مقدمه
خداوند تبارك و تعالی نور هدایت را در خاندان آخرین ستاره درخشان آسمان نبوت قرار داد و محمدصلی الله علیه وآله آخرین پیامبر، برترین برگزیده در میان انبیاء و رحمتی برای عالمیان است.
و امام مهدی علیه السلام می‌آید تا احیا كننده احكام كتاب الهی و سنّت پیامبرصلی الله علیه وآله باشد: «وَ مُجَدِّداً لِمَا عُطِّلَ مِنْ أَحْكَامِ كِتَابِكَ... وَ سُنَنِ نَبِیكَ؛ (1) و تازه كننده احكام تعطیل شده از قرآن تو... و سنت پیغمبرت باشد.»
امام مهدی علیه السلام آرزوی پیامبر و سرور قلب نبی است: «اللَّهُمَّ وَ سُرَّ نَبِیكَ مُحَمَّداًصلی الله علیه وآله بِرُؤْیتِهِ؛ (2) خدایا! پیغمبرت محمدصلی الله علیه وآله را به دیدار او شاد كن!»
امام مهدی علیه السلام بشارت پیامبرصلی الله علیه وآله است:.».. أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِی علیه السلام.» (3)
امام مهدی علیه السلام قائم مقام رسول خداصلی الله علیه وآله است: «وَ الْقَیمِ مَقَامَهُ.» (4)
امام مهدی علیه السلام آرزوی همه تاریخ است و آرزوی پیامبرصلی الله علیه وآله برای رساندن امتش به آزادی:.».. بِهِ یخْرِجُ ذُلَّ الرِّقِّ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ؛ (5) خداوند به سبب مهدی علیه السلام زنجیرهای بردگی و اسارت را از گردنهای شما بر می‌دارد.»
و اكنون بشر چشم به راه قافله سالاری است تا در پرتو رهبری پیامبر گونه او، لبیك گویان قدم به صراط مستقیم بگذارد. حال كه جهانیان در جاهلیت مدرن و در حجابی از جهل و نادانی خفته اند، تنها وجود حیات بخشی چون پیامبرصلی الله علیه وآله می‌تواند بشر را از این خواب گران بیدار كند.
«اَللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَیكَ فَقْدَ نَبِینَا صَلَواتُكَ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ غَیبَةَ وَلِینَا؛ (6) خدایا! ما شكایت به درگاهت می‌كنیم از نبودن پیامبرمان كه درود تو بر او و آلش باد! و از غیبت ولی مان.»
حضرت مهدی علیه السلام مشتركات فراوانی با جدّ بزرگوارشان رسول خداصلی الله علیه وآله دارند كه در این مقاله سعی شده به بیان گوشه‌هایی از پیوندها و اوصاف مشترك این دو بزرگوار پرداخته شود.
الف. پیوندها
شهادت به نبوت
در بیان ولادت حضرت حجّت علیه السلام، حكیمه خاتون عمه امام حسن عسكری علیه السلام نقل می‌كند: ناگهان آن فرزند عزیز را مشاهده كردم كه در حال سجده بود و دو انگشت سبابه خود را بلند كرد و فرمود:
«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ [وَحْدَهُ لَا شَرِیكَ لَهُ] وَ أَنَّ جَدِّی مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله...» (7)
و همچنین از جانب امام حسن عسكری علیه السلام نقل می‌كنند كه ایشان فرمودند: «ای فرزندم! سخن بگو!» و او اظهار داشت: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله...» (8)
فرزند رسول خداصلی الله علیه وآله
پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله می‌فرمایند: «اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی؛ (9) قائم از فرزندان من است.»
و در جایی دیگر فرموده اند: «الْمَهْدِی مِنْ وُلْدِی؛ (10) مهدی از فرزندان من است.»
و امام حسن عسكری علیه السلام در بستر شهادت، خطاب به امام زمان علیه السلام فرمودند: «أَبْشِرْ یا بُنَی... وَلَدَكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنْتَ خَاتَمُ الْأَئِمَّةِ الطَّاهِرینَ وَ بَشَّرَ بِكَ رَسُولُ اللَّهِ وَ سَمَّاكَ وَ كَنَّاكَ بِذَلِكَ؛ (11) بشارت بر تو باد‌ای پسرم!... جد تو رسول خداصلی الله علیه وآله است و تو خاتم ائمه طاهرین هستی و رسول خداصلی الله علیه وآله به [ولادت] تو بشارت داده است و این اسم و كنیه را برای تو قرار داد.»
