اشاره:
در بخش نخست این مقاله كه در شماره 70 مجله مبلغان چاپ شده است، سخنان حضرت سجادعلیه السلام درباره امام زمان علیه السلام مورد بررسی قرار گرفت. همچنین دو بخش از دعاهای آن حضرت بیان گردید.
اینك ادامه بحث را پی می‌گیریم.
ج. دعا برای فرج و شِكوه از فتنه ها
در دعای روز عرفه شكوه از غیبت، كمی عدد، و شدت فتنه‌ها شده، در پایان ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام از خداوند خواسته شده است:
«اَللَّهُمَّ یا رَبِّ نَشكوُ غَیبَةَ نَبِینا وَ قِلّةَ ناصِرنا، وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنا و شِدَّةَ الزَّمانِ عَلَینا، وَ وُقَوعَ الفِتَن بِنا وَ تَظاهُرَ اْلخَلْقِ عَلَینا، اَللَّهُمُّ صَلِّ عَلی محمّد وَ آل محمّدٍ وَ فَرِّج ذلِكْ بِفَرَجٍ مِنْكَ تُعَجِّلُهُ، وَ نَصْرٍ وَ حَقٍّ تُظْهِرُهُ؛ خدایا، پروردگارا! شكایت می‌كنم از نبود پیغمبرمان و كمی یارانمان، و فراوانی دشمنان و سختی زمانه و روزگار بر ما، و وقوع فتنه‌ها برای ما، و پشتیبانی مردم علیه ما. خدایا بر محمّد و آل محمد درود بفرست و با گشایشی از جانب خودت و با یاری و حقی كه آن را آشكار می‌سازی، این مشكلات را بگشا.»
دانی كه انتظار تو با ما چه می‌كند؟ توفان ببین به پهنه دریا چه می‌كند؟
آشفته‌ام چو موج به دریای زندگی آشفتگی ببین به دل ما چه می‌كند
یكدم بپرس این همه غم، این همه بلا در خاطر شكسته زغمها چه می‌كند
دور از بهار روی تو بی برگ مانده‌ام بی برگ و بار مانده به دنیا چه می‌كند
بنشین ز راه لطف دمی در كنار دل آخر بپرس این دل تنها چه می‌كند
آنگاه صریحاً حضرت سجادعلیه السلام ظهور حضرت مهدی را از خداوند خواسته، عرضه می‌دارد:
«اَللَّهُمَّ وَابْعَثْ بِقائِمِ آلِ مُحمّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلیه و آله لِلنَّصْرِ لِدینِكَ، وَ اِظْهارِ حُجَّتِكَ وَ القِیامِ بَامْرِكَ، وَ تَطْهیرِ اَرْضِكَ مِنْ اَرْجاسِها (1) ؛ خدایا قائم آل محمدصلی الله علیه وآله را برای یاری دینت و اظهار برهانت و برپائی فرمانت و پاكیزه ساختن زمینت از آلودگیهای آن، بر انگیز [و ظهورش را برسان] .»
ظهورت را زحق خواهانم‌ای دوست شب و روز از غمت گریانم‌ای دوست
ظهورت گر نصیب ما نگردد از این غم تا ابد نالانم‌ای دوست
د. دعا برای ظهور در ضمن دعا علیه شامیان
حضرت سجادعلیه السلام دعایی در افشای جنایات اهل شام یعنی یزید و تبار او دارد. در ضمن آن، برای ظهور حضرت مهدی علیه السلام دعا كرده و می‌گوید: «اَللَّهمَّ وَ اَسْفِرْ لَنا عَنْ نَهارِ الْحَقِّ وَ الْعَدْلِ، وَ آرِناهُ سَرْمَداً، وَاَهْطِلْ عَلَینا بَرَكَتَهُ وَاَدِلْهُ مِمَّنْ ناداهُ وَ عاداهُ وَ اَوْضِحْ بِهِ فی غَسَقِ اللَّیلِ الْمظلِمِ وَ بَهْیم الْحَیرَةِ المُدْلَهِمّ؛ خدایا كشف كن و پرده بردار از روز [و روزگار] حق و عدل، و آن را تا ابد به ما نشان بده و بركتش را بر ما فرود آور و وی را از كسی كه قصد او كرده و با او دشمنی دارد، راهنمایی [و حفاظت] كن و به وسیله او در شب تار و حیرتزای بسیار سیاه روشنایی ایجاد كن.»
