ده روز اوّل این ماه، ارزش معنوی ویژه‌ای دارد. پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله در این باره فرموده است: «روزهایی مطهر و پاك‌تر از این دهه، نزد خداوند نیست.» و هم چنین در این مورد فرموده است: «روزهایی به غیر این دهه نیست كه كار نیك نزد خداوند محبوب‌تر باشد. (1)
اعمال عمومی دهه اوّل
1 - نماز:
در این ده شب بین نماز مغرب و عشا، دو ركعت نماز بدین شرح است:
در هر ركعت بعد از قرائت سوره حمد و اخلاص باید این آیه خوانده شود.
«و واعدنا موسی ثلاثین لیلة و اتممناها بعشر فتمّ میقات ربّه اربعین لیلة و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی واصلح ولاتتّبع سبیل المفسدین»؛ (2)
«و ما با موسی علیه السلام، سی شب وعده گذاشتیم؛ سپس آن را با ده شب (دیگر) تكمیل كردیم. به این ترتیب، میعاد پروردگارش با او چهل شب تمام شد و حضرت موسی علیه السلام به برادرش (هارون) گفت: «جانشین من در میان قومم باش و آن‌ها را اصلاح كن و از راه مفسدان پیروی نكن.»
كسی كه بدین صورت نماز را به جای آورد، در ثواب حاجیان شریك می‌شود.
2 - دعا (3)
3 - تلاوت ذكر ذیل
در هر روز از روزهای ذی الحجّه كه از ناحیه امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است:
«لا اله الّا اللّه عدد اللّیالی والدّهور، لا اله الّا اللّه عدد امواج البحور، لا اله الّا اللّه و رحمته خیر ممّا یجمعون، لا اله الّا اللّه عدد الشّوك و الشّجر، لا اله الّا اللّه عدد الشّعر و الوبر، لا اله الّا اللّه عدد الحجر و المدر، لا اله الّا اللّه عدد لمح العیون، لا اله الّا اللّه فی اللّیل اذا عسعس و الصّبح اذا تنفّس، لا اله الّا اللّه عدد الرّیاح فی البراری و الصّحور، لا اله الّا اللّه من الیوم الی یوم ینفخ فی الصّور.» (4)
4 - روزه
روزه داشتنِ نُه روز اوّلِ ماهِ ذی الحجّه مستحب است و روزه روز دهم حرام است. در ضمن ثواب روزه‌های این ایام، برابر است با ثوابِ روزه‌های تمام عُمره (5) اگر در روز نهم به واسطه روزه گرفتن روزه دار موفق به انجام اعمال آن روز نشود، روزه‌اش مكروه است. (6)
روزهای ذی الحجّه
روز اوّل
مناسبت
ولادت حضرت ابراهیم علیه السلام (7) و ازدواج حضرت علی علیه السلام با حضرت زهراعلیها السلام در سال (3 ه. ق.) (8)
اعمال
1 - روزه:
«ثوابِ روزه این روز برابر است با هشتاد ماه» (9)
2 - نماز:
نماز حضرت زهراعلیها السلام كه چهار ركعت است كه به صورت دو ركعتی خوانده می‌شود مثل نماز صبح و در هر ركعت یك مرتبه سوره حمد و پنجاه بار سوره اخلاص خوانده شود (تعقیبی برای این نماز در مفاتیح الجنان است به آن جا رجوع شود) ضمناً پس از نماز تسبیحات حضرت زهراعلیها السلام خوانده شود. (10)
3 - نماز دیگر: دو ركعت نماز، نیم ساعت قبل از ظهر خوانده شود كه در هر ركعت بعد از حمد ده مرتبه آیة الكرسی یا سوره قدر یا سوره توحید را بخواند. (11)
4 - دعای خوف، برای رفع ستم ظالمین خوانده شود كه آن، این است:
«حسبی حسبی من سؤالی، علمك بحالی؛ (12) خدایا كفایت می‌كنی، كفایت می‌كنی مرا از پرسش كردنم، خودت آگاهی به حال و روزگارم»
روز هفتم
مناسبت
شهادت حضرت امام محمدباقرعلیه السلام در سال (114 ه. ق.)
