هدف از خلقت انسان رسیدن به قرب الهی است و این هدف جز با تزكیه و تهذیب نفس به دست نمی‌آید. خداوند متعال در فرازهای اول سوره شمس به تبیین ضرورت و اهمیت تزكیه و تهذیب نفس پرداخته و بعد از سوگندهای پی در پی و محكم و تاكیدهای فراوان (1) می‌فرماید: «قد افلح من زكیها وقد خاب من دسیها» (2)؛ «به تحقیق كسی كه نفس را پاك كند رستگار شود و كسی كه آن را تباه كند، بی بهره شود.»
می دانیم كه هر چه سوگندهای قرآن در مورد یك مساله، بیشتر و محكم‌تر باشد، دلیل بر اهمیت و سرنوشت ساز بودن آن مساله است؛ بنابراین تهذیب نفس جایگاه والایی در زندگی انسان دارد و اگر انسان بخواهد رستگار شود، باید خود را تزكیه كند و گرنه از سعادت و رستگاری محروم می‌شود.
از سوی دیگر تزكیه بدون داشتن استاد و برنامه و دستورالعمل مشخص، امكان پذیر نیست. داشتن یك استاد، برنامه و دستورالعمل مطمئن و پیروی از آن یك ضرورت است.
امام خمینی رحمه الله می‌فرماید: «مواظب باشید مبادا پنجاه سال با كد یمین و عرق جبین در حوزه‌ها جهنم كسب نمایید، به فكر باشید در زمینه تهذیب و تزكیه نفس و اصلاح اخلاق، برنامه تنظیم كنید؛ استاد اخلاق برای خود معین نمایید. (3)»
آیت آلله قاضی رحمه الله یكی از بزرگان اخلاق بود كه دستورالعمل‌های اخلاقی او می‌تواند راهگشای ما برای رسیدن به مراحل عالی معنویت باشد.
حضرت امام خمینی رحمه الله درباره او می‌فرماید: «قاضی، كوهی بود از عظمت و مقام توحید. (4)»
علامه طباطبائی رحمه الله می‌فرماید: «ما هر چه در این مورد داریم، از مرحوم قاضی داریم. چه آنچه را كه در حیاتش از او تعلیم گرفتیم و از محضرش استفاده كردیم، چه طریقی كه خودمان داریم، از مرحوم قاضی گرفته ایم. (5)»
آیت الله سید هاشم حداد می‌فرماید: «از صدر اسلام تا به حال، عارفی به جامعیت مرحوم قاضی نیامده است. (6)»
در این مقاله سه دستور العمل اخلاقی و عرفانی از آیت الله قاضی رحمه الله جمع آوری شده و سعی شده است شواهدی از احوالات آن عارف وارسته متناسب با فقرات مختلف دستور العمل‌ها در پی نوشت‌ها آورده شود.
دستور العمل‌های اخلاقی
دستور العمل اول
آیت الله سید علی قاضی برای گذشتن از نفس اماره و خواهش‌های نفسانی، به شاگردان و تلامذه و مریدان سیر و سلوك الی الله دستور می‌دادند روایت عنوان بصری را بنویسند و بدان عمل كنند؛ یعنی، یك دستور اساسی و مهم، عمل طبق مضمون این وایت بود و علاوه بر این می‌فرمودند: باید آن را در جیب خود داشته باشند و هفته‌ای یكی دو بار آن را مطالعه نمایند. این روایت، بسیار مهم است و حاوی مطالب جامعی در بیان كیفیت معاشرت و خلوت و كیفیت و مقدار غذا و كیفیت تحصیل علم و یفیت حلم و مقدار شكیبایی و بردباری و تحمل شدائد در برابر گفتار هرزه گویان و بالاخره مقام عبودیت و تسلیم و رضا و وصول به اعلا ذروه عرفان و قله توحید است. از این رو شاگردان خود را بدون التزام به مضمون این روایت نمی‌پذیرفتند.(7)
این روایت را «عنوان بصری» از امام صادق علیه السلام نقل می‌كند كه به جهت رعایت اختصار، تنها بخشی از آن را كه شامل دستور العمل است، بیان می‌كنیم:
عنوان بصری می‌گوید: عرض كردم،ای اباعبدالله! حقیقت عبودیت چیست؟
فرمود: «ثلاثة اشیاء: ان لا یری العبد لنفسه فیما خوله الله ملكا لان العبید لا یكون لهم ملك، یرون المال مال الله یضعونه حیث امرهم الله به ولا یدبر العبد لنفسه تدبیرا وجملة اشتغاله فیما امره تعالی به ونهاه عنه، فاذا لم یر العبد لنفسه فیما خوله الله تعالی ملكا هان علیه الانفاق فیما امره الله تعالی ان ینفق فیه واذا فوض العبد تدبیر نفسه علی مدبره هان علیه مصائب الدنیا واذا اشتغل العبد بما امره الله تعالی ونهاه لا یتفرغ منهما الی المراء والمباهاة مع الناس.