شبیه‌ترین مردم به رسول خداصلی الله علیه وآله
امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «اَلَا اِنَّهُ اَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلْقاً وَ حُسْناً بِرَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله؛ (12) همانا او (مهدی علیه السلام) شبیه‌ترین مردم از نظر خَلق و خُلق و نیكویی به رسول خداصلی الله علیه وآله است.»
وحدت در اطاعت و عصیان پیامبرصلی الله علیه وآله
امام جعفر صادق علیه السلام از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل می‌كنند:
«اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِی... مَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ أَطَاعَنِی وَ مَنْ عَصَاهُ ُ فَقَدْ عَصَانِی وَ مَنْ أَنْكَرَهُ فِی غَیبَتِهِ فَقَدْ أَنْكَرَنِی وَ مَنْ كَذَّبَهُ فَقَدْ كَذَّبَنِی وَ مَنْ صَدَّقَهُ فَقَدْ صَدَّقَنِی إِلَی اللَّهِ أَشْكُو الْمُكَذِّبِینَ لِی فِی أَمْرِهِ وَ الْجَاحِدِینَ لِقَوْلِی فِی شَأْنِهِ وَ الْمُضِلِّینَ لِأُمَّتِی عَنْ طَرِیقَتِهِ «وَ سَیعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا‌ای مُنْقَلَبٍ ینْقَلِبُونَ»؛ (13) (14) قائم از فرزندان من است... كسی كه او را اطاعت كند، مرا اطاعت كرده و كسی كه او را نافرمانی كند، مرا نافرمانی كرده است و كسی كه او را در دوران غیبتش انكار كند، مرا انكار كرده است و كسی كه او را تكذیب كند، مرا تكذیب كرده است و كسی كه او را تصدیق كند، مرا تصدیق كرده است. از كسانی كه گفتار مرا درباره او انكار و تكذیب می‌كنند و از كسانی از امتم كه مردم را از طریقه او گمراه می‌سازند، به خداوند شكایت می‌برم؛ و به زودی كسانی كه ظلم كرده اند، خواهند دانست به چه كیفرگاهی بازگشت می‌كنند.»
وحدت در انكار
امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ أَقَرَّ بِجَمِیعِ الْأَئِمَّةِعلیهم السلام وَ جَحَدَ الْمَهْدِی كَانَ كَمَنْ أَقَرَّ بِجَمِیعِ الْأَنْبِیاءِ وَ جَحَدَ مُحَمَّداًصلی الله علیه وآله نُبُوَّتَهُ؛ (15) كسی كه به همه امامان علیهم السلام اقرار كند و امام مهدی علیه السلام را انكار نماید، مانند كسی است كه به همه پیامبران اقرار كند، اما نبوت محمدصلی الله علیه وآله را انكار نماید.»
امام صادق علیه السلام از پدرانشان از رسول اكرم صلی الله علیه وآله نقل می‌كنند كه ایشان فرمودند: «مَنْ أَنْكَرَ الْقَائِمَ مِنْ وُلْدِی فَقَدْ أَنْكَرَنِی؛ (16) هر كس قائم از فرزندان مرا انكار كند، مرا انكار كرده است.»
ثواب انتظار فرج
امام سحادعلیه السلام فرمودند: «إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیبَتِهِ وَ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ وَ الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ مِنْ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِكَ الزَّمَانِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِینَ بَینَ یدَی رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله بِالسَّیفِ؛ (17) همانا مردم زمان غیبت حضرت مهدی علیه السلام كه امامت او را باور دارند و منتظرین ظهور او، از مردم دیگر زمانها برترند؛ چرا كه خدای متعال به آنان عقل و درك و قدرت شناختی داده است كه غیبت بر ایشان چون ظهور است و خداوند آنان را در آن زمان، هم پایه مجاهدینی قرار داده است كه در ركاب رسول خداصلی الله علیه وآله شمشیر زده اند.»
