در میان ماههای سال، ماه مبارک رمضان و از میان شبها، شب قدر از شرافت و عظمت ویژهای برخوردار است. در اهمیت این شب، همین بس كه قرآن كریم میفرماید: «وَ ما أَدْراكَ ما لَیلَةُ الْقَدْر لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»؛ (1) «و تو چه مىدانى که شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است.» شب قدر، شبی است که از هزار ماه [بیش از هشتاد سال] بهتر و به اندازۀ یك عمر طولانى و پر بركت ارزش دارد. سعادتمند و خوشبخت کسی است که با سلامتی و معرفت، این ماه، به ویژه شبهای قدر را درک کرده، از فیوضات آن بهرهمند گردد.
رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبۀ شعبانیه، رمضان را ماه ضیافت خدا معرفی كرده است و میفرماید: «أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیامُهُ أَفْضَلُ الْأَیامِ وَ لَیالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیافَةِ اللَّهِ؛ (2) اى مردم! اینك ماه خدا آمیخته با بركت، مهربانى و آمرزش به شما رو آورده است، ماهى كه نزد خدا از تمامى ماهها برتر است روزهاى آن با فضیلتترین ایام و شبانگاهانش برترین شبها و ساعتهاى این ماه، افضل ساعات است. ماهى كه عموم شما به میهمانى پروردگار در این ماه دعوت شدهاید.»
شهید مطهری‌رحمه‌الله میفرماید: شما در این ماه به میهمانى خدا خوانده شدهاید؛ در این ماه، خدا میزبان است و شما میهمان. پس به این مقیاس بفهمید چقدر درهاى رحمت الهى در این ماه باز است! مىدانید در رابطۀ میزبان و میهمان، این میزبان است كه شأن میهمان را گرامى مىدارد. هر كسى وقتى مهمانِ یك آدم كریم شد، به دلیل اینكه میهمان است، میزبان او را گرامى مىدارد. فقط كوشش كنید كه لااقل بتوانید به صورت یك میهمان بر سر سفرۀ این میزبان وارد بشوید.
اوج معنویت ماه مبارك رمضان، شبهاى قدر است. ما باید در طول این بیست روز لااقل كارى كرده باشیم كه در این ایام و لیالى قدر (نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم) بتوانیم به صورت یك میهمان بر سرسفره این میزبان وارد شویم. این روزه گرفتنها، این- به خیال خودمان- زنجیر بر نفس امّاره زدنها، با طبیعت مبارزهكردنها، روحانیت را بر طبیعت غلبه دادن، ذكر خدا زیاد كردن، دعاى زیاد خواندن، قرآن زیاد تلاوت كردن، در یاد خدا زیاد بودن، اینها همه آمادگى است براى اینكه در این شبهاى احیاء بتوانیم مانند یك میهمان بر سر سفرۀ رحمت خالق خودمان وارد بشویم [و در این ضیافت] شركت كنیم. توبه، انابه و استغفار كنیم. از خداى متعال رحمت و سعادت بخواهیم، براى خودمان و براى برادران مؤمن خودمان و براى جامعۀ اسلامى. اصلاح نفس خودمان را بخواهیم. اصلًا عبادت براى نورانیت است. ما عبادت مىكنیم براى اینكه به وسیلۀ عبادت و به یاد خدا بودن و غیر خدا را فراموش كردن، از این ظلمتها، كدورتها و تیرگیها بیرون بیاییم و قلب ما به نور الهى منوّر شود. (3) خداوند متعال در شب قدر، به وسیلۀ فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ، مؤمنان را پذیرایى میكند.