فاذا اكرم الله العبد بهذه الثلاثة هان علیه الدنیا وابلیس والخلق ولا یطلب الدنیا تكاثرا وتفاخرا ولا یطلب ما عند الناس عزا وعلوا ولا یدع ایامه باطلا. فهذا اول درجة التقی. قال الله تبارك وتعالی «تلك الدار الاخرة نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض ولا فسادا والعاقبة للمتقین» ؛ (8) [حقیقت عبودیت سه چیز است: این كه بنده خدا درباره آنچه كه خدا به وی سپرده است، برای خودش ملكیتی نبیند. چرا كه بندگان دارای ملك نیستند؛ مال را مال خدا می‌دانند و در آن جایی كه خداوند ایشان را امر كرده است كه بنهند، می‌گذراند و بنده خدا برای خودش هیچ تدبیری نمی‌كند و تمام مشغولیت او در مورد چیزی است كه خدا به آن امر كرده یا از آن نهی كرده است.
آن گاه كه بنده خدا در مورد چیزهایی كه خدا به او سپرده است، برای خودش ملكیتی نبیند، انفاق كردن در چیزهایی كه خدا به آن امر كرده است، بر او آسان می‌شود و اگر بنده خدا تدبیر امور خود را به مدبرش بسپارد، مصائب [و مشكلات] دنیا بر او آسان می‌گردد و زمانی كه بنده به امر و نهی خداوند متعال مشغول شود، دیگر مجالی نمی‌یابد تا از این امر فرصتی برای خودنمایی و تفاخر با مردم پیدا كند.
پس آنگاه كه خدا بنده [خود] را به این سه چیز گرامی بدارد، دنیا و ابلیس و خلائق بر او آسان می‌گردند و برای مال اندوزی و فخر فروشی، دنبال دنیا نمی‌رود و به جهت عزت و علو [درجه خود] به آنچه در نزد مردم است، چشم نمی‌دوزد و روزهای خود را به بطالت نمی‌گذراند. پس این اولین درجه تقوا است. خداوند متعال می‌فرماید: این سرای آخرت را تنها برای كسانی قرار می‌دهیم كه اراده برتری جویی و فساد در زمین را ندارند و عاقبت برای پرهیزگاران است.»
گفتم یا ابا عبدالله، به من سفارشی بفرما.
فرمود: «اوصیك بتسعة اشیاء فانها وصیتی لمریدی الطریق الی الله تعالی والله اسال ان یوفقك لاستعماله. ثلاثة منها فی ریاضة النفس وثلاثة منها فی الحلم وثلاثة منها فی العلم فاحفظها وایاك والتهاون بها؛ تو را به نه چیز سفارش می‌كنم، همانا آن‌ها وصیت من به اراده كنندگان راه خداوند متعال است و از خدا می‌خواهم به تو در عمل به آن‌ها توفیق دهد. سه مورد از آن نه چیز در مورد [تربیت و] ریاضت نفس است و سه مورد از آن‌ها در مورد حلم [و بردباری] است و سه مورد از آن‌ها درباره علم [و دانش] است. پس آن‌ها را به خاطر بسپار و مبادا [در عمل] به آن‌ها سستی كنی.»
