یكی از رمزهای موفقیت در هر كاری، استفاده از تجربه كسانی است كه قبلا در آن كار زحماتی كشیده و نتایج خوبی گرفته اند. برای موفقیت بیشتر در كلاسداری برای كودكان و نوجوانان و جوانان نیز می‌توان از تجربه‌های دیگران استفاده كرد. آنچه در ذیل می‌آید حاصل تجربه كلاسداری مربیان موفق است كه به صورت توصیه‌هایی به مربیان محترم تقدیم می‌گردد.

معنویت

مؤثرترین مربی در روح و جان كودكان و نوجوانان با معنویت‌ترین آنها است؛ پس:

1 - توكل بر خداوند و توسل به معصومین علیهم السلام بویژه حضرت فاطمه زهراعلیها السلام و حضرت مهدی علیه السلام را فراموش نكنیم.

2 - با كودكان و نوجوانان رابطه معنوی و روحی داشته باشیم؛ لازمه این رابطه معنوی، نگرش به آنان به عنوان بندگان خداست.

3 - با نام خدا درس را شروع كنیم و بعد از آن، حمد خدا و درود بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام را فراموش نكنیم.

4 - پیش از هر دوره كلاسداری - در ماه رمضان یا تابستان - دو ركعت نماز بخوانیم و از خدا بخواهیم كه ما را در تدریس و هدایت مخاطبین موفق بدارد.

5 - به ارزشها و آرمانها و اصول اسلامی متعهد و مقید باشیم.

6 - حتی الامكان با وضو و طهارت وارد كلاس شویم.

7 - كار تربیتی با كودكان و نوجوانان را وظیفه شرعی بدانیم نه یك شغل معمولی و به كار خویش بعنوان یك كار معنوی ایمان و اعتقاد قلبی داشته باشیم.

8 - از احادیث صحیح و معتبری - كه مباحث اخلاقی و معنوی را بیان می‌كنند - در تدریس خود استفاده كنیم.

9 - در صورتی كه كلاس ما غیر از آموزش قرآن بود، پیش از تدریس، آیه‌ای از قرآن و یا حدیثی از معصومین علیهم السلام را بخوانیم.

10 - حتی الامكان با یاد ابا عبدالله الحسین علیه السلام سخنرانی خود را پایان دهیم.

11 - پس از پایان یك دوره یا ترم یا ماه رمضان و تابستان، دو ركعت نماز شكر بخوانیم.

12 - با دعا درس را به پایان برسانیم.

13 - از طریق انس با قرآن و عترت، نور معنویت را از قرآن و احادیث ائمه علیهم السلام گرفته و در قلب شاگردان بتابانیم.

محبوبیت

امام علی علیه السلام: «ثلاث یوجبن المحبة؛ حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع؛ (1) سه خصلت موجب محبت می‌شود: خوشخویی، مهربانی و فروتنی.‌»

محبوبیت استاد نزد كودكان و نوجوانان، اولین شرط تاثیرگذاری او بر آنان است. وجود علاقه و محبت میان استاد و شاگرد نیز تا حد زیادی به میزان رعایت عدل و انصاف از طرف مربی بستگی دارد. البته از آنجا كه شاگردان، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی و روانی با یكدیگر متفاوتند، در حل مشكلات روحی آنان نیز باید متفاوت برخورد كرد، پس:

1 - تفاوتهای فردی كودكان و نوجوانان را بشناسیم و با هر یك از آنها با توجه به شرایط روحی و جسمی، رفتاری مناسب داشته باشیم.

2 - نسبت به همه شاگردان، روحیه عفو و اغماض و ارفاق داشته باشیم و حتی الامكان عذر آنان را بپذیریم.

3 - رازدار و محرم اسرار شاگردان خود باشیم.

4 - برای كودكان، نوجوانان و جوانان، مشاور خوبی باشیم.

5 - از بكارگیری كلمه «من‌» در حد امكان خودداری كنیم.

6 - نام اشخاص را كمتر و در حد ضرورت ذكر كنیم.

7 - تلاش كنیم بیش از مدرس بودن مربی دلسوزی باشیم.

8 - شاگردان را هرگز به خود وابسته نكنیم.

9 - در مقابل شاگردان از زحمات اساتید خود و از فعالیت دیگران قدردانی و تشكر كنیم.

10 - هرگز رفتار غلط شاگردان را به منزله توهین به شخص خود تلقی نكنیم.

11 - زود عصبانی نشویم و بطور كلی از عصبانیت پرهیز كنیم.

12 - هرگز كودك و نوجوان متخلف را به عذرخواهی از خود مجبور نكنیم.

13 - سعی كنیم شرایط روحی شاگرد را درك كرده، و به احساسات او احترام بگذاریم.

