درس پنجم و ششم

تقسیمات سخنرانی دینی

شاخص‌های سخنرانی مطلوب

گروه علمی مهارت‌های خطابی

پژوهش و تدوین: حسین ملانوری

درس پنجم: تقسیمات سخنرانی دینی

اهداف این درس

1. آشنایی با تقسیمات سخنرانی دینی؛

2. ایجاد فضای ذهنی برای برخی از مباحثی که در آینده از آنها بحث خواهد شد.

انواع تقسیمات

سخنرانى دینى از جهات مختلفى قابل تقسیم است. سبكها، اسلوبها، گونه‏هاى مختلف مخاطبان و مقدار حضور آنها در جلسات سخنرانى، مدت زمان جلسات، تعداد آنها و نحوه قرار گرفتنشان در كنار یكدیگر، بهره‏بردارى از ابزارهاى جدید، تنوع موضوعات و... شاخصهاى گوناگون و متنوعى هستند كه ما را به گونه‏هاى مختلف سخنرانى رهنمون مى‏شوند.

توجه به انواع سخنرانى از این جهت حائز اهمیت است كه روشهاى ارائه‌شده در كتاب باید به صورت جامع‏نگر به همه آنها معطوف شود؛ مثلاً وقتى در تقسیم سخنرانى براساس موضوع مى‏گوییم یكى از اقسام آن سخنرانى سیاسى است، باید به محتوا و یا احیاناً آن روشهایى توجه کرد كه لازم است در این سخنرانى مد نظر قرار گیرد.

برخی انواع تقسیمات برای سخنرانی دینی را در ذیل بیان می‌کنیم.

الف. تقسیم براساس سبكها

سبك در لغت به معناى طرز، روش، شیوه، روش خاصى كه شاعر یا نویسنده، ادراك و احساس خود را بیان مى‏كند و طرز بیان ما فى الضمیر (1) آمده است. مراد از سبك در سخنرانى، شاكله و هیئت اجرایى آن است.

توجه به وجود سبكهاى مختلف، سبب پرهیز از جمود بر یک سبك خاص گردیده، از سوی دیگر زمینه را براى بیان نكات كاربردى و شناخت قوّت و ضعف هر یك از آنها فراهم مى‏آورد تا جایگاه استفاده از هر سبك با توجه به موقعیتهاى مختلف روشن شود.

سخنرانى می‌تواند به یکی از سبكهاى ذیل ارائه شود:

1. محاوره‏اى؛

2. خطابى؛

3. تلفیقى (از محاوره‏اى و خطابى)؛

4. كلاسدارى. (2)

شكلهاى چهارگانه فوق، در حین اجراى سخنرانى خود را نشان مى‏دهند.

ب. تقسیم براساس اسلوبها

اسلوب در لغت به معناى گونه، راه، شیوه، طریق، طرز، پایه و اساس مقام و لحن و ما به الامتیاز اثر یك آهنگ‏ساز با اثر آهنگ ساز دیگر (3) و... آمده است. گرچه در لغت تفاوت چندانی بین سبك و اسلوب دیده نمی‌شود؛ لیكن ما سبك را در هیئت اجرایی سخنرانی، و اسلوب را در شاكله و هیئت محتوایى آن به‌كار می‌بریم.

هدف از انتخاب اسلوبهاى محتوایى، یكى از دو چیز است:

1. اقناع اندیشه؛

2. برانگیختن احساس.

مؤثرترین عامل براى تفكیك اسلوبها، نوع محتواى به‏كار گرفته شده در آنهاست و نوع محتوای سخنرانى با توجه به هدف از سخنرانی انتخاب مى‏شود. از اینرو براساس اسلوبها می‌توان سخنرانی را به دو قسم تقسیم كرد:

1. سخنرانیهای اقناعى‏

براى اقناع اندیشه ‏از اسلوبهاى ذیل استفاده می‌شود:

1. تجزیه و تحلیل؛

2. تعلیل و توجیه؛

3. توضیح و تبیین؛

4. تقسیم و تنظیم؛

5. گزارش تحقیق؛

6. مقایسه و ترجیح؛

7. طرح مسئله و تبیین آن؛

8. نقد و بررسى؛

9. دیالوگ (گفتگو و مناظره‏هاى صورى)؛

10. پرسش و پاسخ.

