1. آیت اللَّه سیدعلی قاضی رحمه الله، استاد عرفانِ بزرگانی همچون علامه طباطبایی و آیت الله بهجت، فرموده اند كه اگر من به جایی رسیده باشم از دو چیز است: «قرآن كریم و زیارت سیدالشهداءعلیه السلام» (1)
2. طبق فتوای شماری از مراجع معظّم تقلید، تماس بدنی با نام مبارك امام حسین علیه السلام و القاب او، مانند سید الشهداء، بدون طهارت جایز نیست (احتیاطاً) . (2) مثلاً هنگام دست گذاشتن یا پیشانی نهادن بر این گونه نامها و لقبها باید وضو داشت.
3. امروزه روضه خوانی به معنای مرثیه خواندن و سوگواری كردن و اشك ریختن برای امامان معصوم و به ویژه امام حسین و یاران اوعلیهم السلام است. این تعبیر از عنوان كتاب روضةُ الشّهداء (گلستان شهیدان) ، اثر ملاحسین واعظ كاشفی، برگرفته شده است؛ زیرا این كتاب از نخستین كتابهای فارسی - نَه نخستین كتاب - درباره امام حسین علیه السلام و دیگران بود كه سخنوران و واعظان، آن را به دست می‌گرفتند و در محافل مذهبی و مجالس سوگواری از روی آن می‌خواندند و بدین جهت آنان راروضه خوان و این گونه مجالس را مجالس روضه خوانی نامیدند. (3)
4. طبق قواعد دستور زبان عربی باید گفت و یا نوشت: یا ابا عبدِاللَّهِ الحسین (نَه یا أبی عبداللَّه الحسین) ، یا سَیدَ الشُّهَداء (نه یا سِیدُ الشّهداء) ، یابنَ رسول اللَّه (نه یا ابن رسول اللَّه؛ همزه كلمه ابن بعد از یاء منادا حذف می‌شود) ، یابن الزّهراء (نه یا ابن الزّهراء) ، حضرت حسین بن علی علیهما السلام (نه حضرت حسین ابن علی علیهما السلام؛ همزه كلمه ابن بین دو اسم خاص و عَلَم حذف می‌شود) ، یا حسَینُ بنُ علی (نه یا حسِینِ بن علی) ، یا اباالفضل (نه یا ابوالفضل) ، یا ابافاضل (نه یا ابو فاضل) ، یا زینب أدركینا (نه یا زینب ادركنا) .
5. بسیاری از حدیث شناسان و تاریخ پژوهان درباره عروسی حضرت قاسم، فرزند امام حسن، با دختر امام حسین علیه السلام در كربلا و عاشورا گفته اند كه چنین چیزی از پایه تا پایان دروغ است. (4) گفتنی است كه آنچه وجود داشته، عروسی حسن بن الحسن (حسن مُثَنّی) ، فرزند دیگر امام حسن علیهما السلام، با فاطمه دختر امام حسین علیهما السلام و پیش از روز عاشورا و ورود به كربلا بوده است. (5)
6. مستحب است كه شش اللَّه اكبر پیش از تكبیرةُ الاِحرامِ آغازِ نماز و در مجموع، هفت اللَّه اكبر بگوییم و تكبیر هفتمی را همان تكبیرةُ الاِحرام نماز قرار دهیم. (6) این عمل از هنگامی مستحب شد كه امام حسین علیه السلام خردسال بودند. روزی حضرت برای خواندن نماز، كنار پیامبر خداصلی الله علیه وآله ایستادند و پس از شنیدن تكبیرة الاحرام پیامبر، ایشان نیز تكبیر گفتند. هنگامی كه پیامبر صدای تكبیر امام حسین را شنیدند، تكبیر خود را دوباره تكرار كردند. امام حسین نیز دوباره تكبیر گفتند و این كار تا هفت بار تكرار شد. از آن روز به بعد، هفت بار تكبیر گفتن در آغاز نماز نیز مستحب گشت. (7)
7. نام اسب امام حسین علیه السلام در روز عاشورا كه از پیامبر عزیز خداصلی الله علیه وآله به او رسیده بود، ذو الجَناح نبوده و مُرتَجِز (خوش رَجَز و خوش آواز) بوده است. (8) دانستنی است كه ذوالجَناح به معنای بالدار و كنایه از اسب چابك و تیزرو و راهوار است. پس شاید ذوالجَناح، بیان صفت و ویژگی اسب امام حسین علیه السلام از سوی مردم بوده است نه نام آن.
