مقدمه و طرح بحث
در سالیان اخیر بحثهای زیادی درباره مدّاحی، عزاداری و مرثیه سراییهای موجود در محافل مطرح شده است. به دنبال تغییر تدریجی سبك عزاداری و مداحیها در برخی مجالس و پیدایش شیوههای بعضاً عجیب و غریب و شاید بی سابقه در امر عزاداری و خواندن اشعار بی محتوا، غلوآمیز و با ریتم و آهنگهای شبیه به موسیقیهای «پاپ» و «راك»، این اندیشه در میان متفكران جامعه قدرت گرفت كه باید به نحوی جلوی این انحرافات گرفته شده و از پیامدهای وخیم آن پیشگیری شود. در این میان، حوزویان نقش پیشگامی را بر عهده گرفته اند. برخی از شخصیتهای حوزوی، دانشگاهی و مسئولان كشور، به ویژه مقام معظم رهبری «مدّ ظلّه العالی» در این باره رهنمودهایی را بیان كرده اند؛ اما با این حال، نباید این مسئله را خاتمه یافته تلقی نمود و همگان را عامل به این رهنمودها پنداشت.
امر اصلاح در نحوه عزاداریها و زدودن خرافات از آن - كه از چند دهه قبل توسط برخی از دانشمندان اسلامی آغاز شده است - در میانه راه میباشد و پیشبرد این حركت باید به وسیله مرزداران اندیشه اسلامی همچنان ادامه یابد.
ضرورتها
1. واقعیت آن است كه عزاداری بر مصائب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نقش بسیار مهمی در حیات دینی ملت ما ایفا كرده است. از آنجا كه این مراسم، تجلی حضور جمعی مردم برای امری مقدس میباشد، هرگونه تغییر در مضمون، محتوا و سبك عزاداریها، مدّاحیها و مرثیه سراییها، به تغییرات شگرفی در عرصه عقیده و رفتار جامعه منجر خواهد شد؛ از اینرو، پاسداران فرهنگ شیعی باید از این مراسم، بسان گوهری ناب و بی نظیر نگهداری نموده، آن را از نفوذ بدعتها و انحرافات در امان بدارند.
2. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی رحمه الله و نقش بی بدیل مذهب حَقّه جعفری در این عرصه، دشمنان اسلام و ایران به اهمیت این مذهب پی برده، تلاش وافری را در جهت شناخت كلیدواژههای اساسی و مفاهیم بنیادین آن شروع نموده اند. آنان دریافته اند كه توقف این حركت عظیم و خاموشی این فروغ هدایت، باید از مبدأ پیدایش آن؛ یعنی كشور ایران و فرهنگی كه خاستگاه این حركت است صورت پذیرد.
از آنجا كه حمله نظامی به ایران و هزینه كردن میلیاردها دلار در این راه با شكست مواجه شد، آنان اكنون به راههای دیگری برای به شكست كشانیدن انقلاب اسلامی روی آورده اند كه از آن جمله میتوان به ترویج خرافات، ایجاد انحرافات در مراسم مذهبی، زدودن روحیه سلحشوری و عزت مداری، فرو كاستن از معنویات این گونه مراسمها و تبدیل آنها به احساسات صرف و خالی از معرفت و همچنین ایجاد اختلافات قومی و مذهبی اشاره كرد.
این نیز دلیل دیگری است كه به مرز داران اندیشه اسلامی و شیعی هشدار میدهد به هوش باشند و در جهت خنثی سازی این توطئه - كه طبق نقل برخی از رسانههای گروهی، برای آن، ردیف بودجه در سازمان جاسوسی سیا نیز تعیین گشته است - اقدام كنند.