حضرت امام رضا‌علیه‌السلام از قول پدرانش نقل میفرماید: «فِی أَوَّلِ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یغُلُّ الْمَرَدَةَ مِنَ الشَّیاطِینِ وَ یغْفِرُ فِی كُلِّ لَیلَةٍ سَبْعِینَ أَلْفاً فَإِذَا كَانَ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ غَفَرَ اللَّهُ بِمِثْلِ مَا غَفَرَ فِی رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى ذَلِكَ الْیوْمِ إِلَّا رَجُلا بَینَهُ وَ بَینَ أَخِیهِ شَحْنَاءُ فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْظِرُوا هَؤُلَاءِ حَتَّى یصْطَلِحُوا؛ (4) در اولین شب ماه رمضان شیطانهاى سركش در بند شوند و در هر شب هفتاد هزار آمرزیده شوند و در شب قدر بهشمار آمرزیدههاى در رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزیده شوند، جز كسى كه میان او و برادرش كینه باشد كه خدا عزّ و جلّ فرماید: مهلت دهید اینان را تا اینكه آشتى كنند.»
احیاء شب قدر
اولیای بزرگوار دین‌علیهم‌السلام اعمال بسیاری درباره شبهای ماه رمضان، به خصوص شب قدر به ما تعلیم نمودهاند که احیا و شب زندهداری از جملۀ آن است. از آثار احیای شب قدر، همین بس که رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله میفرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ القَدْر لَمْ یمُتْ قَلْبُهُ یوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب؛ (5) هر كس شب قدر را به شبزندهدارى بگذراند، دلش در آن روزى [روز قیامت] كه همه قلبها بمیرند، نخواهد مُرد.»
امام باقر‌علیه‌السلام نیز احیای شب قدر را موجب بخشیده شدن گناهان دانسته، میفرماید: «مَنْ أَحْیا لَیلَةَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ كَانَتْ ذُنُوبُهُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ وَ مَثَاقِیلِ الْجِبَالِ وَ مَكَاییلِ الْبِحَارِ؛ (6) كسی كه شب قدر را احیا بگیرد، گناهانش بخشیده میشود؛ گرچه به ستارگان آسمان و سنگینی کوهها و پیمانه دریاها باشد.»
گفتنی است كه احیا و شب زنده داری زمانی ارزشمند است كه به قول شهید مطهری انسان خودش در آن شب، زنده باشد؛ یعنى حیات معنوى داشته باشد. حیات معنوى انسان به یاد خدا [بودن] است. به هر اندازه و در هر حالت كه قلب انسان از خدا غافل نباشد، انسان زنده است... . ما در سال لااقل یكى دو سه شب را به عنوان تشبّه به اولیاى خدا زنده نگه داریم؛ یعنى واقعاً كوشش كنیم كه در این شبها تمام شب را به یاد خدا بهسر ببریم، حالت توبه و استغفار داشته باشیم. (7)
استغفار و دعا
سفارش به استغفار و توبه، مخصوصاً در چنین شبهایی از آن جهت است كه گناه و معصیت قلب انسان را سیاه و آلوده میسازد و قلب آلوده همانند ظرف آلوده، نمیتواند جایگاه پاكی و نورانیت حق تعالی باشد. به همین دلیل هیچ دعا و راز و نیازی از او قبول نمیشود. امیرمؤمنان‌علیه‌السلام در دعای كمیل میفرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ پروردگارا! گناهانی را كه موجب حبس [و عدم استجابت] دعا میشود، بیامرز.»
