بحث درباره جهانی شدن، در فرهنگ متداول روز در ذات خود، بحث كم و بیش مبهمی است. علت ابهام آن این است كه مفهوم یكسان و یكدستی از آن ارائه نشده است.
واژه جهانی شدن از یك جهت مفهوم كاملا جدید و از لحاظی یك مقوله قدیمی به شمار می‌رود. ظهور این پدیده باعث بروز تحرك شگفت انگیز اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ارزشی شده و تفاسیر جدیدی از سیاست، اقتصاد، فرهنگ، اقتدار، امنیت و.. به دست می‌دهد.
جهانی شدن در شكل امروزی آن، از زمان فروپاشی كمونیسم و نظام دو قطبی و بالاخره پایان جنگ سرد بیشتر مطرح شده است. مفهوم جهانی شدن و مفاهیم نزدیك به آن نظریاتی هستند كه از سوی اكثر پژوهشگران مسائل سیاسی و امور بین الملل برای توصیف وضعیف حاكم بر نظام بین الملل به كار می‌روند. جهانی شدن به معنای فرایندی اجتماعی است كه از مدتها پیش آغاز شده و رو به گسترش است و در آن قید و بندهای جغرافیایی كه بر روابط اجتماعی و فرهنگی سایه افكنده است از بین می‌رود. واژه جهانی شدن حركت به سوی یك جامعه جهانی واحد را نوید می‌دهد.
پرسشی كه در اینجا پیش می‌آید اینكه دیدگاه شیعه درباره جهانی شدن و حاكمان حكومت جهانی چیست و حكومت جهانی حضرت مهدی علیه السلام چگونه حكومتی خواهد بود؟ و اساسا جهانی بودن حكومت حضرت مهدی علیه السلام به چه معناست؟ در این نوشتار كوتاه، به این پدیده و اینكه در روایات اسلامی، مقصود از حكومت جهانی چیست، مطالبی خدمت شما خوانندگان گرامی عرضه می‌كنیم.
در یك بررسی جامع و كامل در روایات و سخنان ائمه معصومین علیهم السلام به جرات می‌توان گفت كه یكی از ویژگیهای انكارناپذیر حكومت امام مهدی علیه السلام جهان شمولی آن است. حكومت آن حضرت، شرق و غرب عالم را فرا می‌گیرد و آبادی‌ای در زمین نیست، مگر اینكه گلبانگ توحید از آن شنیده می‌شود و نسیم جان نواز عدل و داد، سراسر گیتی را سرشار می‌كند.
امام حسین علیه السلام در این باره فرمود: «منا اثنا عشر مهدیا اولهم امیر المؤمنین علی بن ابیطالب علیهما السلام و آخرهم التاسع من ولدی و هو القائم بالحق یحیی الله تعالی به الارض بعد موتها و یظهر به دین الحق علی الدین كله و لو كره المشركون؛ (1)
دوازده هدایت شده از ماست؛ اولین آنها علی بن ابیطالب علیهما السلام و آخر ایشان نهمین فرزند از فرزندان من است و او قائم به حق است كه خداوند به وسیله او زمین را بعد از مردنش حیات می‌بخشد و دین حق را بر تمامی ادیان غلبه می‌دهد؛ اگر چه مشركان را خوش نیاید.»
در آن دوران به دست آن امام بزرگ، آرمان والای تشكیل جامعه بزرگ بشری و خانواده انسانی تحقق می‌پذیرد و آرزوی دیرینه همه پیامبران و امامان علیهم السلام و مصلحان و انسان دوستان برآورده می‌شود.
امام رضا علیه السلام از پدرانش از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده است كه خداوند در شب معراج در بخشی از سخنان طولانی‌اش فرمود:.». و لاطهرن الارض بآخرهم من اعدائی و لاملكنه مشارق الارض و مغاربها؛ (2)
و به درستی زمین را به وسیله آخرین آنها، (ائمه معصومین علیهم السلام) از دشمنانم پاك خواهم ساخت و گستره زمین را در فرمانروایی او قرار خواهم داد...»
در دوران رهبری امام مهدی علیه السلام با ایجاد مركز واحد و مدیریت و حاكمیت یگانه الهی برای همه اجتماعات، نژادها و منطقه‌ها، سبب اصلی جنگ و ظلم از بین می‌رود.
در روایتی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‌خوانیم: «الائمة من بعدی اثنا عشر اولهم انت یا علی و آخرهم القائم الذی یفتح الله تعالی ذكره علی یدیه مشارق الارض و مغاربها؛ (3) پیشوایان پس از من دوازده نفرند؛ اولین آنها تو هستی‌ای علی، و آخرین آنها قائم است؛ همو كه خداوند به دست او مشرقها و مغربها [كنایه از تمامی كره زمین] را فتح خواهد كرد.»
