اشاره:

يكی از بحث‌های آموزنده و جذّاب در باب شناخت شخصيّت اميرالمؤمنين علی عليه السلام، بحث از مناظرات و گفت وگوهای آن حضرت با افراد و گروه‌های مختلف است. در شماره‌ی قبل مناظره‌ی حضرت علی عليه السلام با ابابكر مورد بحث قرار گرفت و اينك مناظره‌ی اميرالمؤمنين عليه السلام با اهل شوري(1) را تقديم خوانندگان عزيز می‌كنيم. در اين مناظره، اميرالمؤمنين علی عليه السلام با بيان مناقب و صفات والای خويش، به بيان حقانيّت خود در مسأله‌ی خلافت پرداخته است.

در مواردی كه نياز به توضيح احساس شده است، در پی نوشت‌ها ضمن توضيح مختصر، جهت اطلاع بيشتر خوانندگان گرامی منابع معتبر شيعه و سنّی معرفی گرديده است. اميد آنكه اين مختصر گامی مفيد در شناساندن شخصيت والای مولای متّقيان علی عليه السلام باشد و مبلّغان ارجمند را در تبيين حقايق در اين سال كه به نام اميرالمؤمنين عليه السلام مزيّن شده است مفيد افتد.

شورای خلافت

عمر بن شمر در روايتی نقل می‌كند: وقتی كه زمان فوت عمر بن الخطاب فرا رسيد، فردی را به سوی 6 نفر از اهل قريش فرستاد و آنان را گِرد خود جمع كرد.

آنان عبارت بودند از علی بن ابی طالب عليه السلام، عثمان بن عفّان، زبير بن عوام، طلحة بن عبيدالله، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقاص.

زمانی كه آنان جمع شدند عمر فرمان داد داخل منزلی شده و از آن خارج نشوند مگر آن كه يك نفر را برای خلافت از ميان خود برگزينند.

حكم عمر به قتل

عمر بن الخطاب به آن جمع دستور داد اگر چهار نفر با يكی موافقت كردند و فردی مخالفت كرد، او را بكشيد و اگر سه نفر با يكی موافقت كردند و دو نفر مخالفت ورزيدند، آن دو را بكشيد و....(2)

زمانی كه روشن شد خلافت به عثمان سپرده خواهد شد، حضرت علی عليه السلام برپاخاست و برای اتمام حجت بر اهل شوری مباحثی را مطرح نمود.

حسنين عليهماالسلام فرزندان رسول الله صلی الله عليه و آله

حضرت علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه دو پسرش فرزندان رسول اللّه بوده و دو بزرگ جوانان اهل بهشت باشند؟(3)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

آيه‌ی ولايت

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه در حال ركوع زكات داده باشد؟(4)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

آيه‌ی تطهير

علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه خداوند رجس و پليدی را از او برده و او را طاهر گردانيده باشد؟(5)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

واقعه‌ی غدير

حضرت علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند:

سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله به امر خداوند او را در روز غدير نصب كرده و فرموده باشد هر كه من مولای اويم اين علی مولای اوست. خدايا دوست بدار هر كس علی را دوست بدارد و دشمن بدار هر كس علی را دشمن دارد؟(6)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

حديث منزلت

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله در حق او گفته باشد: تو برای من به منزله‌ی هارون برای موسی هستی مگر اين كه پيامبری بعد از من نخواهد بود؟(7)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام وارث پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه وارث شمشير، پرچم و انگشتر رسول خدا باشد؟

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

تمجيد علی عليه السلام در آسمان

حضرت علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه به اسم او در روز بدر از آسمان ندا داده شده باشد: «لا سيف الاّ ذوالفقار ولافتی الاّ علي»؛ شمشيری جز ذوالفقار و جوانمردی جز علی نيست؟(8)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام پرچم دار پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشند: تو صاحب پرچم من در دنيا و آخرتي؟

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام برادر پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله درباره‌ی او گفته باشند: تو برادر من و من برادر توام؟(9)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام محبوب ترين خلق نزد پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، ايا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشند: تو محبوب ترين خلق نزد من و حق گوترين آنان هستي؟(10)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

