مقدمه
«استمنا» یا «خودارضایی»، یكی از راههای انحرافی در ارضای میل جنسی است كه امروزه نسل جوان را به خصوص در وضعیت فعلی جامعه و دشوار بودن امر ازدواج، در معرض آسیبهای جدی قرار می‌دهد؛ از اینرو، میتوان آن را نوعی انحراف جنسی یا بیماری نامید كه نیاز ضروری به درمان دارد.
اگر چه درمان واقعی این عادت ناپسند، تنها از راه ازدواج ممكن است، امّا ارائه اطلاعاتی در باب حرمت، و پیامدهای این عمل، همچنین روشهای كنترل و درمان آن، می‌توانند تاحدودی در ترك یا كاهش ابتلاء به این عمل ناشایست، مؤثر باشد.
مقاله پیش روی شما، گردآوری مطالب كاربردی است كه شما را در ارائه مشاوره به افراد مبتلا و خانواده آنها، یاری می‌نماید.
تعریف
استمناء، (1) نوعی تحریک میکانیکی در دستگاه تناسلی است؛ به نحوی که فرد عمداً با خود کاری می‌کند که به تخلیه هیجان منجر شود. (2)
روش‌هایاستمناء
استمناء با روشهای زیر انجام میشود:
1. استمنای انفرادی از طریق دست كه بیش‌تر در بین پسرها رایج است.
2. استمنای انفرادی از طریق اسباب كه بیش‌تر در بین دخترها رایج است.
3. استمنای متقابل كه گاه این روش در بین بچه‌های پرورشگاهی به صورت مسابقه دیده میشود.
4. استمنای روحی‌ـ روانی یا رؤیایی كه در آن، فرد از طریق تجسم و یا دیدن تصاویر محرک (بدون تحریک مکانیکی اندامِ آمیزشی) خود را به اوج لذت جنسی می‌رساند.
نشانه‌های ابتلا به استمناء
ممكن است بعضی از مواردی كه در ذیل می‌آید به صورت مادرزادی یا در اثر بیماریهای عفونی برای افراد به‌وجود آمده باشد كه در آن حالت، نمی‌تواند از علائم و نشانه‌های استمناء محسوب گردد، نشانه‌ها عبارت‌اند از:
حلقه سیاه، زیر چشمان؛
اشک‌آلودگی و نا آرامی چشم؛
عرق كردن کف دستها؛
بی‌حالی و بی‌رمقی؛
خواب آلودگی و اضطراب؛
رنگ‌پریدگی در چهره؛
ضعف و سستی عمومی؛
غمگین بودن و افسردگی؛
سستی در بدن؛
تنبلی و بی‌حالی؛
تندخویی و زود خشمگین شدن؛
در خود فرو رفتن؛
عدم تعادل عصبی؛
خارش دستگاه تناسلی؛
بی‌نشاطی برای بازی و دویدن؛
خودخواه، متكبر، عبوس و کمرو شدن؛
بدبینی نسبت به اجتماع و تقلیل قدرت سازش با دیگران؛
لرزش دست و ضعف چشم در افراد كم سن و سال و ضعیف؛
ترشح چیزی چرك مانند در دختران، در برخی موارد. (3)
سن ابتلا
استمناء،یک عمل انحرافی و یک عکس‌العمل از نوع جانشین‌ساختن رفتاری به جای رفتاری دیگر است. این امر بیش‌تر در نوجوانان و جوانان مصداق دارد. برخی از صاحب‌نظران سعی بر این دارند که این امر را به کودکان نیز تسری دهند، و به گونه‌ای وانمود کنند که آنها هم می‌توانند گرفتار این عمل شوند. برای این امر نیز شواهد وقراینی می‌آورند. (4)
بازی با اندام تناسلی خود در کودکان معمولا نفهمیده، بدون اراده و بی‌حساب و حتی ممکن است بدون شرم در حضور دیگران صورت گیرد. این عمل به غیر از استمنای نوجوانان و جوانان است که اساس آن، ارادی وبا توجه به قبح عمل و زیان احتمالی و مبتنی بر تحریکات روانی است.
تفاوت خودارضایی با ارضای طبیعی
باید گفت که، «خود‌‌تحریكی» افزون بر ضررهای متعددی كه دارد، تفاوت عمده‌ای با ارضای غریزه جنسی از راه طبیعی و ازدواج دارد. هنگامی كه ارضای غریزه جنسی از راه طبیعی و ازدواج صورت می‌گیرد، فرد از طریق مشاهده، لمس و سایر حواس، مركز تحریكات جنسی را در مغز، بر می‌انگیزاند و از جهت فیزیولوژی، تأثیراتی از چشم، لمس و... به مراكز مغزی منتقل میشود و سپس انعکاسات جنسی پدید می‌آید و در نهایت، عمل جنسی به صورت طبیعی انجام می‌گیرد.