اگر چه امید به آمدن مصلح جهانی در افكار و عقاید تمامی اقوام و ملل ریشه دارد و كم و بیش به گونه‌های متفاوت در همه جا مطرح بوده است، اما در تفكر شیعی انتظار فرج و حاكمیت آن موعود به طور روشن و شفاف مطرح است؛ به گونه‌ای كه آن امام منتظر و آن منجی نهایی را زنده می‌دانند و اعتقاد دارند روزی به فرمان خداوند خواهد آمد و جهان را پر از عدل و داد خواهد كرد.
از اینرو، مفهوم «غیبت.» و «انتظار فرج.» نزد شیعه دوازده امامی مفهومی است متفاوت با دیگر ادیان و مذاهب و مكتبها.
همانگونه كه اشاره شد یكی از مفاهیمی كه از همان ابتدا در ارتباط با مهدویت و ظهور منجی آخرین پدید آمد و در شمار عقاید دینی بسیاری از شیعیان در آمد مفهوم «حكومت واحد جهانی.» است؛ به این معنا كه با ظهور امام غایب، اسلام كه تنها دین الهی و كامل و دارای شریعت جامع است، مقبول همگان خواهد شد و در آن زمان، ستمگران و جباران از مسند قدرت به زیر كشیده خواهند شد و پس از آن حكومت جهانی اسلام با زعامت و رهبری مستقیم آخرین امام معصوم و عادل بر پا خواهد شد و عدالت بر بنیاد دیانت و اخلاق در مقیاسی جهانی اجرا خواهد گشت.
در برخی از آیات قرآن به این حاكمیت اشاره شده است. همه آیات مربوط به جهانی بودن دین اسلام مؤید این معناست. بی تردید، زمانی فرا خواهد رسید كه تنها دین حاكم بر جهان، اسلام خواهد بود.
جهانی بودن دین اسلام و عدم اختصاص آن به قوم یا منطقه خاصی، از ضروریات این آیین الهی است و حتی كسانی كه ایمان به آن ندارند می‌دانند كه دعوت اسلام، همگانی بوده، و به منطقه جغرافیایی خاصی محدود نبوده است.
افزون بر این، شواهد تاریخی فراوانی وجود دارد كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به سران كشورها مانند قیصر روم و پادشاه ایران و فرمانروایان مصر و حبشه و شامات و نیز به رؤسای قبایل مختلف عرب و.. نامه نوشتند و به سوی آنان پیك ویژه گسیل داشتند و همگان را به پذیرفتن این دین مقدس دعوت كردند و از پیامدهای وخیم كفر و روی گردانی از اسلام، بر حذر داشتند. اگر دین اسلام جهانی نبود چنین دعوتی عمومی انجام نمی‌گرفت و سایر اقوام و امتها هم برای عدم پذیرش، عذری می‌داشتند. (4)
بنابر این مبانی و مقدماتی كه ناگزیر به آرمان حكومت واحد جهانی شیعی منجر می‌شود، از این قرار است:
1. جهانی بودن رسالت اسلام
همه مسلمانان بر این باورند كه اسلام، آخرین حلقه از سلسله طولانی نبوت است و از هر جهت كامل‌ترین و جامع‌ترین دین می‌باشد و تا روز قیامت نیز بشر را از هر جهت كفایت خواهد كرد. روزی فرا خواهد رسید كه اسلام، تمامی آدمیان و پیروان ادیان را پیرو و مطیع خود خواهد كرد و بدین ترتیب، جهان در تسخیر آموزه‌های بلند و آسمانی اسلام در خواهد آمد.
قرآن مجید این حقیقت سترگ را این گونه تصویر كرده است:
- «ان الدین عندالله الاسلام.» ؛ (5)
«در حقیقت، دین نزد خداوند، همان اسلام است.»
- «و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه.» ؛ (6)
«و هر كه جز اسلام، دینی [دیگر] جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود.»
- «الیوم اكملت لكم دینكم.» ؛ (7)
«امروز دین شما را برایتان كامل گردانیدم.»
- «ما كان محمد ابا احد من رجالكم ولكن رسول الله و خاتم النبیین.» ؛ (8)
«محمد، پدر هیچ یك از مردان شما نیست؛ ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است.»
- «و هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله.» ؛ (9)
«او كسی است كه پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند.»