پس از استغفار و توبه، نوبت به دعا و درخواست از ذات خداوند متعال میرسد. چگونه دعا كردن و چه چیز از خدا خواستن، آداب و خصوصیاتی دارد كه بیان آن جایگاه دیگری میطلبد؛ اما تنها به این نكته از شهید مطهری اشاره میكنیم كه میفرماید: یكى از بزرگان مىگفت: ما همیشه وقتى دعا مىكنیم، به خدا مىگوییم: خدایا! به ما بده، هیچ وقت دعا نمىكنیم خدایا! از ما بگیر، در صورتى كه ما به این دعا بیشتر احتیاج داریم. ما به آن چیزهایى كه خدا باید از ما بگیرد بیشتر احتیاج داریم تا آن چیزهایى كه بخواهد به ما بدهد. تا اینهایى كه از ما باید بگیرد، از ما نگیرد، هیچ چیز قابل دادن نیست. ما باید بگوییم: خدایا! این حب جاه و مال را از ما بگیر، این حسادتها را از ما بگیر، این كینهها و عقدهها را از ما بگیر، این كدورتهاى قلبى را از ما بگیر، این پردهها را از جلو چشم ما بردار، این غَلها، این غِشها، این حِقدها، این ضِغْنها (8)، این شكها، این شِركها، این كبرها، این حسدها را از ما بگیر. [ما] به این «بگیر»ها بیشتر احتیاج داریم تا به اینكه چه را به ما بده. آخر تو چه هستى؟ اول حساب كن كه چه هستى و چه داری؟ چه را طلب مىكنى و براى كجا طلب مىكنى؟ گفت: «آئینه شو جمال پرى طلعتان طلب» اول آنچه باید از تو بگیرند، آنها را بیرون بریز، آنگاه بگو: بده. آن وقت است كه دعاى تو مستجاب مىشود و «بده»ها به اجابت مقرون مىشوند. (9)
ایشان در ادامه به نكتۀ مهم دیگری اشاره میكند كه قابل توجه است. و میفرماید: هیچ وقت چیزى را بر خدا حتم نكنید؛ یعنى نگویید: خدایا! فلان چیز را به هر حال من مىخواهم، من كار ندارم حكمت اقتضا مىكند یا نه، مصلحت است یا مصلحت نیست. ادب عبودیت اقتضا مىكند كه انسان از خدا بخواهد. آن كسى كه از خدا چیزی نمىخواهد، در مقابل خدا انانیت به خرج مىدهد. عبودیت اقتضا مىكند كه همیشه انسان از خداوند چیزی بخواهد، و وقتى كه انسان از خدا چیزی مىخواهد، اول این را باید بخواهد: خدایا! این قلب من را هدایت كن كه از تو آن چیزى را بخواهد كه حكمت و مصلحت است؛ و الّا من خیلى اوقات گمراه مىشوم، چیزهایى براى خود مىخواهم كه نباید بخواهم و چه دعاى بزرگى است! حضرت علی‌علیه‌السلام در «نهجالبلاغه» مىفرماید: «اَللَّهُمَّ انْ فَهِهْتُ عَنْ مَسْأَلَتى، اوْ عَمِهْتُ عَنْ طَلِبَتى، فَدُلَّنى عَلى مَصالِحى، وَ خُذْ بِقَلْبى الى مَراشِدى، فَلَیسَ ذلِكَ بِنُكْرٍ مِنْ هِدایاتِكَ، وَ لا بِبِدْعٍ مِنْ كِفایاتِكَ؛ (10) خدایا! اگر زمانى من گنگ و لال شدم، نفهمیدم از تو چه باید بخواهم، عوضى چیزى خواستم، خدایا اگر از مطلوب واقعى خودم كور شدم، چشمهایم آن مطلوبهاى واقعى را ندید و چیزهایى را دید كه اصلًا نباید من به اینها توجه كنم، خدایا! اولین دعاى من این است كه با آن لطف و كرم خودت دست به قلب من بینداز و دل مرا هدایت كن كه بفهمم چه بخواهم، مرا به مصالح خودم راهنمایى كن.