اما در «خودْ تحریكی» قضیه كاملا بر عكس است و این راه دگرگون میشود و تخیل و تصور مَناظر خاص و لمس موضعی، جانشین عوامل و تحریك طبیعی میشود و به این طریق، یك سیستم انعكاسی انحرافی بر مدار جنسی ایجاد میشود.
به تعبیر دیگر در «خودْ تحریكی» با هر بار دفع منی، انسان از دو جهت جسمی و روانی در معرض تخلیه و كاهش نیرو قرار می‌گیرد كه در جریان روابط زناشویی، این تخلیه و كاهش قوای روحی با توجه و القائات روانی فرد مقابل، جبران میشود.
هنگامی كه عمل «خودْ تحریكی» تكرار شود و «انعكاس انحرافی» در وجود جوان تثبیت شود، سبب میشود كه هنگام لزوم نتواند عمل جنسی را به طور طبیعی انجام دهد؛ زیرا سیستم طبیعی راه ارضای غریزه جنسی در او مختل میشود و به همین دلیل، خود را در كامیابی هنگام ازدواج، ناتوان می‌بیند. (5)
گونه شناسی مبتلایان
بررسیها نشان می‌دهد که این ابتلا نزد عده‌ای با شرایط زیر به مراتب بیش‌تر از دیگران است: (6)
در آنها که ابتلاءات جسمی معدی، چون کرمک و انگل دارند؛
در سنین بلوغ و نوجوانی که در این‌باره بیداری پیدا و تحریک‌پذیریها بیش‌تر میشود؛
آنها که اختلاط روانی دارند و مضطرب و پریشان‌اند و یا به‌بیماری روانی خاصی مبتلا هستند؛
کسانی که فوق العاده خجول و شرمنده اند واز شدت خجلت همیشه سرد و منزوی هستند؛
آنها که ارتباط صمیمانه با دیگران را مخل آسایش فرض می‌کنند و از دیگران فاصله می‌گیرند؛
کودکان و نوجوانانی که خود را در خانه و یا مدرسه فراموش‌شده و ناخشنود می‌یابند؛
آنها که فوق العاده رؤیایی، خیالباف و منزوی‌اند؛
آنها که به این امر عادت کرده‌اند و تحریکی، مختصر آنان را از خود بیخود می‌کند؛
افراد متأهلی که به ضعف قوای جنسی دچارند و از این طریق خود را آرامش می‌بخشند؛
متأهلانی که از مقاربت، احساس ارضا نمی‌کنند.
آسیب شناسی
آیین مقدس اسلام که از جانب خداوند و آفریدگار و صانع بشر است، استمناء را امری حرام و ناپسند ذکر کرده و در برابر آن موضع مخالف گرفته است. (7) استمناء در تعبیرات اسلامی به عنوان نکاح با خود ذکر شده که مورد نهی است. قرآن می‌گوید:«فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ»؛ (8) «هر کس با غیر از همسرش شهوتش را دفع کند از تجاوزکاران است.»
رسول خداصلیاللهعلیهوآله فرموده است: «نَاكِحُ الْكَفِّ مَلْعُونٌ؛ (9) ازدواج كننده با كف دست، از رحمت خدا به دور است.»
در بعضی از روایات تعبیرات تكان دهنده‌تری آمده است. امامعلیهالسلام صادق می‌فرماید:
« ثَلَاثَةٌ لَا یكَلِّمُهُمُ اللَّهُ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لَا ینْظُرُ إِلَیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ النَّاتِفُ شَیبَهُ وَ النَّاكِحُ نَفْسَهُ وَ الْمَنْكُوحُ فِی دُبُرِه؛ (10) سه گروه‌اند كه خدا در روز رستاخیز با آنان سخن نمى‌گوید و به آنان نظر رحمت نمىفرماید و برای ایشان عذابى دردناك است: آن كه ریش خود را بكند، آنكه با خودش ازدواج كند (استمناء كننده) و آن كس كه با او لواط شده باشد.»