پیشینه بحث
شروع اندیشه اصلاحی در مراسم عزاداری به ادامه دوره قاجار برمی گردد. پس از شروع حركت مشروطه و طرح افكار اصلاحی امثال سید جمال و پیدایش تمایلات اصلاح طلبانه در ایران، انجام پارهای تغییرات و خرافه زدایی از مراسم عزاداری و مرثیه سراییها كه به تدریج در برخی موارد به انحرافاتی دچار شده بود، در نظر برخی عالمان دینی لازم به نظر میرسید. گرچه در این مسیر برخی افراد به افراط و تفریطهایی دچار شدند، اما دانشمندانی نیزبودند كه با تأكید بر حفظ و انجام این مراسم، بر ضرورت زدودن پیرایهها از آن اصرار داشتند. از جمله این افراد میتوان به مرحوم میرزا حسین نوری رحمه الله اشاره كرد كه با تألیف كتاب «لؤلؤ و مرجان» بنیانگذار امر مبارزه با تحریفات در عزاداریها و مدّاحیها شد. (1)
«اسرار المصائب و نكات النوائب فی ذكر غرایب مصائب الاطیاب من آل ابی طالب» نام كتاب دیگری است كه توسط عالمی به نام علی بن محمدتقی قزوینی نجفی در سال 1324 نوشته شده و اكنون در كتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. این كتاب در ردّ روایات جعلی و ساختگی در باب وقایع عاشورا نگاشته شده است.
اقدام اثباتی مرحوم شیخ عباس قمی در تألیف كتاب «نفس المهموم» نیز گام دیگری در بیان مطالب استوار درباره زندگانی ائمه اطهارعلیهم السلام بود كه سعی مینمود عرصه را بر آثار ضعیف تنگ كند.
«التنزیه لاعمال الشبیه» و «مجالس السنیه فی مناقب و مصائب العترة النبویة» نام دو كتابی است كه مرحوم سید محسن امین درباره تحریفات در عزاداریها به رشته تحریر درآورده است.
در سالیان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله با ایراد چند سخنرانی در سال 1348 شمسی، درباره تحریفات عاشورا نكاتی را بیان داشتند. این سخنرانیها بعدها در كتاب «حماسه حسینی» به چاپ رسید و نقش زیادی در طرح لزوم مبارزه گسترده با بدعتها و دروغها در امر عزاداری در كشور ایفا نمود.
بعد از پیروزی انقلاب هم این حركت ادامه یافت و هم اكنون نیز بسیاری از متفكران و نخبگان حوزوی و غیر حوزوی بر این امر تأكید میكنند. آخرین اثری كه راقم سطور در این باره مشاهده و مطالعه نموده است، كتاب «از عاشورای حسینی تا عاشورای شیعه»، اثر محمد اسفندیاری میباشد كه در سال 1384 توسط انتشارات صحیفه خرد در قم چاپ شده است.
نقش احساس در زندگی بشر
یك واقعیت را باید قبول كنیم و آن این است كه احساس و عاطفه، نقش بسیار مهمی در جهت گیریها، گرایشها و ایجاد انگیزه انسان ایفا میكند. هر عاملی كه بتواند احساس مثبت در افراد ایجاد كند، باعث جذب آنها به سمت خود شده، با ایجاد انرژی احساسی، میتواند به ایجاد تغییرات شگرفی در فرد یا جامعه منجر شود. نمونههای این مطلب را میتوان در پدیده «عشق» در بعد فردی و در پدیده «انقلاب» در بعد جمعی مشاهده كرد. عشق و محبت در به وجود آمدن بسیاری از شاهكارهای ادبی ایران و جهان - شاهكارهایی چون دیوان حافظ، دیوان شمس، مثنوی معنوی، ابیات ابن فارض، اشعار عمان سامانی، محتشم كاشانی و... - نقش بسزایی داشته است. خیزش عظیمی كه هر ساله در ایام محرم برپا میشود، احساسات و عواطف پرشوری كه مردم در این باره از خود نشان میدهند و نقش آن در تحولات سیاسی، فرهنگی و تاریخی كشور ما نمونهای بارز از این مسئله است.
احساس یا معرفت؟!
با آنكه احساس نقش بسیار مهم و بی بدیلی را در عرصه زندگی فردی و اجتماعی انسانها ایفا میكند، اما باید دانست كه اصل و اساس در دین و به ویژه مكتب سرخ تشیع، معرفت و محبت مبتنی بر آن است كه امیر مؤمنان علی علیه السلام در این مورد میفرماید: «أَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ؛ (2) اوّل و آغاز دین معرفت او (خداوند) است.»