14 - در هنگام نام بردن یا پاك كردن نام علماء و شخصیتهای اسلامی و دینی از روی تخته، احترام به آنان را فراموش نكنیم.

15 - ظرفیت روحی و استقامت در برابر مشكلات را در شاگردان تقویت كنیم.

آمادگی روحی

امام علی علیه السلام: «كن لینا من غیر ضعف و شدیدا من غیر عنف؛ (2) نرم خو باش بدون ضعف و قاطع باش بدون زور گوئی.‌»

به تجربه ثابت شده است كه انتقال پیامهای تربیتی به كودكان، نوجوانان و جوانان نیازمند انرژی و روحیه بالائی است. چنانچه استاد با روحیه خوب خود بتواند روحیه شاگردان را حفظ كرده و حتی تقویت نماید، بیشتر می‌تواند بر آنان تاثیر گذارد، پس:

1 - كاملا بر بحث خود مسلط باشید تا با نشاط روحی و عاطفی تدریس كنید.

2 - با خوشرویی و نرمخویی تدریس كنید و چهره بشاش داشته باشید.

3 - در هنگام كسالت و غم و اندوه، برای تدریس در كلاس حاضر نشوید.

4 - سعی كنید برای ایجاد آمادگی روحی بیشتر در مخاطبان و جذابیت درس، احساسات و عواطف را برانگیزانید.

5 - در تدریس شور داشته باشید تا بتوانید شور آفرینی كنید. اگر می‌خواهید چنین باشید باید به گفته‌های خود ایمان داشته باشید.

6 - تا می‌توانید هنگام تدریس جوش نزنید و حرص نخورید.

7 - ثبات روحی و عاطفی داشته باشید.

8 - در هنگام عصبانیت و یا خواب آلودگی خود و یا شاگردان، تدریس نكنید، مگر اینكه آن را بر طرف نمایید.

9 - این نكته را فراموش نكنید كه حتما باید خونسرد باشید، البته طوری رفتار نكنید كه شاگردان احساس كنند مورد توجه شما نیستند.

10 - مواظب باشید احساسات و عواطف كودكان و نوجوانان را جریحه دار نكنید.

11 - هنگام تدریس اضطراب و نگرانی نداشته باشید.

12 - سعی كنید در مكان درس خود فضای عاطفی به وجود آورید.

13 - مشكلات و ناهماهنگیهای محیط آموزشی خود را طوری بیان نكنید كه شاگردان نسبت به كلاس و درس شما دلسرد شوند.

14 - تدریس - بخصوص در ایام تعطیلی مدارس - نیازمند تفریح است. هم برای كودكان و نوجوانان و هم برای خود، به آن ت وجه كنید.

كیفیت آموزش

امام سجادعلیه السلام: «فاذا احسنت فی تعلیم الناس... زادك الله من فضله؛ (3) اگر مردم را خوب آموزش دهی، خداوند از فضل خود بر [دانش] تو بیفزاید.‌»

دنیای امروز آموزش، دنیای اصول، روشها و قالبهای آموزشی است. اگر مربی آموزش لازم را ندیده و از توان بالایی در این زمینه برخوردار نباشد، تدریس او حالتی خشك و خسته كننده به خود خواهد گرفت و كودكان، نوجوانان و جوانان، به آن علاقه چندانی از خود نشان نمی‌دهند. پس برای بالا بردن كیفیت آموزش خود و موفقیت بیشتر در آن لازم است كه:

1 - در افزایش آگاهیها و محتوای علمی و درسی خود بكوشیم.

2 - از روشهای نوین تدریس آگاهی كامل داشته و توان بكارگیری آنها را در خود ایجاد كنیم.

3 - از محفوظات خوب و زیادی بهره مند باشیم تا بتوانیم در هنگام تدریس از آنها استفاده كنیم.

4 - برای هر درس مطالب نو و تازه‌ای داشته باشیم.

5 - از تجربیات درسی و تدریس دیگران بی بهره نمانیم.

6 - معمولا هنرمندی استاد در جلسه اول تدریس مشخص می‌شود، پس روی جلسه اول فكر و مطالعه بیشتری داشته باشیم و آن را دست كم نگیریم.

7 - از دسته بندی كردن مطالب - كه در تفهیم مطالب نقش زیادی دارد - و داشتن ابتكار و خلاقیت در ارائه آنها غافل نمانیم.

8 - داشتن مطالعه همیشگی و نوشتن رئوس مطالب بر روی یك كاغذ به صورت دسته بندی شده و تدریس از روی آن را فراموش نكنیم.

9 - داشتن جزوه و متن درسی و برقرار نمودن ارتباط بین درسها و نكات تربیتی را از یاد نبریم.

10 - به كیفیت مطالب و تنوع آنها در هنگام تدریس توجه كنیم.

11 - سعی كنیم شاگردان ما در رابطه با درس فعالیت عملی داشته باشند.