این قلب من را بگیر و به سوى رشدش و آنچه كه صلاح و هدایت و راهش است، راهنمایى بفرما. از كرم تو و از لطف عمیم تو اینها عجیب و چیز تازهاى نیست؛ یعنى تو چقدر لطف دارى كه بسیارى از اوقات اصلًا قلب من را خودت هدایت كردهاى كه من چه از تو بخواهم، اینها هم جزء لطفهاى توست. (11)
حضور در مسجد
یكی از برنامههای درخور تقدیر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، پخش برنامههای احیا میباشد؛ اما باید به توجه داشت مخاطب این برنامهها، بیماران و افراد ناتوانی میباشند كه از حضور در مساجد محرومند؛ چرا كه بررسی سیرۀ معصومان‌علیهم‌السلام نشانگر آن است كه آن بزرگواران در چنین شبهایی حضور در مساجد بوده است. آن بزرگواران احیای شب قدر را درون مسجد میگذراندند و با عمل، به پیروان خویش حضور در مساجد، مخصوصاً در چنین شبهای با برکتی را تعلیم مینمودند. چنانکه رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله حتی در شبهای بارانی، در حالی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب زندهداری را ترک نمیکرد. (12)
اعتکاف (13) رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در دهۀ سوم ماه مبارک رمضان در مسجد نیز نشان از اهمیت حضور در چنین مکان مقدسی است. (14)
«یحیی بن رزین» نقل میکند که امام صادق‌علیه‌السلام بیماری شدیدی داشت؛ اما [با همان حال] دستور داد ایشان را به مسجد پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله بردند و حضرت تا صبح روز بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماندند. (15)
تذكراتی دربارۀ آیین شب قدر
آنچه ذکر گردید، نشان از اهمیت فوق العادۀ حضور در مساجد و احیای در چنین شبهایی دارد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که عدم توجه به برخی نکات میتواند آسیبهایی را نیز به همراه داشته باشد که به چند نمونه اشاره میشود:
1. گرچه اولیای الهی بر بیدار نگه داشتن اطفال در شب بیست و سوم اصرار ورزیدهاند؛ اما یقیناً این سفارش به معنی اجبار کودکان به دعا و عبادت و راز و نیاز نیست؛ بلکه صِرف بیدار ماندن آنان موجب خیر و برکت و عنایت ویژه خواهد بود. بنابراین، شایسته است در صورت بیدار ماندن کودکان، برنامهای از طرف والدین ترتیب داده شود که کودکان علاوه بر بیدار ماندن، آزرده نشده و از این شبها خاطرۀ ناخوشایندی به ذهن نسپارند.
2. نکتۀ قابل تأمّل دیگر، تاریک نمودن و خاموش کردن چراغهای مسجد در زمان شروع مراسم مناجات و قرآن بر سر گذاردن است. گرچه شاید این عمل به خودی خود مشکلی نداشته باشد؛ اما به یقین اطفال بسیاری را از این محیط تاریک، همراه با گریه و ناله میترساند و نه تنها والدین خود را مجبور به ترک مسجد مینمایند؛ بلکه گاه تا مدتها آنان را از مسجد دور مینماید. بنابراین مناسب است نور مسجد مخصوصاً در قسمت بانوان به طور کلی خاموش نگردد.
3. برنامۀ شبهای قدر در تمامی ایران اسلامی به بهترین نحو برگزار میگردد؛ اما متولیان امر به این مهم توجه داشته باشند که حالات معنوی نمازگزاران و روزهداران به یک اندازه نیست؛ چنانکه امیرمؤمنان‌علیه‌السلام میفرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَمَلُّ كَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ؛ (16) بهدرستی که دلها همانند تنها خسته میشوند.»
بر این اساس، مناسب است برگزاری مراسم شبهای قدر دیرتر از مراسم عادی شبهای رمضان آغاز گردد. دومین نکته، اعلام زمان شروع و زمان اتمام مراسم و نیز زمان دقیق هر یک از برنامهها (همچون تلاوت قرآن، خواندن نماز قضا، مناجات، دعا، مداحی، سخنرانی و قرآن بر سر گذاردن و...) با استفاده از اطلاعیه و پلاکارد در محدودۀ مسجد و محل است، تا هر کس با توجه به میل درونی خود در هر برنامهای که تمایل داشت، شرکت نماید.