با بهره گیری از این سخنان نورانی، مسلمانان به حقانیت، جامعیت، خاتمیت، جهانشمولی، و سرانجام جهان گستری و پیروزی و غلبه نهایی دین اسلام دست یافته اند.
2. اعتقاد به مهدویت
چنانكه گفته شد، اعتقاد به مهدویت و ظهور منجی دادگستر و جهانی، ناگزیر به چیرگی اسلام بر تمامی ادیان و مكاتب و ایدئولوژیها و استیلا بر جباران و فرمانروایان جور و غیر الهی گره خورده است و در نهایت به تاسیس حكومت جهانی منجر خواهد شد؛ بویژه اگر از منظر شیعی به تاریخ بنگریم، ظهور مهدی خاص و شناخته شده و در عین حال غایب از دیدگان و تشكیل حكومت حق و عدالت گستر اجتناب ناپذیر خواهد بود.
از نظر شیعه با حذف امام علی بن ابیطالب علیهما السلام و فرزندان معصوم او، تاریخ اسلام پس از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در حوزه سیاست و حكومت به انحراف گرایید. و پیامدهای منفی متعددی نیز در پی داشت كه یكی از آنها محرومیت جامعه از رهبری معنوی و آسمانی بود؛ چرا كه امام علی علیه السلام و پس از او امامان معصوم علیهم السلام پیشوایان دینی، سیاسی بر حق بوده و حق خلافت و امامت انحصاری داشته اند و دیگران، غاصب حق معصوم اند و لذا «جائر» و «باطل.» می‌باشند و این انحراف تاكنون ادامه پیدا كرده است. شیعیان منتظرند كه آخرین بازمانده از امامان معصوم علیهم السلام ظهور كند و تاریخ اسلام و در نهایت، تاریخ انسان را به مسیر طبیعی و الهی‌اش باز گرداند.
در آن صورت، اسلام، عزیز و همگانی می‌شود و مسلمانان، توانمندانه بر جهان چیره می‌گردند. طبق این تفسیر، تشكیل حكومت واحد جهانی، گریزناپذیر خواهد بود.
در منابع روایی اسلامی - و بویژه شیعی - از خصوصیات و اختیارات و عملكردهایی یاد شده است كه جملگی آنها جز با تشكیل حكومت واحد جهانی محقق نخواهد شد؛ از جمله گفته شده است كه امام مهدی علیه السلام ظلم و جور را برای همیشه بر می‌اندازد و عدالت و دین حق را در سطح جهان برای همیشه مستقر می‌كند و نیز در برخی روایات از اختیارات و قدرت و امكانات مطلق و جهانی امام غایب یاد شده است كه عملا جز چیرگی بر جهان و تشكیل حكومت مقتدر جهانی نخواهد بود. در روایتی از امام باقر علیه السلام چنین نقل شده است:
«القائم منا منصور بالرعب مؤید بالنصر تطوی له الارض و تظهر له الكنوز یبلغ سلطانه المشرق والمغرب و یظهر الله عزو جل به دینه علی الدین كله و لو كره المشركون فلا یبقی فی الارض خراب الا قد عمر و ینزل روح الله عیسی بن مریم علیهما السلام فیصلی خلفه؛ (10)
قائم ما با انداختن بیم و هراس در دل ستمگران یاری می‌شود؛ با پشتیبانی [و حمایت از جانب خداوند] تایید می‌گردد؛ زمین برایش خاضع و تسلیم می‌شود؛ گنجها و خزائن برایش آشكار و نمایان می‌شود؛ حكومت او شرق و غرب عالم را فرا می‌گیرد. خداوند بوسیله او دینش را بر تمامی ادیان چیرگی می‌بخشد؛ هرچند مشركان كراهت داشته باشند. در زمین خرابی و ویرانی نمی‌ماند، مگر آنكه آباد شود و عیسی بن مریم علیهما السلام از آسمان فرود آید و پشت سر او نماز گزارد.»
به استناد این نوع روایات، هرگز تردیدی نخواهد ماند كه حكومت حضرت مهدی علیه السلام تمامی زمین را فرا خواهد گرفت. (ان شاء الله)
پاورقــــــــــــــــــــی
1) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج 1، ص 68، ح 36، كتابفروشی طوس.
2) همان، ص 262، ح 22؛ كافی، كلینی، ج 1، ص 432، ح 91.
3) امالی شیخ صدوق، ابوجعفر، ص 97، ح 9، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 102.
4) آموزش عقاید، محمدتقی مصباح یزدی، ج 2، ص 116.
5) آل عمران/19.
6) آل عمران/85.
7) مائده/3.
8) احزاب/40.
9) توبه/33.
10) كمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ج 1، ص 330، ح 16.