آيه‌ی مباهله

علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله او و همسر و دو پسرش را برای مباهله با نصارای اهل نجران همراه خود برده باشد؟(11)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

معلم علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله هزار كلمه به او آموخته باشد كه هر كلمه‌ی آن كليدی برای هزار كلمه‌ی ديگر باشد؟(12)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

مقام علی عليه السلام و شيعيانش در قيامت

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: تو و شيعيانت رستگاران روز قيامت هستيد؟(13)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

حبّ علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: دروغ می‌گويد كسی كه می‌پندارد من را دوست دارد در حالی كه بغض علی را همراه داشته باشد؟(14)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام عضوی از اعضای پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله درباره‌ی او گفته باشد: هر كه اعضای من را دوست داشته باشد، من را دوست دارد و هر كس من را دوست داشته باشد، خداوند را دوست دارد، گفته شد: مقصود از اعضای شما چيست؟

پيامبر صلی الله عليه و آله پاسخ دادند: مقصود، علی و همسرش و حسنين می‌باشند؟

اهل شوری در جواب گفتند: خير.

فضل علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر صلی الله عليه و آله به او فرموده باشد: تو نسبت به مسلمين از جهت اسلام مقدم، و از جهت علم برتر و از جهت حلم بيشترين می‌باشي؟(15)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

حرمت علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: هر كس به علی اهانت كند من را اهانت كرده و هر كس مرا اهانت كند خداوند را اهانت كرده است؟

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

برترين مردم بعد از پيامبر صلی الله عليه و آله

علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: تو برترين مردم بعد از من نسبت به امت من هستي؟(16)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام نفس پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: تو مانند نفس من هستي، دوستی با تو دوستی با من و دشمنی با تو دشمنی با من است؟(17)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

ولايت علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه رسول خدا صلی الله عليه و آله به او فرموده باشد: ولايت تو [بر امت] همانند ولايت من است و اين پيمانی است كه پروردگارم با من داشته و مرا مأمور كرده تا به شما [امت] ابلاغ كنم؟(18)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

موقعيّت علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند:

سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله درباره‌ی او فرموده باشد: چيزی از پروردگارم طلب نكردم مگر آن كه عطا فرمود و خواهان چيزی از پروردگارم نشدم مگر آن كه آن را برای تو هم طلب كردم؟(19)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

اصالت علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: مردم از درختان [ريشه هاي[مختلف هستند و من و تو از درخت [ريشه] واحديم؟(20)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام و شيعيانش در قيامت

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: زمانی كه خوف امت‌ها را در بر می‌گيرد و موازين قسط و عدل برپا می‌شود، محل ديدار من و تو يك جاست و محل ديدار پيروان و شيعيان تو بر سر حوض كوثر است؟(21)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

وزارت علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله دست او را گرفته و بلند كرده و خطاب به مردم گفته باشد: آگاه باشيد اين پسر عمو و وزير من است، وزارت و نصيحت او را بپذيريد، او را تصديق كنيد، به درستی كه او ولی شما بعد از من است.(22)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

ايثار علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه اين آيه‌ی شريفه در حق او نازل شده باشد: «و آن‌ها را بر خود مقدم می‌دارند هرچند خودشان بسيار نيازمند باشند، كسانی كه از بخل و حرص نفس خويش باز داشته شده‌اند رستگارند.»(23)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام افتخار پيامبر صلی الله عليه و آله

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد و در روز قيامت؛ زمانی كه انبيا به اوصيايشان افتخار می‌كنند، من به تو (يا علي) افتخار می‌كنم؟(24)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

اعلام سوره‌ی برائت

حضرت علی عليه السلام خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله او را برای اعلام سوره‌ی برائت نزد مشركين مكه فرستاده باشد؟(25)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

دشمنی قوم با علی عليه السلام

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در رابطه با او فرموده باشند: من به جهت كينه‌ها و حسدهايی كه در دل‌های مردم نسبت به تو هست متأثّرم و آن‌ها تا من هستم اظهار حقد و كينه نمی‌كنند، اما بعد از رحلت من [به جهت كينه‌ها و حسدها] با تو مخالفت می‌كنند؟(26)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

علی عليه السلام و شيعيان او بر سر حوض كوثر

حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند: سوگندتان می‌دهم به خداوند، آيا غير از من كسی در ميان شما هست كه پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در حق او فرموده باشد: تو و شيعيانت نزد من بر سر حوض كوثر وارد می‌شويد در حالی كه سيراب بوده و چهره‌های نورانی داريد و دشمنان تو در حالی كه عطشان بوده و چهره‌های سياه و زشت دارند نزد من می‌آيند؟(27)

اهل شوری پاسخ دادند: خير.