در ادامه بحث، آسیبهایی كه از جهات مختلف متوجه عمل ناشایست خودارضایی است را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
الف. جنبه زیستی- فیزیولوژیک (11)
پیامدهای فیزیولوژیكی و بدنی علمی خودارضایی از قرار زیری است:
پدید آمدن کم‌‌خونی به ویژه بر اثر تحریک مصنوعی و مداوم آلت تناسلی؛
پدید آمدن و گسترش تورم غدد وذی در انسان؛
تورم کانال نطفه؛
تورم قسمت پایانی و عقب کانال ادرار؛
فرسودگی بسیار مراکز تیره پشت در سایه تداوم این عمل و آمادگی فرد برای ناتوانی جنسی؛
تحلیل رفتن قوای جسمانی و ضعف انرژی جسمانی افراد؛
گرفتگی عضلانی برای رسیدن به حالت اوج لذت جنسی یا ارگاسم: عضلات بدن و دستگاه تناسلی چه در مردان برای تخلیه اسپرم و چه در زنان برای پمپاژ خون به ناحیه تناسلی منقبض می‌شوند. عضلات در استمنای اعتیاد گونه و زیاده از حد، همیشه در حال انقباض و گرفتگی هستند؛
خستگی و كوفتگی مفرط: ایجاد زمینه برای احساس خستگی در افراد و رخوت بی‌حاصل پس از ارتکاب، از دیگر مسائل قابل توجه است. این حالت به دلیل صرف انرژی زیاد در اعمال جنسی كه خود ارضایی را نیز شامل میشود، باعث كمبود انرژی و تخلیه ذخایر (گلیكوژن) نوعی قند میشود كه برای تأمین انرژی سلولهای عضلانی لازم است. در نتیجه، خستگی و كوفتگی مفرط روی می‌دهد؛
شل شدن عضلات تناسلی و از دست دادن قدرت نگهداری منی یا ادرار؛
پژمردگی،زردی رنگ و بی‌رمق به نظر آمدن؛
پیدایش تغییرات در مراکز ستون فقرات و اعضائی که هنوز کامل نشده اند.
پدید آمدن سردرد، سرگیجه، سوت کشیدن گوشها و...؛
خستگی عصبی و فرسودگی دستگاه اعصاب؛ (12)
ضعف عمومی بدن، به ویژه بینایی؛
عقیم شدن و ناتوانی در تولید مثل؛
پیری زودرس؛
ضعف مفاصل و لرزش دست؛
ایجاد قاعدگی نامنظم برای دختران در سنین بعدی و بلوغ؛
احساس درد برای دختران در سنین بلوغ در حین خونریزی و قاعدگی؛
پدید آمدن ترشحات چرکی از دستگاه تناسلی دختران؛
پیدایش فراوانی خون در آب تناسلی در سایه تحریکات بیش از اندازه و بی‌اعتنایی به بهداشت جنسی؛
خطر از بین رفتن پرده بکارت برای دختران بر اثر دستکاری زیاد؛
زشتی چهره و از بین رفتن طراوت صورت؛
زرد و لاغر شدن؛
درشت شدن چشمها؛
عجز در فهم مطالب؛
فلج شدن برخی اعضا و یا تمامی اعضا در بعضی وقتها؛ (13)
از دست دادن قوای تناسلی به صورت تدریجی؛ (14)
ب. جنبه روانی - شخصیتی
هیجانات جنسی ناشی از استمناء بلای كوچكی نیست و آثاری ناگوار بر اعصاب می‌گذارد.
برخی از آسیبهای روانی و شخصیتی استمناء عبارتند از: احساس محرومیت جسمی و روحی در صورت عدم انزال؛
آشفتگیهای خُلقی مانند: افسردگی، غمگینی، بی‌خوابی، بی‌اشتهایی، ناتوانی در انجام وظایف روزانه.