2. سخنرانیهای احساسى‏

براى برانگیختن احساس از اسلوبهاى ذیل استفاده می‌شود:

1. داستانى؛

2. داستان واره‏اى؛

3. توصیفى و ترسیمى؛

4. تخیلى و شاعرانه؛

5. مناجاتى؛

6. موعظه‏اى؛

7. مبالغه، تأكید و تكرار؛

8. ادبى.

ج. تقسیم براساس كیفیت مخاطبان‏

مخاطبان به لحاظ كیفیت آنان، از جهات مختلفى تقسیم می‌شوند و براساس این تقسیم، سخنرانى در گونه‏هاى مختلفى ظهور مى‏كند.

1. از جهت سطح فرهنگى، علمى و اجتماعى (با سواد و بى‏سواد، با فرهنگ و بى‏فرهنگ، اجتماعى و منزوى و...)؛

2. از جهت انگیزه جهت شنیدن سخنان سخنران (با انگیزه و داوطلب یا بى‏انگیزه و غیرداوطلب)؛

3. از جهت عام یا خاص‌بودن (یعنى در یكى از جهات فوق، همه مثل هم و خاص هستند یا مخاطبان به شكل عمومى و از هر قسم در یك جا جمع شده‏اند).

مخاطبان در سخنرانى، داراى ویژگیهاى مشترك و اختصاصى هستند؛ از این‌رو در كنار روشهاى عمومى براى همه آنان، باید به روشهاى خاص و تدابیر ویژه برای جذب و راهنمایى مخاطبان خاص اندیشید.

د. تقسیم براساس نوع مخاطبان

گاهی نوع مخاطبان در سخنرانی متفاوت است و به همین نسبت سخنرانی نیز قابل تقسیم خواهد بود.

1. از نظر جنسیت، یا زن و یا مرد هستند.

2. از نظر سن می‌توانند كودك، نوجوان، جوان، میان سال و یا كهن‌سال باشند.

هـ. تقسیم براساس كمیت مخاطب‏

براساس كمیت و مقدار مخاطبان، سخنرانى به سه قسم تقسیم می‌شود:

1. جلسات خلوت؛

2. جلسات متوسط؛

3. جلسات شلوغ.

سخنرانى در هر یك از جلسات خلوت، متوسط و شلوغ، به لحاظ موضوع، محتوا و چینش مطالب، اقتضائات خاص خود را دارد؛ مثلا طرح بعضى از مطالب و مباحث سیاسى، زمانى زیباست كه جمعیت، زیاد و مجلس، با شكوه باشد و جایگاه بعضى تحلیلها فقط جلسات خلوت و خصوصى است.

و. تقسیم براساس مدّت سخنرانى‏

سخنرانى به لحاظ مدت زمان ارائه آن به سه قسم تقسیم می‌شود:

1. كوتاه مدت (10 - 20 دقیقه)؛

2. میان مدت (20 - 50 دقیقه)؛

3. بلند مدت (50 - 90 دقیقه و بیشتر).

دربارة مطلوب‌بودن سخنرانى كوتاه یا طولانى، نسخه واحدى نمى‏توان پیچید؛ بلکه باید با توجه به شرایط و ویژگیهاى گوینده، شنونده، زمان، مكان، محتوا و موضوع سخن و... برای كوتاه یا بلند‌مدت بودن آن تصمیم‌گیری كرد.

ز. تقسیم براساس توالى و تسلسل‏

سخنرانى براساس توالى و تسلسل (4) سه قسم دارد:

1. تك جلسه؛

2. مسلسل؛

3. متوالى و متناوب.

گاهى سخنران براى یك جلسه دعوت مى‏شود (تك جلسه)، گاهى براى جلسات پى در پى و با فاصله كم، مثل ده شب پشت سر هم (مسلسل)، و گاه براى جلسات پى در پى و با فاصله زیاد، مثلاً هر ماه یا هر هفته یك‌بار (متوالى و متناوب).

سخنرانى در موارد تك جلسه راحت‏تر است؛ چرا كه به دلیل جدید بودن سخنران و تبلیغات حاشیه‏اى كه معمولاً صورت مى‏گیرد، انگیزه مخاطبان براى شنیدن بیش‌تر است؛ اما در جلسات مسلسل و متوالى غالبا كار سخنران دشوارتر مى‏شود؛ زیرا انگیزه مخاطبان - به دلیل تكرارى‌شدن سخنران با همه ویژگیهاى جسمى و روحى‏اش و نیز بروز بعضى محدودیتها در سخنورى و یا پاسخگویى ضعیف به سؤالات و... - روز به روز كم‌تر مى‏شود؛ از اینرو براى حفظ انگیزه مخاطبان و جذب مخاطبان بیش‌تر در جلسات بعدى باید تدابیر ویژه‏اى اندیشید.