گرچه از معرفت صرف و بدون محبت - اگر متصور گردد - كاری كارستان بر نیاید؛ لكن محبت نیز فرع بر معرفت و اطاعت فرع بر محبت است. به دیگر سخن، گرچه محبت حق جلّ جلاله و ائمه معصومین علیهم السلام نقش مهمی در دینداری ایفا میكند؛ زیرا امام باقرعلیه السلام میفرماید: «هَلِ الدِّینُ اِلاَّ الْحُبُّ؛ (3) آیا دین چیزی جز محبّت است.» اما پایههای بنای محبتی كه خالی از خلل است، بر معرفت و شناخت استوار میباشد. و این سرّ آن همه تأكید بر معرفت، در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام است.
احساس هر چند به معرفت بُرد داده، آن را به عمق ناخودآگاه وجود آدمیان پیوند میدهد، اما بی پشتوانه معرفتی و حمایت آموزههای وحیانی و عقلانی، چون آذرخشی كه تنها لحظهای اطراف را روشن نموده، سپس در راه ماندگان وادی حیرت را سرگردان به حال خود رها میكند، پایندگی ندارد. واقعیت آن است كه احساس صرف و یا با پشتوانه معرفتی سطحی و خیالی، دارای جذابیت، اما بی قوام و ناپایدار است و «آنچه نپاید، دلبستگی را نشاید.»
افرادی كه شعارشان این است كه «تنها ما درست فكر میكنیم و دلیل آن هم عشق و دیوانگی ماست!»، چنین افرادی میتوانند بسیار خطرناك باشند؛ زیرا به دلیل جهل مركب، یا افراطی اند یا تفریطی. اگر امروز در لشكر حقند، هیچ تضمینی وجود ندارد كه فردا در لشكر باطل نباشند.
اصل آن است كه جلسات مذهبی روحانی محور و معرفت مدار باشند نه مداح محور و احساس مدار. (4)
نمونههایی از آسیبها و انحرافها
انحرافها و آسیبهای رایج در مراسم عزاداری و مرثیه سرایی و مدّاحی را میتوان به دو دسته عمده تقسیم نمود:
اوّل: انحراف و آسیب در محتوا و مضامین؛
دوم: انحراف و آسیب در شكل و صورت.
از دسته اوّل میتوان به سه نوع اشاره نمود:
1. ذكر مطالب دروغ ساختگی در بیان مصائب و مناقب ائمه علیهم السلام؛
2. بیان مطالب غلوآمیز درباره امامان معصوم علیهم السلام؛
3. بیان اشعار و مطالب كم مایه و سبك.
بیان مطالب دروغ و جعلی در مورد مصائب یا مناقب ائمه علیهم السلام، صرف نظر از انگیزه آن، یك آسیب جدّی در مراسم عزاداری میباشد؛ چرا كه واقعیت امر را واژگون نشان داده و اغراض امامان علیهم السلام و اهداف اصلی آنان را بر مردم پوشیده میدارد و كدام ظلم در حق آن بزرگواران بزرگتر از این است؟ با نهایت تأسف باید گفت كه این آسیب در میان كتب و آثار موجود و نیز سخنان برخی افراد دیده میشود. به تعبیر استاد مطهری: «اگر بخواهیم روضههای دروغی را كه میخوانند جمع آوری كنیم، شاید چند جلد كتاب پانصد صفحهای بشود.» (5)
در این باره از مراجع معظم تقلید سؤال شده است كه: «خواندن روضههای دروغ و غیر معتبر كه بعضاً موجب تمسخر و هتك میگردد، چه صورت دارد؟» آنان در پاسخ فرموده اند:
حضرت آیت اللّه خامنه ای: اگر دروغ موجب هتك و تمسخر باشد، جایز نیست.
حضرت آیت اللّه فاضل لنكرانی رحمه الله: جایز نیست.
حضرت آیت اللّه بهجت: جایز نیست.
حضرت آیت اللّه مكارم شیرازی: جایز نیست.
حضرت آیت اللّه تبریزی رحمه الله: چیزهایی كه دروغ بودن آنها پیش علمای خبره معلوم است، نقل آنها جایز نیست.
حضرت آیت اللّه صافی: جایز نیست.
