیمان و بیوه زنان از طریق تشكیل مراكز شغلی یا پشتیبانی از مراكز موجود به منظور كمك به این افراد برای برخورداری از زندگی توام با كرامت.

مجددا تاكید می‌نماید تردیدی نیست كه راهكارهای پیش گفته بسیار زیاد هستند و اجرای تمامی آن‌ها از سوی یك مؤسسه دشوار و بلكه ناممكن است. ذكر آن‌ها با این هدف صورت گرفته تا هر مؤسسه‌ای از میان آن‌ها آنچه را با وضعیت و امكانات خود مناسب می‌بیند بر گزیند.

المنتدی الاسلامی توصیه می‌نماید كه مؤسسات و نهادهای تبلیغی به فعالیت تخصصی - مثلا ویژه یك منطقۀ خاص یا یك فعالیت خاص - روی آورند تا توانایی‌های آن‌ها بین امور متعدد توزیع نشود و بتوانند با تمركز روی یك یا چند فعالیت، با اتقان بیشتری به انجام وظیفه بپردازند و اثر بخشی كار آن‌ها بیشتر شود.

• پاورقــــــــــــــــــــی

1- ذاریات/ 56.

2- بینه/ 5.