«اَللّهُمَّ وَ اَحْی بِهِ الاَرْضَ الْمَیتَةَ، وَ اجْمَعْ به الاَ هَواءَ الْمُتَفَرِّقَةَ وَ اَقِمْ بِهِ الحُدُودَ المُعَطَّلَةَ، وَ اَسْرِبْ بِهِ الاَحْكام الْمُهْمَلَةَ، اللَّهُمَّ وَ اَشْبِعْ بِهِ الْخماصَ السَّغِبَةَ وَاَرْحَمْ بِهِ الاَبْدان اللَّغِبَةَ (2) ؛ خدایا به وسیله او (مهدی علیه السلام) زمین مرده را زنده كن، و هواها و خواسته‌های متفرقه را متحد گردان، و حدود معطّل مانده را به وسیله او به پادار، و احكام رها شده را توسط او جاری ساز. خدایا شكمهای گرسنه را به وسیله او سیرگردان، و بدنهای خسته [و رنجور] را بوسیله او، مورد رحمت قرار بده.»
ه. حرز امام زین العابدین و دعا برای ظهور
در این حرز امام زین العابدین علیه السلام، دعا در حق دوستان حضرت مهدی علیه السلام و نفرین درباره دشمنان آن حضرت، و تعجیل فرج او، و دیدار جمال دلربای او، مطرح شده است: «اَللَّهُمَّ صَلّ عَلی... اَلْحُجَّةِ الْقائِم الْمَهْدی اَلْمُنتَظَرِ صَلَواتُ اللَّه عَلَیهِم اَجْمَعین، اَللَّهُمَّ والِ مَنْ والاهُم، وَ عادِ مَنْ عاداهُم، وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُمْ وَ اخْذُل مَنْ خَذَلَهُمْ وَالْعَنْ مَنْ ظَلَمَهُمْ، وَ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَانْصُرْ شیعَةَ آلِ مُحمَّدٍ و اَهْلِكْ اَعْداءَ آلِ مُحمّدٍ وَ ارْزُقْنی رُؤْیةَ قائِمِ آلِ مُحمّدٍ، وَاجْعَلْنی مِنْ اَتْباعِهِ وَ اَشیاعِهِ وَ الرّاضِینَ بِفِعْلِه (3) ؛ خدایا درود فرست بر... حجت قیام كننده، مهدی منتظر، كه درود خدا بر همه آنها (آل محمد) باد. خدایا دوست بدار كسی را كه آنها را دوست بدارد. و دشمن بدار كسی را كه آل محمّد را دشمن بدارد. و یاری كن كسی كه آنها را یاری كند و خوار گردان كسی را كه در پی خواری ایشان است. و نفرین فرست بر كسانی كه بر آنها ظلم نمودند، و تعجیل فرما فرج آل محمد را، و یاری فرما آل محمد را، و هلاك گردان دشمنان آل محمد را، و روزی من گردان دیدار [روی] قائم آل محمد را و مرا از پیروان و یاری كنندگان و خرسند شوندگان به كار او قرار ده.»
