یكی از پرسشهای اعتقادی این است كه چرا خداوند بعضی از انسانها را ناقص آفریده است؟
طبق بیان آیات و روایات، فطرت انسان بر نیكی و خیر بنا نهاده شده است و بشر با فطرت و سرشت نیكوی الهی خلق شده است و هیچ فطرت بد و سرشت ناروا در كار نیست؛ زیرا هدف خداوند از خلقت انسان، تكامل و رشد او است و نیز او ارحم الراحمین است و با هیچ كس دشمنی ندارد.
خداوند درباره آفرینش انسان می‌فرماید:
«لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسانَ فی اَحْسَنِ تَقویم»؛ (1) «ما انسان را به بهترین شكل آفریدیم.»
و نیز می‌فرماید: «اَلّذی اَحْسَنَ كُلَّ شَیءٍْ خَلْقَهُ»؛ (2) «او همان كسی است كه هر چه را آفرید نیكو آفرید.»
در نظام احسن آفرینش، با این همه لطف و مهر و بزرگواری خالق، چرا كسی ناقص شود و از نعمتها محروم گردد. خدا كه فیض بخش مطلق است، چرا فیض و لطفش را دریغ می‌نماید؟
نعمتهای الهی عمومی است و اگر به كسی نرسد، باید دید عیب از كجاست و چه عواملی باعث گرفتاری او شده است. بنابراین در این جهان بینی، خلقت بد و فطرت ناروا معنا ندارد. چنانكه رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ما مِنْ مَوْلُودٍ اِلاّ یولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ فَأَبَواهُ یهَوِّدانِهِ وَینَصِّرانِهِ ویمَجِّسانِهِ؛ (3) تمام انسانها بر فطرت [سالم] متولد می‌شوند و این پدر و مادر كودك اند كه او را یهودی و نصرانی و مجوسی می‌كنند.»
خداوند بدبختیها و زشتیها را از خود انسان می‌داند و می‌فرماید: «ما أَصابَكَ مِن حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّه وَما أصابَكَ مِنْ سَیئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكْ»؛ (4) «هر احسان و نیكی كه به تو می‌رسد از جانب خداست، و هر بدی و زشتی كه به تو می‌رسد از خود توست.»
و نیز می‌فرماید: «وما أصابَكُمْ مِّنْ مُّصیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أیدیكُمْ»؛ (5) «هر مصیبتی كه به شما می‌رسد نتیجه اعمال شماست.»
از این آیات و روایات به دست می‌آید كه اصل، در آفرینش انسان، بی عیب و نقص بودن است و اگر انسانی فاقد بعضی كمالات باشد، وجود او استثنایی بوده و جنبه ثانوی دارد كه بر قانون خلقت وارد شده است، و نیز بیانگر آن است كه تمام بدیها، پلیدیها، نقصها و صفات زشت و ناهنجاریها، همه از خود انسان است.
علل ناقص الخلقه شدن
آنچه از روایات اسلامی و ره آورد دانش بشری به دست می‌آید این است كه بخش مهمی از این نقیصه‌ها مربوط به جهل و نادانی والدین درباره وظایف همسری، نحوه آمیزش، كیفیت پرورش فرزندان و تغذیه مادران هنگام بارداری و نیز ناشی از اموری مانند مصرف شراب، مواد مخدر، سیگار، آمیزشهای حرام و تا حد زیادی وراثت است. به دیگر سخن آن نقیصه‌ها و كمبودها، غرامتی است كه پدران و مادران به جهت نادانی خود می‌پردازند. البته علل پیدایش این استثناها منحصر در عوامل یاد شده نیست. (6) اینك به اختصار به برخی از این عوامل اشاره و توضیحاتی ارائه می‌كنیم:
الف) سوء تغذیه
احادیث اسلامی، سوء تغذیه را مایه پیدایش كمبودها دانسته و تغذیه مناسب را یك پیشگیری می‌داند: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : «اَطْعِمُوا السَفَرجَلَ فَاِنَّهُ یحْسن اَوْلادكُم؛ (7) [به زنان باردار] به بخورانید زیرا این میوه مایه زیبایی كودكان شما می‌شود.» و در روایت دیگر می‌فرماید: «أَطعِموا نِساءَكُمْ اَلحَوامِلَ اللُّبانَ فَانَّهُ یزیدُ فی عقلِ الصبی؛ (8) به همسران باردار خود «كندر» بدهید، زیرا كندر خِرَد بچه را می‌افزاید.»