روز هشتم
روز ترویه (13) (حركت امام حسین علیه السلام از مكّه، در سال (60 ه. ق.)
1 - غسل مستحب: كه در تمام روز، غسل این روز را می‌توان انجام داد. (14)
2 - روزه: ثواب روزه این روز، كفاره شصت سال است. (15)
شب و روز نهم
روز عرفه است (در این روز حضرت مسلم توسط كوفیان به شهادت رسید ضمناً روز عرفه یكی از اعیاد اسلامی است، اگر چه بر این روز عید نامیده نشده است.
اعمال شب نهم
از جمله شب‌های مبارك این ماه، شبِ نهم ذی الحجّه است، این شب شبِ توجّه و مناجا با برآورنده حاجات است. در این شب دعا مقرون به اجابت است و هر كه موفق به احیای این شب شود خداوند ثوابِ یك صد و هفتاد سال عبادت به او می‌دهد. (16)
برای این شب چند عمل و دستور است:
1 - روایت شده است مؤمنین دعایی را كه در شب عرفه و شب‌های جمعه خوانده می‌شود و مرحوم شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان آورده است، بخوانند.
فرازی از دعا به شرح ذیل است:
«اللّهمّ یا شاهد كلّ نجوی و موضع كلّ شكوی و...» (17)
2 - زیارت امام حسین علیه السلام در حدیث آمده است: «در شب عرفه، خدای سبحان ابتدا به زائران قبر امام حسین علیه السلام نظر می‌كند؛ سپس به زائران خانه خدا (18)
اعمال روز نهم
1 - روزه این روز مستحب است؛ مگر برای كسی كه به جهت ضعف، نتواند اعمال این روز را انجام دهد. كه در این صورت مكروه است. (19)
2 - غسل (20)
3 - زیارت حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام (21)
اعمال عصر این روز به شرح ذیل است:
1 - دو ركعت نماز بعد از نماز عصر مستحب است كه به جا آورده شود بدین صورت كه: در ركعت اول سوره حمد و توحید و در ركعت دوم سوره حمد و قل یا ایها الكافرون خوانده شود.
2 - چهار ركعت نماز كه در هر ركعت یك مرتبه سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره اخلاص خوانده شود و به دو سلام انجام شود و این نماز به نماز حضرت علی علیه السلام معروف است.
3 - خواندن دعا و مناجات كه یكی از آن ادعیه، دعای عرفه امام حسین علیه السلام است. (22)
4 - خواندن تسبیحات حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله كه در مفاتیح آمده است:
«سبحان الّذی فی السّماء عرشه، سبحان الّذی فی الارض حكمه...» (23)
5 - خواندن دعای‌ام داوود كه در اعمال نیمه ماه رجب آمده است. (24)
شب و روز دهم (عید قربان)
اعمال
شب: احیا (25) ، زیارت امام حسین علیه السلام (26) و خواندن دعای یا دائم الفضل علی البریه (27)
روز: غسل (28) ، خواندن دعای ندبه (29) ، خواندن تكبیرات (مثل عیدفطر) ، (30) خواندن دعای 48 از صحیفه سجادیه (31) ، خواندن نماز عید قربان (32) ، قربانی (33) و روزه گرفتن در این روز حرام است. (34)
روز یازدهم
ایام تشریق
روزهای یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ذی الحجّه «ایام تشریق» نامیده می‌شود. روزه گرفتن در این ایام برای كسی كه در منی است، حرام است. (35)
روز پانزدهم
مناسبت
ولادت با سعادت حضرت امام علی النقی علیه السلام در سال (212 ه. ق)
شب و روز هیجدهم
مناسبت
عید غدیر، عیداللّه الاكبر و عید آل محمدعلیهم السلام است.