عنوان می‌گوید: من دلم را برای آن حضرت فارغ نمودم. حضرت فرمود: «اما اللواتی فی الریاضة فایاك ان تاكل ما لا تشتهیه فانه یورث الحماقة والبله ولا تاكل الا عند الجوع واذا اكلت فكل حلالا وسم الله واذكر حدیث الرسول صلی الله علیه و آله: ما ملا آدمی وعاءا شرا من بطنه. فان كان ولابد فثلث لطعامه وثلث لشرابه وثلث لنفسه.
واما اللواتی فی الحلم فمن قال لك «ان قلت واحدة سمعت عشرا»، فقل: «ان قلت عشرا لم تسمع واحدة» ومن شتمك فقل له «ان كنت صادقا فیما تقول فاسال الله ان یغفر لی وان كنت كاذبا فیما تقول فالله اسال ان یغفر لك» ومن وعدك بالخنی فعده بالنصیحة والرعاء.
واما اللواتی فی العلم فاسال العلماء ما جهلت وایاك ان تسالهم تعنتا وتجربة وایاك ان تعمل برایك شیئا وخذ بالاحتیاط فی جمیع ما تجد الیه سبیلا واهرب من الفتیا هربك من الاسد ولا تجعل رقبتك للناس جسرا.
قم عنی یا ابا عبد الله فقد نصحت لك ولا تفسد علی وردی فانی امرء ضنین بنفسی والسلام علی من اتبع الهدی (9)؛ اما آن چیزهایی كه در مورد تادیب نفس است: این كه مبادا چیزی بخوری كه به آن اشتها نداری؛ چرا كه باعث حماقت و نادانی می‌شود و چیزی مخور مگر آن گاه كه گرسنه شوی و آن گاه كه خواستی چیزی بخوری از حلال بخور و نام خدا را ببر و حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله را بیاد بیاور [كه فرمود:] آدم ی هیچ ظرفی را بدتر از شكمش پر نكرده است. پس اگر ناچار شد، یك سوم [شكمش را] برای غذا، یك سوم برای آب و یك سوم برای نفس كشیدن [اختصاص دهد.]
اما آن سه مورد كه درباره حلم است، پس كسی كه به تو بگوید: اگر یك كلمه بگویی، ده تا می‌شنوی! [به او] بگو: اگر ده كلمه بگویی، یكی هم نمی‌شنوی! و [اگر] كسی به تو ناسزا بگوید، به او بگو: اگر در آنچه می‌گویی، راست گو هستی، از خدا می‌خواهم كه مرا ببخشد و اگر در آنچه می‌گویی، دروغ می‌گویی، پس از خدا می‌خواهم از تو درگذرد و اگر كسی به تو وعده فحش دادن داد، به او وعده خیرخواهی و مراعات [حال او را] بده.
و اما آن سه چیزی كه در مورد علم است، این كه آنچه را نمی‌دانی از علما بپرس و مبادا كه چیزی را از آن‌ها بپرسی تا آن‌ها را به لغزش افكنده و آنان را آزمایش كنی و مبادا از روی نظر [و رای] خودت دست به كاری بزنی و در همه مواردی كه راه دارد، احتیاط كن و از فتوا دادن فرار كن همانند فرار كردن از شیر درنده و گردن خود را پل عبور برای مردم قرار نده.
ای ابو عبدلله، دیگر از نزد من برخیز؛ همانا برای تو خیرخواهی [و نصیحت] كردم و [ذكر و] ورد مرا فاسد نكن زیرا كه من مردی هستم كه نسبت به [گذشت عمر و ساعات زندگی] خودم [حساب دارم و] نگرانم [از این كه مقداری از آن بیهوده تلف شود] و سلام بر كسی باد كه هدایت پذیرد.»