12 - از محسوسات بیشتر از معقولات استفاده كنیم مگر در موارد نیاز و ضروری.

13 - تلاش كنیم از علوم مورد نیاز و مرتبط با درس خود بهره مند باشیم.

14 - در هنگام تدریس از موضوع درس و بحث خارج نشویم و خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در آخر كلاس بیان كنیم.

15 - سعی كنیم اشكالات تدریس خود را رفع كنیم.

16 - بیش از ظرفیت و توانایی خود تدریس نكنیم كه بیماریهای روحی و جسمی در پی دارد.

اخلاق

قرآن كریم می‌فرماید: «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولك‌» (4) ؛ به سبب رحمت خداست كه با آنها نرم خوی و مهربان گشتی و اگر تند خو و سخت دل بودی، از گرد تو پراكنده می‌شدند.‌»

رفتار استاد برای كودكان، نوجوانان و بخصوص جوانان الگوی عملی است. استاد در عمل نمودن به گفته‌های خود، نحوه برخورد با دیگران، سخن گفتن و حتی طرز نشستن، راه رفتن و پوشیدن لباس می‌تواند برای شاگردان خود الگو باشد. پس سعی كنیم:

1 - برنامه‌هایی جهت خودسازی اخلاقی و تربیتی خود داشته باشیم.

ذات نایافته از هستی بخش                                                  كی تواند كه شود هستی بخش

2 - در برخورد با كودكان، نوجوانان و جوانان، اخلاق اسلامی را رعایت كنیم.

3 - هنگام برخورد با شاگردان خود، به آنان سلام كنیم.

4 - در همه مراحل صبور بوده و سعه صدر داشته باشیم.

5 - خوش رو، خوش اخلاق، نرمخو، دارای اخلاص، تقوی و تواضع باشیم و از غرور بپرهیزیم.

6 - سعی كنیم در عمل كردن به اخلاق نیكو، سیر صعودی داشته باشیم كه این بهترین ابزار برای جلب شاگردان سالهای قبل است.

7 - از فضل فروشی، خود بزرگ بینی، خود كم بینی و آزرده شدن از نقد و ایراد دیگران بشدت پرهیز كنیم.

8 - اشتباهات خود را توجیه نكنیم و ضمن اعتراف به آنها در رفع آنها بكوشیم.

9 - از تعصب بی جا اجتناب ورزیده و شهامت در گفتن كلمه «نمی دانم‌» را در خود تقویت كنیم.

10 - اگر در جلسه درس متوجه اشتباه خود شدیم، تا كودكان و نوجوانان متفرق نشده اند، آن اشتباه را برطرف كنیم.

11 - از یكدندگی، لجبازی، جدال و ستیزه جوئی بشدت پرهیز كنیم و با هیچ كدام از شاگردان كینه و خصومتی نداشته باشیم.

12 - از عیب جویی، تهمت زدن و توهین به شاگردان بپرهیزیم و ضمن مؤدبانه صدا كردن آنها، از پرخاشگری و انتقام جوئی پرهیز كنیم.

13 - به وعده‌هایی كه در كلاس می‌دهیم وفا كنیم، بخصوص اگر وعده هدیه و جایزه باشد.

14 - به كودكان و نوجوانان طعنه نزنیم، زیرا آنها افراد حساسی هستند و ممكن است سخت آزرده شوند.

وقار مربی

امام علی علیه السلام: «وقار الحلم زینة العلم؛ (5) متانت بردباری زیور دانش است.‌»

از آنجا كه رفتار مربی نشانگر شخصیت اوست و كودكان و نوجوانان دائما تحت تاثیر رفتارهای باطنی و ظاهری مربیان می‌باشند، شایسته است:

1 - طوری رفتار كنید كه شاگردان احساس مسئولیت كنند.

2 - چیزی را به طرف شاگردان پرتاب نكنید.

3 - ابزار، وسایل و چیزهای دیگر را با خشونت از شاگردان نگیرید.

4 - داشتن «تیك‌» و عادات نامطلوب مانند بازی كردن با دكمه لباس یا موی سر و صورت زیبنده یك مربی نیست، سعی كنید آنها را از خود دور كنید.

5 - آراستگی ظاهر را رعایت كنید و اموری از قبیل شانه كردن موها، تمیز بودن لباسها، پاره نبودن لباسها و جورابها، واكس زدن كفشها و نظیف بودن بدن را فراموش نكنید.

6 - از بوی خوش - در صورتی كه مفسده‌ای ایجاد نكند - استفاده كنید.

7 - یقه و دكمه‌های خود را پیش از تدریس در آینه ببینید.

8 - با چیزهایی كه ممكن است تمركز حواس دانش آموزان را از بین ببرد بازی نكنید؛ مانند بازی با گچ، تخته، خودكار، تسبیح، عمامه، عینك، بینی، گوش و...