سوم آنکه، سعی شود در میان برنامهها، فاصلهای جهت رفع خستگی، پذیرایی (17) و تجدید وضو به شرکت کنندگان در مراسم داده شود. و آخر آنکه، متولیان امر به گونهای برنامهریزی نمایند که از طرفی برنامۀ احیا در ساعتی پایان پذیرد که زمانی زیادی تا سحر نمانده باشد؛ چرا که زود به خانه رفتن، موجب خوابآلودگی و خدای ناکرده قضا شدن نماز صبح برخی میگردد و از طرف دیگر، طولانی شدن بسیار برخی افراد را از خوردن سحری باز میدارد.
طولانی شدن برنامۀ برخی مساجد، عدم زمینۀ لازم جهت اجرای برنامه طولانی در برخی مناطق و عدم برنامهریزی و اعلام عمومی برنامهها توسط دست اندرکاران، موجب میشود تا برخی افراد، به خصوص جوانان از مراسم خسته و دلزده شوند و برخی به تصور کم توفیقی یا بیتوفیقی مأیوسانه مسجد را ترک کنند.
4. باید توجه داشت که مسجد محل ذکر و راز و نیاز با خدا است و اولویت با کسانی است که در حال نماز و راز و نیاز میباشند. بنابراین، دستاندرکاران مجاز نیستند در زمان سخنرانی، خواندن ادعیه و... صدای بلندگوها را به حدی بلند نمایند که مزاحم کسانی که مشغول نماز میباشند، گردد.
5. یکی از برنامههای ناپسند در شب قدر، جمع آوری کمک جهت مخارج مسجد است. متأسفانه در برخی مساجد هزینههاى سالیانۀ مسجد، در با عظمتترین شب سال؛ یعنى شب بیست و یكم ماه مبارك رمضان جمعآورى مىشود و به جاى آنكه جمعیت فراوان این شب ـ كه برخى از آنها فقط در این شب در مسجد حضور مىیابند ـ استفادۀ معنوى برده، با معارف اسلامى آشنایى یابند، ساعتها از وقتشان براى جمعآورى كمك هدر مىرود.
6. از جمله اعمال شب قدر، دعا، راز و نیاز و طلب استغفار است. که گاه با زبان فارسی یا زبان مادری است و گاه زمزمه نمودن جملاتی است که ائمۀ هدی‌علیهم‌السلام به ما تعلیم نمودهاند. اگر منظور از ادعیهای که در طول سال (مثل دعای کمیل، ندبه، زیارت عاشورا، دعای جوشن كبیر و...) و مخصوصاً در ماه مبارک رمضان خوانده میشود، تعلیماتی است که حضرات معصومین‌علیهم‌السلام به ما یاد دادهاند، و به ما آموختهاند كه چگونه با خدا سخن بگوییم، از کجا آغاز نماییم و در مواقع خاص چه کلماتی را بر زبان جاری نماییم. اضافه نمودن و کاستن از دعا و نیز عزاداری و نوحه سرایی در میان آن مناسب به نظر نمیرسد؛ چرا که آنان همانند طبیبی که دارو را به میزان اثر بخشی به بیمارش توصیه مینماید، اثر هر دعا و ذکر را با مشخصات به ما توصیه نمودهاند و اصحاب آن بزرگواران نیز با دقت، اعمال و رفتار آنان را در هنگام دعا به ثبت رساندهاند. (18)
7. مراسم قرآن سرگرفتن نیز از جمله اعمالی است که مورد تأکید اولیای الهی قرار گرفته است. یکی از بهترین نمونههای قرآن بر سر گذاردن در حرم حضرت معصومه‌علیهاالسلام اجرا میگردد؛ چرا که مداحی، روضهخوانی و گاه سینهزنی، قبل یا بعد از مراسم قرآن بر سر گذاردن (طبق برنامه تعیین شده) اجرا میگردد؛ اما مراسم قرآن بر سر گذاردن ظرف مدت چند دقیقه و تنها طبق آنچه از اولیای دین‌علیهم‌السلام به ما رسیده است، خوانده میشود. مرحوم آیت الله مشکینی نیز در مراسم احیای شبهای قدر، پس از سخنرانی و آماده نمودن فضای مجلس، مراسم قرآن بر سر گذاردن را ظرف چند دقیقه به پایان میرساندند و سپس حدود نیم ساعت مؤمنین را دعا کرده و مردم آمین میگفتند.