پدید آمدن احساس نارضایتی و به دنبال آن بدبینی به دیگران؛
ضعف اراده و گرفتاری در اخذ تصمیمهای لازم تا حدی که فرد را چون غلامی حلقه به گوش و دچار جنگ و جدال می‌سازد؛
کم‌حوصلگی، سستی، خمودی، حساسیت فراوان در برابر نور، صدا و امثال آن؛
بی‌مبالاتی، کمرویی، ترسو و خواهان تنهایی و انزوا بودن در افرادی كه در سنین پایین گرفتار استمناء می‌شوند؛
زود رنجی و حساسیت و ناراحتی از برخوردی کوچک؛
پدید آمدن عکس‌العملهای مالیخویایی و وسواسی؛
كاستی در اعتماد به‌نفس به‌خاطر دلهره و وحشت فرد در حین ارتکاب از بیم رسوایی؛
درهم كوبیده شدن شخصیت فرد به‌خاطر سرزنش و تحقیر خود، به علت ارتکاب گناه؛
فراهم شدن زمینه بی‌مبالاتی به‌خاطر احساس دائمی گناه از عمل؛
اضطراب دختران به‌خاطر وحشت آنها نسبت به از دست دادن بکارت خود؛ (15)
ج. جنبه فرهنگی- اجتماعی
هدف واقعی جنسیت و غریزه که ازدواج است به تدریج از افراد مبتلا به استمناء دور میشود و این افراد از مشغول شدن با خود رضایت دارند و این امر، علاوه بر عوارض جسمانی و روانی، سبب پیدایش اختلالهای اجتماعی و فرهنگی میشود. برخی از اختلالها عبارتند از:
استمناء در فرد، یک حس گریز از اجتماع را پدید می‌آورد که بر اثر افراط و تکرار در او ریشه‌دارترخواهد شد. در گوشه‌ای خود را منزوی می‌کند و به افکاری دور و دراز سرگرم میشود و به آینده و جهانی نامعلوم می‌اندیشد.
توجه به لذات شخصی، سبب سستی روابط اجتماعی میشود و حیات جمعی را دچار مخاطره می‌سازد. فرد به غیر از میل به انزواجویی، در عرصه اجتماعی نیز با مردم جوششی ندارد و از زندگی در جمع، احساس لذت نمی‌کند.
احساس بی‌کفایتی در حیات اجتماعی و بدبینی نسبت به دیگرانی که دارای حیاتی با نشاط‌اند، از دیگر عوارض استمناء است. احساس حسادت در این بین از مسائل ناگواری است که عواقب بدی برای فرد پدید می‌آورد.
شخصیت اجتماعی و انسانی چنین افرادی به تدریج متزلزل‌تر شده، روز به روز بدتر میشود و بدان نظر، زیان آن از این دید نیز انکار ناپذیر است.
انزالهای زودرس، حتی در کنار همسر و در مقاربت، از عوارضی است که روابط صحیح را به خطر می‌اندازد. مبتلایان به استمناء پس از ازدواج، تنها به فکر خویش‌اند نه ارضای همسر.
ناسازگاری خانوادگی و سردی در روابط بعد از ازدواج از عوارض دیگری است که منشأ بسیاری از اختلافات زوجین است؛ به ویژه در دختران، ابتلا به این كار، سبب میشود كه تحریكات جنسی در آنها بی‌اثر باشد و از شوهر دلسرد شوند. این حالت برای کسانی بیش‌تر است که قبل از ازدواج چنین وضع و حالتی را داشته‌اند. (16) و (17)
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). خود ارضايي، ماسترباسيون masterurbation، انانيسم Onanism.
(2). برگرفته از: خانواده و مسائل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي، انتشارات انجمن اوليا و مربيان، چ يازدهم، ص124.
(3). خانواده و مسايل جنسي کودکان، دکتر علي قانمي، ص129
(4). همان، ص124.
(5). ر.ك:پرسشها و پاسخهاي مذهبي، آيت الله مكارم شيرازي و آيت الله جعفر سبحاني، انتشارات نسل جوان، ج3، ص154و روان شناسي رفتار جنسي (نظريه ها و ديدگاه‌ها)، دكتر محمدباقر كجباف، نشر روان، ص184.
(6). خانواده و مسائل جنسي کودکان، دکتر علي قائمي، ص127.
(7). منهاج الصالحين، سيدابوالقاسم موسوي خوئي، مدرسه الامام باقرالعلومعلیهالسلام، ج1، ص112،س 408.
(8). معارج /31.
(9). مستدرك الوسائل، محدث نورى،18 جلدي، مؤسسه آل البيتعلیهمالسلام قم، 1408، ج14، ص356.
(10). وسائلالشيعه، شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، 29 جلد، مؤسسه آل البيتعلیهمالسلام قم، 1409، ج2، ص131.
(11). بسياري افراد گمان مي‌کنند که « مني» تنها براي «آميزش جنسي» به کار مي‌رود و فقط براي اين کار لازم است و بس! «مني» در بدن انسان و ساختن و نيرومند کردن بدن و اندامهاي انسان نقش بسيار داد که در مقايسه با نقش «عمل جنسي» آن بسيار بالاتر و با اهميت‌تر است.
در اينجا اين پرسش به ميان مي‌آيد که کم بودن «مني» چه ربطي به کارهاي مغزي و رواني دارد؟ در پاسخ آن بايد بگويم که مقداري از «مني»، جذب خون انسان مي‌شود و در ساختن سلولهاي مغزي و استخواني و ديگر لوازم بدن انسان کمک بسيار خوبي مي‌کند.