8. در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «السّلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی أولاد الحسین و علی أصحاب الحسین.» برخی از زیارت پژوهان بر این اندیشه اند كه منظور از علی بن الحسین در اینجا، حضرت علی اكبر است و نه امام سجادعلیهما السلام؛ زیرا در این قسمت از زیارت عاشورا، ما بر شهدای كربلا درود می‌فرستیم و نه بر زندگان و بازماندگان آن، و امام سجادعلیه السلام جزء شهدای كربلا نبوده اند. پس، از این سلام اختصاصی بر حضرت علی اكبرعلیه السلام نیز می‌توان نشان دیگری از عظمت مقام و منزلت ایشان را برداشت كرد. (9)
9. شماری از حدیث پژوهان و تاریخ نگاران بر این عقیده اند كه عبارتِ «مَهلاً مَهلا یابنَ الزَّهراء؛ای پسر زهرا صبر كن صبر كن!» و رویدادهای پس و پیش آن را كه به حضرت زینب علیها السلام - هنگام وداع و خداحافظی ایشان با امام حسین علیه السلام - نسبت می‌دهند، در كتابها و منابع معتبر حدیثی و حتی بعضی از كتابهای نامعتبر روایی نیز دیده نشده است. از این رو، در انتساب آن به حضرت زینب علیها السلام باید درنگی دیگر ورزید تا به صحیح بودن یا ناصحیح بودن آن دست یازید. (10)
10. غالباً كسانی در بیان و شناساندن فضائل و یا مصائب معصومان و به ویژه امام حسین و یارانش علیهم السلام به نقل خواب می‌پردازند و از اینجا و آنجا خوابهای یأجوج و مأجوج می‌سازند كه با تنبلی فكری و مطالعاتی در بیداری دَمسازند و البته خواهند دید كه در غزل معصوم شناسی، قافیه را نیز می‌بازند. فَتَأَمَّل فیهِ كَثیراً جَیداً!
11. احترام گذاشتن به چیزی كه نام مبارك امام حسین علیه السلام بر آن نوشته شده، لازم است. (11) از این رو، مواظب باشیم مثلاً كاغذ یا روزنامه و یا سجاده‌ای را كه نام حضرت بر آن نوشته شده است، زیر پا نگذاریم و یا بر آن ننشینیم.
12. علامه محمدباقر مجلسی رحمه الله در جلد 101 كتاب بحار الانوار، دو زیارت ناحیه مقدسه برای امام حسین و یارانش علیهم السلام ذكر كرده كه اوّلی در صفحه 269 تا 274 و بیشترِ آن در بردارنده نام شهدای كربلا و به تاریخ سال 252 هجری قمری است و دیگری زیارت بلندتری در صفحه 317 تا 325 است كه گاه سخنوران و مداحان، عبارتهایی از آن را، مانندِ «والشّمر جالس علی صدرك» و یا «لأبكینّ علیك بدل الدّموع دماً»، در مجالس روضه خوانی و عزاداری می‌خوانند. شماری از حدیث پژوهان گفته اند كه چون تاریخ زیارتنامه اول به سال 252 هجری قمری و تولد امام زمان به سال 255 یا 256 هجری قمری بوده است، این زیارتنامه از ناحیه مقدسه امام حسن عسكری علیه السلام - نه امام زمان علیه السلام - بوده (12) ، ولی زیارت دوم از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام بوده است؛ البته شمار دیگری از حدیث پژوهان نیز بر این باورند كه متن هر دو زیارتنامه از ناحیه مقدسه امام معصوم علیه السلام نبوده، بلكه احتمالاً از مُنشَئات و بر نوشته‌های بزرگانی همچون سید مرتضی رحمه الله بوده اند. از این رو، باید كژی یا راستی این باور را برپژوهید و دلیلهای آن را خوب دید. (13)
13. از علتهایی كه روز تاسوعا (نهم محرّم) ، از نظر سوگمندی و سوگواری و جز آن، نیز مهم دانسته و در تاریخ ثبت شد، این است كه امام حسین و یارانش علیهم السلام در این روز، تنها و غریبانه به محاصره كامل دشمنان خود درآمدند و امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند: «تاسوعاء یومٌ حوصِرَ فیهِ الحُسَین علیه السلام وَ أَصحابُه رَضِی اللَّهُ عَنهُم بِكَربَلاء...؛ (14) تاسوعا روزی است كه امام حسین و یارانش علیهم السلام در كربلا به محاصره درآمدند.»