9 - اگر گچ یا ماژیك از دست شما روی زمین افتاد، آن را بردارید.

10 - در صورت امكان، گاهی برای اشراف بیشتر بر كلاس و تنوع در حركات، چند قدمی در بین شاگردان راه بروید.

11 - شاگردان را زیاد به خاطر تنبیه پای تخته سیاه نگه ندارید.

12 - اگر جراحت یا بیماری ظاهری دارید، در ابتدای درس درباره آن توضیح دهید تا ذهن شاگردان را در طول تدریس به خود مشغول نكند.

13 - برخی از شاگردان دارای نقص بدنی یا روانی هستند، از این رو حال آنان را رعایت كنید.

14 - ضمن جلوگیری از سوء استفاده شاگردان برای بیرون رفتن از كلاس اجازه دهید.

تواضع

پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله: «من تواضع لله رفعه الله و من تكبر وضعه الله؛ (6) هر كس برای خدا فروتنی كند، خداوند او را بالا می‌برد و هر كس تكبر كند، خداوند او را پست گرداند.‌»

بزرگی و عظمت مربی ثمره تواضع و خلوص اوست، از اینرو:

1 - هرگز كودكان و نوجوانان را خدمت كار خود ندانید.

2 - طوری سخت گیری نكنید كه مجبور شوید آن را كاهش دهید.

3 - به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سؤال كردن بدهید.

4 - سخن شاگردان خود را بی مورد قطع نكنید.

5 - انتظار نداشته باشید كه شاگردان از شما اطاعت كوركورانه داشته باشند.

6 - با كودكان و نوجوانان برخوردی متواضعانه و مناسب داشته باشید.

7 - تجربیات تدریسی خود را در اختیار دوستان خود قرار دهید.

8 - اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش آموزان را نگیرید.

9 - تا آنجا كه امكان دارد شاگردان را از كلاس محروم نكنید.

10 - كودكان و نوجوانان را طوری هدایت كنید كه خودشان اعمال و كردارشان را كنترل نمایند.

11 - بیش از اندازه در كار شاگردان دخالت نكنید.

12 - به حرف شاگردان خود گوش دهید و حتی به تذكرات آنان توجه كنید.

13 - برای كودكان و نوجوانان كلمه «ساكت‌» ، «هیس‌» و مانند آن را زیاد بكار نبرید.

14 - از شاگردان خود نخواهید كه همواره سكوت باشند و هیچ حرفی نزنند و هیچ حركتی از خود نشان ندهند.

رعایت شخصیت شاگردان

رسول اكرم صلی الله علیه وآله: «لیس منا من لم یرحم صغیرنا و لم یوقر كبیرنا؛ (7) كسیكه به كوكان ما رحم نكند و بزرگسالان ما را احترام نگذارد از ما نیست.‌»

یكی از اصول تربیتی اسلام احترام به شخصیت و كرامت انسانی افراد است. پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به همه مؤمنین اعم از كودكان و بزرگسالان، زنان و مردان و روستائیان و غیر آنان، شخصیت می‌داد و به آنها احترام می‌گذاشت، پس:

1 - رعایت حقوق دیگران بویژه معلمان و مدرسان دیگر فراموش نشود.

2 - به شخصیت افراد احترام گذاشته و از تحقیر آنان پرهیز شود.

3 - بین كودكان و نوجوانان رقابت مثبت و سالم ایجاد شود.

4 - به همه شاگردان بطور یكسان نگاه شود. این قاعده فقط در موارد ضروری قابل استثناء است.

5 - از تمسخر و دادن لقب زشت به شاگردان پرهیز شود.

6 - شاگردان را بموقع تشویق و بین آنان تبعیض اعمال نگردد.

7 - از گفتن كلمات و جملات ركیك و خارج از ادب و نزاكت پرهیز كنیم.

8 - در صورت امكان از نمره یا امتیاز شاگرد كم نكنیم.

نكات ویژه

امروزه دنیای كفر و استكبار جهانی بودجه زیادی برای بد جلوه دادن دین در ذهن كودكان و نوجوانان هزینه می‌كند و بطور مرموز با نوشتن كتاب، مقاله و فیلم و نمایشنامه با نام دین، دین را می‌كوبد. مربی باید بداند چگونه می‌تواند جوانی را كه بین دو راهی مانده و می‌خواهد اسلام را بشناسد و با سرچشمه زلال اسلام رابطه برقرار كند، جذب نماید. پس:

1 - سعی كنید برای تدریس، شروع خوب، گیرا و جذابی داشته باشید.

2 - در تدریس خود به این آمار توجه داشته باشید كه گفته اند: 75% یادگیری از طریق چشم و 13% از طریق گوش و 12% از طریق بقیه حواس انجام می‌گیرد.