ح. تقسیم براساس بهره‏بردارى از ابزارهاى جدید

سخنرانى مى‏تواند با توجه به استفاده از نوع ابزارها نیز تقسیم شود. بعضى ابزارها عبارت‌اند از:

1. تخته؛

2. پرده؛

3. دستگاه اپك؛

4. منبر؛

5. تریبون؛

6. تلویزیون.

با توجه به اینكه ابزار در خدمت سخنرانى قرار مى‏گیرد، گاه باعث تفاوتهاى محتوایى، صورى و اجرایى مى‏شود.

ط. تقسیم براساس موضوع بحث‏

سخنرانی را با نگاه به موضوع آن نیز می‌توان تقسیم کرد و هر یك از موضوعات كلى مطرح در حوزه دینى را نام یك قسم قرار داد و یا دو یا سه مورد از آنها را با هم تركیب کرد. اقسام ذیل را براى سخنرانى مى‏توان برشمرد:

1. اعتقادى؛

2. عرفانى؛

3. اخلاقى؛

4. سیاسى؛

5. اجتماعى؛

6. تاریخى؛

7. خانوادگی؛

8. سیاسى - اجتماعى؛

9. اخلاقى - عرفانى؛

10... .

سخنران با توجه به شرایط خود و نیازهاى شنوندگان، هر یك از موضوعات فوق را براى سخنرانى مى‏تواند برگزیند و از این جهت نمى‏شود او را در یك یا چند موضوع خاص منحصر کرد. در شرایط كنونى، سخنرانیهاى علمى - احساسى به لحاظ پذیرش مخاطبان بهترین نوع سخنرانیهاست، و موضوع بحث از نظر كلى تأثیر چندانى ندارد.

پرسش‌نامه

1. منظور از «سبک» چیست؟ این کلمه در لغت به چه معنایی آمده است؟

2. انواع سبکهای سخنرانی را نام ببرید.

3. معنای لغوی و تعریف اصطلاحی اسلوب را بنویسید.

4. اسلوبهای اقناعی و احساسی را نام ببرید.

5. گونه‌های مختلف مخاطبان را بنویسید.

6. سخنرانی براساس کمیت مخاطب به چند قسم تقسیم می‌شود؟

7. اقسام سخنرانی را براساس مدّت آن نام ببرید.

8. سخنرانی براساس توالی و تسلسل جلسات، چند قسم دارد؟

9. آیا سخنرانی در جلسات متوالی و مسلسل راحت‌تر است یا تک جلسه؟ چرا؟

فعالیت بیشتر

1. از طریق هم‌اندیشی با دوستان خود، شکلهای دیگری از تقسیمات سخنرانی را بیابید.

2. پیش از مطالعه مباحث آینده،‌ به نکات کاربردی و اجرایی براساس انواع تقسیمات فکر کنید. به نظر شما برای موفقیت سخنرانی در هر یک از این انواع، چه باید کرد؟

درس ششم: شاخص‌های سخنرانی مطلوب

اهداف این درس

1. رسیدن به درك روشن‌تری از سخنرانی خوب و مطلوب؛

2. پیدا كردن توان اجمالی برای نقد و بررسی سخنرانیها؛

3. شناخت برخی شاخصهای یك سخنرانی مطلوب.

شاخصهای سخنرانی مطلوب

با تعریف سخنرانی دینی، بیان اهداف و تأثیرات آن و نیز توضیح برخی از انواع تقسیمات سخنرانی، آشنایی مختصری با این روش تبلیغی پیدا کردیم. در این درس تلاش می‌کنیم با بیان شاخصه‌های یک سخنرانی مطلوب، به درک روشن‌تری از سخنرانی خوب برسیم.

همچنین شناخت شاخصهای سخنرانی مطلوب و پس از آن، شاخصهای سخنرانی نامطلوب به ما کمک می‌کند تا بتوانیم سخنرانیها را نقد کنیم. البته در اینجا فقط شاخصهای مطلوبیت را بیان می‌کنیم و راههای رسیدن به آنها را به جای خود وا می‌گذاریم.