در علوم روز نیز این مسئله به طور گسترده مطرح است كه سوء تغذیه باعث بیماری و نقص كودك می‌گردد. در ذیل نمونه‌هایی متذكر می‌شویم:
1. یكی از پزشكان اروپا آمار جامعی از نطفه‌هایی كه در اوایل سال مسیحی منعقد می‌شود برداشته و منتشر كرده است. این پزشك اروپایی می‌نویسد: «به طور كلی هشتاد درصد اشخاص ناقص الخلقه و معلول، محصول شب اول ژانویه می‌باشند؛ زیرا در این شب مسیحیان عید بزرگی دارند و به عیش و نوش پرداخته، بیش از حد متعارف مشروب می‌خورند و عیاشی می‌كنند؛ به حدی كه مریض می‌شوند.» (9)
2. «اگر هنگام تولید مثل، نطفه پدر مسموم باشد، تمام سلولهای بدن او مسموم بوده و در نتیجه علیل خواهد بود و از این نطفه مسموم و علیل جنین ناقص و علیل بوجود می‌آید. این مسمومیت ممكن است در اثر غذای فاسد چون خوردن مشروب، كشیدن تریاك، كشیدن بنگ و غیره باشد. پس در هنگام مسمومیت به خصوص مستی باید از تولید مثل خودداری كرد.» (10)
3. عده‌ای از كودكان در روزهای اول عمر مبتلا به زخمهایی می‌شوند كه آنها را «اگزمای» كودكان و «رشكا» می‌نامند. این زخم نتیجه سوء تغذیه مادر هنگام بارداری است. مادر در این مدت بر اثر خوردن ادویه جات مانند خردل یا دارچین، نوزاد را مبتلا به «اگزما» می‌كند. (11)
4. بنابر نظر پزشكان، سلامتی جنین و مادر بستگی كامل به غذایی دارد كه مادر در زمان حمل می‌خورد. كم مو بودن و پر مو شدن كودك، نتیجه غذای مصرفی مادر است، رنگ چهره، مو، سرخی و سفیدی، سبزه نمكی، مشكی شدن موی سر، بور شدن آن و رنگ چشم، به غذای مادر بستگی دارد. (12)
5. سوء تغذیه باعث كم هوشی می‌شود. همچنین كاهش عمومی هوش و نیروی عقل، از الكل و مصرف غذای اعتیادآور ریشه می‌گیرد. طبق یك آمار رسمی 80% از كودكان ناقص الخلقه جهان و كودكانی كه دارای نقصان رشد مغزی، عصبی و جسمی هستند، مادرانشان در دوران بارداری تغذیه درست نداشته اند. (13)
6. فرزندان مادران سیگاری در دوران تحصیل از سایر كودكان هم سن خود عقب مانده ترند، و این عقب ماندگی به مقدار سیگار مصرفی مادر در دوران حاملگی بستگی دارد؛ زیرا سیگار باعث كم شدن سلولهای مغز كودك می‌گردد. (14)
دكتر «ملوین كنزلی» كه سالهای زیادی را به تحقیق درباره الكلیسم گذرانده است، در كنگره جهانی مبارزه با الكل و الكلیسم در «واشنگتن» گفت: «تحقیقات گسترده‌ای كه درباره مصرف الكل شده است، نشان می‌دهد كه مشروبات الكلی ـ حتی به میزان بسیار كم ـ سبب ضایعات مغز و انحلال در كار سلولهای مغزی می‌شود.» (15)
پرفسور لاندوزی می‌گوید: «جاهایی كه مرگ و میر در اثر سل زیاد است، مشروبات الكلی هم زیاد است.» (16)
خلاصه سخن اینكه: بنابر پژوهشهای پزشكان، سوء تغذیه ممكن است آثار زیر را در پی داشته باشد:
سقط جنین، نارس و ناقص به دنیا آمدن كودك، مرگ بچه قبل از تولد، كمبود وزن و قد كودك. (17)
از مطالب گذشته این چنین به دست می‌آید كه هر گونه سوء تغذیه در دوران حاملگی؛ اعم از خوردن غذاهای غیرمقوی یا حرام مانند شراب، كشیدن سیگار، و غذاهای فاسد، به امراض گوناگون و سقط جنین یا نارس بودن و ناقص الخلقه بودن كودك می‌انجامد.
ب. وراثت
وراثت اصلی است كه اسلام بر آن صحه گذاشته است. گرچه ژنتیك در غرب علم نوپایی است، اما قانون وراثت به صورت كلی در قرآن و احادیث اسلامی وارد شده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اُنْظُر فی‌ای شَیءٍ تَضَعُ وَلَدكَ فَاِنَّ العِرْقَ دَسّاسٌ؛ (18) ببین نطفه خود را در چه محلی قرار می‌دهی؛ زیرا اخلاق پدران به فرزندان منتقل می‌شود.»