دستور العمل دوم
بسم الله الرحمن الرحیم
بعد حمد الله جل شانه. والصلاة والسلام علی رسوله و آله: حضرت آقا، تمام این خرابی‌ها كه از آن جمله است وسواس و عدم طمانینه، از غفلت است و غفلت كمتر مرتبه‌اش، غفلت از اوامر الهی است و مراتب دیگر دارد كه به آن‌ها ان شاء الله نمی‌رسید و سبب تمام غفلات، غفلت از مرگ است و تخیل ماندن در دنیا. پس اگر می‌خواهید از جمیع ترس و هراس و وسواس ایمن باشید، دائما در فكر مرگ و استعداد لقاء الله تعالی باشید و این است جوهر گرانبها و مفتاح سعادت دنیا و آخرت. پس فكر و ملاحظه نمایید چه چیز شما را از او مانع و مشغول می‌كند، اگر عاقلی! و به جهت تسهیل این معنی، چند چیز دیگر به سركار بنویسد بلكه از آن‌ها استعانتی بجویی:
اول بعد از تصحیح تقلید یا اجتهاد مواظبت تامه به فرایض خمسه و سایر فرایض در احسن اوقات و سعی كردن كه روز به روز خشوع و خضوع بیشتر گردد و تسبیح صدیقه طاهره علیها السلام بعد از هر نماز، خواندن آیت الكرسی كذلك و سجده شكر و خواندن سوره «یس» بعد از نماز صبح و «واقعه» در شب‌ها، و مواظبت بر نوافل لیلیه و قرائت مسبحات (10) در هر شب قبل از خواب و خواندن معوذات در شفع و وتر و استغفار هفتاد مرتبه در آن و ایضا بعد از صلاة عصر و این ذكر را بعد از صلوات صبح و مغرب یا در صباح و عشاء ده دفعه بخوانید: «لا اله الا الله وحده لا شریك له، له الحمد وله الملك وهو علی كل شی ء قدیر، اعوذ بالله من همزات الشیاطین واعوذ بك ربی ان یحضرون ان الله هو السمیع العلیم؛ غیر از الله خدایی نیست؛ یكتاست؛ شریكی ندارد؛ ستایش برای اوست؛ حكومت از آن اوست و او بر هر كاری تواناست. از سر به گوشی‌های شیطان‌ها به الله پناه می‌برم و پناه می‌برم به تو‌ای پروردگار من از این كه در برم آیند. همانا خدا شنوا و داناست.»
مدتی به این مداومت نمایید بلكه حالی رخ دهد كه طالب استقامت (11) شوید، ان شاء الله تعالی (12) .
دستور العمل سوم
بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی الرسول المبین ووزیره الوصی الامین وابنائهما الخلفاء الراشدین والذریة الطاهرین والخلف الصالح والماء المعین، صلی الله وسلم علیهم اجمعین.
قال عز من قائل: «ومن یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم» (13) ؛
«هر كس به خدا تمسك جوید، به راهی راست، هدایت شده است.»
وقال: «فاستقم كما امرت» (14) ؛ «سپس همان گونه كه فرمان یافته‌ای استقامت كن!»
قال جل جلاله العظیم: «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكة...» (15) ؛ «به یقین كسانی كه گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است؛ سپس استقامت كردند؛ فرشتگان بر آن‌ها نازل می‌شوند....»
برادران عزیزم، خداوند متعال شما را برای طاعتش موفق نماید، هشیار باشید كه به ماه‌های حرام وارد شده ایم، پس چه بزرگ است و تمام نعمت‌های باری تعالی بر ما! قبل از هر چیز بر ما واجب و لازم است كه توبه نماییم با شرایط لازم و نمازهای ویژه، سپس از گناهان كبیره و صغیره به قدر توان دوری نماییم.
پس شب جمعه یا روز شنبه نماز توبه (16) بخوانید - شب جمعه یا روز آن - سپس روز یكشنبه كه روز دوم ماه است اعاده كنید آن را.
