نكته اول

«مَهر السُّنَة» طبق نرخ امروز چه مقدار است؟

برخی از مراجع معظم تقلید مانند حضرت آیت اللّه مكارم شیرازی در این باره فرموده اند:

«مقدار مهر السنة 500 درهم نقره است و هر درهم در حدود 5/2 گرم است. بنابراین، پانصد درهم نقره در حدود 1250 گرم نقره می‌شود. در این تاریخ و با پرسش از نقره فروشان هر گرم نقره با توجه به جنسهای متفاوت آن، بین 400 تومان تا 1500 تومان متفاوت است.‌»

شایان گفتن است این مراجع نكته دیگری را نیز در این باره بیان فرموده اند و آن عبارت از این است كه اگر زن و شوهر می‌دانسته اند كه مهر السنة برابر با 500 درهم نقره است، باید معادل آن را با پول رایج حساب كرد و در صورت مطالبه، آن را پرداخت؛ ولی چنانچه هر دو یا یكی از آنان از مقدار مهر السنة آگاهی نداشته اند، احتیاط این است كه در مورد مقدار مهر با یكدیگر مصالحه كنند. (1)

نكته دوم

گاهی برخی از افراد به ویژه جوانان و نوجوانان با تیر و كمان گنجشكی را می‌زنند و پس از افتادن روی زمین، با دست، سر آن را می‌كنند و سپس گوشت آن را می‌خورند. این گونه افراد باید توجه داشته باشند كه طبق فتوای مراجع تقلید خوردن گوشت چنین گنجشكهایی حرام است؛ زیرا در ذبح و سربریدن گنجشك باید از فلز تیزی مانند چاقو استفاده كنند تا خوردن گوشت آنها با رعایت شرایط دیگر حلال شود. (2)

نكته سوم

همان گونه كه دیده اید بسیاری از نمازگزاران، پس از پایان نماز خود، با یكدیگر دست می‌دهند و مُصافحه می‌كنند. آیا این كار، از نظر شرعی، مستحب و دارای ثواب است؟

حضرت آیت اللّه تبریزی در این باره فتوا داده است:

«روایت خاصی برای انجام دادن این كار از سوی شارع مقدس وارد نشده است؛ ولی روایاتی به طور مطلق از سوی شارع مقدس وارد شده كه دست دادن و مصافحه كردن با شخص مؤمن، پس از قطع ارتباط با او، مستحب است. و چون ارتباط میان دو یا چند نمازگزار مؤمن با خواندن نماز قطع می‌گردد، (3) استحبابِ آن روایات مطلق، موردِ خاصِ مصافحه پس از پایان نماز را نیز شامل می‌شود.‌» (4)

نكته چهارم

یكی از شرایط صحت وضو در رساله‌های توضیح المسائل بدین مضمون آمده است:

«در وضو باید شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها را خود انسان انجام دهد، و اگر شخص دیگری او را وضو دهد، یا در رساندن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به وی كمك كند، وضویش باطل است.‌» (5)

برخی با خواندن این مسئله گمان كرده اند كه اگر در حال اختیار، شخص دیگری به وسیله ظرف، پارچ، و مانند آن، داخل مشت وضو گیرنده آب بریزد، وضوی او باطل می‌شود! در صورتی كه چنین كمكهایی وضو را باطل نمی‌كند، بلكه این كار برای وضو گیرنده فقط مكروه است؛ زیرا عمل شُستن یا مسح را خودِ وضو گیرنده انجام می‌دهد، نه آن شخص.

البته اگر شخصِ كمك كننده به تنهایی و در حال غیر اضطرار و مثلاً به وسیله دستهای خودش عمل شستن یا مسح را برای وضو گیرنده انجام و در حقیقت او را وضو دهد، و یا مثلاً دست وضو گیرنده را در دست خودش بگیرد و با همكاری و مشاركت او عمل شستن یا مسح را برای وضو گیرنده انجام دهد، و در حقیقت در رساندن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به وی كمك كند، در این حالت است كه وضو باطل می‌شود. (6)

نكته پنجم

گاهی گفته می‌شود:

«چنان چه دختران و زنان در برابر پسران و مردان نامحرم و در مكانهایی مانند ایستگاه‌های قطار و یا بین راه وضو بگیرند، وضوی آنان باطل می‌شود!»

