در بین انبیاء، از ظهور و قیام هیچ پیامبری بسان پیامبر آخرالزمان حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله سخن به میان نرفته است. از حضرت آدم علیه السلام گرفته تا نوح و ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السلام همه بشارت به آمدن او داده اند و همگی از دین و مرام و اوصاف و كمالات او سخن گفته اند.
در میان اوصیا علیهم السلام نیز هیچ وصی‌ای بسان خاتم اوصیا مهدی موعود علیه السلام در بیان و كلام انبیا و پیامبران گذشته و ائمه بعد از رسول اكرم صلی الله علیه و آله مطرح نبوده است و همه از قیام و ظهور و عدالت او سخن رانده اند. حتی ادیان ابتدایی و ساخته دست بشری نیز به نوعی درباره موعود جهان سخنانی را مطرح نموده اند؛ اسنها، اسلاوها، سلتها، ژرمنها، اهالی صربستان در انتظار ظهور موعودهایی به نامهای: آرتور، اودین، كالویبرك، ماركوكر الیویچ، برخص، بوریان، بورویهم بوده و معتقدند كه موعودهایشان روزی ظهور كرده، به خیانتها، نابسامانیها و جنایتهای جهان خاتمه داده، عدالت را در عالم گسترش خواهند داد. (1)
در كتب مقدس هندوها می‌خوانیم: «دور دنیا تمام شود به پادشاه عادلی در آخر الزمان كه پیشوای ملائكه و پریان و آدمیان باشد، حق و راستی با ا و باشد.» (2)
و برهمائیان می‌گویند: «ویشنو در میان مردم ظاهر گردد... او از همه كس قوی‌تر و نیرومندتر است... هنگام ظهور وی خورشید و ماه تاریك می‌شوند. زمین خواهد لرزید.» (3)
چینیان درباره منجی جهان چنین می‌گویند: «كریشنا ظهور كرده، جهان را نجات می‌دهد.» (4)
و از دیدگاه مسلك جینها: «هنگامی كه فساد و انحطاط و تباهی جهان را فراگیرد، شخص كاملی كه آن را تیرتنگره (= نوید دهنده) گویند ظهور كرده، تباهی را از بین می‌برد و صافی را از نو برقرار می‌سازد.» (5)
در كتب آسمانی تحریف شده انبیای گذشته، بیشتر از موعود جهانی سخن به میان آمده است كه در دین مجوس به نام بهرام ایستاده (قائم) و نجات دهنده، در زبور به نام عفیق و در صحف ابراهیم به نام حاشر و در تورات ماشع و در انجیل مسیح الزمان خوانده شده است. (6)
در كتب مقدس زرتشتیان می‌خوانیم: «سوشیانت (نجات دهنده) دین را به جهان رواج دهد، فقر و تنگدستی را ریشه كن سازد، ایزدان را از دست اهریمنان نجات داده، مردم جهان را هم فكر و هم گفتار و هم كردار سازد.» (7)
و در كتاب زبور به حضرت داوود منسوب است كه فرمود: «قومها را به انصاف داوری خواهد كرد، آسمان شادی كند و زمین مسرور گردد، دریا غرش نماید، صحرا و هر چه در آن است، به وجد آید. آنگاه تمام درختان ترنم خواهند نمود به حضور خداوند؛ زیرا كه [او [می‌آید...» (8)
در تورات، كتاب مقدس یهودیان، چنین آمده است: «مسكینان را به عدالت داوری خواهد كرد، گرگ با بره سكونت خواهد كرد، پلنگ با بزغاله خواهد خوابید... و در تمامی كره مقدس من ضرر و فسادی نخواهد كرد؛ زیرا كه جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.» (9)
و در انجیل متی می‌خوانیم: «شما نیز حاضر باشید؛ زیرا در ساعتی كه گمان نبرید، پسر انسان می‌آید.» و «همچنان كه برق از مشرق ساطع شده تا به مغرب ظاهر می‌شود، ظهور پسر انسان نیز چنین خواهد بود.» (10)
گفتنی است كه در كلام هیچ یك از پیامبران گذشته بسان پیغمبر آخرالزمان، سخن از مهدی موعود و منجی بشر نرفته و تصویر جامع و كاملی از قیام، عدالت، حكومت و اوصاف شخصی آن حضرت ارائه نشده است. آنچه در پیش رو دارید نگاهی است گذرا، به كلمات و سخنان خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله درباره خاتم اوصیا، حضرت مهدی موعود علیه السلام.