سپس ملازم باشید به مراقبه صغری و كبری و محاسبه و معاتبه نفس به آنچه شایسته و لازم است. (17) پس همانا در آن یادآوری برای كسی است كه اراده دارد متذكر شود یا از خدا بترسد. سپس با دل هایتان به خدا توجه نمایید و مرض‌هایی كه در اثر گناه است، مداوا كنید و به وسیله استغفار، عیب‌های بزرگتان را كوچك و كم نمایید. از هتك حرمت‌ها دوری نمایید. پس اگر كسی هتك حرمت نمود، اگر چه خدای كریم بر او هتك نكرده باشد، پس او هتك شده است. كجاست امید نجات برای قلبی كه در آن شك و شبهه وارد شده و گرفتار گشته است، چه برسد به این كه راه پارسایان در پیش گیرد و با نیكوكاران از آب روان و گوارا بنوشد. والله المستعان علی نفسی وانفسكم وهو خیر معین.
1- شما را سفارش می‌كنم به این كه نمازهایتان را در بهترین و با فضیلت‌ترین اوقات آن‌ها به جا بیاورید (18) و آن نمازها با نوافل، پنجاه و یك ركعت است، پس اگر نتوانستید چهل و چهار ركعت بخوانید و اگر مشغله‌های دنیوی نگذاشت آن‌ها را بجا بیاورید، حداقل نماز اوابین بخوانید [. نماز اهل انابه و توبه هشت ركعت هنگام زوال است] .
2- اما نماز شب پس هیچ چاره و گریزی برای مؤمنین از آن نیست و تعجب از كسی است كه می‌خواهد به كمال دست یابد، در حالی كه برای نماز شب قیام نمی‌كند و ما نشنیدیم كه احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به وسیله نماز شب (19) .
3- بر شما باد به قرائت قرآن كریم در شب و با صدای زیبا و غم انگیز، پس آن نوشیدنی و شراب مؤمنان است (20) .
4- بر شما باد به التزام به وردهای معمول كه در دسترس هر یك از شماهاست و سجده معهوده از 500 مرتبه تا هزار بار.
5- زیارت مشهد اعظم - برای كسی كه مجاور آن جاست - در هر روز، و رفتن به مساجد معظمه در حد امكان و همین طور سایر مساجد (21) ، همانا مؤمن در مسجد مانند ماهی در آب است.
6- و بعد از نمازهای واجب، تسبیح فاطمه زهرا علیها السلام ترك نشود، همانا آن از ذكر كبیر به شمار می‌آید و حداقل در هر مجلسی یك دوره ذكر شود.
7- از آن چیزها كه بسیار لازم و با اهمیت است دعا برای فرج حضرت حجت علیه السلام در قنوت نماز وتر است بلكه در هر روز و در همه دعاها.
8- قرائت زیارت جامعه در هر روز جمعه، مقصودم همان زیارت جامعه معروف است.
9- تلاوت قرآن كمتر از یك جزء نباشد (22).
10- زیاد به دیدار برادران نیك سیرت بروید، چرا كه آن‌ها برادران شما در پیمودن راه و رفیق در مشكلات هستند.
11- زیارت قبرها در روز - یك روز در میان - و به زیارت قبرها در شب نروید (23) [شاید اگر هر روز به زیارت اهل قبور برویم به شكل عادت در بیاید و تاثیر گذاری آن كمتر باشد].
ما لنا وللدنیا قد غرتنا وشغلتنا واستهوتنا ولیست لنا، فطوبی لرجال ابدانهم فی الناسوت وقلوبهم فی اللاهوت، اولئك اللاقلون عددا والاكثرون عددا، واستغفر الله (24).
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) در این سوره، یازده قسم و سیزده تاكید وجود دارد.
2) شمس/10 و 9.
3) روح الله الموسوی الخمینی، مبارزه با نفس یا جهاد اكبر، تهران، انتشارات امیر كبیر، 1360، ص 31.
4) محمد حسین حسینی طهرانی، روح مجرد، تهران، انتشارات حكمت، 1414 ه - ق، ص 285.