اکنون اگر کسي بر اثر «خود ارضايي» در نوجواني يا جواني مقدار زيادي از «مني» خود را هدر دهد، نتيجه آن، اين است که مغز و اعصاب، به ويژه اعصاب چشمها و شنوايي انسان- از آن مقدار «مني» که در نيرو بخشيدن به مغز و اعصاب لازم است بي‌بهره و محروم مي‌شود. و رفته رفته آن نوجوان يا جوان مبتلا به بلا را از نظر قواي مغزي و عصبي ناتوان مي‌سازد.
در نتيجه چنين فردي از نظر «ضريب هوشي» و کنترل اعصاب و بينايي چشم و محکمي مهره‌هاي کمر دچار ناتواني و ضعف مي‌شود و کم کم خود را با آن عمل ناپسند (خود ارضايي) به ورطه زيانهاي جبران ناشدني مي‌اندازد.
از سوي ديگر، مقداري از «مني» صرف رشد خود «بيضه‌ها» مي‌شود؛ ولي نوجوان يا جواني که عادت به «خود ارضايي» پيدا مي‌کند با هدر دادن «مني» خود جلوي رشد طبيعي و لازم بيضه‌هاي خود را مي‌گيرد و با اين کار نکوهيده، باعث مي‌شود که بيضه‌هايش رشد لازم را نکنند و کوچک بمانند. بيضه‌هايي هم که از اندازه لازم کوچک‌تر باشند روشن است که نمي‌توانند به اندازه کافي «مني» بسازند.
در نتيجه آن جوان مبتلا به «خود ارضايي» با بيضه‌هاي کوچک و «مني» ناکافي، هم به مغز و استخوان و اعصاب خود زيان مي‌رساند و هم اگر ازدواج کند نخواهد توانست از نظر «لذت جنسي» همسر خود را خشنود سازد و در انجام اين عمل- يعني « آميزش جنسي» که از نظر شرعي و اجتماعي و بقاي نسل انساني، کاري لازم و پسنديده است کامياب و روسپيد نخواهد بود. (پايگاه اطلاع راساني تنظيم خانواده)
(12). خانواده و مسايل جنسي کودکان، دکتر علي قانمي، ص138.
(13). علوم روز و قرآن، محسن عباس نژاد، محمدکاظم شريعتي اندراتي ونعمت الله تقوي،بنياد پژوهشهاي قرآني حوزه و دانشگاه،ص112.
(14). همان، ص141.
(15). همان، ص139.
(16). علوم روز و قرآن، ص140 و 141.
(17). براي نمومه به اين سؤال توجه فرماييد که از نهاد نمايندگي ولي فقيه در دانشگاهها پرسيده شده است: دختري 24 ساله هستم كه حدود 5 سال است به مرض استمناء مبتلايم و صحنه‌ها و تصورات شهواني هر چند كوچك هم باعث تحريك من مي‌شود و مرا مجبور به خود ارضايي مي‌كند كه ريشه اش بر مي‌گردد به دوستان دوران دبيرستان كه با همديگر صحبت مي‌كرديم كه كنجكاوي من باعث كشف اين حس شد كه تا آن زمان از وجود چنين حسي در وجودم اطلاع نداشتم و خوشم آمد و نمي‌دانستم چيست؟ ولي وجدانم مي‌گفت كه اين كار درستي نيست. در كتابي خواندم كه اين گناه كبيره است و چاره‌اش ازدواج است. من توبه كرده بودم و سعي مي‌كردم اين خاطرات را از ياد ببرم. پس ازدواج كردم؛ اما متاسفانه ازدواج باعث تحريك بيشتر من مي‌شود و مرا مجبور به خود ارضايي بيشتر مي‌كند يعني با همسر بودن مرا راضي نمي‌كند. البته به او مي‌گويم كه ارضا نشدم و او كمك مي‌كند اما نمي‌توانم ارضا شوم و حالا نمي‌دانم چه كار كنم و از نظر روحي خيلي عذابم مي‌دهد. حال بگوييد من چه كنم آيا گناهان من بخشوده مي‌شود؟ بعضي وقتها تصميم به طلاق مي‌گيرم و با خود مي‌گويم اين ازدواج چه سودي دارد و باعث دور شدن من از خدا مي‌شود شوهرم هم مي‌گويد كه در تو اشكالي است كه ارضا نمي‌شوي.