همه جا به یاد مهدی علیه السلام
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در همه حال و همه جا به یاد فرزند و خاتم اوصیای خود حضرت مهدی علیه السلام بود و از همان اوایل بعثت بانگ برمی آورد و مردم را به یاد مهدی رهنمون می‌ساخت و به روزگاری سراسر نور نوید می‌داد و می‌فرمود: «لا تَذْهَبُ الدُّنْیا حَتّی یلِی اُمَّتی رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیتی یقالُ لَهُ المَهْدی؛ (11) دنیا به پایان نرسد مگر اینكه امت مرا مردی از اهل بیت من سرپرستی (و رهبری) كند كه به او مهدی گفته می‌شود.»
و در جایی دیگر می‌فرمود: «لَوْ لَمْ یبْقِ مِنَ الدَّهْرِ اِلاّ یوْمٌ لَبَعَثَ اللّه رَجُلاً مِنْ اَهْلِ بَیتی یمْلاَءُها عَدْلاً كما مُلِئَتْ جَوْرا؛ (12) اگر از عمر روزگار یك روز باقی نماند، خداوند [در آن روز [مردی از اهل بیت من را برانگیزد كه عرصه زمین را لبریز از عدل كند، پس از آنكه از ستم پر شده باشد.»
و آنگاه كه حضرتش به معراج رفت، سفر آسمانی‌اش نیز با یاد و نام مهدی علیه السلام شیرین و زیبنده شده و خدا به او فهماند كه حتی در اوج معراج و مرحله «قابَ قَوسَین أَو أدْنی» نیز باید سخن از خاتم اوصیا باشد. هنگامی كه حق تعالی انوار اوصیای او را به او نشان می‌دهد، مهدی را می‌بیند كه «كَاَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرّی فی وَسَطِهِمْ؛ همچون ستاره‌ای درخشان در میان ائمه دیگر می‌درخشد.» و این گونه به حبیب خدا خطاب می‌شود كه نه تنها همیشه به یاد او باش؛ بلكه به او عشق بورز؛ «یا مُحمد! اَحْبِبْهُ فَاِنّی اُحِبّهُ وَاُحِبّ مَنْ یحِبُّهُ؛ (13) ای محمد! او را دوست بدار كه من او را دوست می‌دارم و هر كس كه او را دوست بدارد، من [نیز] او را دوست می‌دارم.»
رسول خدا صلی الله علیه و آله در آخرین لحظات عمر خویش نیز به یاد فرزندش مهدی علیه السلام بود. آن زمان كه دخترش فاطمه علیهاالسلام به شدت گریه می‌كرد، حضرت در حالی كه رو به قبله و نزدیك به حالت احتضار بود به دخترش اشاره كرد كه نزدیك بیا! زهرا علیهاالسلام نزدیك رفت، پیامبر آهسته به او سخنی گفت كه شادمانی در چهره او آشكار شد. در حدیث آمده است كه از فاطمه زهرا علیهاالسلام سؤال شد: آن سخنی كه پیامبر آهسته به تو گفت چه بود كه موجب خرسندی تو گردید؟ حضرت فرمود: آنچه پدرم به من فرمود: [دو مطلب بود] : 1. از میان اهل بیتم تو اولین كسی هستی كه به من ملحق می‌شوی؛ 2. دوازده امام كه جانشینان من هستند، از نسل توست و آخرین آنها [مهدی موعود] انتقام تو را می‌ستاند. (14)
مشخصات فردی مهدی علیه السلام
1. همانندی با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله سالها قبل از تولد حضرت مهدی صلی الله علیه و آله مشخصات فردی او را بیان نمود. آنجا كه فرمود: «اَلْمَهدی مِنْ وُلْدی اِسْمُهُ اِسْمی وكُنیتُهُ كُنْیتی اَشْبَهُ النّاسِ بی خَلقا وَخُلْقا تَكُونُ لَهُ غَیبَةٌ وَحَیرةٌ تَضِلُّ فیها الاُْمَمُ ثُمّ یقْبِلُ كالشَّهاب الثاقب، یمْلاَءُها عَدْلاً كما مُلِئَتْ جَوْرا وَظُلْما؛ (15) مهدی، از فرزندان من است. نامش، نام من است، كنیه‌اش كنیه من [ابوالقاسم] . او شبیه‌ترین مردم به من در خلق و خوی است. برای او غیبت و حیرتی است كه امتها در آن به گمراهی افتند، پس از آن، بسان شهاب فروزان بیاید و زمین را از عدل و داد پر كند پس از آنكه از جور و ظلم لبریز شده باشد.»