حضرت آیت اللّه سیستانی: اگر موجب هتك باشد یا دروغ باشد، جایز نیست. (6)
انحراف نوع دوم، بیان مطالب غلوآمیز درباره امامان علیهم السلام است. این انحراف از همان زمان ائمه علیهم السلام وجود داشته و جالب آنكه برخورد امامان معصوم علیهم السلام نیز با غلو كنندگان بسیار تند بوده است؛ به طوری كه در مواردی آنان را لعن كرده، حكم به كفر و وجوب قتل آنان داده اند. (7)
جای تأسف است كه با وجود این همه نهی از غلو، از جانب اهل بیت علیهم السلام و تأكید عالمان دینی، باز عدهای جاهل و نادان، با بیان تعابیری چون علی اللهیام، حسین اللّهیام و... در مدّاحیها، دست به این عمل حرام زده و زمینه را برای تبلیغات دشمنان تشیع، خاصه وهابیون تندرو و تكفیر شیعیان فراهم میكنند؛ تكفیری كه در بسیاری از موارد منجر به قتل بی گناهان بسیاری شده است.
انحراف نوع سوم، طرح مطالب و ا شعار كم مایه و سبك در مراسم مذكور است. اساساً استفاده بی رویه از واژههایی چون چشم، ابرو، خال و... و اختصاص وقت به بیان قشنگی صورت و چشم و ابروی شخص ممدوح و قد و بالای او و خلاصه خصوصیات جسمانی و غفلت از خصایص اخلاقی و عرفانی و هدف از قیام و... ، نقض غرض امامان معصوم علیهم السلام بوده و اهداف اصلی آن بزرگواران را از مجاهدتهای خویش پوشانده، توجه افراد را به مطالب حاشیهای جلب مینماید؛ درحالی كه هدف اهل بیت علیهم السلام اعتلای كلمه حق و مبارزه با بدعتها و ظلمها و ولایت طواغیت بر انسانها در عرصه فكر و عمل میباشد. به راستی، توجه مردم را در مراسم مذهبی از این جنبههای اصلی به سوی جنبههای فرعی و حاشیهای جلب كردن، ظلمی بزرگ در حق آن بزرگواران بوده و قطعاً مرضی آنان نمیباشد.
گذشته از این، برخی از تعبیرات، اصلاً مناسب شأن و عظمت آن عزیزان نیست و چه بسا مذمّت و توهینی باشد در لباس مدح و ستایش.
از محضر مراجع تقلید سؤال شده است كه: «برخی از ذاكرین در مدایح اهل بیت علیهم السلام تعبیراتی مانند: «مست مستم من، هر چه بادا بادا، علی پرستم من، همچو زهرا مادرت، از همه خوشگل تری، یا ابا صالح بیا» را به كار میبرند كه به نظر میرسد با شأن اهل بیت علیهم السلام منافات دارد. آیا به كار بردن این گونه الفاظ چه صورت دارد؟
پاسخ مراجع چنین بوده است:
حضرت آیت اللّه خامنه ای: معلوم نیست ظاهر این الفاظ مرادشان باشد و در هر صورت الفاظ خوب و اشعار بهتر فراوان است، آنها را بخوانند.
حضرت آیت اللّه فاضل لنكرانی رحمه الله: نباید مسائلی كه خلاف شأن ائمه اطهارعلیهم السلام است و موجب هتك حرمت آنها میشود، بیان شود.
حضرت آیت اللّه تبریزی رحمه الله: به كار بردن تعبیراتی كه در بین مردم سبك محسوب میشود، در مورد معصومین علیهم السلام اشكال دارد.
حضرت آیت اللّه بهجت: البته با الفاظی كه در شأن آن بزرگواران نیست، نباید مدح كنند و الفاظ مناسبتر فراوان است.
حضرت آیت اللّه مكارم شیرازی: این گونه تعبیرات مناسب نیست.