بنابراین، علاوه بر اینکه هر گونه برنامهای به جز جملات وارده در کتب معتبر، همچون «مفاتیح الجنان»، فضای معنوی و حالات خاص مؤمنین را از بین میبرد، و برخی را خسته و از برنامه شبهای احیا در مسجد دلزده میکند، موجب بیاحترامی فوق العادهای به قرآن میشود؛ چرا که برخی به خاطر خستگی و طولانی شدن این برنامه، چند دقیقهای به خواب میروند و قرآن از سرشان میافتد و گاه در میان برنامه، قرآنها را به زمین نهاده و مشغول سینهزنی میشوند.
خلاصه آنکه یكی از بهترین زمانها برای دعا و استغفار، شب قدر، و بهترین مکان برای احیای شبهای قدر، مسجد است و دستاندرکاران مسجد، مخصوصاً امام جماعت به عنوان مدیر مسجد موظفند برنامۀ منظم و دقیقی برای میهمانان طراحی نموده و از هرگونه بیبرنامگی و آسیبی که مؤمنین را از فیض این شبها محروم نماید، خودداری نمایند.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). قدر/ 2-3.
(2). المصباح، ابراهیم بن على عاملى كفعمى، انتشارات رضى، قم، 1405 ق، ص 633؛ إقبال الأعمال، سید على بن موسى بن طاوس، دارالكتب الإسلامیة، تهران، 1367ش، ص2.
(3). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، انتشارات صدرا، قم، ج26، ص 531.
(4). عیون أخبارالرضا‌علیه‌السلام، شیخ صدوق، 2 جلد در یك مجلد، انتشارات جهان، 1378 ق، ج2، ص7.
(5). إقبالالأعمال، سید على بن موسى بن طاوس، دار الكتب الإسلامیة، تهران، 1367 ش، ص274.
(6). همان، ص 186؛ بحارالأنوار، علامه مجلسى، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق، ج 95، ص 1460.
(7). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج27، ص669- 670.
(8). كینه شدید.
(9). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج27، ص670.
(10). شرح نهجالبلاغة، ابن ابى الحدید معتزلى، 20 جلد در 10 مجلد، انتشارات كتابخانه آیت الله مرعشى، قم، 1404 ق، ج11، ص 26.
(11). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج27، ص671.
(12). مجله مبلّغان، شماره 59.
(13). اعتکاف در دهه آخر ماه مبارک رمضان استحباب ویژهای دارد. معتکفین در طول این دهه در مسجد جامع حضور یافته و تا آخر ماه از این مکان مقدس خارج نمیشوند.
(14). سبلالهدى، محمد بن یوسف الصالحى الشامى (م 942)، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالكتب العلمیة، اول، 1414ق، ج8، ص439.
(15). امالی، شیخ طوسى، انتشارات دارالثقافة، قم، 1414 ق، ص 676.
(16). نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، حکمت 197.
(17). برخی متولیان مساجد در بین برنامهها با استفاده از چای، شیرینی، نان و پنیر و... نشاط مؤمنین را استمرار میبخشند و خستگی و کسالت برخی را برطرف مینمایند.
(18). به عنوان نمونه از اعمال مشترک شب قدر هفتاد مرتبه «استغفر الله و اتوب الیه» است؛ در حالی که در اعمال مختص به شب نوزدهم صد مرتبه «استغفر الله ربی و اتوب الیه» و شب عید فطر صد مرتبه «اتوب الیه» است. نمونه دیگر، ذکر «یا رب» است که در دعای کمیل 9بار آمده است؛ اما در ابتدای دعای «ابو حمزه ثمالی» تأکید میشود که این ذکر به مقداری که نَفَس اجازه میدهد گفته شود.