(آیت الله حاج میرزا محمد غروی تبریزی)

درآمد

هدایت و ارشاد بشر در زمان غیبت حضرت بقیة الله الاعظم علیه السلام بر دوش عالمان فرهیخته و اسلام شناسان پرورش یافته مكتب اهل بیت علیهم السلام نهاده شده است. چه بسیار عالمانی كه زحمتهای فراوانی در جهت تحصیل علم و تهذیب نفس به جان خریده اند و عمر شریف خویش را در راه تبلیغ دین خدا و خدمت به خلق او سپری نموده اند.

یكی از خدمتگزاران صدیق و مبلغان راستین شریعت محمدی صلی الله علیه و آله «آیت الله حاج میرزا محمد غروی تبریزی‌» رحمه الله است؛ فردی كه با تكیه بر خداوند متعال و با الهام از آموزه‌های والای مكتب اسلام به ترویج و نشر علوم دینی پرداخت.

صفحاتی از زندگی ایشان را مرور می‌كنیم؛ باشد تا مبلغان جوان در راه ترویج و تبلیغ دین گرانقدر اسلام توشه‌ای جدید بر گیرند.

ولادت

حضرت «آیت الله حاج میرزا محمد غروی تبریزی‌» ، مشهور به «توتونچی‌» (1) در سال 1324 ه. ق برابر با 1284 ه. ش در خانواده علم و تقوا و فقاهت، در نجف اشرف پا به عرصه وجود نهاد. پدرش «آیت الله شیخ حسین توتونچی‌» فقیهی فرزانه و عالمی تقوا پیشه بود (2) و مادرش دختر دانشمند متقی، «شیخ حیدر ایروانی‌» از اهالی ایروان بود.

تحصیلات

هنوز یك بهار از عمر شریفش سپری نشده بود كه همراه پدرش راهی ایران گردید و در تبریز اقامت گزید. در سن شش سالگی به مكتب «آقا میرزا محمدحسین‌» معروف به «عباچی‌» رفت و به مدت چهار سال دروس مكتب خانه را فرا گرفت.

علوم مقدماتی، فقه، اصول، رسائل و مكاسب را از پدر آموخت و در ربیع الثانی 1347 ه. ق با سفارش پدر بزرگوارش به شهر مقدس قم، مهاجرت نمود و در ردیف شاگردان «آیت الله حاج شیخ ابوالقاسم قمی‌» و «آیت الله حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی‌» درآمد. وی پس از شش سال تحصیل با كوله باری از علم و تقوا و معنویت، در سال 1353 ه. ق به تبریز آمد و در نزد پدر ارجمندش زانوی تلمذ زد و به فراگیری سطوح عالی فقه و اصول پرداخت.

فعالیت‌ها

«آیت الله توتونچی‌» نزدیك به نیم قرن به مردم متدین و عالم پرور تبریز خدمت نمود؛ ما به برخی از فعالیتهای ایشان اشاره می‌كنیم:

الف) تدریس

وی از ابتدای ورود به تبریز به تدریس علوم حوزوی پرداخت و در مدت اندكی حوزه درسی‌اش مركز تجمع دانش پژوهان اسلامی شد. او با بهره گیری از علوم و فنون مختلف به تدریس كتابهای شرح لمعه، رسائل، مكاسب و كفایه پرداخت و در ده سال آخر زندگی‌اش به تدریس خارج فقه و كلام روی آورد.

«استاد میرزا عمران علیزاده‌» در این خصوص می‌نویسد:

«او یكی از علمای واقعی و زاهد بود و تا آخر عمر، تدریس را ترك نكرد. در سرما و گرما و با كهولت سن، راه طولانی را پیاده به مدرسه طالبیه می‌آمد. چند بار شاگردانش عرض كردند: «حاج آقا چرا سوار تاكسی نمی‌شوید؟» فرمود: «من كه توان آمدن دارم، چرا مال امام را خرج كنم؟» (3)

ب) تبلیغ

یكی از ویژگیهای شاخص «آیت الله توتونچی‌» تبلیغ و ارشاد مردم و توانمندی معظم له در این خصوص بود. وی بیانی گیرا و گفتاری فصیح داشت. سخنان دلچسبش در روح و جان شنونده نفوذ می‌كرد و مستمعان را دگوگون می‌نمود.