امام صادق علیه السلام فرمودند: «اِنَّ اللّه تبارك وَتعالی اِذا أرادَ اَنْ یخْلُقَ خَلقا جَمَعَ كُلَّ صُورَةٍ بَینَهُ وَبَینَ آبائِهِ اِلی آدَمَ علیه السلام ثُمّ خَلَقَه عَلی صُورَةِ أحَدِهِمْ فَلا یقُولَنّ اَحَدٌ هذا لایشْبِهُنی وَلا یشْبِهُ شَیئا مِنْ آبائی؛ (19) وقتی خدا بخواهد انسانی را بیافریند صورتهایی كه میان او و پدران او تا حضرت آدم، وجود دارد جمع كرده و او را به شكل یكی از آن صورتها می‌آفریند. كسی نباید بگوید این فرزند به من و یا به یكی از پدران من شباهت ندارد.»
پزشكان امراض روحی، ثابت كرده اند كه 66% كودكان مبتلا به امراض روحی بیماری را از مادران خود به ارث برده ا ند. (20)
دكتر آلكسیس كارل فیرایولوژیست و جراح و زیست شناس معروف فرانسوی در این باره می‌گوید: «هیچ كس نباید با افرادی كه نشانه‌های بیماریهای ارثی دارند، زناشویی كند. تقریبا تمام بدبختیهای آدم ناشی از نقایص ساختمان عفونی و روانی و عوامل ارثی اوست، در حقیقت كسانی كه بهره بسیاری از دیوانگی، ضعف عقل و سرطان ارثی به دوش دارند باید از زناشویی خودداری كنند.» (21)
ج. آداب آمیزش
آمیزش زن و مرد پاسخ به یك نیاز فطری است. با اینكه این كار، یك عمل طبیعی و غریزی است، ولی آدابی در اسلام (22) برای آن بیان شده است كه سرپیچی از آن مایه تباهی فرزند می‌شود. در ذیل نمونه‌هایی از آن را متذكر می‌شویم:
جنون و دیوانگی كودك
رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «یكْرَهُ أنْ یغْشَی الرَّجُلُ الْمَرْأَةُ وَقَدْ اِحْتَلَمَ حتّی یغْتِسلَ مِنْ اِحْتِلامِهِ الَّذی رَأی، فَإِنْ فَعَلَ فَخَرَجَ الْوَلَدُ مَجْنُونا فَلا یلُومَنَّ إلاّ نَفْسَهُ؛ (23) كراهت دارد كه مرد محتلم قبل از غسل [جنابت] از احتلامی كه دیده است با همسرش نزدیكی كند. اگر چنین كرد و فرزند دیوانه‌ای به وجود آمد، فقط خود را ملامت كند.»
بیماری جذام و برص
كسی از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسید: چرا بیماری جذام و برص دامنگیر كودكان می‌شود؟ حضرت فرمود: «مَنْ جامَعَ اِمْرأئةً وَهِی حائضٌ فَخَرَجَ الوَلَدُ مَجْذُوما اَو أَبْرَصَ فَلا یلُومَنَّ الاّ نَفْسَهُ؛ (24) اگر كسی با همسرش در حال حیض نزدیكی كرد و فرزندش با جذام یا برص به دنیا آمد، فقط خودش را سرزنش كند.»
كوری كودكان
امام صادق علیه السلام فرمود: در هنگام آمیزش به آلت جنسی زن نگاه نكنید كه بیم آن می‌رود فرزند كور شود. (25)
لال بودن فرزند
از امام صادق علیه السلام نقل شده كه: مرد و زن در هنگام آمیزش سخن نگویند، زیرا بیم آن می‌رود كه فرزند لال شود. (26)
والدین بی خبر چه تقصیری دارند؟
در اینجا ممكن است سؤالی مطرح شود و آن اینكه والدین خبر نداشتند كه این عمل در فلان شرایط آثار سویی روی نوزاد می‌گذارد، در این صورت آنان چه تقصیری دارند؟
پاسخ آن است كه دانستن یا ندانستن پدر و مادر در پیامد طبیعی اثر ندارد. ما اگر ندانیم كه در سیم، برق است و دست به آن بزنیم، برق ما را می‌گیرد. برق صبر نمی‌كند ببیند ما بی اطلاعیم تا به ما كاری نداشته باشد. ما اگر ظرف شرابی را به خیال آب بخوریم، مست خواهیم شد. زیرا مست شدن پیامد طبیعی شراب است. خواه خیال كنیم آب است یا چیز دیگر، بنابراین بی تقصیری پدر و مادر به معنای آن است كه گناه عمدی نكرده، اما پیامدهای طبیعی و وضعی همچنان درجای خود باقی است. (27)
گناه كودك چیست؟
سؤال دیگر این است كه اگر والدین كوتاهی كردند، گناه كودك چیست؟
در پاسخ می‌توان گفت: هم خدا منزّه است و هم كودك بی تقصیر. مقصر اصلی، والدین هستند ولی ناراحتی آن به دوش كودك است و این مخصوص نوزاد نیست. در تمام ظلمهای عالم، ظالم مقصر است؛ اما ناراحتی ظلم به دوش مظلوم می‌افتد.