در همین‌جا این نکته را متذکر می‌شویم که معمولا همه وجوه مطلوبیت در یک سخنرانی جمع نمی‌شود و همین که بعضی از آنها وجود داشته باشد، سخنرانی را می‌توان مطلوب نامید.

بعضی از وجوه مطلوبیت، در هنگام سخنرانی، بعضی بعد از آن دیده می‌شود.

از ویژگیهای مهم‌ سخنرانى مطلوب آنست كه در سه حوزه‏ اندیشه، احساس و علایق، و رفتار مخاطب تأثیرگذار باشد؛ از اینرو باید وجوه مطلوبیت را در این سه حوزه بررسی كرد.

الف. آگاهی و اندیشه مخاطب‏

در حوزه آگاهی و اندیشه مخاطب، وجود برخی نشانه‌ها، علامت موفقیت و تأثیرگذاری سخنرانی است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

1. انگیزه پى‏گیرى مطلب‏

سخنران موفق، كسى است كه بتواند از ابتدا در مخاطبان خود انگیزه پى‏گیرى مطالب را ایجاد كند تا آنان با انگیزه و علاقه به دنبال شنیدن مطالب بعدى او باشند. همچنین این انگیزه، آنان را به شنیدن سخنرانیهای دیگر نیز ترغیب كند. انگیزه پی‌گیری مطلب باعث توجه شنوندگان به مباحث، و در نتیجه فهم و درك بیش‌تر آنان می‌شود.

2. تمركز بخشیدن به اندیشه مخاطب‏

هم براى اقناع اندیشه مخاطبان و هم براى تحریك احساس در آنان، لازم است اندیشه و فكر آنها بر روى موضوع بحث متمركز شود. منظور از تمرکز، اوج توجه و دقت، هنگام شنیدن سخن است. هرگاه سخنران، قدرت تمركز بخشیدن به ذهن و اندیشه مخاطبان خود داشته باشد، از تأثیرگذارى بالاترى برخوردار است.

3. برانگیختن اعجاب مخاطب‏

برانگیختن اعجاب مخاطب، باعث جلب توجه او و در نتیجه، دقت برای فهم مطلب می‌شود. به تعجب واداشتن مخاطب، ممكن است به سبب نحوه اداى سخن و یا محتوایى باشد كه بیان مى‏شود.

4. فهم و اقناع مخاطب‏

یكى از هدفهاى اساسى سخنرانى، ایجاد فكر و اندیشه در مخاطبان و قانع كردن و متقاعد ساختن آنان دربارۀ مباحث مطرح شده است. سخنورى كه نتواند مخاطبان خود را قانع كرده، مطالب را به گونه‏اى بیان كند كه به خوبی بفهمند و از او بپذیرند، توفیق چندانی ندارد. با استفاده از استدلال و برهان، مستند ساختن مطالب نقلی، ورود و خروج مناسب، و چینشهای خاص، می‌توان به اقناع اندیشه پرداخته، فهم بهتر مطالب را تسهیل كرد.

5. ماندگارى پیام‏

برخی سخنوران فقط می‌توانند به گونه‌ای سخن بگویند که شنوندگان آنها، مطالب را به خوبی فرا بگیرند؛ اما بعضی دیگر، چنان مباحث خود را ارائه می‌کنند که مخاطبان می‌توانند پس از یاد گرفتن مطالب تا مدت زیادی آنها را به یاد داشته باشند. پیام اصلى سخنرانى باید در ذهن مخاطب باقى مانده و به گونه‏اى نقش شده باشد كه به زودى از ذهن او خارج نشود.

ماندگارى پیام و قابلیت تبیین آن بیش‌تر به حوزه اندیشه مخاطب مرتبط است؛ اگر چه احساس او نیز در آن دخالت دارد. در این زمینه، رویكرد اساسى سخنران، برای ماندگارى پیام باید به چینش و صورت‌بندى مناسب مطالب، اعم از: ترتیب، تقدیم، تأخیر و استفاده از اسلوبهاى مناسب معطوف شود.

دسته‌بندى و جمع‌بندی مناسب، به‌ویژه اگر با استفاده از جملات خاص مثل: كلمات قصار، جملات ویژه استفهامیه و شرطیه (5) و... صورت گیرد، می‌تواند پیام را در ذهن شنونده ماندگار کند.