آن دوست كه دیدنش بیاراید چشم بی دیدنش از گریه نیاساید چشم
ما را زبرای دیدنش باید چشم گر دوست نبیند به چه كار آید چشم
و. دعای روز جمعه حضرت برای فرج
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمّدٍ وَ آلِ مُحمّدٍ اِنّكَ حَمیدٌ مَجیدٌ كَصَلواتِكَ وَ بَرَكاتِك وَ تَحیاتِكَ عَلی اَصْفِیائِكَ اِبْراهیمَ وَ آلَ اِبْراهیم، وَ عَجِّلْ الْفَرَجَ وَ الرّوحَ وَ النُّصْرَةَ وَ التَّمْكینَ وَالتّأییدَ لَهُم (4) ؛ خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست؛ براستی تو ستایش شده با عظمتی هستی، همچون درودهای تو و بركات و سلامهای تو بر برگزیدگانت ابراهیم و آل ابراهیم، و نزدیك گردان فرج و رحمت و یاری، و زمینه سازی [و جای دهی] و تایید را برای آنان (آل محمد) .»
ز. دعای هر روز ماه مبارك رمضان
در این دعا كه منابع متعددی آن را نقل نموده اند، در آغاز اوصاف حمیده خداوند مورد ندا قرار گرفته، آنگاه در حق دشمنان آل محمد، نفرین و درخواست عذاب شده است، و در بخش پایانی آن، حضرت سجادعلیه السلام عرضه می‌دارد: «اَسْأَلُكَ اَنْ تَنْصُرَ وَصِی مُحَمَّدٍ وَ خِلیفَةَ مُحَمَّدٍ وَ الْقائِمَ بِالْقِسْطِ مِنْ اَوْصِیاءِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ، اِعْطِفْ عَلَیهِمْ نَصْرَكَ (5) ؛ [خدایا] از تو درخواست می‌كنم كه وصی محمّد و خلیفه محمد و قیام كننده به عدل و داد از میان جانشینان محمّد كه درود تو بر او و آل او باد، را یاری كنی و نصرتت را بر آنها معطوف داری.»
ح. روز عید فطر و دعا برای فرج
در بخشی از دعای روز عید فطر امام سجادعلیه السلام می‌خوانیم: «وَاَعِنّی عَلی جِهادِ عَدُوِّكَ فی سَبیلِكَ مَعَ وَلیكَ كما قُلْتَ جَلَّ قَولُكَ اِنَّ اللّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤمنینَ اَنْفُسَهُمْ وَ اَموالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یقاتِلونَ فی سبیل اللَّهِ (6) ... اللَّهُمَّ فَاَرِنی ذلِكَ السَّبیلَ حَتَّی اُقاتِلَ فیهِ بِنَفْسی وَ مالی طَلَبَ رِضاكَ فَاَكُونَ مِنَ الْفائِزینَ (7) ؛ خدایا مرا بر جهاد با دشمنت در راه خودت همراه با ولیت [امام زمان] یاری كن، چنان كه خود فرمودی و بزرگ است سخن تو كه «خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریداری كرده كه [در برابرش] بهشت برای آنان باشد، [به این صورت كه] در راه خدا پیكار كنند..» خدایا پس این راه جهادت را به من نشان بده تا با جان و مال برای رضای تو در آن بجنگم، پس [به شهادت رسیده] از رستگاران باشم.»
دعاهای دیگری نیز از آن حضرت نقل شده است مانند «اَلدِّعاءُلِظُهُورِ الْحُجَّةِ فی دُعاءِ الاِْحْتِرازِ» (8) و دعا برای فرج در ضمن دعای روز بیستم ماه رمضان (9) و همین طور دعاهایی كه از طریق امام زمان علیه السلام از زبان امام سجّادعلیه السلام نقل شده است؛ مانند دعای تعقیب نماز امام سجّادعلیه السلام (10) ، دعا در حال سجده زیر ناودان طلا در مسجدالحرام (11) و... كه بخاطر پرهیز از طولانی شدن مقاله، از نقل آنها خودداری می‌شود.