3 - گاهی می‌توانیم با صلوات یا طرح سؤال یا لحظاتی سكوت به كلاس تمركز بدهیم، این روش از چند بار گچ روی تخته یا میز زدن بهتر است.

4 - برای پاسخگویی به سؤالات، جوابهای قانع كننده‌ای داشته باشید و پاسخ سؤالات را با كلماتی مانند «ظاهرا»، «فكر می‌كنم‌» ، «تقریبا» و «احتیاطا» ندهید.

5 - هرگز مطالب مشكوك و ظنی را بصورت قطعی بیان نكنید و درباره مطالبی كه نسبت به آن آگاهی ندارید، سخنی نگویید.

6 - برگه یادداشت رئوس مطالب را همیشه در جای خاصی مانند كیف یا جیب و یا لای دفتر و كتاب قرار دهید.

7 - حتما پس از پایان یافتن درس لحظاتی درنگ و تامل كنید، شاید شاگردان سؤال و یا كاری داشته باشند.

8 - اگر سؤالی مطرح می‌كنید در نهایت آن را بی جواب نگذارید.

9 - در موارد اختیاری، موضوع درس را براساس نیاز و علاقه شاگردان انتخاب كنید.

10 - در هنگام سؤال كردن، از جاهای مختلف كلاس درس را بپرسید و این كار را از یك جای بخصوص انجام ندهید.

11 - مدرك و ماخد مطالب را صحیح و دقیق ذكر كنید.

12 - اگر جواب سؤالی را به بعد موكول می‌كنید آن را یادداشت نمایید و جوابش را در جلسات بعد بدهید.

13 - گاهی یك مكث كوتاه و نگاه به اطراف كلاس جهت جلب توجه شاگردان ضروری است.

شیوه استفاده از تخته

قال علی علیه السلام: «كتاب المرء معیار فضله و مسبار نبله؛ (8) نوشتار هر كس معیار فرزانگی و میزان فرهیختگی اوست.‌»

در استفاده از تخته، هنگام تدریس، باید نكاتی را مورد توجه قرار داد. بایسته است نكات زیر مورد توجه قرار گیرد.

1 - سعی كنید در تدریس از «تخته سیاه‌» یا «وایت برد» استفاده كنید تا شاگردان درس را بهتر بفهمند.

2 - ابزار و امكانات تدریس مانند: گچ، ماژیك، تخته پاك كن و... را پیش از درس فراهم آورید.

3 - فقط مطالب مهم و ضروری را روی تخته بنویسید و سعی كنید مطالب نوشته شده روی تخته را كمتر پاك كنید.

4 - از قسمت بالا و سمت راست تخته شروع به نوشتن كنید، منظم بنویسید و از تمام تخته استفاده كنید.

5 - بسم الله در ابتدای هر كار، رمز عشق به خدا، توكل بر او، استمداد از او و وابستگی به اوست، پس هنگام استفاده از تخته، نوشتن «بسم الله الرحمن الرحیم‌» را فراموش نكنید.

6 - هنگام نوشتن روی تخته، جلوی مطالب نایستید.

7 - وقتی روی تخته مطلبی می‌نویسید، هم زمان آن را بخوانید تا همه بشنوند.

8 - موقع نوشتن روی تخته، به شاگردان پشت نكنید، بلكه نیم رخ بایستید و بنویسید.

9 - سعی كنید هنگام نوشتن، لباسها و سر و صورت خود را گچی و یا رنگی نكنید.

10 - تخته را از بالا به پایین پاك كنید و با انگشت و دست و مانند آن پاك نكنید.

11 - اگر شاگردان شما مطالب روی تخته را در دفترهای خود نوشته اند، در پایان درس تخته را پاك كنید تا برای استاد بعدی آماده باشد.

بیان و شیوه انتقال مطالب

یكی از نكات بسیار مهم در كلاسداری، نحوه بیان مطالب و شیوه انتقال آن به مخاطبان است. به كارگیری نكات زیر، مربیان محترم را در انتقال بهتر مطالب یاری خواهد داد.

1 - استفاده از كلمات و جملات زیبا را فراموش نكنید؛ مثلا به جای «كور» كلمه «نابینا» و یا «روشندل‌» را به كار برید.

2 - كلمات و جملات را رسا و روان بیان كنید و در حد مقدور صدا و لهجه خاص و محلی نداشته باشید.

3 - از خطی زیبا و یا حداقل خط خوانا همراه با بیانی صحیح و زیبا برخوردار باشید.

4 - مختصر و مفید بگوئید و گفتار خود را به شهوت كلام معروف نكنید.

5 - تكیه كلام مانند به اصطلاح، به قول معروف، عرض كنم به حضور شما و... نداشته باشید.