اعمال
شب: نماز و دعا (36)
روز: غسل (37) ، روزه (38) ، نماز كه مانند نماز صبح خوانده می‌شود و بعد از اتمام نماز دو مرتبه به سجده رفته و 100 بار «شكرا للّه» گفته شود، بین دو سجده نیز دعایی خوانده می‌شود كه در مفاتیح ذكر شده است و به سبب طولانی بودن این دعا آورده نشد (39) ، دعا، (40) پوشیدن لباس پاكیزه (41) ، دید و بازدید دوستان كه در هنگام مصافحه با یكدیگر این دعا وارد شده است:
«الحمدللّه الّذی جعلنا من المتمسّكین بولایة امیرالمؤمنین والائمّةعلیهم السلام» (42) ، زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام (43) ، خواندن عقد اخوّت (44) و صدمرتبه این دعا خوانده شود:
«الحمدللّه الّذی جعل كمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام» (45)
روز بیست و چهارم
روز مباهله (لازم به توضیح است كه بعضی روز بیست و پنجم را روز مباهله گفته اند.)
1 - غسل (46) 2 - روزه (47) 3 - دو ركعت نماز كه مثل نماز صبح خوانده می‌شود و بعد از آن 70 بار «استغفار» گفته شود. (48) 4 - خواندن دعای روز مباهله كه همان دعای سحرهای ماه مبارك رمضان است (اللّهمّ انّی اسئلك من بهائك بابها و كلّ بهائك بهی) 5 - صدقه دادن 6 - خواندن زیارت جامعه (49)
شب و روز بیست وپنجم
اعمال
شب: اطعام نمودن
روز: روزه
روز سی‌ام
اعمال
نماز: كیفیت خواند این نماز چنین است:در هر ركعت بعد از سوره حمد، ده مرتبه سوره توحید و ده مرتبه آیةالكرسی خوانده شود. (50) و در پایان نماز بگوید: «اللّهمّ ما عملت فی هذه السّنة من عمل نهیتنی عنه ولم ترضه و نسیته و لم تنسه و دعوتنی الی التوبة بعد اجترائی علیك...»
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) المراقبات، ص 219.
2) همان، ص 220 و اعراف/142.
3) مصباح المتهجد، ص 612.
4) مفاتیح الجنان، ص 252 و مصباح كفعمی، ص 660.
5) مفاتیح الجنان، ص 250 و المراقبات، ص 220.
6) وسائل الشیعه، ج 7، ص 334.
7) تقویم عبادی، ص 106.
8) همان و مفاتیح الجنان، ص 253.
9) مفاتیح الجنان، ص 252.
10) همان، ص 252.
11) همان، ص 252.
12) همان، ص 253.
13) همان، ص 253.
14) عروة الوثقی، ج 10، ص 461.
15) وسائل الشیعه، ج 10، ص 335، حدیث 6.
16) مفاتیح الجنان، ص 253.
17) همان.
18) كامل الزیارات، ص 170، حدیث 3.
19) عروة الوثقی، ج 2، ص 242 و توضیح المسائل، مسأله 1748.
20) همان، ج 1، ص 461.
21) كامل الزیارات، ص 170، حدیث 4.
22) مصباح كفعمی، ص 661 و مفاتیح الجنان، ص 258.
23) همان، ص 259.
24) همان، ص 144.
25) مصباح كفعمی، ص 681.
26) كامل الزیارات، ص 180، حدیث 6.
27) مفاتیح الجنان، ص 275.
28) عروة الوثقی، ج 1، ص 460.
29) مفاتیح الجنان، ص 275.
30) همان.
31) المراقبات، ص 241.
32) توضیح المسائل، مسأله 1516.
33) المراقبات، ص 255.
34) عروة الوثقی، ج 2، ص 243.
35) همان.
36) مفاتیح الجنان، ص 275.
37) المراقبات، ص 260 و وسائل الشیعه، ج 7، ص 326، حدیث 9.
38) همان.
39) مفاتیح الجنان، ص 277.
40) مستدرك الوسائل، ج 1، ص 456.
41) بحارالانوار، ج 98، ص 321.
42) مفاتیح الجنان، ص 280.
43) عروة الوثقی، ج 1، ص 461.
44) همان.
45) مصباح المتهجد، ص 704.
46) مصباح كفعمی، ص 688.
47) مفاتیح الجنان، ص 282.
48) همان، ص 285.
49) همان، ص 285.
50) همان، ص 285.