و در جای دیگر فرمود: «بِاَبی وَاُمّی سَمیی وَشَبیهی وَ شَبیهُ مُوسَی بن عِمْرانَ عَلیه... النّورِ...؛ (16) پدر و مادرم فدایش باد كه او همنام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است كه بر او نورهایی احاطه دارد.»
و همچنین فرمود: «مَهْدی اُمَّتی اَشْبَهُ النّاسِ بی فی شَمائِلِهِ وَاَقْوالِهِ وَاَفْعالِهِ؛ (17) مهدی امت من، شبیه‌ترین مردم نسبت به من در شمایل و سخن و رفتار است.»
شاید از جمله دلایل این همه پافشاری بر همگونی حضرت مهدی علیه السلام با حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله این باشد كه جلوی مدعیان كاذب مهدویت گرفته شود و هر كسی چنین ادعایی را مطرح نكند.
2. فرزند علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام
حضرت رسول صلی الله علیه و آله برای شبهه زدایی بیشتر بیان نمود كه مهدی علیه السلام از نسل علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام می‌باشد؛ آنجا كه می‌فرماید: «اِنَّ عَلی بنَ اَبی طالِبٍ علیه السلام اِمامُ اُمَّتی... ومِنْ وُلْدِهِ القائِمُ الْمُنْتَظَرُ...؛ (18) به راستی علی فرزند ابوطالب، امام امت من است... و از فرزندان او قائم منتظر است...»
و یا فرمود: «اَلْمَهْدِی مِنْ وُلْدِ فاطِمةَ؛ (19) مهدی، از فرزند فاطمه است.»
هنگامی كه جناب سلمان از امام علی علیه السلام پرسید: مهدی از نسل كدام فرزندان شماست، فرمود: «مِنْ وُلْدی هذا وَضَرَبَ بِیدِهِ عَلَی الحُسَینِ؛ (20) از این فرزندم و با دست مباركش بر حسین زد.»
مردی یهودی به نام نعثل از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله پرسید: وصی تو كیست؟... فرمود وصی من و خلیفه من پس از من، علی علیه السلام و پس از او، دو نوه‌ام حسن و حسین و پس از حسین، نه تن از نسل حسین، امامانی نیك باشند. نعثل عرض كرد: نام آنان را برای من بازگو كن. حضرت در پاسخ فرمود: چون حسین درگذرد، فرزندش علی، و پس از او فرزندش محمد، و پس از محمد فرزندش جعفر و پس از او فرزندش موسی و پس از موسی فرزندش علی، و پس از علی فرزندش محمد و پس از محمد فرزندش علی و پس از او فرزندش حسن خواهد بود. آن حضرت صلی الله علیه و آله در ادامه افزود: «فَاِذا مَضَی الحَسَنُ فَبَعْدَهُ ابنُهُ الحجة بنُ الحَسَنِ بن علی فَهذِهِ اِثْنا عَشَرَ اِماما عَلی عَدَدِ نُقَباءِ بَنی اِسرائیل؛ (21) وپس از حسن، فرزندش حجة بن الحسن بن علی علیه السلام باشد. پس اینان دوازده امام اند به عدد بزرگان بنی اسرائیل.»
غیبت طولانی و ظهور حتمی
مسئله دیگری كه در كلام حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله بیان شده، غیبت طولانی و حیرت آور آن حضرت است. چنان كه گذشت:.».. تَكُونُ لَهُ غَیبَةٌ وَحَیرَةٌ تَضِلُّ فیهَا الاْءُمَمُ ثُمَّ یقْبِلَ كَالشَّهاب الثّاقِبِ؛ (22) او را غیبت و حیرتی باشد كه امتها در آن به گمراهی افتند. پس از آن بسان شهابی فروزان بیاید.»
همچنین غیبت طولانی آن امام همام علیه السلام را سرّی از اسرار الهی دانسته و می‌فرماید: «یا جابِرُ! اِنَّ هذَا الاَْمْرَ اَمرٌ مِنْ اَمْرِ اللّه ِ وَسِرّ مِنْ سرّ اللّه ِ مَطْوِی عِنْ عِبادِ اللّه ِ...؛ (23) ای جابر! همانا این امر، امری است از امر خداوند و سری است از سر الهی كه بر بندگان او پوشیده است.»
وگاه این موضوع را امتحانی برای مؤمنان دانسته و بیان می‌دارد كه برای قائم غیبتی است؛ «لَیمَحِّصَنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَیمْحَقُ الْكافِرینَ؛ (24) هر آینه كسانی كه ایمان آورده اند را پاكیزه می‌سازد و كافران را نابود می‌كند.»