حال آنكه در چنین مواردی وضوی بانوان باطل نیست و صحیح است؛ زیرا اگر بانوان در برابر مردان نامحرم به طوری وضو بگیرند كه حجاب شرعی خود را رعایت نكنند، و مثلاً قسمتهای مچ دست به بالا یا موها و یا روی پای آنان هنگام شستن و مسح كردن در برابر دید نامحرم باشد، در این صورت فقط به جهت رعایت نكردن حجاب شرعی مرتكب كار حرامی شده اند، ولی وضویشان صحیح است. (7)

نكته ششم

بعضی از مراجع بزرگوار تقلید مانند حضرت امام خمینی رحمه الله چگونگی مسح سر را، حتی در حال اختیار و نه اضطرار، به 10 صورت جایز می‌دانند: 1. با دست راست؛ 2. با دست چپ؛ 3. از بالا به پایین؛ 4. از پایین به بالا؛ 5. با داخل و كف دست؛ 6. با بیرون و پشت دست؛ 7. با ساعد و فاصله میان مچ دست تا آرنج؛ 8. به صورت طولی و عمودی؛ 9. به صورت عرضی و افقی؛ 10. به صورت زیگزاگی. (8)

نكته هفتم

برخی گمان كرده اند كه اگر هنگام مسح سر، دست وضو گیرنده با رطوبت و تری پیشانی او تماس پیدا كند، وضوی وی باطل می‌شود، در حالی كه این مسئله دو صورت دارد:

1. اگر مسح پا نیز با همان قسمت از دست كه با آب پیشانی تماس پیدا كرده انجام شود، در این صورت وضو باطل می‌گردد.

2. چنانچه مسح پا با قسمت دیگری از دست كه با آب پیشانی تماس پیدا نكرده انجام شود، در این صورت وضو صحیح است. مثلاً انگشتان دست هنگام مسح سر، با رطوبت پیشانی تماس پیدا نكرده باشد و مسح پا نیز با رطوبت باقی مانده در انگشتان دست نه كف دست انجام گیرد. (9)

نكته هشتم

بسیاری از مراجع معظّم تقلید مانند حضرت امام خمینی رحمه الله خواندن دعا به زبان غیر عربی را مانند فارسی، تركی و انگلیسی و خواندن اشعاری را كه دارای مضمون دعا و مناجات است، در نماز جایز می‌دانند.

بنابراین، هر نمازگزاری طبق فتوا و نظر چنین مراجعی و نه همه آنان می‌تواند مثلاً در قنوت نماز چنین دعاهایی را بخواند: (10)

اِلهی عَبْدُكَ العاصی أتاكا                                          مُقِرّا بِالذُّنُوبِ وَ قَد دَعاكا (11)

الهی سینه‌ای ده آتش افروز                                       در آن سینه دلی وان دل همه سوز

نكته نهم

می دانیم كه اگر بخواهیم به ثواب كامل كارهای مستحب دست یابیم، باید آنها را به همان گونه‌ای كه شارع مقدس از طریق مرجع تقلیدمان دستور داده است، انجام دهیم. یكی از این كارهای مستحب، بالا بردن دستها هنگام گفتن تكبیرة الاحرام و تكبیرهای بین نماز است. برخی از مراجع بزرگوار تقلید مانند حضرت امام خمینی رحمه الله چگونگی این كار را بدین صورت بیان فرموده اند:

«برای نمازگزار مستحب است هنگام گفتن تكبیرة الاحرام دستهای خویش را تا مقابل صورت و یا تا مقابل گوشها بالا ببرد به طوری كه با آغاز بالا بردن دستها، گفتنِ «اَللّهُ اَكْبَرْ» را نیز آغاز كند و با پایان بالا بردن دستها كه دستهایش مقابل صورت یا گوشها می‌رسد، گفتن «اَللَّهُ اَكْبَرْ» را نیز به پایان رساند؛ (12) و بهتر است كه دستها از برابر گوشها عقب‌تر نرود و انگشتان دستها به هم چسبیده و كف دستها رو به قبله باشد.‌» (13)

نكته دهم

در رساله‌های توضیح المسائل آمده است:

«نمازگزار در سجده باید سر دو انگشت بزرگ پاهایش را به زمین بگذارد، و اگر انگشتهای دیگر پاهایش را به زمین بگذارد، نمازش باطل است.‌» (14)

برخی با خواندن این مسئله گمان كرده اند كه اگر نمازگزار به همراه سرِ دو انگشت بزرگ پاهایش، انگشتهای دیگر پاهایش را نیز به زمین بگذارد، نمازش باطل است.

در حالی كه منظور از این مسئله آن است كه اگر نمازگزار در سجده، سر دو انگشت بزرگ پاهایش را اصلاً به زمین نگذارد و به جای آنها انگشتهای دیگر پاهایش را بگذارد، در این صورت است كه نمازش باطل می‌شود، و روشن است كه معمولاً چنین حالتی برای نمازگزاران كمتر پیش می‌آید. (15)

نكته یازدهم

برخی از نمازگزاران و به ویژه بانوان، برای بهره مندی از ثواب بیشتر و پس از پایان قنوت نماز، دستهای خود را به سر و صورت و سینه می‌كِشند.