اگر من سنگی به سوی شما پرتاب كردم و پیشانی شما شكست، نه شما گناهكارید، نه خدا، گناه از من است كه سنگ زدم. ولی سختی این گناه را شما تحمل می‌كنید. این سؤال مانند سؤال در مورد سایر ظلمهاست كه ظالمان تقصیر كرده اند، گناه مظلومان چیست؟ آیا اگر شما خمیر شور یا تلخی را نزد نانوا ببرید و او نان شور یا تلخ به شما داد، می‌گویید نانوا ظالم است؟
در ادامه باید گفت: تأثیر علل و اسباب طبیعی، یك امر قهری است و به اراده و خواست ما تعلق ندارد. ما خواه بدانیم یا ندانیم، هر علت طبیعی نتیجه خاصی را به دنبال دارد. عدسی چشم به اندازه‌ای ظریف و لطیف است كه اصابت سنگریزه‌ای آن را نابود می‌سازد، خواه چشم انسان بی گناه باشد یا مجرم، كودك باشد یا بزرگسال، عالم باشد یا جاهل.
به عبارت دیگر: اگر انسان كاری انجام دهد و اثر نكند و به نتیجه نرسد، و خداوند آثار علل را از معلولها بگیرد، مثلا: سم اثر نكند، الكل مؤثر نباشد، ترس شدید بی اثر باشد و... و اگر فقط جلوی آثار كارهای بد را بگیرد و یا نگذارد كار بد صورت بپذیرد، جبر لازم می‌آید و این خلاف اختیار و انتخاب و آزادی انسان است. و اگر گفته شود، انسانها، هرچه می‌خواهند بخورند و هركاری دلشان می‌خواهد انجام دهند، خدا هست، بلاها و بدیها را دور می‌كند!! حرف بسیار نادرستی است، چون خلاف قانون علت و معلول و اثر و مؤثر است، در نظام هستی خداوند علت و معلول را كنار هم نهاده است. بنابراین، این ما هستیم كه بر اثر عدم رعایت شرایط بهره برداری، خود و عزیزان خود را میان بلاها و آفتها می‌افكنیم. كاشف نیروی الكتریسیته عالی‌ترین خدمت را به جامعه انسانی انجام داده است، ولی هرگاه كسی در مقام بهره برداری، شرایط لازم را رعایت نكند، هرگز نمی‌توان «ادیسون» را مقصر شناخت كه بشر را به چنین موهبت طبیعی راهنمایی كرده است. (28)
حاصل سخن اینكه: از تمام این مطالب استفاده می‌شود:
1. مقصر اصلی ناقص الخلقه شدن، خود انسان است.
2. جهانی كه افراد سالم و معلول در آن به سر می‌برند، جهان ماده و طبیعت است و تكامل هر فردی در آن به صورت تدریجی در عین حال در گرو شرایطی است كه باید با آن همراه شود، در غیر این صورت به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.
3. بشر در رحم مادر مانند درختی است كه باید پدر و مادر در مراقبت آن به طور كامل كوشش كنند و از روزی كه پیوند زناشویی می‌بندند، باید شرایط تحویل كودكان سالم را نیز فراهم سازند.
- پاورقــــــــــــــــــــی
1. تین/5.
2. سجده/7.
3. شیخ ابی جعفر الصدوق، من لا یحضره الفقیه (قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ق) ، ج2، ص49، ح1668.
4. نساء/79.
5. شوری/30.
6. در اینجا فقط به فهرست برخی از عوامل نارساییها و نقصها اشاره می‌كنیم:
1. بیماری پدر و پدران.
2. بیماریهای روانی پدر و مادر.
3. غذای پدر و مادر.
4. حالات غیرعادی پدر، مستی و...
5. آمیزش در حال حیض (عادات ماهانه) .
6. عكس العمل گناه پدر و مادر.
7. رفتار ناهنجار مادر در دوران بارداری.
8. كمبود مواد غذایی در دوران بارداری.