بعثت و ظهور با فاصله طولانی
امام زمان علیه السلام همچون پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله پس از غیبت طولانی و فاصله‌ای بسیار از اوصیاء پیش از خویش ظهور می‌كنند.
امام علی علیه السلام در مورد پیامبرصلی الله علیه وآله می‌فرمایند: «أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ هَفْوَةٍ عَنِ الْعَمَلِ وَ غَبَاوَةٍ مِنَ الْأُمَمِ؛ (18) خداوند او را زمانی فرستاد كه با زمان پیامبران گذشته، فاصله طولانی داشت و مردم از نیكوكاری فاصله گرفته و امتها به جهل و نادانی گرفتار شده بودند.»
و امام صادق علیه السلام در وصف امام مهدی علیه السلام می‌فرمایند: «اَلَّذِی یمْلَأُهَا عَدْلاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً لعَلی فَتْرَةٍ مِنَ الْأَئِمَّةِ یأْتی كَمَا أَنَّ النَّبِی صلی الله علیه وآله بُعِثَ عَلَی فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ؛ (19) او كسی است كه آن (زمین) را از عدالت پر می‌كند، همان طور كه از ظلم و جور پر شده است. پس از یك دوره فترت (20) از ائمه علیهم السلام می‌آید؛ چنان كه پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نیز پس از یك فاصله طولانی از پیامبران مبعوث شدند.»
مشابهت در خصوصیات زمانه
1. پیش از ظهور
امام علی علیه السلام زمانه پیش از رسالت پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله را این گونه توصیف می‌كنند:
«أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَةٍ مِنَ الْأُمَمِ وَ اعْتِزَامٍ مِنَ الْفِتَنِ وَ انْتِشَارٍ مِنَ الْأُمُورِ وَ تَلَظٍّ مِنَ الْحُرُوبِ وَ الدُّنْیا كَاسِفَةُ النُّورِ ظَاهِرَةُ الْغُرُورِ عَلَی حِینِ اصْفِرَارٍ مِنْ وَرَقِهَا وَ إِیاسٍ مِنْ ثَمَرِهَا وَ أغْوِرَارٍ مِنْ مَائِهَا قَدْ دَرَسَتْ مَنَارُ الْهُدَی وَ ظَهَرَتْ أَعْلَامُ الرَّدَی فَهِی مُتَجَهِّمَةٌ لِأَهْلِهَا عَابِسَةٌ فِی وَجْهِ طَالِبِهَا ثَمَرُهَا الْفِتْنَةُ وَ طَعَامُهَا الْجِیفَةُ وَ شِعَارُهَا الْخَوْفُ وَ دِثَارُهَا السَّیفُ؛ (21)
خداوند پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله را هنگامی معبوث فرمود كه از زمان بعثت پیامبران پیشین مدتها گذشته و ملتها در خواب عمیقی فرو رفته بودند. فتنه و فساد جهان را فرا گرفته و اعمال زشت رواج یافته بود. آتش جنگ همه جا زبانه می‌كشید و دنیا بی نور و پر از مكر و فریب گشته بود. برگهای درخت زندگی به زردی گراییده و امید از باروری درختانش قطع شده بود. آبهایش فرو خشكیده و نشانه‌های هدایت كهنه و ویران شده بود. پرچمهای هلاكت و گمراهی آشكار و دنیا با قیافه زشتی به مردم می‌نگریست، و با چهره‌ای عبوس و غم آلود با اهل دنیا رو به رو می‌گشت. میوه‌های درخت دنیا فتنه، و خوراكش مردار بود، در درونش وحشت و اضطراب، و بر بیرون، شمشیرهای ستم حكومت داشت.»
امام باقرعلیه السلام در وصف زمانه پیش از ظهور حضرت مهدی علیه السلام می‌فرمایند: «لَا یقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام إِلَّا عَلَی خَوْفٍ شَدِیدٍ وَ زَلَازِلَ وَ فِتْنَةٍ وَ بَلَاءٍ یصِیبُ النَّاسَ... وَ اخْتِلَافٍ شَدِیدٍ بَینَ النَّاسِ وَ تَشَتُّتٍ فِی دِینِهِمْ؛ (22) قائم علیه السلام قیام نمی‌كند، مگر [در زمانی كه] ترسهای بزرگ پدید آمده، و زلزله‌ها و فتنه‌ها و گرفتاریها به مردم رسیده... و اختلافهای شدید، میان مردمان رخ داده و در دینشان تفرقه ایجاد شده است.»