5) صادق حسن زاده، اسوه عارفان، قم، انتشارات آل علی، چاپ پنجم، 1379، ص 71.
6) روح مجرد، ص 174.
7) محمد حسین حسینی طهرانی، روح مجرد، تهران، انتشارات حكمت، 1414 ه - ق، ص 175.
8) . قصص/83.
9) محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 1، باب 7، آداب طلب العلم و احكامه، ص 225، 226.
10) علامه طباطبایی فرمودند: سوره‌های مسبحات كه با یسبح و سبح شروع می‌شود، پنج عدد است:
سوره حدید، حشر، صف، جمعه و تغابن.
در روایت است كه رسول الله صلی الله علیه و آله این پنج سوره را هر شب قبل از خواب می‌خواندند. از سبب قرائت این سوره‌ها سؤال كردند؛ حضرت جواب فرمودند: «در هر یك از این سوره‌ها آیه‌ای است كه به منزله هزار آیه از قرآن است.»
(محمد حسین، حسینی طهرانی، مهر تابان، قم، انتشارات باقرالعلوم علیه السلام، صص 157- 156) .
«علامه طباطبایی فرمودند: «مرحوم قاضی اول دستوری كه می‌دادند، ذكر یونسی بود و دیگر مسبحات است كه هر شب تلاوت شود.
فرمودند: در خبر مسبحات خمس است كه سوره اعلی را ندارد و ما این حدیث را به مرحوم قاضی عرضه داشتیم و ایشان با وجود این، سخت مصر بودند كه مسبحات قرائت شود. زیرا خودش هم چیزهایی می‌دانست كه از استادان سینه به سینه اخذ كرده بود.»
(حسن، حسن زاده آملی، هزار و یك نكته، قم، مركز نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم، 1356، صص 5- 6) .
11) علامه حسن زاده آملی: مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی در طبقات اعلام شیعه در مورد آیت الله قاضی نوشته است: «فرایته مستقیما فی سیرته» كلمه‌ای بسیار ارزشمند است، چه عمل عمده در سلوك الی الله استقامت است. نزول بركات و فیض‌های الهی بر اثر استقامت است. «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكة ان لا تخافوا ولا تحزنوا وابشروا بالجنة التی كنتم توعدون.» فصلت/30.
12) صادق حسن زاده، اسوه عارفان، قم، انتشارات آل علی، چاپ پنجم، 1379، صص 129- 128.
13) آل عمران/101.
14) هود/112.
15) فصلت/30.
16) این نماز در مفاتیح الجنان، اول اعمال ماه ذی القعده بیان شده است.
17) منظور از مراقبه صغری، محاسبه نفس از جهت صدور گناه و خطا حتی ترك مستحبات و ارتكاب مكروهات است و مراقبه كبری، دوام ذكر، توجه و عدم غفلت در حد امكان می‌باشد.
18) آیت الله مصباح یزدی فرمودند: «مرحوم علامه [طباطبایی] و [آیت الله العظمی] آقای بهجت از مرحوم آقای قاضی رحمه الله نقل می‌كردند كه ایشان می‌فرمودند: «اگر كسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن كند! یا می‌فرمودند: به صورت من تف بیاندازد!»
اول وقت سر عظیمی است، «حافظوا علی الصلواة» خود یك نكته‌ای است غیر از «اقیموا الصلاة!» این كه انسان اهتمام داشته باشد و مقید باشد كه نماز را اول وقت بخواند، فی حد نفسه آثار زیادی دارد ولوحضور قلب هم نباشد.
(محسن، غرویان، در محضر بززگان، قم، نشر نوید اسلام، 1376، ص 99) .
علامه طهرانی می‌فرماید: دعائی است كه در قنوت نمازهای یومیه خوانده می‌شود، اول فقره آن این است: اللهم ارزقنی حبك وحب ما تحبه وحب من یحبك، والعمل الذی یبلغنی الی حبك واجعل حبك احب الاشیاء الی. آقای قاضی به شاگردان خود سفارش می‌كردند این دعا را در قنوت نمازهایشان بخوانند.» (اسوه عارفان، ص 77) .