به دنبال این غیبت طولانی، ظهور حتمی است؛ غیبت و ظهوری كه رمز و راز بقای تشیع و نشانه حیات و زندگی آن است. خاتم انبیاء صلی الله علیه و آله این امر را نیز با قاطعیت تمام بیان نموده و می‌فرماید: «لَوْ لَمْ یبْقِ مِنَ الدُّنْیا اِلاّ یوْمٌ لَطوّلَ اللّه تَعالی ذلِكَ الْیوْمَ حَتّی یبْعَثَ رَجُلاً مِنّی؛ (25) اگر از دنیا بیش از یك روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی خواهد كرد تا مردی از خاندان من را برانگیزد.»
گفتنی است كه این مضمون، در روایات اهل سنت نیز آمده است. (26)
پاداش انتظار
بدیهی است كه غیبت طولانی و ظهور حتمی، نیازمند صبر و بردباری و انتظار و آمادگی است. به همین جهت، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله برای تسكین درد انتظار و آلام دوران دوری از قطب عالم امكان، پاداش بی حساب انتظار را گوشزد می‌كند و می‌فرماید: «اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتی اِنْتِظارُ الْفَرَجِ مِنَ اللّه ِ عَزّوجلّ؛ (27) برترین كارهای امت من، انتظار فرج از خدای عزوجل است.» و در روایات دیگر، پاداش شهادت در راه خدا همراه آن حضرت، و یا ثواب درك دوران ظهور برای منتظران راستین وعده داده شده است. (28)
اوصاف منتظران راستین
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در این باره فرمود: «یا عَلی وَاعْلَمْ اَنَّ اَعْجَبَ الناسِ ایمانا وَأَعْظَمَهُمْ یقینا قَوْمٌ یكُونُ فی آخِر الزَّمانِ لَمْ یلْحَقُوا النَّبی وَحَجَبَ عَنْهُمُ الحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوادٍ عَلی بَیاضٍ؛ (29) ای علی! بدان كه شگفت انگیزترین مردم از جهت ایمان، و عظیم‌ترین آنها از روی یقین، مردمی اند كه در آخر الزمان خواهند بود، پیامبر را ندیده اند و حجت (و امام) نیز از آنان محجوب است؛ اما به سیاهی كه بر سفیدی رقم خورده است، ایمان آورده اند.»
1. نداشتن شک و تردید
روشن است كه زمانی ایمان راستین و واقعی در منتظران به وجود خواهد آمد كه شك و تردید و انكار را از خود دور نموده باشند. به همین جهت، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «... فایاك والشَّك؛ (30) مبادا در آن (غیبت قائم) شك و تردید به خود راه دهی.» و یا فرمود: «مَنْ اَنْكَرَ القائِمَ مِنْ وُلْدی فَقَدْ اَنْكَرَنی؛ (31) هر آن كس قائم از فرزندان مرا انكار كند، مرا انكار كرده است.»
2. ثابت قدم ماندن بر دین
داشتن ایمان و دین، امر مهمی است و مهم‌تر از آن، حفظ و نگهداری آن در طول دوران و فتنه آخرالزمان است. از مهم‌ترین نشانه‌های منتظر راستین در دیدگاه خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله ثابت ماندن و استواری بر دین، و پایداری در صراط الهی است.
روزی پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به جمعی از اصحاب خود دو بار فرمود: ««اللّهُمَّ لَقِّنی اِخْوانی؛ خداوندا ملاقات با برادرانم را به من عطا فرما.» اصحاب عرض كردند:ای رسول خدا! مگر ما برادران شما نیستیم؟ حضرت فرمودند: نه، شما اصحاب من هستید، برادران من، مردمانی هستند در آخر الزمان كه به من ایمان می‌آورند با اینكه مرا ندیده اند. خداوند آنها را با نام و اسم پدرانشان پیش از تولد به من معرفی نموده است.