و نیز رسول خداصلی الله علیه وآله در ضمن حدیثی طولانی در معراج، دوره پیش از ظهور حضرت مهدی علیه السلام را این گونه توصیف كرده اند: «یكُونُ ذَلِكَ إِذَا رُفِعَ الْعِلْمُ وَ ظَهَرَ الْجَهْلُ وَ كَثُرَ الْقُرَّاءُ وَ قَلَّ الْعَمَلُ وَ كَثُرَ الْقَتْلُ... وَ كَثُرَ الْجَوْرُ وَ الْفَسَادُ وَ ظَهَرَ الْمُنْكَرُ... وَ صَارَتِ الْأُمَرَاءُ كَفَرَةً وَ أَوْلِیاؤُهُمْ فَجَرَةً وَ أَعْوَانُهُمْ ظَلَمَةً وَ ذَوُو الرَّأْی مِنْهُمْ فَسَقَةً؛ (23) ظهور مهدی علیه السلام وقتی است كه علم و دانش واقعی از بین برود و جهل و نادانی آشكار شود و قاریان فراوان گردند و عمل [به قرآن] كم شود و قتل و خون ریزی زیاد گردد... و ظلم و فساد زیاد شود و منكر [و عمل زشت] آشكار گردد... و فرمانروایان كافر و والیان آنها فاجر شوند و كارپردازان آنها ستمگر و صاحبان رأی و نظر از آنها فاسق باشند.»
2. بعد از ظهور
امیر مؤمنان علیه السلام به درگاه خداوند عرضه می‌دارد:.».. اِجْعَلْ شَرَائِفَ صَلَوَاتِكَ وَ نَوَامِی بَرَكَاتِكَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسُولِكَ الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ الْفَاتِحِ لِمَا انْغَلَقَ وَ الْمُعْلِنِ الْحَقَّ بِالْحَقِّ وَ الدَّافِعِ جَیشَاتِ الْأَبَاطِیلِ وَ الدَّامِغِ صَوْلَاتِ الْأَضَالِیلِ كَمَا حُمِّلَ فَاضْطَلَعَ قَائِماً بِأَمْرِكَ مُسْتَوْفِزاً فِی مَرْضَاتِكَ غَیرَ نَاكِلٍ عَنْ قُدُمٍ وَ لَا وَاهٍ فِی عَزْمٍ وَاعِیاً لِوَحْیكَ حَافِظاً لِعَهْدِكَ مَاضِیاً عَلَی نَفَاذِ أَمْرِكَ حَتَّی أَوْرَی قَبَسَ الْقَابِسِ وَ أَضَاءَ الطَّرِیقَ لِلْخَابِطِ وَ هُدِیتْ بِهِ الْقُلُوبُ بَعْدَ خَوْضَاتِ الْفِتَنِ وَ الآْثَامِ وَ أَقَامَ بِمُوضِحَاتِ الْأَعْلَامِ وَ نَیرَاتِ الْأَحْكَامِ؛ (24) [خداوندا!] ... گرامی‌ترین درودها و افزون‌ترین بركات خود را بر محمدصلی الله علیه وآله، بنده و فرستاده ات، اختصاص ده! كه خاتم پیامبران گذشته و گشاینده درهای بسته و آشكار كننده حق با برهان است. دفع كننده لشكرهای باطل و درهم كوبنده شوكت گمراهان است؛ آن گونه كه بار سنگین رسالت را بر دوش كشید و به فرمانت قیام كرد و به سرعت در راه رضا و خشنودی تو گام برداشت و حتّی یك قدم به عقب برنگشت و اراده او سست نشد و در پذیرش و گرفتن وحی نیرومند بود. حافظ و نگهبان عهد و پیمان تو بود و در اجرای فرمانت تلاش كرد تا آنجا كه نور حق را آشكار و راه را برای جاهلان روشن ساخت و دلهایی كه در فتنه و گناه فرو رفته بودند به وسیله او هدایت شدند. پرچمهای حق را برافراشت و احكام نورانی را بر پا كرد.»