اتمام حجت علی عليه السلام

سپس حضرت خطاب به اهل شوری فرمودند:

اكنون كه بر عليه خودتان اقرار كرديد و سخنان پيامبرتان برای شما روشن شد، بر شما باد به رعايت تقوای الهي، شما را از غضب او بر حذر می‌دارم، عصيان امر خدا نكنيد، حق را به صاحبش برگردانيد، از سنت پيامبرتان پيروی كنيد و بدانيد كه اگر مخالفت با پيامبر صلی الله عليه و آله كنيد، مخالفت با خداوند كرده ايد.

خلافت را به كسی كه اهل آن است و خلافت سزاوار اوست واگذار كنيد.

پاسخ اهل شوري: علی لايق ترين مردم برای خلافت

اهل شوری ضمن رد و بدل كردن سخناني، با هم مشاوره كردند و سرانجام گفتند: قطعا با فضل علی آشنا هستيم و می‌دانيم كه او لايق ترين مردم برای خلافت است، ولی علی مردی است كه كسی را بر ديگری برتری نخواهد داد، اگر او را خليفه قرار دهيم، شما و مردم را به صورت مساوی مورد توجه قرار می‌دهد، خلافت را به عثمان واگذار كنيد، چون تمايل او همراه با خواسته‌های شماست و سرانجام خلافت را به عثمان واگذار كردند.

• · پاورقــــــــــــــــــــی

1 ـ اين مناظره در كتاب احتجاج طبرسي، ج 1، ص 320 آمده است.

2 ـ با توجه به انحراف جمعی از صحابه بعد از رحلت پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله در انتخاب ابابكر، عمر بيعت ابابكر را لغزشی همانند لغزش جاهلی می‌دانست، از اين رو ضمن پذيرفتن شيوه‌ی انتخاب ابابكر، با اجتهاد در مقابل نص صريح پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله نسبت به جانشينی علی عليه السلام، راه ديگری را برای تعيين خليفه تأسيس كرد كه خود بدعتی ديگر بود و به فرموده‌ی پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله هر بدعت گذاری گمراه و هر گمراهی سرانجامش جهنم است.

از عجايب بدعت‌های عمر حكم به قتل شخصيّت هايی چون علی عليه السلام در فرض مخالفت با نظر اهل شوری بود.

جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح مسلم، ج 17، ص 194؛ الغدير، ج 7، صص 171 ـ 79؛ تاريخ الخلفاء للسيوطي، ص 67؛ تاريخ طبري، ج 2، ص 217؛ مسند احمد، ج 4، ص 126؛ كتاب سليم بن قيس، ص 393، حديث 19.

3 ـ در آيه‌ی معروف مباهله (آل عمران/ 61) خداوند حكيم حسنين عليهماالسلام را فرزندان پيامبر دانسته است. جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح بخاري، ج 4، ص 36.

4 ـ مائده / 55؛ «سرپرست و ولی شما تنها خداست و پيامبر او و آن‌ها كه ايمان آورده‌اند، همان‌ها كه نماز را برپا می‌دارند و در حال ركوع زكات می‌دهند.»

5 ـ احزاب / 33؛«خداوند فقط می‌خواهد پليدی و گناه را از شما اهل بيت دو ركند و كاملاً شما را پاك سازد.»

جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به تفسيركبير فخر رازي، ج 27، ص 166؛ مستدرك حاكم نيشابوري، ج 3، ص 147.

6 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به مسند احمد، ج 1، ص 118؛ درّ المنثور سيوطي، ج 2، ص 298.

