عمه سادات سلام علیك روح عبادات سلام علیك
عمه سادات بگو كیستی فاطمه یا زینب ثانیستی
شناسنامه حضرت
كریمه اهل بیت، حضرت معصومه علیها السلام اول ماه ذی القعده سال 173 ه. ق. در مدینه چشم به جهان گشود و در سن 28 سالگی در روز 10 یا 12 ربیع الثانی سال 201 ه. ق. در شهر مقدس قم به ریاض جنت پر كشید (1) .
القاب شریف آن حضرت، معصومه، كریمه اهل بیت، ستی و فاطمه كبری است. پدر بزرگوارش حضرت امام موسی بن جعفرعلیهما السلام و مادر آن حضرت، «نجمه» است (2) .
مادر آن حضرت
نجمه خاتون مادر بزرگوار امام رضاعلیه السلام و حضرت معصومه علیها السلام است. او از زنان برجسته زمان خود بود و در عقل، دین، حیا، جمال ظاهری و باطنی نظیر نداشت.
«حمیده» مادر امام هفتم علیه السلام همیشه از نجمه یاد می‌كرد و از روزی كه او را به خانه برد مورد احترام قرار داد و هرگز پیش او نمی‌نشست مگر برای تعظیم و احترام او.
روزی حمیده به حضرت كاظم علیه السلام عرض كرد: «پسرم! نجمه كنیزی است كه من بهتر از او را ندیده‌ام؛ او زنی زیرك و دارای محاسن زیادی است و می‌دانم هر نسلی از او بدنیا آید، پاك و مطهر است؛ او را به تو بخشیدم و از تو درخواست می‌كنم حال او را رعایت كنی. (3).»
در روایتی آمده است: وقتی حمیده را خرید، شبی رسول خداصلی الله علیه وآله را در خواب دید كه به او فرمود: «ای حمیده! نجمه را به فرزند خود موسی ببخش، همانا از او فرزندی به دنیا می‌آید كه بهترین اهل زمین است.»
مقام و منزلت حضرت نجمه علیها السلام
مرحوم علامه مجلسی رحمه الله از كتاب ارزشمند عیون اخبار الرضاعلیه السلام روایتی را نقل كرده است كه توجه به آن ما را به مقام و منزلت حضرت «نجمه خاتون» مادر بزرگوار امام هشتم و خواهرش حضرت معصومه علیها السلام آگاه می‌كند. روایت مورد نظر را ذیلا از نظرتان می‌گذرانیم:
روزی امام كاظم علیه السلام از هشام پرسید: آیا خبرداری كه كسی از برده فروشان آمده باشد؟ عرض كرد: نه. هشام می‌گوید: پس آن حضرت فرمود: آمده است. و ما با هم نزد او رفتیم. برده فروشی را دیدیم كه غلامان و كنیزان بسیاری آورده بود.
آن حضرت فرمود: كنیزانی كه برای فروش آورده‌ای را بر ما عرضه كن، او نه كنیز را بیرون آورد. حضرت هر یك را می‌دید، می‌فرمود: این را نمی‌خواهم. آن گاه فرمود: آیا كنیز دیگری داری؟ گفت: نه، جز یك كنیز كه او سخت بیمار است.
حضرت فرمود: او را بیاور، برده فروش امتناع كرد، حضرت برگشت و روز بعد مرا نزد او فرستاد و فرمود: به هر قیمتی كه بگوید آن كنیز را برای من خریداری كن.
هشام می‌گوید: چون نزد برده فروش رفتم، او قیمت را بالا برد و من پذیرفتم و او را خریدم.»
مرد برده فروش پس از دریافت پول رو به من كرد و گفت: مردی كه دیروز همراهش بودی چه شد و او كه بود؟ گفتم: او مردی از بنی هاشم است.
گفت از كدام تیره بنی هاشم؟ گفتم: بیش از این مپرس.
آن گاه آن مرد برده فروش گفت: بدان كه من این كنیز را از دورترین مناطق مغرب خریدم. روزی زنی از اهل كتاب این كنیز را همراه من دید و پرسید: این را از كجا آورده ای؟ گفتم: او را برای خود خریده‌ام. آن زن گفت: سزاوار نیست كه این كنیز نزد تو باشد، او از آن بهترین اهل زمین است و چون به او رسد از او فرزندی به دنیا می‌آید كه اهل مشرق و مغرب از او اطاعت كنند.