6 - طوری تدریس كنید كه شاگردان با استعداد بپسندند و شاگردان كم استعداد بفهمند.

7 - طوری سخن بگویید و تدریس كنید كه كودكان و نوجوانان به وجد آیند و در آنان نشاط ایجاد شود.

8 - گاهی مطالب خود را در قالبهای هنری؛ مانند طراحی و... تدریس كنید.

9 - متناسب و هماهنگ با موضوع، سر و دست خود را حركت دهید و حالت آن موضوع را به خود بگیرید.

10 - سعی كنید مطالب را هنگام تدریس بیشتر و بهتر مجسم كنید.

11 - اگر صدای شما گرفته است، در رفع آن بكوشید. استفاده از قرص گیاهی آلتادین پیشنهاد می‌شود.

12 - درس را پیش از تدریس تمرین كنید. برای این كار می‌توانید از فرصت طی مسیر از منزل تا محل درس استفاده كنید.

13 - در صورتی كه خستگی را در چهره شاگردان خود احساس كردید، در كلاسهای اختیاری از ادامه تدریس خودداری ورزید.

14 - در انتقال مطالب ذوق و سلیقه داشته باشید و شناسائی ذوق و سلیقه و استعداد كودكان و نوجوانان را فراموش نكنید.

حفظ تعادل

در اسلام به میانه روی و اعتدال بسیار سفارش شده است. یكی از مواردی كه باید در آن میانه روی و اعتدال رعایت شود، مسئله محبت و توجه به شاگردان در كلاس است. پس به موارد زیر توجه كنید:

1 - در كلاسداری با كودكان و نوجوانان، نه آنقدر محبت كنید كه شاگردان لوس و خودخواه تربیت شوند و نه آن قدر بی مهری كنید كه از اطراف شما بگریزند.

2 - بیش از اندازه از شاگرد تمجید و تعریف نكنید، زیرا ممكن است موجب غرور او و یا حسادت شاگردان دیگر شود.

3 - گاهی می‌توانید با نگاه كردن به شاگرد ناراحتی خود را نشان دهید و نیازی به تنبیه بیشتر نیست.

4 - گاهی برای تشویق شاگردان، هدایا و جوایزی را در نظر بگیرید، البته تشویق باید متناسب و به اندازه باشد.

5 - اقتدار مربی در كلاس مهمتر از سكوت شاگردان است.

6 - در موارد لزوم قاطعیت داشته باشید.

7 - استعدادها و تواناییهای مثبت شاگردان را جلو شاگردان دیگر مطرح كنید و برای از بین بردن رفتارهای ناپسند آنها تلاش كنید.

8 - رفتار غلط شاگردان ممكن است معلول بیماریهای بدنی باشد، پس به این نكته توجه داشته باشید.

9 - پیش از تنبیه، علل كردارهای منفی شاگردان را بررسی كنید.

10 - به شاگردان ضعیف اعتماد به نفس ببخشید و آنان را به درس خواندن ترغیب كنید.

11 - پیش از آغاز تدریس، با پرسش از مسئولین مربوطه، شناختی اجمالی از وضعیت و موقعیت و سطح معلومات شاگردان بدست آورید.

نظم و رعایت زمان

اما علی علیه السلام: «اوصیكما و جمیع ولدی واهلی و من بلغه كتابی بتقوی الله و نظم امركم؛ (9) شما و همه فرزندان و كسانم و هر كه را نوشته‌ام به او رسد به تقوای الهی و نظم داشتن در كارتان سفارش می‌كنم.‌»

از نظر روان شناسی گفته اند كه یك شاگرد در حدود 20 تا 25 دقیقه می‌تواند روی یك موضوع خاص تمركز كافی داشته باشد. پس:

1 - در غیر موارد ضروری بیش از 40 دقیقه تدریس نكنید.

2 - درس خود را با توجه به تعداد جلسات و زمان پیش بینی شده زمان بندی كنید تا در پایان دوره كم یا زیاد نیاورید.

3 - برای در نظر داشتن وقت، به همراه خود ساعت داشته باشید.

4 - وقتی خودتان در اواخر درس اعلام می‌كنید كه وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر اینكه با مشورت و موافقت خود شاگردان باشد.

5 - سعی كنید ساعت تدریس را تغییر ندهید.

6 - از تدریس در ایامی كه تمایل كمتری در شاگردان برای درس وجود دارد، جز در موارد ضروری خودداری كنید.

7 - بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می‌كند. به این نكته كاملا توجه كنید.

8 - وقت كلاس را به مطالب بیهوده و كم فایده نگذرانید و از وقت بیشترین استفاده را ببرید.

9 - سعی كنید هم خودتان منضبط باشید و هم در كلاس انضباط برقرار كنید.