7 ـ اين واقعه قبل از جنگ تبوك اتفاق افتاد. جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح مسلم، ج 15، صص 175 ـ 173.

8 ـ اين واقعه در شرايط سخت جنگ بدر اتفاق افتاد، در حالی كه حضرت علی عليه السلام زخم‌های فراوان بر تن داشت شجاعانه از پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله دفاع می‌كرد، جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحديد، ج 14، ص 251.

9 ـ رجوع شود به كتاب اسرا آل محمد، سليم بن قيس، ص 288، حديث 11.

10 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح بخاري، ج 5، ص 180؛ صحيح مسلم، ج 15، باب فضائل علی عليه السلام.

11 ـ اشاره دارد به واقعه‌ی معروف مباهله (آل عمران/ 61). جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح مسلم، ج 15، ص 176؛ سيره‌ی حلبي، ج 3، ص 239.

12 ـ خداوند متعال در سوره‌ی آل عمران، آيه‌ی 45، حضرت مسيح را كلمه ناميده است. با توجه به اين مسأله عظمت هزار هزار كلمه روشن می‌شود. جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به مستدرك حاكم نيشابوري، ج 3، ص 126؛ اسرار آل محمد، سليم بن قيس، ص 477، حديث 30.

13 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به درّ المنثور سيوطي، ج 5، ص 589.

14 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به تفسير كبير فخر رازي، ج 27، ص 166.

15 ـ جهت آگاهی بيشر رجوع شود به كنزل العمال هندي، ج 11، ص 605؛ مستدرك حاكم، ج 3، ص 107.

16 ـ احمد حنبل در روايتی از پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله اين امر را متذكر شده است. جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به مسند احمد، ج 4، ص 438.

17 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به الغدير، ج 1، ص 376؛ تاريخ بغدادي، ج 4، ص 410.

18 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به الغدير، ج 1، ص 396؛ صحيح مسلم، ج 6، ص 3.

19 ـ اسرار آل محمد، سليم بن قيس، ص 496، حديث 36.

سليم بن قيس در روايتی اين گونه نقل می‌كند:

روزی پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله خطاب به علی عليه السلام فرمود:‌ای برادرم بشارت بده ـ اين مطلب را در حالی می‌فرمود كه اصحابش می‌شنيدند ـ علی عليه السلام عرض كرد: يا رسول الله خدا به شما بشارت بدهد و مرا فدای تو گرداند.

پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله فرمودند:

من امشب چيزی از خدا نخواستم مگر اين كه به من عطا كرد و چيزی برای خود نخواستم مگر آن كه مثل آن را برای تو خواستم.

از خدا خواستم كه بين من و تو برادری قرار دهد، چنين كرد. از او خواستم تو را صاحب اختيار هر مؤمنی بعد از من قرار دهد، چنين كردم. و....

20 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به مسند احمد، ج 4، ص 438.

21 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح ترمذي، ج 5، ص 297.

22 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به تاريخ طبري، ج 2، ص 217؛ مسند احمد، ج 4، ص 281.

23 ـ حشر/ 9.

24 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به تاريخ ابن عساكر، ج 3، ص 5.

25 ـ نكته‌ی مهمّ اين است كه ابابكر به جهت نداشتن شأنيت اعلام اين سوره برگردانده شد و علی عليه السلام آن را اعلام كرد. جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به اسرار آل محمد، سليم بن قيس، ص 290، حديث 11؛ الغدير، ج 6، ص 341.

26 ـ اسرار آل محمد، سليم بن قيس، ص 207، حديث 2.

سليم بن قيس در روايتی از علی عليه السلام نقل كرده است كه فرمودند: همراه پيامبر اكرم راه می‌رفتم، وقتی راه خلوت شد، پيامبر مرا در آغوش گرفت و در حالی كه گريه می‌كرد فرمود: پدرم فدای تنهای شهيد.

عرض كردم: يا رسول الله چرا گريه می‌كنيد؟

فرمودند: كينه هايی در دل اقوامی است و آن را ظاهر نمی‌كنند مگر بعد از من و آن كينه‌های بدر و خون‌های احد است.

27 ـ جهت آگاهی بيشتر رجوع شود به صحيح ترمذي، ج 5، ص 297.