از امام صادق علیه السلام در مورد سیره حضرت مهدی علیه السلام پرسیدند. ایشان در جواب فرمودند: «یصْنَعُ كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یهْدِمُ مَا كَانَ قَبْلَهُ كَمَا هَدَمَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ اَمْرَ الْجَاهِلِیةِ وَ یسْتَأْنِفُ الْاِسْلَامَ جَدیداً؛ (25) [امام مهدی علیه السلام] مانند پیامبرصلی الله علیه وآله عمل خواهد كرد. همان گونه كه پیامبرصلی الله علیه وآله آنچه از روش جاهلیت در میان مردم مرسوم بود، از میان برد، [امام مهدی علیه السلام نیز] روشهای جاهلی پیش از ظهور خود را از بین خواهد برد و اسلام را از نو پی ریزی خواهد كرد.»
زمانه بعد از ظهور حضرت مهدی علیه السلام در دعای ندبه این گونه ترسیم شده است:
«أَینَ قَاصِمُ شَوْكَةِ الْمُعْتَدِینَ أَینَ هَادِمُ أَبْنِیةِ الشِّرْكِ وَ النِّفَاقِ أَینَ مُبِیدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْعِصْیانِ وَ الطُّغْیانِ أَینَ حَاصِدُ فُرُوعِ الْغَی وَ الشقاقِ أَینَ طَامِسُ آثَارِ الزَّیغِ وَ الْأَهْوَاء؛ (26) كجاست شكننده شوكت تجاوزگران؟ كجاست ویران كننده بناهای شرك و نفاق؟ كجاست نابود كننده اهل فسق [و تبهكاران] و معصیت كاران و سركشان؟ كجاست درو كننده شاخه‌های گمراهی و اختلاف؟ كجاست محو كننده آثار انحراف و هوا و هوسها؟»
همچنین پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله می‌فرمایند: «تَاسِعُهُمُ الْقَائِمُ الَّذِی یمْلَأُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ نُوراً بَعْدَ ظُلْمَتِهَا وَ عَدْلًا بَعْدَ جَوْرِهَا وَ عِلْماً بَعْدَ جَهْلِهَا؛ (27) نهمین آنها (امام از فرزند حسین علیه السلام) قائم است كه خداوند به دست او همه زمین را از روشنایی پر می‌كند، پس از آنكه گرفتار تاریكی شده است و از عدالت و دادگری سرشار می‌كند، پس از آنكه از ظلم و جو پر شده باشد و سراسر عالم را از علم و دانایی بهره مند می‌كند، پس از آنكه به جهل و نادانی گرفتار آمده باشد.»
ب. اوصاف مشترك
رحمت
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و اهل بیت گرامی ایشان، مظهر و تجلّی رحمت واسعه الهی اند. در قرآن كریم، خداوند وجود نازنین پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله را رحمتی برای عالمیان معرفی می‌كند: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ»؛ (28) «و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.»
امام زمان علیه السلام نیز به این وصف توصیف شده است: «السَّلَامُ عَلَیكَ... وَ الرَّحْمَةُ الْوَاسِعَةُ؛ (29) سلام بر تو...ای رحمت گسترده [الهی] !»
حجت اللّه
ائمه اطهارعلیهم السلام و پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله حجّتهای الهی بر روی زمین هستند. در زیارت حضرت رسول صلی الله علیه وآله آمده است: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ؛ (30) سلام بر تو‌ای حجت خدا بر اولین و آخرین [بشر] !»
امام زمان علیه السلام نیز با لقب حجّت الله مورد خطاب قرار گرفته اند: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِیلَ إِرَادَتِهِ؛ (31) سلام بر تو‌ای حجّت خدا و راهنمای اراده او!» همچنین در جایی دیگر آمده است: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا حُجَّةَ اللَّهِ عَلَی مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ؛ (32) سلام بر تو‌ای حجّت خدا بر [تمام] اهل زمین و آسمان!»