مكان تدریس

امام حسن علیه السلام: «من ادام الاختلاف الی المسجد اصاب احدی ثمان: آیة محكمة و اخا مستفادا و علما مستطرفا؛... (10) ؛ كسیكه به مسجد رفت و آمد داشته باشد به یكی از نعمتهای هشتگانه دسترسی پیدا خواهد كرد. الف - نشانه‌های استوار و محكم [در امور دینی خود] ؛ ب - دوستان سودمند؛ ج - معلومات و دانش تازه و شگفت انگیز؛....‌»

فضای تدریس یكی از مهمترین اموری است كه مربی باید در هنگام تدریس به آن توجه داشته باشد، پس:

1 - تا آنجا كه ممكن است از فضای معنوی مسجد جهت مكان تدریس استفاده كنیم.

2 - عوامل عدم تمركز حواس مثل پوسترهای جذاب را به كلاس راه ندهیم.

3 - محل كلاس در جایی انتخاب شود كه مورد سوء استفاده عده‌ای خاص قرار نگیرد.

4 - در صورت امكان سعی شود شاگردان خودشان جای خود را در كلاس تعیین كنند.

5 - تلاش شود بین محیط درس، محیط خانه و اجتماع ارتباط برقرار گردد.

6 - در صورت امكان، مكان تدریس نزدیك به محل سكونت شاگردان انتخاب شود.

7 - مساحت كلاس متناسب با تعداد افراد شركت كننده باشد؛ نه كمتر و نه بیشتر.

8 - مكان تدریس (كلاس) دارای نور و روشنایی مناسب باشد؛ نه كم، نه زیاد و آزار دهنده.

9 - كلاس در جایی آرام برگزار شود و از شلوغی، محل تجمع افراد، محل تفریح مردم و جاهای پر سر و صدا دور باشد.

10 - اگر بیرون از كلاس اتفاقی افتاد در صورت امكان آن را با درس و مطالب خود ارتباط دهید تا ذهن شاگردان را به خود مشغول نكند.

11 - در صورت امكان، شاگردان پشت به درب كلاس باشند؛ زیرا اگر درب در مقابل دانش آموزان باشد، با ورود هر فرد به كلاس تمركز دانش آموزان از بین می‌رود.

12 - مكان تدریس دارای «تخته گچی‌» و یا «وایت برد» باشد.

13 - در ابتدای شروع كلاس، به كسانی كه دیر به كلاس می‌آیند، بطور غیرمستقیم تذكر داده شود.

14 - ناهماهنگیهای موجود بین خود و مسئولین مسجد در مورد محل اجرای كلاس را طوری برای كودكان و نوجوانان مطرح نكنید كه باعث دلسردی آنان شود.

خصوصیات فردی

امام علی علیه السلام: «لاتفعل ما یضع قدرك؛ (11) كاری كه مقام تو را پست می‌گرداند انجام نده.‌»

خصوصیات فردی مربی به ویژه در موارد حساسی مثل كلاس مورد نظر مخاطبان می‌باشد، پس:

1 - سعی كنید شخصیت علمی و اجتماعی خود را پیش شاگردان سبك نكنید.

2 - در موارد لزوم با برخی از دانش آموزان در مورد خصوصیات فردی خود صحبت خصوصی داشته باشید.

3 - مواظب باشید كه كودكان و نوجوانان، شما را دست نیندازند و بازیچه آنان قرار نگیرید.

4 - وقتی كاری را از شاگردان می‌خواهید آن را پیگیری كنید تا حتما انجام شود.

5 - نام خانوادگی خود را به شاگردان بگویید.

6 - توجه كنید مقررات خشك و افراطی را در كلاس وضع نكنید.

7 - تدریس نیازمند تقویت جسمانی است، آن را فراموش نكنید و بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید تا به خاطر ضعف دچار مشكل نشوید.

8 - در برخوردها و عكس العملها انعطاف داشته باشید.

9 - نسبت به كوششها و فعالیتهای شاگردان بی توجه و بی تفاوت نباشید.

10 - تلاش كنید تا در غیر موارد ضروری درس خود را با استاد دیگری عوض نكنید و در بین درس استاد عوض نشود.

11 - در تدریس از گروه گرایی و خطبازی خودداری كنید.

12 - كودكان و نوجوانان رفتار مربی را زیر ذره بین قرار می‌دهند. مواظب باشید كردار و رفتار منفی از خود نشان ندهید.

13 - كاری كنید كه شاگردان خصوصیات مثبت شما را در خود به وجود آورند.

خصوصیات اجتماعی

امام علی علیه السلام: «لاتقسروا اولادكم علی ادابكم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانكم؛ (12) آداب و رسوم خودتان را بر فرزندانتان تحمیل نكنید؛ زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.‌»

تجربیات آموزشی و تحقیقات روانشناختی نشان می‌دهد كه یادگیری به صورت دسته جمعی و غیرانفرادی معمولا سهل‌تر و بهتر صورت می‌پذیرد. بدین جهت و نیز به دلائل دیگری، برای آموزش افراد، آنها را در یك مكان جمع كرده و آموزش می‌دهند. آموزش در یك اجتماع مستلزم رعایت نكاتی است كه در ذیل به بعضی از نكات قابل توجه برای مربیان اشاره می‌شود.

