پروتستانیسم

پروتستانیسم، (1) به معنای گرایش و اعتقاد به مذهب پروتستان (2) است. «پروتست» (3) به معنای اعتراض، و «پروتستان» به معنای معترض است. مذهب پروتستان، نام یكی از سه فرقه اصلی مسیحی است. نام دو فرقه دیگر، كاتولیك (4) و ارتدوكس (5) می‌باشد. این دو واژه یونانی هستند؛ اولی (كاتولیك) به معنای جامع و اصیل، و دومی (ارتدوكس) به معنای عقیده درست و دین راست می‌باشد.

مذهب كاتولیك از دوران حواریون عیسی مسیح علیه السلام بوده است كه از 2000 سال پیش تا كنون ریشه دارترین مذهب مسیحی است.

سابقه مذهب ارتدوكس به حدود 1500 سال پیش باز می‌گردد. در اواخر قرن پنجم میلادی، زمانی كه امپراطوری وسیع روم، به شرقی و غربی تقسیم شد، كلیسای شرقی، نام ارتدوكس به خود گرفت و كلیسای غربی، عنوان كاتولیك را حفظ كرد.

تاریخچه

تاریخچه مذهب پروتستان، به قرن شانزدهم میلادی باز می‌گردد و از عمر آن، حدود پانصد سال می‌گذرد. از آن جهت كه این مذهب در اعتراض به برخی عقاید كلیسایی كاتولیك شكل گرفت، نام آن را پرتستان گذاشتند.

پروتستان، پیش از آنكه نام مذهبی از مذاهب مسیحی باشد و در كنار سایر مذاهب بنشیند، عنوانی برای حركتی اجتماعی ـ مذهبی در جهت رفع پاره‌ای بدعتها در آیین مسیحیت و انجام اصلاحاتی در این آیین با هدف بازگشت به تعلیمات واقعی كتاب مقدس و آیین مسیحیت بود. عنوان پروتستان، هنگامی نام فرقه‌ای از فرق مسیحیت شد كه كلیسای جامعه انگلیكان در امریكا، نام پروتستان را بر كلیسای اسقفی خود نهاد. این حادثه در سال 1783 میلادی رخ داد. جامعه انگلیكان، انشعابی از كلیسای كاتولیك بود.

این حركت اصلاح طلبانه مذهبی كه به عنوان نهضت اصلاح دینی شهرت یافت، تحت تاثیر افكار و اقدامات مارتین لوتر (1483 ـ 1546 م) شكل گرفت. پس از مارتین لوتر كه رهبر شماره یك این نهضت بود، از جان كالوین (1509 ـ 1564 م) و هولدریش تسوینگلی (1448 ـ 1531 م) به عنوان رهبران دیگر این نهضت نام برده می‌شود.

مارتین لوتر ـ كه خود مسیحی كاتولیك بود ـ از وجود برخی كژیها و ناراستیها در افكار و رفتار كلیسای كاتولیك رنج می‌برد. از جمله عمده‌ترین این انحرافها، عبارت بودند از اینكه:

روحانیون از امتیازات ویژه‌ای برخوردار بودند و منصب روحانی بیش از آنكه رسالتی آسمانی و مسئولیتی معنوی محسوب شود، منصبی اجتماعی و امتیازی دنیوی محسوب می‌شد. این مناصب و امتیازات رفته رفته مورد خرید و فروش قرار می‌گرفت.

مناصب مذهبی و مراسم عبادی در انحصار روحانیان كلیسا قرار داشت و سایر مسیحیان فاقد نقش مؤثری بودند. در پی اختلاط و هم آوایی روحانیون كلیسا با اربابان قدرت و ثروت، در آمدهای سرشاری نصیب آنان می‌شد و از همین رو، فسادهای اخلاقی و مالی در آنان بروز می‌كرد. همین امر موجب گرایش آنان به تشریفات شاهانه و فاصله گرفتن از عموم مسیحیان شده بود.