6. قابلیت بیان‏

سخنران توانا به گونه‏اى مطالب خود را به مخاطب منتقل مى‏كند كه او بتواند مطالب فراگرفته را براى دیگران بازگو كند. توانایی مخاطب برای بیان مطالب، همیشه و برای هر نوع مطلبی مناسب نیست؛ ولی به‌طور عمده، پیامهای سخنرانی، عمومی است و هرچه بیش‌تر توسعه یابد، مطلوب‌تر است. قابلیت بیان، ممکن است به دو صورت بروز و ظهور کند: یکی اینکه مخاطب، عین بعضی از عبارات شنیده را بازگو می‌کند و دیگر اینکه برداشت خود را به دیگران انتقال می‌دهد که هر دو صورت مطلوب می‌باشد.

دسته‏بندى مناسب، روانى مطالب، درخور فهم بودن پیام سخنرانى، و تکرار جمله‌های کلیدی بحث، نقش بسزایى در قابلیت بیان دارد.

7. ایجاد روحیه مطالعه، تحقیق و تفكر

با ایجاد روحیه مطالعه و پژوهش در مخاطبان دربارۀ موضوع سخنرانی، توفیقات و برکات بیشتری به دست می‌آید و درک مخاطب از مرز مباحث مطرح شده در سخنرانی بالاتر می‌رود.

در صورتى كه سخنران با ایجاد سؤالات جدید، لازم و قابل درك براى مخاطب، ذهن او را به این سو حركت دهد كه جواب سؤال مطرح‌شده را باید بدانم و ندانستن آن را براى خود عیب بداند، به سوى مطالعه، تحقیق و تفكر دربارة موضوع بحث كشیده مى‏شود.

همچنین توصیه به مطالعه و نشان‌دادن بعضی فواید آن، تشویق به پژوهش و اندیشه، معرفى منابع لازم و درخور فهم مخاطب در سخنرانى، تعریف خاص از بعضى كتابهاى مفید و ناتمام گذاشتن بررسی و نتیجه‌گیری بحث و حواله‌دادن آن به تفکر و تأمل مخاطب - در صورتی که باعث ایجاد شبهه نشود - می‌تواند مخاطب را به مطالعه و تحقیق سوق دهد.

ب. احساسات و علایق مخاطب‏

مشخصه‌هایی در حوزه احساسات و علایق مخاطب برای مطلوب‌بودن سخنرانی، قابل توجه است که مهم‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم.

1. تحریك عواطف انسانى و علایق معنوى‏

محبت به فرزند، محبت به هم‏وطن و هم‏نوع - كه در بعضى موارد، صحیح و لازم است - محصول عواطف انسانى؛ و حس پرستش و میل به نیكى، از جمله علایق معنوى است.

تحریک عواطف انسانی - تا آنجا که دین دستور داده است - و ایجاد فضای معنوی در جلسه سخنرانی و روح و روان مخاطبان، از نشانه‌های توفیق در سخنرانی و مطلوب‌بودن آن است. حالات معنوی که در جلسات سخنرانی حاصل می‌شود باعث تقویت ایمان و باورهای دینی مردم شده، اصلی‌ترین عامل شیرینی محافل مذهبی است. تحریک علایق معنوی باعث محبّت الهی، احساس مهربان بودن خدا، احساس ندامت از گناهان، تمایل به تکامل معنوی و تقرب الی الله و... می‌شود و انسانها را به سوی بندگی و اطاعت خداوند راغب می‌كند.

ایمان قوی و حالات خوش معنوی سخنران و آمادگی شنوندگان، تأثیر بسزایی در ایجاد فضای معنوی دارد. البته در کنار آنها، رعایت اصول علمی سخنرانی و تخصص در اجرای هنرمندانه آن نیز می‌تواند یاریگر مبلّغ دینی باشد.

2. ایجاد علاقه‌مندى به موضوع بحث یا مجموعه گفتار

برخى مخاطبان، علاقه‏اى به شنیدن بعضى موضوعات ندارند؛ گرچه آن موضوعات، نیاز فورى آنها باشد. عده‏اى از آنان نیز، گرچه در جلسه سخنرانى به هر دلیل حاضر شده‏اند، اما حوصله و انگیزه‏اى براى شنیدن مباحث نداشته، وجود سخنران و سخنرانى را ملال‏آور مى‏دانند. سخنران موفق، علاوه بر ایجاد انگیزه برای استماع سخنان خود در ابتدای سخنرانی، می‌کوشد تا از راههای ممکن، مخاطبان را به موضوع و مجموعه گفتار خویش علاقه‏مند سازد و خاطره خوشی از آن موضوع در ذهن شنوندگان باقی گذارد.