19) علامه طهرانی كیفیت نماز شب خواندن مرحوم سید هاشم حداد را كه متخذ از مرحوم آقای قاضی بوده است، چنین نقل می‌كند: «ایشان اول غروب پس از نماز مغرب، مقدار مختصری شام می‌خوردند و بعد از نماز عشا می‌خوابیدند - بعد از ساعتی بیدار شده و پس از وضو، چند ركعت نماز با صدای خوش و آهنگ دلنشین قرآن از سوره‌ای طویل می‌خواندند، بعد به حالت تفكر رو به قبله نشسته و بعد می‌خوابیدند - دوباره بیدار شده و چند ركعت دیگر به همین منوال می‌خواندند.»
(محمد حسین حسینی طهرانی، روح مجرد، تهران، انتشارات حكمت، 1414 ه - ق، چاپ اول، ص 493).
20) آیت الله شیخ محمد تقی آملی رحمه الله می‌فرمود: «من در بحث فقه آیت الله قاضی شركت می‌كردم - روزی از ایشان سؤال كردم - آن روز هوا بسیار سرد بود - كه ما می‌خوانیم و می‌شنویم كه عده‌ای موقع قرائت قرآن جلویشان آفاق باز می‌شود و غیب و اسرار برای آن‌ها تجلی می‌كند -.. در حالی كه ما قرآن می‌خوانیم و چنین اثری نمی‌بینیم! مرحوم قاضی مدت كوتاهی به چهره من نظر كرد سپس فرمود: بلی! آن‌ها قرآن كریم را تلاوت می‌كنند و با شرایط ویژه، رو به قبله می‌ایستند -.. سرشان پوشیده نیست، كلام الله را با هر دو دستشان بلند می‌كنند، و با تمام وجودشان به آنچه تلاوت می‌كنند، توجه دارند و می‌فهمند جلوی چه كسی ایستاده اند! اما تو قرآن را قرائت می‌كنی در حالی كه تا چانه ات زیر كرسی رفته ای! و قرآن را روی زمین می‌گذاری و در آن می‌نگری...!» (اسوه عارفان، ص 25).
21) مرحوم آقای قاضی سفارش می‌كردند: «در یك مسجد همیشه نماز نخوانید، به مساجد دیگر نیز بروید و هرجا دیدید حال پیدا كردید آن جا نماز بخوانید و هرجا دیدید كه حال پیدا نكردید، مكان خود را تغییر دهید و از این مسجد به مسجد دیگر انتقال یابید و خلاصه آن كه توقف در یك مكان بی مورد است و باید دائما دنبال حال بود و از هرجا به جای دیگر منتقل شد و هرجا حال بهتر بود آن جا را انتخاب نمود.» (اسوه عارفان، ص 32).
22) علامه طباطبایی می‌فرماید: «اكثر افرادی كه موفق به نفی خواطر شده و توانسته اند ذهن خود را پاك و صاف نموده و از خواطر مصفا كنند و بالاخره سلطان معرفت برای آنان طلوع نموده است، در یكی از این دو حال بوده است:
اول: در حین تلاوت قرآن مجید و التفات به خواننده آن، كه چه كسی در حقیقت قاری قرآن است و در آن وقت برای آنان منكشف می‌شده است كه قاری قرآن خداست - جل جلاله. -
دوم: از راه توسل به حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، زیرا آن حضرت را برای رفع حجاب و موانع طریق نسبت به سالكین راه خدا عنایتی عظیم است.
(محمد حسین حسینی طهرانی، رساله لب اللباب، تهران، انتشارات حكمت، ص 159).
23) آیت الله قاضی رحمه الله «نوعا بین الطلوعین به قبرستان وادی السلام می‌رفتند، چنانكه در روایت وارده شده كه بین الطلوعین به قبرستان بروید.» (اسوه عارفان، ص 139).
24) اسوه عارفان، صص 139- 134.