كشیشان و واعظان، در بین مردم آمرزش نامه‌هایی توزیع می‌كردند كه هر كس می‌توانست با خرید آنها، خود را از عذاب و مجازات الهی برهاند. گناهكاران با اعتراف كردن به گناه خود در نزد كشیشان و بخشوده شدن توسط آنان، بهشتی می‌شدند. به دلیل همین شیوه‌های مرسوم بود كه مسیحیان بیش از آنكه خود را در برابر خداوند مسئول ببینند، در مقابل كشیشان مسئول می‌دانستند. كلیسای كاتولیك رم، ادعای رهبری بر تمام كلیساها و مسیحیان جهان را داشت.

مارتین لوتر در اعتراض نسبت به این عقاید و رفتارها، حركت اصلاح طلبانه خود را آغاز كرد. نقطه شروع كار او، اعتراض به توزیع و فروش آمرزش نامه‌ها و ادعای تفوق و برتری كلیسای رم بر كلیساهای جهان بود. او در سال 1517 م با انتشار اعلامیه 95 ماده‌ای، اعتراض خود را رسما بیان كرد. برخی از مواد این اعلامیه عبارتند از:

- برخی اعمال كاتولیكی مانند اعتراف به گناه، حج و روزه باید ترك شود.

- نجات فقط از راه ایمان به دست می‌آید.

- كتاب مقدس، تنها منبع ایمان مسیحی است.

- افراد غیر روحانی باید نقش مهم تری در مراسم عبادی و رهبری دینی داشته باشند.

- كلیساهای محلی باید از كلیسای رم مستقل شوند.

- باید با كارهای غیر قانونی مانند فروش آمرزش نامه‌ها و مناصب روحانی برخورد شود.

- و...

عقاید

اهمیت نكات فوق وقتی به خوبی روشن می‌شود كه از نظرات كلیسای كاتولیك در موضوعهای مطرح شده آگاه شویم و مقایسه‌ای هر چند اجمالی و اندك بین كلیسای كاتولیك و پروتستان انجام دهیم.

1. از عقاید اساسی كلیسای كاتولیك، عصمت پاپ و دوری او از گناه است. كاتولیكها معتقداند عیسی مسیح علیه السلام پطرس را بر كلیه كلیساهای مسیحیت رهبر قرار داده و كلید ملكوت آسمان را به وی سپرده است. (6) پطرس نیز پاپ را جانشین و وصی خود و صاحب اختیار كلیسای جامع تا ابد قرار داده است. از اینرو علاوه بر كتاب مقدس، آراء و فتاوای پاپ، مقدس بوده و دارای مرجعیت دینی است.

در مقابل، كلیسای پروتستان به عصمت پاپ معتقد نیست، تنها مرجع افكار و رفتار دینی را كتاب مقدس می‌داند و به آراء پاپ و شورای كلیسا به دیده تقدیس نمی‌نگرد. از نگاه پروتستانها در فهم كتاب مقدس نیازی به تفسیر و تاویل ارباب كلیسا نیست و هر مسیحی می‌تواند پیام آن را با وجدان شخصی خود دریابد.

2. در مورد شرایط حصول سعادت ابدی، كلیسای كاتولیك معتقد است كه سعادتمندی در گرو دو عامل ایمان یا فیض خداوند، و انجام اعمال نیك است. اعمال نیك اعمالی هستند كه با احكام خداوند و قوانین كلیسا مطابق باشد، و احكام خداوند، همان احكام دهگانه عهد عتیق و اخلاق كامل مسیحیت است.

در مقابل، كلیسای پروتستان معتقد است كه سعادتمندی و نجات، تنها در گرو ایمان و فیض خداوند است.

3. در كلیسای كاتولیك، كشیش واسطه آمرزش گناهان بین گناهكار و خداوند است و فرد گناهكار با اعتراف به گناه خود در نزد كشیش و طلب آمرزش از او، آمرزیده می‌شود.

در نقطه مقابل، كلیسای پروتستان معتقد به هیچگونه واسطه‌ای بین خدا و خلق نیست و آمرزنده را تنها خداوند می‌داند.