راوی در ادامه می‌گوید: چیزی نگذشت كه او در ملك امام موسی بن جعفرعلیهما السلام در آمد و حضرت رضاعلیه السلام متولد شد (4) .
به هر روی از افتخارات بزرگ حضرت معصومه علیه السلام این است كه ایشان از طرف پدر و مادر با حضرت رضاعلیه السلام یكی است و این بر شرافت و برتری ایشان افزوده است.
حضرت معصومه علیها السلام در روایات
1. قال الصادق علیه السلام:
«ان لله حرما وهو مكة وللرسول حرما وهو المدینة ولامیرالمؤمنین حرما وهو الكوفة ولنا حرما وهو قم وستدفن فیها امراة من ولدی تسمی فاطمة من زارها وجبت له الجنة (5) ؛
برای خدا حرمی است و آن مكه است و برای رسول خداصلی الله علیه وآله حرمی است و آن مدینه است و برای امیرمؤمنان علیه السلام حرمی است و آن كوفه است و برای ما حرمی است و آن قم است و به زودی زنی از فرزندان من در آنجا دفن می‌شود كه نامش «فاطمه» است؛ هر كس او را زیارت كند بهشت بر او واجب خواهد شد.»
2. مرحوم محدث قمی رحمه الله نقل كرده است كه امام رضاعلیه السلام به «سعد اشتری قمی» فرمود:
«ای سعد! نزد شما قبری از ما هست. سعد گفت: قبر فاطمه دختر امام موسی بن جعفرعلیهما السلام را می‌فرمایید؟ فرمود: آری. هر كس او را زیارت كند و حق او را بشناسد بهشت برای اوست. (6).»
3. قال الصادق علیه السلام:
«الا ان قم كوفتنا الصغیرة، الا ان للجنة ثمانیة ابواب ثلاث منها الی قم تقبض فیها امراة هی من ولدی، اسمها فاطمة بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم؛ (7) قم كوفه كوچك ما است. برای بهشت هشت در است كه سه در آن به سوی قم است. زنی در قم وفات می‌كند كه از اولاد من است و نامش فاطمه دختر موسی بن جعفرعلیهما السلام است. در روز قیامت با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می‌شوند.»
4. قال الجوادعلیه السلام:
«من زار قبر عمتی بقم فله الجنة؛ (8)
كسی كه قبر عمه‌ام را در قم زیارت كند سزاوار بهشت است.»
5. قال الرضاعلیه السلام:
«من زارها عارفا بحقها فله الجنة (9) ؛
كسی كه [فاطمه معصومه را] زیارت كند در حالی كه عارف به حق او باشد، پاداشش بهشت است.»
آینه حضرت زهراعلیها السلام
شیخ عبدالله موسیانی كه از شاگردان آیة الله العظمی مرعشی نجفی بود، نقل كرده است كه: «حضرت آیة الله مرعشی نجفی رحمه الله به طلاب می‌فرمود:
«علت آمدن من به قم این بود كه پدرم آقا سید محمود مرعشی كه از زهاد و عباد معروف زمان خود بود، چهل شب در حرم امیرمؤمنان علیه السلام بیتوته كرد تا آن حضرت را ببیند. شبی در حال مكاشفه امیرمؤمنان علیه السلام را دیده بود كه به ایشان فرمود: سید محمود! چه می‌خواهی؟ عرض كرد: می‌خواهم بدانم قبر فاطمه زهراعلیها السلام كجاست؟ حضرت فرموده بودند: من نمی‌توانم برخلاف وصیت آن حضرت قبر را معلوم كنم. عرض كرد: پس من اگر بخواهم آن حضرت را زیارت كنم، چه كنم؟ امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: خداوند، جلال و جبروت حضرت زهراعلیها السلام را به فاطمه معصومه علیها السلام عنایت فرموده است. هر كس بخواهد ثواب زیارت حضرت فاطمه را درك كند، به زیارت حضرت معصومه علیها السلام برود.
آیة الله مرعشی نجفی می‌فرمود: من به همین علت به قم آمدم؛ ماندگار شدم و الآن شصت سال است كه هر ر وز من اول زائر حضرتم» (10)
كرامات حضرت معصومه علیها السلام
یكی از برترین فضایل و كمالات اهل بیت علیهم السلام ادای حاجات و برآورده كردن خواسته‌های نیازمندان است. از نظر شیعه فرقی میان حیات و موت اهل بیت علیهم السلام نیست و آن بزرگواران در هر حال ناظرند و حاجات حاجتمندان را بر می‌آورند.