3. ارضاى حس زیباگرایى‏

انسانها زیبایى را دوست داشته، به صورت طبیعى به سوى آن گرایش دارند و همان‌گونه كه از خانه، مدرسه، اداره، درخت و باغ زیبا خوششان مى‏آید، از سخن زیبا نیز لذت مى‏برند. زیبایی سخن، باعث تأثیرگذاری بیش‌تر در مخاطب است؛ به حدی که گاهی نقصهای سخنرانی را نمی‌بیند. به صورت طبیعى، زمانى یك سخنرانى موفق است كه هم ظاهر آن با رعایت فصاحت، بلاغت و قواعد و صناعات بیان و بدیع آراسته شده باشد، و هم از محتوایی كه ارضا كننده زیبایی است مثل بیان زیباییها برخوردار باشد و بتواند حس زیباگرایى مخاطبان را ارضا كند.

4. ارضاى حس نوگرایى و نوجویى بشر

همه انسانها از وسایل، اشیا، نوشته‏ها و گفته‏هاى نو لذت مى‏برند و حس نوجویى آنان را به نو كردن زندگى سوق مى‏دهد؛ از اینرو انتظار دارند كه سخنران مذهبى نیز سخن نو بگوید. البته منظور از نوگرایى لزوما این نیست كه محتواى جدیدى ارائه شود؛ بلكه می‌توان همان محتواى دینی را كه در گذشته بیان مى‏شد، در قالبها، دسته‏بندیها و تحلیلهاى نو ارائه کرد و با ادبیات و تعابیر تازه، زاویه دید جدید و یا مثالها و مصادیق جدید، آنها را بیان کرد و توضیح داد. البته بیان نکته‌های تازه و قابل استفاده از متون کهن نیز باعث ارضای حس نوگرایی می‌شود.

5. ایجاد انتظار برای جلسات بعد

یکی از نشانه‌های کمال و مطلوب‌بودن سخنرانی، این است که شنوندگان برای جلسات بعدی آن انتظار بکشند و آرزوی شرکت در آن را داشته باشند. گاهی ایجاد یک سؤال مناسب و حواله‌دادن پاسخ آن به آینده، و گاه خاطره خوشی که از جلسات قبلی در مخاطب باقی مانده است و یا زیباگویی، مختصر و مفید گفتن و یا... مخاطب را به کنجکاوی وامی‌دارد و یا او را شیفته سخنرانی و سخنران می‌کند و به انتظار جلسات بعدی می‌گذارد.

معمولا سخنرانیهای خیلی طولانی، کسل کننده، غیرقابل فهم و فاقد احساس مذهبی، باعث دوری شنوندگان و کراهت آنها برای حضور در سخنرانی است و باید از آن پرهیز كرد.

پرسش‌نامه

1. فواید شناخت «وجوه مطلوبیت سخنرانی» و «شاخصهای سخنرانی نامطلوب» را بنویسید.

2. وجوه مطلوبیت سخنرانی در حوزه آگاهی و اندیشه مخاطب را نام ببرید و هر یک از آنها را به اختصار توضیح دهید.

3. منظور از تمرکز در مخاطب چیست؟

4. وجوه مطلوبیت سخنرانی در حوزه احساسات و علایق مخاطب را نام برده، هر یک از آنها را به اختصار توضیح دهید.

فعالیت پژوهشی

از طریق مطالعه کتابهای روش سخنرانی و خطابه، برخی دیگر از وجوه مطلوبیت سخنرانی در دو حوزه «آگاهی و اندیشه» و «احساسات و علایق» مخاطبان را برشمارید و با قدری توضیح، آنها را روشن سازید.

پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:

(1). فرهنگ فارسى، محمدمعين، ج‏2، ص‏1818.

(2). هر يك از سبكها و اسلوبهاى سخنرانى را در فصول بعدى تعريف كرده، توضيح خواهيم داد.

(3). فرهنگ فارسى، محمدمعين، ج‏1، ص‏273.

(4). تـوالى و تسلسل از نظر لغوى داراى يك وجه اشتراك و يك جهت افتراق هستند. هر دو به معنـاى پشت سرهم در آمدن هستند؛ با اين تفاوت كه در تسلسل فاصله موارد اندك است و يا مثل دانه‏هاى زنجير به هم پيوسته‏اند؛ ولى در توالى اين قيد وجود ندارد.

(5). در اين باره در آينده، توضيح خواهيم داد.