حضرت آیت اللّه صافی گلپایگانی: باید در مدایح اهل بیت علیهم السلام از بهترین و رساترین مدایح كه مشتمل بر مضامین صحیح و اقتباس از آیات و احكام و نكات شعری ادیبانه و دور از غلو است استفاده شود.» (8)
دسته دوم، یعنی انحراف در شكل و صورت عزاداری نیز از آسیبهایی است كه در سالیان اخیر در مدّاحیها و عزاداریها به چشم میخورد. مسلماً انسانها برای اظهار غم و ناراحتی و یا شادی و سرور خود، آگاهانه یا ناخودآگاه دست به اعمال و حركاتی میزنند تا آن حالات درونی را به دیگران اعلام نمایند. از طرف دیگر، در هر فرهنگ و مذهب، روشها و چارچوبهای خاص و پذیرفته شدهای برای ابراز این عواطف و احساسات وجود دارد كه رعایت آنها الزامی میباشد و خروج از آنها با واكنش منفی مواجه میگردد. در جامعه ما نیز مطلب از همین قرار است و برای مراسم عزاداری یا شادی، چارچوبهای خاص و مقبولی از جانب عرف و شرع وجود دارد كه خروج از آنها پذیرفتنی نخواهد بود.
از جمله آسیبها و انحرافات فوق الذكر میتوان به موارد زیر اشاره كرد:
1. قمه زنی
یكی از كارهایی كه در سده اخیر در مراسم عزاداری سالار شهیدان امام حسین علیه السلام رایج شده، قمه زنی است. طبق نظر برخی مورخان، اولین كسی كه اقدام به ترویج این عمل نمود، فاضل دربندی - نویسنده كتاب «اسرار الشهادة» كه مملو از مطالب دروغ درباره حادثه كربلا است - بود. این عمل كه در اسلام سابقهای ندارد، علاوه بر ضرر رساندن به بدن، موجب وهن مذهب حَقّه تشیع و بهانهای برای تبلیغات دشمن علیه مذهب ما میباشد. نگارنده، خود در برخی از سایتهای متعلق به معاندان، عكس كودكان معصومی را كه بر سر آنها قمه زده بودند، در حالی كه اشكشان جاری بود، مشاهده نموده است. رهبر معظم انقلاب حضرت آیت اللّه خامنهای مدّظله العالی درباره این عمل میفرمایند:
«قمه زدن هم از آن كارهای خلاف است. این كار غلطی است كه عدهای قمه را بگیرند و به سر خود بزنند و خون بریزند. این كار یعنی چه؟ كجای این كار عزاداری است؟! این جعلی است. اینها چیزهایی است كه از دین نیست. بلا شك، خدا از این كارها راضی نیست.... اگر كسی تظاهر به قمه زنی بكند، من قلباً از او ناراضی هستم.» (9)
از مراجع معظم تقلید درباره جایز بودن این عمل پرسش شده است. پاسخ آنان چنین است:
«حضرت آیت اللّه خامنهای (دامت بركاته) : قمه زنی علاوه بر اینكه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمیشود و سابقهای در عصر ائمه علیهم السلام و زمانهای بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شكل خاص یا عام از معصوم علیهم السلام در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن مذهب میشود، بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست.
حضرت آیت اللّه مكارم شیرازی: عزاداری خامس آل عبا، از مهمترین شعایر دینی و رمز بقای تشیع میباشد؛ ولی بر عزاداران عزیز لازم است از كارهایی كه موجب وهن مذهب میگردد و یا آسیبی به بدن آنها وارد میكند، خودداری كنند.
حضرت آیت اللّه نوری همدانی: قمه زنی اشكال دارد.
حضرت آیت اللّه تبریزی رحمه الله: عزاداری آل عبا از مهمترین شعائر دین و رمز بقای تشیع است؛ ولی بر عزاداران عزیز لازم است از كارهایی كه موجب وهن مذهب و سوء استفاده دشمنان اسلام و اهل بیت علیهم السلام میشود، اجتناب كنند.