حضرت معصومه علیها السلام نیز مانند آبا و اجداد كرام خود دارای كرامات و معجزاتی است كه بی تردید نشان از عظمت و برتری آن حضرت دارد.
كرامات آن حضرت اعم از شفای بیماران و شفای روشن دلان و ناشنوایان و... بسیار است. در این قسمت به دو نمونه اشاره می‌كنیم.
1. شفای معجزه آسا
یكی از خدام حرم حضرت معصومه علیها السلام به نام «میرزا اسدالله» بیمار و انگشتان پایش سیاه شده بود، جراحان اتفاق نظر داشتند كه باید پای او قطع شود تا مرض به قسمتهای بالاتر سرایت نكند. قرار شد فردای آن روز به بیمارستان رفته، پایش را قطع كنند. میرزا اسدالله گفته بود: حالا كه چنین است، امشب مرا به حرم مطهر دختر موسی بن جعفرعلیهما السلام ببرید. او را به حرم بردند، شب هنگام، خدام حرم در را بستند و او پای ضریح مانده و به درگاه دختر موسی بن جعفرعلیهما السلام پناه آورده بود.
نزدیك اذان صبح خادمان حرم صدای میرزا را می‌شنوند كه فریاد می‌زند: در را باز كنید، حضرت مرا شفا داده است. در را باز كردند، دیدند او خوشحال و خندان اشك شوق می‌ریزد و ماجرای شفای خود را این گونه بیان می‌كند:
خانم مجلله‌ای را دیدم كه به نزد من آمد و گفت: «تو را چه شده است؟ عرض كردم: درد پایم مرا عاجز كرده است، از خداوند شفای دردم را می‌خواهم. آن بانوی بزرگ گوشه مقنعه خود را چند دفعه به روی پای من كشید و فرمود: تو را شفا دادیم. عرض كردم: شما كیستید؟ فرمود: مرا نمی‌شناسی و حال آن كه نوكری مرا می‌كنی؟ من فاطمه، دختر موسی بن جعفر هستم.
میرزا اسدالله می‌گوید: وقتی به حالت عادی برگشتم، مقداری پنبه در آنجا دیدم. آن را برداشته و به هر مریضی كه ذره‌ای از آن را می‌دادم و او به جای درد می‌كشید، شفا پیدا می‌كرد.
وی می‌گوید: آن مقدار پنبه در خانه ما بود تا وقتی كه سیلابی آمد و خانه ما را خراب كرد و آن پنبه از بین رفت و دیگر پیدا نشد. (11).»
2. عنایت به ملاصدرا
مرحوم محدث قمی می‌فرماید: «از بعضی اساتید خود شنیدم كه: مرحوم ملاصدرای شیرازی هنگامی كه به قم مهاجرت كرد و در روستای «كهك» اقامت نمود، هرگاه مطالب علمی بر او مشكل می‌شد، آن حكیم فرزانه به زیارت حضرت معصومه علیها السلام می‌آمد و با توسل به آن بزرگوار مشكلات علمی خود را حل می‌نمود و از آن منبع فیض الهی مورد عنایت قرار می‌گرفت. (12).»
صفای دل بجز مهر شما نیست كه بی مهر شما دل را صفا نیست
شما پوشیده در ذات خدایید خدا هم از شما هرگز جدا نیست
خوشا حال دل بیمار عشقی كه جز وصل شما او را دوا نیست
چگونگی وفات فاطمه معصومه علیها السلام
در سال 201 ه. ق، یك سال پس از سفر تبعید گونه امام رضاعلیه السلام به شهر «مرو»، كریمه اهل بیت، حضرت معصومه علیها السلام همراه عده‌ای از برادران خود برای دیدار و تجدید عهد با امام زمان خویش بسوی دیار غربت راهی شدند.
وقتی به شهر «ساوه» رسیدند عده‌ای از مخالفان اهل بیت علیهم السلام با ماموران حكومتی همراه شدند و آنان را مورد هجوم قرار دادند. در این هجوم كینه توزانه عده‌ای از همراهان حضرت معصومه علیها السلام به شهادت رسیدند.