14. غالب مراجع معظّم تقلید - با استنباط از احادیث - فرموده اند كه شخص مسافر - اگر خواست - می‌تواند در مسجد الحرام و مسجد پیغمبرصلی الله علیه وآله و مسجد كوفه و حرم امام حسین علیه السلام نمازهای چهار ركعتی‌اش را - به جای نماز شكسته - به صورت تمام بخواند و حتی بعضی از مراجع فرموده اند كه این كار، مستحب هم است. (15) شاید این احادیث می‌خواهند به ما بفرمایند كه حرم امام حسین علیه السلام و سه جای دیگرِ پیش گفته، حكم وطن و خانه خودمان را دارند و مسجدالحرام نشان دهنده توحید و مسجد النبی نشان دهنده نبوت و مسجد كوفه و حرم امام حسین علیه السلام نشان دهنده امامت و ولایت هستند و در نظام ولایی، عدالت علی علیه السلام (در مسجد كوفه) و شهادت حسین علیه السلام (در كربلا) دو رُكن رَكین و دو اصل اصیلند كه باید الگوی همه ولایتمداران باشند.
15. بسیاری از حدیث پژوهان و تاریخ نگاران بر این اعتقادند كه حضرت لیلی، مادر حضرت علی اكبرعلیهما السلام، در كربلا اصلاً حضور نداشته و حتی شاید آن زمان، در قید حیات نیز نبوده است تا چه رسد به اینكه بخواهند آن داستانها و افسانه‌ها را درباره ایشان بتراشند و بگویند و بنویسند. گفتنی نیز ا ست كه نام مادر حضرت علی اكبر، لیلی بوده و‌ام لیلی (مادر لیلی) نبوده است. (16)
16. می‌دانیم كه پوشیدن لباس سیاه - جز چند مورد مانند عبا و عمامه سیاه - در نماز كراهت دارد و از ثواب نماز می‌كاهد. (17)
قابل توجه است كه طبق فتوای شماری از مراجع معظّم تقلید، اگر به نیت عزاداری و سوگواری برای معصومان علیهم السلام، مانند امام حسین علیه السلام، لباس سیاه بپوشیم و هنگام نماز، آن را بر تَن داشته باشیم، این كار نه كراهتی دارد و نه از ثواب نمازمان می‌كاهد. (18)
17. میان علاقه مندان و ارادتمندان به امام حسین علیه السلام مشهور است كه برای برآورده شدن حاجات خود به برادر والامقامشان، حضرت عباس علیه السلام، متوسل شوید و این ذكر را 133 بار كه عدد آن طبق حروف اَبجَد با نام مبارك عباس برابر است، با حضور قلب بر زبان جاری سازید: «یا كاشِفَ الْكَرب عَن وَجهِ الحُسَین اِكْشِف كَربی بِحَقِّ أَخیكَ الْحُسَین؛ای برطرف كننده غم از چهره حسین! برطرف كن غم مرا به حق برادرت حسین!»
به پایان آمد این دفتر، حكایت همچنان باقی
به صد دفتر نشاید گفت حَسبُ الحالِ مشتاقی
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) دریای عرفان، هادی هاشمیان، ص 39.
2) توضیح المسائل مراجع، گردآوری سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ص 180، مسئله 319 و نیز ص 200، سؤال 173.
3) حماسه حسینی، آیت الله مرتضی مطهری، ج 1، ص 53 -54.
4) لؤلؤ و مرجان، حاج میرزا حسین نوری، ص 193-194 و منتَهَی الآمال، حاج شیخ عباس قمّی، ص 559 و حماسه حسینی، همو، ج 1، ص 28.
5) مُنتَهَی الآمال، همو، ص 290 - 292 و 548.
6) تحریر الوسیله، امام روح الله موسوی خمینی، ج 1، ص 161، مسئله 2.
7) من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 1، ص 305.
8) بحار الانوار، علامه محمدباقر مجلسی، ج 45، ص 10 و لؤلؤ و مرجان، همو، ص 178.
9) تحقیقی در نهضت عاشورا، مركز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه، ص 89 - 90.
10) لؤلؤ و مرجان، همو، ص 92 و 179.
11) توضیح المسائل مراجع، همو، مسئله 140.
12) بحار الانوار، ج 101، ص 274.
13) همان، ص 328.
14) الكافی، محمد بن یعقوب كلینی، ج 4، ص 147.
15) توضیح المسائل مراجع، همو، مسئله 1356.
16) لؤلؤ و مرجان، همو، ص 92؛ مُنتَهَی الامال، همو، ص 549؛ بررسی تاریخ عاشورا، دكتر محمدابراهیم آیتی، ص 166 - 167 و حماسه حسینی، همو، ج 1، ص 25 - 27.
17) توضیح المسائل مراجع، همو، ص 452، مسئله 865.
18) جامع المسائل، آیت اللَّه محمدفاضل لنكرانی، ج 1، ص 621، سؤال 2170 و 2171.