حضرت آیت اللّه فاضل لنكرانی رحمه الله: با توجه به اینكه قمه زدن در زمان حاضر، به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیه قابل فهم، باعث وهن و بدنام شدن مذهب میشود، باید از آن خودداری گردد.» (10)
2. قلاده بر گردن انداختن
برخی افراد در مراسم عزاداری دست به اقدامات ناشایستی میزنند و موجبات وهن مذهب و نفرت هر انسان عاقلی را فراهم میآورند. در سالیان اخیر مواردی مشاهده شد كه در آن برخی قلاده به گردن انداخته عوعو كرده، خود را كلب حسین علیه السلام خواندند. اگر نبود تدبیر و واكنش رهبر عزیز انقلاب و مراجع معظم تقلید (دامت بركاتهم) در مقابله با این حركات سخیف، بستری عالی برای تبلیغات مسموم علیه مذهب شیعه فراهم میشد. به این افراد جاهل باید گفت: امام حسین علیه السلام سگ نمیخواهد، انسان میطلبد. مرید نادان نمیخواهد، پیرو بصیر میخواهد. او از ما میخواهد از جاهلیت خارج شویم. به راستی ایشان خون خود را برای همین منظور نثار كرد: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَحَیرَةِ الضَّلاَلَةِ؛ (11) و خون خویش را در راه تو نثار كرد تا بندگانت را از جهالت و حیرت گمراهی برهاند.»
مراجع معظم تقلید در این باره نیز نظر داده، این گونه اعمال را تقبیح نموده اند. (12)
3. استفاده از آلات موسیقی
گاه مشاهده میشود كه در دسته عزاداری، افرادی با استفاده از آلات موسیقی و با سر و صدای بسیار زیاد مشغول نواختن هستند! پرواضح است آنچه كه در این میان، چون خودِ سالار شهیدان قربانی میشود، پیامهای عمیق و بی نظیر قیام كربلا خواهد بود. از محضر مراجع معظم تقلید درباره استفاده از آلات موسیقی سؤال شده كه جواب آنان چنین است:
«حضرت آیت اللّه خامنهای دامت بركاته: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی كه از قدیم بوده برگزار شود. (13)
حضرت آیت اللّه بهجت: آنچه موجب وهن عزاداری است، باید اجتناب شود. استعمال آلات موسیقی در عزاداری خالی از اشكال نیست مطلقاً.
حضرت آیت اللَّه تبریزی رحمه الله: استفاده از آلات موسیقی در عزاداری حرام است.
حضرت آیت اللّه صافی گلپایگانی: جایز نیست.
حضرت آیت اللّه فاضل لنكرانی: احوط ترك آن است. (14)
4. سینه خیز رفتن به طرف مرقد معصوم علیه السلام
این عمل نیز از اعمال عجیب و غریبی است كه عدهای - شاید با انگیزههای خوب - انجام میدهند. برخی از بزرگان از جمله رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنهای مدّ ظلّه العالی این كار را تقبیح نموده اند: «اینكه امام فرمودند عزاداری سنتی بكنید، این در مجالس نشستن، روضه خواندن، گریه كردن، به سر و سینه زدن، مواكب عزا و دستجات راه انداختن، همان چیزهایی است كه عواطف را نسبت به خاندان پیامبرصلی الله علیه وآله پرجوش میكند و بسیار خوب است.... بر عكس، كارهایی هم است كه به عكس، كسانی را از دین برمی گرداند... به نظر من دستهایی اینها را در جامعه ما ترویج میكند. كارهایی را باب میكنند كه هر كس ببیند برایش سؤال به وجود میآید. در قدیم الایام در بین طبقه عوام الناس معمول بود كه در روزهای عزاداری به بدن خودشان قفل میزدند. بعد هم در مذمت این كار بزرگان و علما گفتند و برافتاد؛ ولی حالا باز شروع كرده اند.... اخیراً یك بدعت عجیب و غریب و نامأنوس در باب زیارت درست كرده اند.