در روایات اسلامی به این موضوع اشاره شده و ثابت ماندن شیعیان بر دینشان، از كشیدن دست بر درخت خاردار در شب تاریك دشوارتر معرفی گردیده و یا از در دست نگهداشتن آتش چوب درخت غضا [كه سخت و مقاوم است] مشكل‌تر دانسته شده است. آری، آنها چراغهای شب تارند، و خداوند آنان را از هر فتنه‌ای نجات می‌دهد. (32)
3. دوستی با دوستان قائم علیه السلام
رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: ««طُوبی لِمَنْ اَدْرَكَ قائِمَ اَهْلِ بَیتی وَهُوَ مُقْتَدٍ بِهِ قَبْلَ قِیامِهِ، یتَوَلّی وَلِیهُ وَیتَبرَّأُ مِنْ عَدُوِّه، وَیتَوَلَّی الاْءَئِمَّةَ الْهادِیةَ مِنْ قَبْلِهِ...؛ (33) خوشا به حال كسی كه قائم اهل بیت مرا درك كند، در حالی كه قبل از قیامش به او اقتدا كرده، با دوستان او دوستی و از دشمنانش بیزاری جسته است و ائمه هدایتگر قبل از او را دوست می‌دارد.»
4. فرمانبری و اطاعت
یاران امام به مولای خود عشق می‌ورزند و چون بنده‌ای گوش به فرمان از حضرت پیروی می‌كنند و در انجام دستورهای وی، بر یكدیگر پیشی می‌گیرند؛ چنان كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «كَرّارُونَ مُجِدُّونَ فی طاعَتِهِ؛ [آنان [سلحشورانی كوشا در پیروی از اویند.»
در فرازی دیگر منتظران راستین و زمینه سازان ظهور را دقیق‌تر مشخص نموده، می‌فرماید: «یخْرُجُ ناسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَیوَطِّؤُون لِلْمَهْدی سُلطانَهُ؛ (34) مردمی (احتمالاً ایرانیان) از شرق قیام می‌كنند و زمینه را برای حكومت مهدی آماده می‌كنند.»
ادامه دارد....
- پاورقــــــــــــــــــــی
1. او خواهد آمد، ص58 ـ 73.
2. شابوهرگان، ترجمه مولر به نقل از سخنان مهدی، ص5.
3. ریگ ودا ماندالای، ص16 و 24.
4. اوپانیشاد، ص647.
5. همان، ص54.
6. شیخ محمود عراقی، دارالسلام، ص47؛ ر. ك: تذكرة الائمه، علامه مجلسی.
7. جاماسب نامه، ص141.
8. زبور، مزامیر، مزمور96، جمله‌های 10 ـ 13.
9. تورات، كتاب اشعیای نبی، فصل 11، جمله‌های 10 و 4.
10. قاموس مقدس، ص219، ماده «پسر خواهر».
11. خورشید مغرب، محمدرضا حكیمی، ص246.
12. سنن ابوداود، ج4، ص107.
13. حسین نوری طبرسی، نجم الثاقب، ص142؛ ترجمه همان، ج1، ص383؛ ر. ك: بحارالانوار، ج36، ص323؛ ابن ابی زینب نعمانی، مكتبة الصدوق، ص93، ح24.
14. ترجمه ارشاد مفید، ج1، ص176 ـ 177؛ منتهی الآمال، ج1، ص78؛ بحارالانوار، ج22، ص470.
15. كمال الدین، ج1، ص286؛ فرائد السمطین، ج2، ص335.
16. كفایة الاثر، ص156.
17. اكمال الدین، ص257.
18. كمال الدین، ج1، ص288؛ فرائد السمطین، ج2، ص335 ـ 336.
19. سنن ابن ماجه، ج3، ص24.
20. ذخائر العقبی، ص136 ـ 137؛ فرائد السمطین، ج2، ص326.
21. فرائد السمطین، ج2، ص133؛ كفایة الاثر، ص13 ـ 14.
22. كمال الدین، ج1، ص286.
23. كمال الدین، ج1، ص287؛ منتخب الاثر، ص188؛ ینابیع الموده، ص494.
24. منتخب الاثر، ص188؛ ینابیع المودة، ص49؛ كمال الدین، ج1، ص287.
25. كتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص46، ح30.
26. ر. ك: سنن ابی داود، ج4، ص107؛ فرائد السمطین، ج2، ص312.
27. كمال الدین و تمام النعمه، ص644، ح3.
28. غیبت نعمانی، ج1، ص200، ح16.
29. همان، ص288، ح8.
30. منتخب الاثر، ص188؛ ینابیع الموده، ص49؛ كمال الدین، ج1، ص287.
31. كمال الدین، ج2، ص412، ح39.
32. بصائر الدرجات، ب14، ص84.
33. بحارالانوار، ج52، ص130، ح25؛ كتاب الغیبة، شیخ طوسی، ص456؛ كمال الدین، ج1، ص286.
34. منتخب الاثر، ص304؛ صحیح ابن ماجه، ج2، ص27؛ كنزل العمال، ح38657؛ مجمع الزوائد، ج7، ص318.