نور اللّه
وجود مطهر پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نور است. خاصیت نور این است كه هم روشن و درخشنده است و هم اطراف خویش را روشن می‌سازد. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نور خدا و روشن كننده دلهای تیره جاهلیت و عقلهای خفته در كفر و ظلمت می‌باشند. در زیارت حضرت رسول صلی الله علیه وآله آمده است:
«اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا نُورَ اللَّهِ الَّذِی یسْتَضَاءُ بِهِ؛ (33) سلام بر تو‌ای نور خداوند كه به واسطه‌اش طلب نور می‌شود!»
نور مقدس پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله در عترت و خاندان پاك ایشان ساری و جاری است. امام باقرعلیه السلام در تفسیر آیه «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذی أَنْزَلْنا» (34) فرمودند: «اَلنُّورُ وَ اللَّهِ الْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍصلی الله علیه وآله إِلی یوْمِ الْقِیامَةِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ اَلَّذی أَنْزَلَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْأَرْضِ؛ (35) به خدا قسم! نور، همان امامان از آل محمدصلی الله علیه وآله تا روز قیامت هستند و به خدا سوگند! نور الهی كه نازل كرده همانها هستند و به خدا قسم! نور خدا در آسمانها و زمین، آنها هستند.»
در زیارت روز جمعه، خطاب به امام مهدی علیه السلام این گونه سلام می‌دهیم:
«اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا نُورَ اللَّهِ الَّذِی یهْتَدِی بِهِ الْمُهْتَدُونَ؛ (36) سلام بر تو‌ای نور خدا! كه هدایت جویان، به وسیله‌اش هدایت می‌شوند!»
دعوت كننده به سوی خدا
خداوند در قرآن كریم پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله را دعوت كننده به سوی خویش معرفی می‌كند: «یا أَیهَا النَّبِی إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنیراً»؛ (37) «ای پیامبر! ما تو را گواه و بشارت دهنده و بیم دهنده و دعوت كننده به سوی خدا به فرمان او و چراغی روشنی بخش فرستادیم.»
در زیارت آل یاسین نیز امام زمان علیه السلام را با ذكر «دَاعِی اللَّهِ» (38) یاد می‌كنیم: «اَلسَّلامُ عَلَیكَ یا دَاعِی اللَّهِ وَ رَبَّانِی آیاتِهِ؛ سلام بر تو‌ای دعوت كننده [خلق] به سوی خدا و مظهر آیات الهی!»
خاتم (39)
خداوند در قرآن كریم در مورد پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله می‌فرمایند:
«ما كانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَ لكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیینَ وَ كانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَی ءٍ عَلیماً»؛ (40)
«محمدصلی الله علیه وآله پدر هیچ یك از مردان شما نیست، لیكن او رسول خدا و خاتم انبیا می‌باشد و خداوند همیشه به همه امور آگاه است.»
خداوند در این آیه، رسول مكرم اسلام، حضرت محمدصلی الله علیه وآله را به عنوان «خاتم النّبیین» ملقب ساخته است. یعنی ایشان آخرین پیامبر خدا هستند كه پس از ایشان، پیامبر دیگری نخواهد بود.
امام مهدی علیه السلام در معرفی خود می‌فرمایند:
«أَنَا خَاتَمُ الْأَوْصِیاءِ بِی یدْفَعُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِی وَ شِیعَتِی؛ (41) منم خاتم جانشینهای پیامبر كه به واسطه من، خداوند بلا را از اهل من و شیعیانم بر می‌دارد.»
حضرت مهدی علیه السلام را «خاتم الأوصیاء» و «خاتم الائمّه» گویند؛ به این جهت كه ایشان، آخرین نفر از سلسله امامت هستند و پس از ایشان، امامی نخواهد بود.
تلاوت و تفسیر قرآن
در قرآن كریم آمده است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یتْلُوا عَلَیهِمْ آیاتِهِ..»؛ (42) «خداوند بر مؤمنین منت نهاد هنگامی كه رسولی را در میانشان برانگیخت كه آیاتش را بر آنها تلاوت كند...» همچنین در جایی دیگر می‌فرماید: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیكَ الذِّكْرَ لِتُبَینَ لِلنَّاسِ»؛ (43) «و همانا قرآن را بر تو نازل كردیم تا برای مردم تبیین [و تفسیر] كنی.»