... عدهای هستند كه وقتی میخواهند وارد صحن مطهر علی بن موسی الرضاعلیه السلام بشوند، روی زمین میافتند و دویست متر راه را همین طور سینه خیز میآیند! آیا این كار، كار درستی است؟ نه این غلط است.... مرزداران عقیده باید متوجه آن باشند. (15)
نتیجه گیری و پیشنهاد
بنابر آنچه گفته شد، مراسم عزاداری و مدّاحی، هرچند باید با قوت هرچه بیشتر ادامه یابد، اما زدودن پیرایهها از آن و پرهیز از روشهایی كه موجب خالی شدن از بر بار معرفتی میشود یا وهن مذهب را به دنبال دارد، باید همواره مدّ نظر صاحب نظران و فعالان این عرصه قرار گیرد. مسلّم است كه برای این مهم باید راهكارهای عملی اندیشید و به صرف توصیه اكتفا ننمود. در این باره چند پیشنهاد مطرح میشود:
1. اگر سر نخ مطالب سست و جعلی را دنبال كنیم، انتهای بسیاری از آنها را در برخی از كتابهای غیرمعتبر مقتل و نوحه و شعر پیدا خواهیم كرد؛ بنابراین، پیشنهاد میشود: اوّلاً، كتب و آثار معتبری درباره جنبههای مختلف حادثه كربلا تعیین یا تألیف شود. ثانیاً، استفاده از این آثار در بین روحانیون و مدّاحان و ذاكران ترویج و تشویق گردد. ثالثاً، جلو چاپ و نشر آثار ضعیف و مجعول در این عرصه گرفته شود.
2. طرح ساماندهی مدّاحان كشور مورد بررسی قرار گرفته، با رعایت ظرایف به اجرا درآید. از آنجا كه برخورد بخشنامهای و دولتی در امور مردمی، نه مؤثر و نه به مصلحت است، پیشنهاد میشود این امر از طریق خودِ مدّاحان و افراد ذی نفوذ آنان انجام شود. یك راهكار مناسب، تشكیل جامعه یا انجمن مدّاحان در كشور - البته بدون هیچ نوع وابستگی سیاسی به گروهها و جناحهای سیاسی - با حضور روحانیان اندیشمند و مدّاحان مشهور و مقبول است.
3. یك عامل مهم در ایجاد بی نظمی در امر مدّاحی و عزاداری در كشور، وضعیت بازار نوارها و لوحهای فشردهای است كه یك شبه تكثیر و ترویج میشوند و بی هیچ مجوّزی در كلّ كشور و بعضاً در سطح كشورهای منطقه پخش میگردند كه گاهی تبعات و آثار منفیای برای كشور و مذهب تشیع به دنبال دارند. به نظر میرسد كه باید كنترل بیشتری در این عرصه نیز اعمال شود.
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) این كتاب در سال 1379 ه. ش با عنوان «چشم اندازی به تحریفات عاشورا «لؤلؤ و مرجان» به كوشش مصطفی درایتی به چاپ رسیده است.
2) نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه اوّل، ص 39؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 72؛ بحار الانوار، ج 4، ص 247.
3) الكافی، ج 8، ص 79؛ وسائل الشیعة، ج 16، ص 171.
4) آنچه مبلغان باید بدانند، داوود عرفانی فر، قم، انتشارات منارس، چ اوّل، 1385، ص 62.
5) تأملی در نهضت عاشورا، رسول جعفریان، قم، انتشارات انصاریان، چ چهارم، 1384، ص 317.
6) مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید، سید محسن محمودی، قم، انتشارات ناصر، 1379، ج 3، ص 31.
7) ر. ك: میزان الحكمة، محمد محمدی ری شهری، قم، مركز النشر مكتب الاعلام، بی تا، ج 7، ص 280.
8) مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید، سید محسن محمودی، ج 1، ص 41.
9) احكام عزاداری از دیدگاه مراجع معظم تقلید، صادقلو، قم، نشر ظفر، چ اوّل 1385، ص 84.
10) همان، ص 88.
11) مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، قم، نشر اسوه، بی تا، زیارت اربعین، ص 770.
12) ر. ك: مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید، سید محسن محمودی، ج 3، ص 36.
13) در فضای پر سر و صدا، امكان انتقال پیام به صورت عمیق وجود ندارد و فضایی كه در مراسم عزا به صورت سنتی و متعارف قدیم وجود داشت، بهترین امكان را برای انتقال معارف عاشورا فراهم میآورد.
14) مسائل جدید از دیدگاه مراجع تقلید، سید محسن محمودی، ج 3، ص 39.
15) حوزه و روحانیت در آیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، دفتر مقام معظم رهبری (مدیریت ویژه نشر آثار) ، سازمان تبلیغات اسلامی، چ 1، 1375، ص 173.