9. ترس و وحشت مادر در دوران حاملگی و شیردادن.
10. دلهره و نگرانیهای مادر در دوران بارداری.
11. غم و اندوه و غصه‌های مادران.
12. تحركات شدید در دوران بارداری.
13. مسمومیتهای غذایی مادر.
14. اعتیاد مادر به الكل و سیگار.
15. ناسازگاریهای خونی.
16. لقمه‌های حرام و نطفه‌های حرام.
17. نقصهای موروثی.
18. عوارض ناشی از سلاحهای مخرب جنگی و شیمیایی.
19. وجود جنگ و نگرانیهای ناشی از آن و...
در توضیح عوامل فوق و اطلاع بیشتر در این زمینه می‌توانید به كتابهای زیر مراجعه كنید:
- عدل الهی، استاد شهید مرتضی مطهری.
ـ مسئولیت تربیت، محمد دشتی.
ـ حلیة المتقین، علامه محمدباقر مجلسی.
ـ اعجاز خوراكیها، دكتر غیاث الدین جزایری.
ـ علل كال زایی زنان، بنیامین اسپاك.
ـ جنگ شیمیایی، سروان محمود كسری.
ـ اصول بیماریهای ارثی، دكتر مولوی.
ـ كودك، ج1 و 2، محمدتقی فلسفی.
ـ آیین تربیت، ابراهیم امینی.
ـ تعالیم بهداشتی اسلام، دكتر صفدر صانعی.
ـ زندگی و پرورش كودك، ژان پیاژه.
ـ تغذیه و تربیت كودك، بنیامین اسپاك.
ـ اسلام و اطفال عقب مانده، قدسیه حجازی.
ـ همخونی از نظر ژنتیك در اسلام، دكتر اردوباری.
7. علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ج63، ص176.
8. شیخ عباس قمی، سفینة البحار، دارالأسوة، الطبعة الثانیه، 1416 ق، ج7، باب اللام، ص570.
9. دكتر غیاث الدین جزایری، اعجاز خوراكیها،تهران، انتشارات كتابهای پرستو، 1345 ش، ص214.
10. همان مدرك، ص215.
11. ر. ك: اعجاز خوراكیها، ص247 ـ 248.
12. همان مدرك، ص220. برای اطلاع بیشتر در این زمینه می‌توانید به اعجاز خوراكیها از صفحه 216 به بعد مراجعه كنید.
13. محمد دشتی، مسئولیت تربیت، قم، نشر امام علی علیه السلام، چاپ ششم، 1368 ش، ص87 به نقل از بهداشت جسمی و روانی كودك، ص62.
14. مسئولیت تربیت، ص88، به نقل از مكتب اسلام سال 15، ش6.
15. اسماعیل اژدری، دكتر برای همه، تهران، چاپ اقبال، نوبت سی ونهم، 1374، ص46 ـ 47.
16. همان، ص49.
17. دكتر صفدر صانعی، تعالیم بهداشتی اسلام، مشهد، انتشارات كتابفروشی جعفری، ص108.
18. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، كتابخانه آیت اللّه مرعشی، 20 جلد در ده مجلد، 1404 ق، ج12، ص116.
19. من لا یحضره الفقیه (پیشین) ، ج3، ص484، ح4709؛ علل الشرایع (پیشین) ، ج1، ص103، باب1، ح93.
20. محمدمحسن فیض كاشانی، المحجة البیضاء، انتشارات المكتبة الشفیعی، ج3، ص94.
21. الكسیس كارل، انسان موجود ناشناخته، ترجمه پرویز دبیری، اصفهان، انتشارات تأیید، چاپ پنجم، 1348 ش، ص312.
22. علامه محمدباقر مجلسی، حلیة المتقین، تهران، كتابفروشی اسلامیه، چاپ افست، ص69، فصل سوم، چهارم و پنجم.
23. الشیخ ابی جعفر الصدوق، من لا یحضره الفقیه، بیروت، دارالاضواء، الطبعة الثانیه، 1413 ق، ج3، باب 121، ح7/1212.
24. من لا یحضره الفقیه (پیشین) ، ج3، باب 121، ح8/1213.
25. حلیة المتقین، همان، ص70، ف4.
26. همان.
27. اصول عقاید، محسن قرائتی، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ص97.
28. ر. ك: استاد جعفر سبحانی، پرسشها و پاسخها، قم، انتشارات سیدالشهداء، ص337، پاسخ پرسش 52؛ شهید سیدعبدالكریم هاشمی نژاد، پاسخ به مشكلات جوانان، مشهد، انتشارات كانون بحث و انتقاد دینی، ص228.