آنچه از مجموع دعاهای امام سجادعلیه السلام درباره مهدویت - كه در سخت‌ترین دوران، و حكومت پلیدترین افراد همچون یزید، مروان بن حكم، عبدالملك بن مروان و... خوانده شده است - استفاده می‌شود، اموری است كه در ذیل به آنها اشاره می‌كنیم:
1. زنده نگهداشتن یاد اهل بیت علیهم السلام و در صدر همه، آخرین آنها یعنی مهدی صاحب الزمان علیه السلام؛
2. تبیین و تاكید بر این مسئله كه هیچ زمانی خالی از حجت و امامی معصوم از اهل بیت علیهم السلام نیست؛
3. تلقین این مسئله كه معنی امامت و پذیرفتن آن این است كه مردم همه صد درصد تابع و پیرو امام خویش باشند، امر او را امر، و نهی او را نهی بدانند، و در عمل كاملاً به آن مقید باشند؛
4. حساس نمودن مردم نسبت به حیات و سلامتی امام زمان؛ لذا تلقین می‌شود كه مرتب از خداوند حفظ و حراست او خواسته شود؛
5. زنده نگهداشتن روحیه جهاد و شهادت طلبی، مخصوصاً در ركاب آن حضرت، كه بعد از یاری او شهادت در راه خدا به عنوان رستگاری ابدی و برترین كمال نصیب انسان گردد؛
6. امیدواری و نوید و نشاط دهی نسبت به آینده روشن و اینكه «كلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور» و یا «درد و غم طی می‌شود آخر بهاری می‌رسد»؛
7. زنده نگهداشتن روحیه انتظار در جامعه اسلامی كه هر چند جانسوز و دل گداز است، امّا سخت سازنده و اصلاح گراست؛
8. شكایت از تنهائیها و ستمها و انحراف و فتنه‌ها در قالب دعا كه خود یك نوع اعلام انزجار از وضعیت موجود است و شكایت از نبود پیغمبر و غیبت امام زمان علیه السلام و انتظار و درخواست وضعیت مطلوب و بهتر، و برپائی دولت كریمه مهدی صاحب الزمان علیه السلام؛
9. ارائه تصویری روشن وامید بخش از دوران ظهور مهدی علیه السلام و این كه عدل فراگیر شده و ستمگران بساطشان جمع می‌شود، كتاب و سُنّت و شریعت زنده شده، فقر و فلاكت و بیچارگی بساط خویش را جمع خواهد كرد، و ایتام و مساكین از این وضعیت دردآور نجات می‌یابند.
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) اقبال الاعمال،ص 695 و بحارالانوار، ج 98، ص 255.
2) الصحیفة السجادیة الجامعه، همان، ص 139 و ر. ك: مرتضی مجتهدی، الصحیفة المباركة المهدیه، قم، حاذق، اوّل، 1419 ه ق، ص 534 - 535.
3) رضی الدین سید بن طاووس، مهج الدّعوات، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ص 30 و 281؛ الصحیفة المهدیه، همان، ص 536.
4) الصحیفة السجادیة، همان، ص 351؛ جمال الاسبوع، ص 265؛ المصباح، همان، ص 576.
5) الصحیفة السجادیة الجامعة، همان، ص 240؛ بحار الانوار، همان، ج 98، ص 104؛ مصباح المتهجد، همان، ص 614؛ اقبال الاعمال، همان، ص 367؛ صحیفة المباركة المهدیة، همان، ص 559، دعای 276.
6) توبه/111.
7) صحیفة السجادیة الجامعة، همان، ص 312؛ صحیفه مباركه مهدیه، همان، 57 - 571.
8) الصحیفة السجادیة الجامعة، ص 400؛ صحیفه مهدیة، همان، ص 548.
9) همان، ص 564.
10) همان، ص 540 و صحیفه مهدیه، ص 350.
11) صحیفه مباركه مهدیه، همان، ص 352؛ كمال الدین، شیخ صدوق، تهران، دارالكتب الاسلامیة، ص 470.