در شهر ساوه بود كه حضرت بیمار شدند، فرمودند: مرا به قم ببرید، چرا كه از پدرم شنیدم «شهر قم مركز شیعیان ماست.» آن گاه حضرت را به طرف قم حركت دادند. مردم قم كه از این خبر مسرت بخش بسیار خرسند شده بودند، به استقبال حضرت آمدند. در حالی كه «موسی بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعری» زمام شتر آن مكرمه را می‌كشید، در میان شور و احساسات مردم وارد آن شهر شدند و در منزل موسی بن خزرج كه امروزه به محله میدان میر - جنب 45 متری عمار یاسر - معروف است، اجلال نزول نمودند (13) .
آن بانوی بزرگ هفده روز در شهر ولایت و امامت به سر برد و آخرین روزهای زندگی خود را به عبادت، مناجات و راز و نیاز پرداخت و سرانجام از دنیا رفت.
راز پرواز
در باره بیماری و مرگ زود رس آن بزرگوار گفته شده است كه زنی در شهر ساوه ایشان را مسموم نموده است. (14) این مطلب با توجه به درگیری دشمنان و كینه توزان در هنگام ورود به شهر ساوه، بعید نیست.
مراسم تشییع
پس از وفات آن حضرت و اجرای مراسم غسل و كفن، ایشان را به سوی قبرستان «بابلان» تشییع كردند. هنگام دفن پیكر پاك و مطهر آن حضرت، دو سوار توجه همه را به خود جلب كردند. آن دو سوار به طرف جمعیت آمدند و بر بدن مبارك حضرت نماز گزاردند و آن را دفن نمودند. یكی از بزرگان می‌فرمود: هیچ بعید نیست كه این دو بزرگوار، امامان معصومی باشند كه برای این امر مهم به قم آمدند (15) .
پس از پایان مراسم دفن، موسی بن خزرج سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر شریف آن بزرگوار برافراشت. این سایبان برقرار بود تا زمانی كه حضرت زینب دختر امام جوادعلیه السلام وارد قم شد و قبه‌ای آجری بر آن بنا كرد (16) .
شفیعه روز جزا
ای گل نورسته باغ ولا پنجره وا شده رو به خدا
آینه عصمت و جود و كرم محرم هر لحظه بیت الحرم
شعر عفاف را تو شاه بیتی فاطمه دوم اهل بیتی
سفره اطعام كرامت تویی شفیعه روز قیامت تویی
بوی بهشتی كه به همراه تست تا به ابد بدرقه راه تست
مجتهدین خادم این خانه اند به گرد شمع تو چو پروانه اند
درّ گرانمایه برای شیعه پشت و پناه علمای شیعه
هر طلبه خادم درگاه تست همچو گدایی به سر راه تست
گرچه خدا خواست به حكم قضا تا كه نبینی گل روی رضا
لیك دلت بوی رضا می‌دهد بر دل هر خسته صفا می‌دهد
گاه كن از این دل دیوانه یاد عمه دلسوز امام جواد
كن دلم آزاد زرنج و الم دختر زندانی بغداد غم
تا به ابد مست سلام توام حضرت معصومه غلام توام
مرغ دلم حالت بیمار داشت نیمه شب این نغمه به منقار داشت
آن سه وفادار كه مظلومه اند فاطمه و زینب و معصومه اند
یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة فان لك عندالله شانا من الشان
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) فروغی از كوثر، ص 32.
2) دلائل الامامه، ص 309.
3) همسران با فضیلت، گذری به زندگانی مادران چهارده معصوم علیهم السلام، ص 75.
4) عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج 1، ص 14.
5) بحارالانوار، ج 102، ص 265.
6) منتهی الامال، ج 2، ص 270.
7) جامع احادیث الشیعة، ج 12، ص 617.
8) بحارالانوار، ج 102، ص 265.
9) همان.
10) فروغی از كوثر، زندگانی حضرت معصومه علیها السلام، ص 87.
11) انوار المشعشعین، حاج شیخ محمد علی قمی، ص 216 به نقل از فروغی از كوثر.
12) فوائد الرضویه، ص 379 به نقل از همان، در حاشیه اسفار نیز به این نكته تصریح شده است..
13) تاریخ قدیم قم، ص 213.
14) وسیلة المعصومیة، میرزا ابوطالب بیوك، ص 68؛ قیام سادات علوی، علی اكبر تشید، ص 168.
15) آیة الله فاضل لنكرانی دام ظله.
16) سفینة البحار، ج 2، ص 376.