1 - از خصوصیات اجتماعی و خانوادگی شاگردان بی اطلاع نباشید.

2 - اگر تعیین و بیان مقررات و قوانین ضروری باشد، این كار را با همكاری شاگردان انجام دهید.

3 - تلاش كنید با مدیر، سرپرست، مسئول، معاون و همكاران دیگر در محیط آموزشی هماهنگی داشته باشید.

4 - مقررات محیط آموزشی را رعایت كنید و به آنها احترام بگذارید.

5 - كارها و فعالیتهای مربوط به كلاس را بین شاگردان تقسیم كنید و به آنان مسئولیت دهید.

6 - شاگردان را جز در موارد ضروری، آن هم به مدت كم، از خود طرد نكنید.

7 - در بعضی از موارد، شاگردان از مربی خود تقلید می‌كنند، پس آهسته آهسته به تقلید آنان جهت دهید.

8 - شاگردان را در كلاس نه آزاد آزاد بگذارید و نه آنان را كاملا محدود كنید.

9 - تنبیه و محروم نمودن تمام افراد به خاطر رفتار بد یك فرد یا یك گروه كوچك كار عاقلانه‌ای نیست.

10 - پشت سر دیگران سخنی نگویید تا پشت سر شما سخنها نگویند.

11 - آداب اجتماعی را در برخوردها رعایت كنید.

شاگردان

امام سجادعلیه السلام: «حق الصغیر رحمته فی تعلیمه و العفو عنه و الستر علیه والرفق به والمعونة له؛ (13) حق كودك، مهربانی به او در آموزش و گذشت از خطای وی و عیب پوشی و همراهی و یاری اوست.‌»

شاگردان شما امانتهای الهی هستند كه برای پرورش و شكوفائی استعدادهایشان در اختیار شما گذاشته شده اند، از اینرو:

1 - شاگردان را به راه و كاری كه در پیش دارند متوجه سازید.

2 - در شاگردان خود شناخت، بینش، پشتكار، صبر و حوصله را زمینه سازی كنید و آن را افزایش دهید.

3 - همیشه رغبت و ذوق شاگردان را زنده نگه دارید.

4 - درس را مرحله به مرحله و موضوع به موضوع تدریس كنید.

5 - سعی كنید مصادیق و نمونه‌هایی كه در درس مطرح می‌كنید، برای شاگردان قابل مشاهده و درك باشد.

6 - مطلبی را كه كودكان و نوجوانان با سعی و تلاش خود بدست می‌آورند از آن خود می‌دانند و با علاقه و بدون مقاومت آن را می‌پذیرند. پس سعی كنید آنها را در فراگیری دانش، به پژوهش وادارید.

7 - سن و معلومات و شرایط فردی شاگردان را در نظر داشته باشید.

8 - اگر از شاگردان سؤالی می‌كنید، تا آنجا كه امكان دارد اجازه دهید خود شاگردان جواب بدهند.

9 - به شاگردان فرصت كافی برای پاسخ دادن به سؤالات بدهید.

10 - سؤال خود را طوری طرح كنید كه فكر شاگردان را به كار اندازد و آنها را در حل مسئله كمك كند، نه اینكه فقط نادانی آنها را ظاهر سازد.

11 - در پاسخ به سؤالات نوبت شاگردان را رعایت كنید.

12 - در هنگام سؤال كردن، درس را از جاهای مختلف و افراد متفاوت كلاس بپرسید نه از افراد خاص و مكان معینی در كلاس.

13 - زمینه سؤال كردن را در كودكان و نوجوانان فراهم آورید و آنان را امر به سكوت نكنید.

14 - گاهی شاگردان سؤال شاگرد دیگر را متوجه نمی‌شوند، پیش از پاسخ گفتن به آن سؤال، یكبار دیگر خودتان آن را تكرار كنید.

 

• پاورقــــــــــــــــــــی

 

1) غرر الحكم، ص 255.

2) غرر الحكم، ص 444.

3) رساله حقوق امام سجادعلیه السلام.

4) آل عمران/159.

5) غرر الحكم/10073.

6) بحارالانوار، ج 16، ص 265.

7) همان، ج 72، ص 137.

8) معجم الفاظ غرر الحكم، ص 960.

9) نهج البلاغه، نامه 47.

10) بحار الانوار، ج 75، ص 108.

11) غرر الحكم، ص 619.

12) تحف العقول، ص 263.

13) همان، ص 270.