برخی از مراجع معظّم تقلید، این كار را در همه نمازها چه واجب و چه مستحب و برخی دیگر فقط در نمازهای واجب، نه تنها مستحب نمی‌دانند، بلكه مكروه و ترك آن را دارای ثواب و پاداش می‌دانند. (16)

هم چنین بر گرداندن انگشتر و نگاه كردن به نگین آن در قنوت نماز، كه بیشتر به وسیله مردان نمازگزار انجام می‌شود، طبق نظر برخی از مراجع بزرگوار تقلید مانند حضرت امام خمینی رحمه الله مستحب نیست. (17)

نكته دوازدهم

برخی از مراجع معظّم تقلید چنین فتوا داده اند:

«بدن نمازگزار حتی هنگام گفتن ذكرهای مستحب نماز غیر از «بِحَولِ اللَّهِ...‌» باید آرام و بی حركت باشد، به گونه‌ای كه اگر نمازگزار در حال حركت بدن ذكر بگوید، مثلاً هنگام رفتن به ركوع یا سجده، تكبیرهای مستحب را به قصد ذكر مخصوصی كه در نماز وارد شده است و دستور آن را داده اند بگوید، باید نمازش را دوباره بخواند. اما چنانچه به این قصد كه ذكر و یاد خدا در هر جای نماز خوب و پسندیده است، بخواهد ذكری مستحب مانند تكبیر را بگوید، نمازش صحیح است، هر چند بدنش در حال حركت باشد.‌» (18)

نكته سیزدهم

هنگامی كه از مردم پرسیده می‌شود: اگر بچه‌ای مُهر نماز را از جلوی نمازگزار بردارد و برود، یا كسی مُهر نماز را با پایش از جلوی نمازگزار به فاصله دوری پرت كند، وظیفه نمازگزار چیست؟ گاه پاسخ می‌دهند: باید بر پشت دست یا بر ناخنهایش ـ به ویژه ناخن شَست سجده كند و نماز بخواند. در حالی كه بسیاری از مراجع بزرگوار تقلید مانند حضرت امام خمینی رحمه الله می‌فرمایند كه نمازگزار باید به ترتیب ذیل عمل كند:

اول. اگر چیزی كه سجده بر آن صحیح است داشته باشد، مثلاً تكه كاغذی در جیب خود دارد، باید بر آن سجده كند.

دوم. چنانچه چیزی كه سجده بر آن صحیح است نداشته باشد و وقت نماز نیز تنگ نباشد، باید نماز را بشكند و آن چیز را فراهم كند و دوباره نماز خود را بخواند.

سوم. اگر وقت نماز تنگ است به طوری كه فراهم كردن آن چیز موجب قضای نمازش می‌شود، باید نمازگزار بر لباسش، چنانچه از «پنبه» یا «كتان» است، سجده كند.

چهارم. اگر لباسش از جنس دیگری غیر از پنبه و كتان است، باید بر همان چیز سجده كند.

پنجم. چنانچه آن هم ممكن نباشد، باید بر پشت دستش سجده كند.

ششم. اگر آن هم امكان ندارد، باید بر چیز معدنی مانند عقیق انگشتر سجده كند.

قابل توجه است در صورتی كه وقت نماز وسعت دارد و نمازگزار چیزی را كه سجده بر آن صحیح است ندارد، ولی مُهر نماز در فاصله نزدیكی مثلاً حدود یك یا دو قدمی نمازگزار پرت شده باشد، باید با رعایت جهت قبله در صورت امكان و نگفتن ذكرهای نماز، به طرف مُهر نماز حركت كند و سپس به نزدیك آن كه رسید، ادامه نمازش را شروع كند و هنگام سجده بر آن سجده كند. (19)

• پاورقــــــــــــــــــــی

1. استفتائات جدید، ج1، ص212 و 213.

2. همان، ص 275 ـ 276.

3. زیرا در حال نماز، انسان نمازگزار با خدا مرتبط می‌شود.

4. استفتائات جدید، ص87، س 413.

5. توضیح المسائل مراجع، به كوشش محمدحسن بنی هاشمی خمینی، 2 جلد، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1375، ج 1، ص 170، شرط یازدهم.

6. با اقتباس از: العروة الوثقی، آیت الله سید محمد كاظم طباطبایی یزدی، 2 جلد، [بی تا [تهران، المكتبة العلمیة الاسلامیة، 1399 ق / 1358 ش (تاریخ مقدمه) ، ج 1، ص 234، التاسع.

7. همان، ص 241، مسئله 30.

8. همان، ص 209، مسئله 24 و پیش از آن.

9. دفتر امام خمینی رحمه الله بخش استفتا.

10. با اقتباس از: العروة الوثقی، ج 1، ص 699، مسئله 2 و 3.

11. «خدای من! بنده نافرمان تو به سویت آمده است، در حالی كه به گناهان خویش اقرار می‌كند و تو را می‌خواند.‌»

12. برخی از مراجع بزرگوار تقلید، عكس این كیفیت را حتّی جایز نیز نمی‌دانند. (توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 520، مسئله 955.)

13. تحریر الوسیلة، حضرت آیت الله سید روح الله موسوی خمینی، 2 جلد، چاپ دوم، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، ج 1، ص 162، مسئله 4.

14. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 559، مسئله 1062.

15. همان.

16. العروة الوثقی، ج 1، ص 701، مسئله 11.

17. دفتر امام خمینی قدس سره بخش استفتا.

18. توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 523، مسئله 965 و 966.

19. همان، ص 571، مسئله 1087 و ص 523، مسئله 965؛ العروة الوثقی، ج 1، ص 723.