خداوند در این دو آیه مباركه، یكی از اهداف بعثت پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله را تلاوت و توضیح آیات قرآن و روشن كردن اسرار درونی آنها معرفی می‌كند.
امام مهدی علیه السلام نیز به این لقب مشهورند: «اَلسَّلَامُ عَلَیكَ یا تَالِی كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَهُ؛ (44) سلام بر تو‌ای تلاوت كننده كتاب خدا و مفسر و مترجم آن!»
جابر از امام باقرعلیه السلام نقل می‌كند كه ایشان می‌فرمایند: «إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍصلی الله علیه وآله ضَرَبَ فَسَاطِیطَ لِمَنْ یعَلِّمُ النَّاسَ الْقُرْآنَ عَلَی مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ؛ (45) هنگامی كه قائم آل محمدصلی الله علیه وآله قیام كند، برای كسانی كه قرآن را تعلیم می‌دهند، چادرهایی نصب می‌كند كه قرآن را همچنان كه خداوند نازل كرده، به مردم بیاموزند.»
مظهر حیات
بهار، مظهر حیات و زندگی و طراوت است. امام علی علیه السلام وجود مقدس پیامبرصلی الله علیه وآله را بهاری برای مردم زمانشان دانسته اند: «رَبِیعاً لِأَهْلِ زَمَانِهِ.» (46)
امام زمان علیه السلام نیز به تأویل آیه مباركه «یحْی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها..»، (47) انسان مرده از انسانیت را حیاتی دوباره می‌بخشند: «السَّلَامُ عَلَی رَبِیعِ الْأَنَامِ وَ نَضْرَةِ الْأَیامِ؛ (48) سلام بر بهار مردم و خرمی زمان!»
امان برای همه
قرآن كریم درباره بركات وجودی حضرت خاتم الانبیاءصلی الله علیه وآله می‌فرماید: «وَ ما كانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ»؛ (49) «و تا تو در میان آنان هستی، خداوند آنها را عذاب نمی‌كند.» یعنی موجب امان از عداب الهی است.
امام مهدی علیه السلام نیز در معرفی خود این چنین می‌فرمایند: «إِنِّی أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ؛ (50) من مایه امنیت اهل زمین هستم؛ همچنان كه ستارگان امنیت بخش اهل آسمان اند.» كه براساس این حدیث، حضرت مهدی علیه السلام موجب امنیت همه موجودات روی زمین است.
شفقت و دلسوزی
خداوند در قرآن كریم می‌فرماید: «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیكُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَئُوفٌ رَحیمٌ»؛ (51) «قطعاً برای شما پیامبری از خودتان آمد كه رنجهای شما بر او دشوار است و به [هدایت] شما حریص و نسبت به مؤمنان، دلسوز و مهربان است.»
مهربانی و شفقت پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله به قدری بود كه برای هدایت افراد، بسیار پا فشاری می‌كرد؛ به گونه‌ای كه خداوند به ایشان فرمود: «لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ یكُونُوا مُؤْمِنینَ»؛ (52) «شاید تو از اینكه [مشركان] ایمان نمی‌آورند، جان خود را تباه سازی!»
امام رضاعلیه السلام نیز امام مهدی علیه السلام را این گونه معرفی می‌كنند: «وَ أَشْفَقَ عَلَیهِمْ مِنْ آبَائِهِمْ وَ أُمَّهَاتِهِمْ؛ (53) از پدران و مادران، بر امت خود مهربان‌تر است.»
همچنین در توقیعی از امام مهدی علیه السلام آمده است: «إِلَی ارْتِیابُ جَمَاعَةٍ مِنْكُمْ فِی الدِّینِ وَ مَا دَخَلَهُمْ مِنَ الشَّكِّ وَ الْحَیرَةِ فِی وُلَاةِ أُمُورِهِمْ فَغَمُّنَا ذَلِكَ لَكُمْ؛ (54) به من رسیده است كه گروهی از شما در دین به تردید افتاده و در دل نسبت به اولیای امر خود به شك و حیرت دچار شده اند و این امر، مایه غم ما به خاطر شما شد.»