4. كاتولیكها معتقد به وجود عالم برزخ و مؤثر بودن دعا برای مردگان و دریافت نور الهی برای آنان هستند. آنان در تأیید مدعای خود، به جملاتی از كتاب دوم مكابیان استناد می‌كنند. (7) از آن جهت كه این كتاب در نزد پروتستانها فاقد ارزش و اعتبار است، آنان اعتقادی به وجود برزخ و تاثیر دعا برای مردگان ندارند.

5. در كلیسای كاتولیك كشیشان و روحانیان مطلقا مجاز به ازدواج نیستند، اما در كلیسای پروتستان كشیشان می‌توانند ازدواج كنند.

6. كلیسای كاتولیك، به آئینهای مقدس هفتگانه معتقد است. این آئینها عبارتند از: غسل تعمید، تایید، توبه، عشای ربانی، دست گذاری، ازدواج و تدهین بیماران.

از این بین، تنها غسل تعمید و عشای ربانی است كه در نزد پروتستانها آیینهای مقدس به شمار می‌روند.

در مراسم عشای ربانی، كاتولیكها معتقدند، نان و شراب واقعا به خون و گوشت مسیح تبدیل می‌شوند، اما پروتستانها تغییر و استحاله نان و شراب به بدن مسیح را انكار می‌كنند.

7. در عین عقل گرایی بیشترِ كلیسای پروتستان نسبت به كلیسای كاتولیك، پروتستانها نیز همانند كاتولیكها، به تثلیث معتقدند و این اعتقاد را می‌توان یكی از عقاید مشترك بین آن دو دانست.

به طور خلاصه، از جمله عمده‌ترین ویژگیهای مذهب پروتستان عبارت است از: آزادی فردی در امور دین ی و دنیوی، تساهل دینی، انحصار مرجعیت دینی در كتاب مقدس و عدم اعتقاد به مرجعیت پاپ و شورا و قوانین كلیسا، مسئولیت مستقیم انسان در مقابل خداوند، ممدوح دانستن ثروت و عبادت دانستن كار.

فرقه‌ها

مذهب پروتستان نیز به نوبه خود براساس افكار و عقاید رهبران خود مانند لوتر و كالوین و به مرور زمان دچار انشعابهایی گردید. این انشعابها عبارتند از:

1. كلیسای لوتری یا انجیلی؛

2. كلیسای كالونی یا اصلاح شده؛

3. كلیسای انگلیكنها كه ابتدا انشعابی از كلیسای كاتولیك بود و سپس انشعابی از پروتستان گردید.

4. كلیسای آناباتیسم.

بد نیست بدانیم كه در مسیحیت، عنوان هر فرقه و مذهب، با عنوان كلیسای آن مشخص می‌شود. به عنوان مثال فرقه لوتری، با عنوان كلیسای لوتری شناخته می‌شود.

امروزه از بین فرقه‌های چهار گانه فوق، دو فرقه لوتری و كالونی دارای پیروان بیشتری بوده و عمده‌ترین فرقه‌های پروتستان محسوب می‌شوند.

فرقه لوتری در آلمان، نروژ، سوئد، دانمارك و فنلاند، و فرقه كالونی در انگلستان، فرانسه، سوئیس و مجارستان از پیروان بیشتری برخوردارند. (8)

• پاورقــــــــــــــــــــی

1. Protestanism

2. Protestan

3. Protest

4. Catholic

5. Orthodox

6. انجیل متی، 16:18.

7. 12: 42، 44، 46.

8. برای تدوین این مقاله از منابع زیر بهره برده ایم:

ـ دائرة المعارف فارسی، به سرپرستی دكتر غلامحسین مصاحب، جلد اول، شركت سهامی كتابهای جیبی، 1380.

ـ فرهنگ واژه‌ها، عبدالرسول بیات و نویسندگان، مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، چاپ اول، 1381.

ـ آشنایی با ادیان بزرگ، حسین توفیقی، سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) ، مؤسسه فرهنگی طه، مركز جهانی علوم اسلامی، چاپ دوم، 1379.

ـ درآمدی بر تاریخ و كلام مسیحیت، محمدرضا زیبایی نژاد، انتشارات اشراق، چاپ اول، تابستان 1375.