اگر پدر و مادر همواره نگران سلامتی فرزندان و دلسوز و مراقب آنها هستند، این پدر بی نظیر امت، در توقیع خود به شیخ مفید می‌فرمایند: «إِنَّا غَیرُ مُهْمِلِینَ لِمُرَاعَاتِكُمْ وَ لَا نَاسِینَ لِذِكْرِكُمْ؛ (55) ما هرگز در رعایت و مراقبت شما كوتاهی نمی‌كنیم و یاد شما را از خاطر نمی‌بریم.»
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، دعای عهد.
2) همان.
3) غیبة شیخ طوسی، قم، معارف اسلامیة، 1417 ق، ص 178، ح 136.
4) صحیفه مهدیه، زیارت اول حضرت بقیة الله علیه السلام در سرداب مقدس، ص 614.
5) غیبة طوسی، ص 185، ح 144.
6) مفاتیح الجنان، دعای افتتاح.
7) كمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، مترجم: پهلوان، قم، دار الحدیث، 1377 ش، ج 2، ب 42، ص 151، ح 2.
8) همان، ب 42، ص 145، ح 1.
9) همان، ج 1، ب 24، ص 490، ح 6.
10) همان، ج 1، ب 25، ص 535، ح 2.
11) بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، دار الكتب الاسلامیة، ج 52، ص 17، ح 13.
12) معجم الاحادیث المهدی، ج 3، ص 104، ح 647.
13) شعراء / 227.
14) كمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ب 39، ص 123، ح 6.
15) همان، ج 2، ب 33، ص 3، ح 1.
16) همان، ب 39، ص 122، ح 6.
17) همان، ج 1، ب 31، ص 586، ح 2.
18) نهج البلاغة، خ 94.
19) غیبت نعمانی، محمد بن ابراهیم جعفر نعمانی، ترجمه محمد جواد غفاری، انتشارات صدوق، 1376 ش، ص 186، ح 38.
20) فترت به فاصله زمانی میان دو پیامبر گفته می‌شود. (ر. ك: لغت نامه دهخدا، ذیل همین عنوان.)
21) نهج البلاغة، خ 89.
22) غیبت نعمانی، ص 235.
23) كمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ب 23، ص 469، ح 1.
24) نهج البلاغة، خ 72.
25) غیبت نعمانی، ص 231، ح 13.
26) مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
27) كمال الدین و تمام النعمة، ج 1، ب 24، ص 487، ح 5.
28) انبیاء / 107.
29) مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین.
30) همان، زیارت حضرت رسول صلی الله علیه وآله.
31) همان، زیارت آل یاسین.
32) همان، زیارت حضرت صاحب الامر.
33) همان، زیارت حضرت رسول صلی الله علیه وآله از بعید.
34) تغابن / 8.»به خدا و رسول او و نوری كه نازل كردیم ایمان آورید.»
35) اصول كافی، محمد بن یعقوب كلینی، ج 1، ص 194.
36) مفاتیح الجنان، دعای امام زمان در روز جمعه.
37) احزاب / 45 و 46.
38) داعی: اسم فاعل به معنی «دعوت كننده به سوی خدا» می‌باشد.
39) خاتم به معنای چیزی است كه به وسیله آن، پایان داده می‌شود و نیز به معنی چیزی آمده است كه با آن، اوراق و مانند آن را مُهر می‌كنند. (قاموس قرآن كریم)
40) احزاب / 40.
41) كمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ب 43، ص 181، ح 12.
42) آل عمران / 164.
43) نحل / 42.
44) مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین.
45) الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 386.
46) نهج البلاغة، خ 198.
47) حدید / 17.»زمین را بعد از مردنش زنده می‌گرداند.»
48) مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامرعلیه السلام.
49) انقال / 33.
50) كمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ب 45، ص 239، ح 4.
51) توبه / 128.
52) شعراء / 3.
53) من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 418، ح 5914.
54) غیبت طوسی، ص 285، ح 245.
55) تهذیب الاحكام، ج 1، ص 37، التوقیعان المباركان.