قداست روح، پاكی نفس، اخلاق نیكو، رفتار پسندیده و گفتار حكیمانه ایشان موجب شد جلسات مختلف علمی، مذهبی و فرهنگی در سطح شهر تشكیل گردد كه نتیجه آن، آشنایی هزاران تن از جوانان و مردم متدین تبریز با احكام اسلامی و معارف فرهنگ دینی بود. «مرحوم آقای غروی برای ارشاد عوام و خواص، مجالس و محافل متعددی در طول عمرشان ایجاد كردند و همواره در این طریق كوشا بودند و سعی وافر داشتند؛ لذا بیشتر اهالی و خواص شهر تبریز از محضر علم، اخلاق و زهد ایشان بهره مند شده و از او به عنوان معلم اخلاق یاد می‌نمودند.‌» (4)

هنوز سخنرانیها و پندهای دلسوزانه این عالم فرزانه در ماههای مبارك رمضان و حلاوت و شیرینی اقامه نماز جماعت وی در مسجد «شیشه گر خانه‌» در یادها باقی است و در هر محفل و مجلس مذهبی سخن از ملاحت و زیبایی سخنان وی به میان می‌آید.

تالیفات

معظم له در كنار خدمات علمی، فرهنگی و تبلیغی به خلق آثار سودمندی در زمینه‌های مختلف اسلامی دست یازید و تالیفاتی جاویدان از خود به یادگار گذاشت. آنچه از تالیفات ایشان به زیور چاپ آراسته شده، چنین است:

1. تفسیر سوره والعصر؛

2. تفسیر سوره ماعون؛

3. اسلام و الخلافة؛

4. اشارات غرویه، (چهل اشاره در علوم قرآنی) ؛

5. شرح زیارت جامعه كبیره؛

6. تحفة غدیریة؛

7. مقامات مهدویه؛

8. مقالات حسینیه؛

9. شرح زیارت عاشورا؛

10. تفسیر آیة الكرسی؛

11. تفسیر سوره فاتحة الكتاب؛

12. سؤال و جواب دینی؛

13. گفتگو در باب و بهاء؛

14. نمونه‌ای از اسلام.

فضایل اخلاقی

دانشمند فرزانه «حاج میرزا احمد غروی‌» در مورد خصوصیات و فضایل اخلاقی مرحوم پدر بزرگوارشان می‌نویسند:

«1. در باب دنیا و علایق دنیوی زاهد واقعی و جدا نسبت به امور دنیوی از مال و منال و ریاست و تشخص بی اعتنا بوده، دوری می‌نمود.

2. به هدایت و ارشاد مردم و به خصوص به تربیت جوانان در امر دین و اعتقادات اهتمام می‌ورزید؛ به طوری كه جلسات خاص تفسیر و مجالس تبلیغی را با اشتیاق تام منعقد و خاضعانه و بدون چشم داشتی انجام می‌داد.

3. به طلاب و محصلان علوم دینی با چشم بزرگواری نگریسته و در عین حالی كه در فكر تربیت و رشد اخلاقی آنها بود، در توسعه و وسعت بخشیدن به حوزه‌های علمیه علاقه مند بود و در اعتلای آن می‌كوشید.

4. با رژیم منحط پهلوی، پدر و پسر بد بود و در مناسبتهای مختلف در منابر و جلسات تفسیری و سخنرانیها با صراحت یا با كنابه سیاستهای آنها را مورد انتقاد قرار می‌داد و معتقد بود كه این پدر و پسر ضربات مهلكی به عالم دیانت و اخلاق امت اسلامی وارد آورده، هویت اسلامی را از بین برده اند.

5. به علماء و مجتهدان عالم تشیع با چشم عظمت نگریسته و از علمای گذشته و حال با عظمت یاد می‌نمود و برای بعضی از علمای سلف، احترام خاصی قائل بود.

6. علاقه خاصی به حضرت ختمی مرتبت، حضرت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله داشت. و در روزهای ولادت و رحلت آن بزرگوار با منعقد نمودن مجالس روضه و سرور یاد آن حضرت را گرامی می‌داشت.

7. شیفته و دلداده حضرت حجة بن الحسن العسكری علیهما السلام بود و اول كسی بود كه در تبریز برگزاری جشنهای نیمه شعبان را پایه گذاری نمود.

8. به گسترش فرهنگ نماز جماعت، اعتقاد فراوان داشت و در طول حیات مباركش، هیچ وقت از نماز جماعت غفلت نورزید و تنها ده روز به رحلت مانده به علت عذر موجه، این فریضه را تعطیل نمود.

9. وی با اینكه یكی از اساتید مسلم و از مجتهدان بنام حوزه علمیه تبریز بود و صاحب اجازات اجتهادی از «آیت الله میرزا عبدالكریم حائری یزدی‌» و «حاج میرزا ابوالقاسم قمی‌» بود، تا هنگام مرگ كسی از این اجازات با خبر نبود كه مبادا حمل بر خودستایی شود!» (5)

رحلت

سرانجام این عالم فرزانه در 26 اردیبهشت 1357 ه. ش مطابق با 8 جمادی الثانی 1398 ه. ق جان به جان آفرین تسلیم نمود.

پیكر مطهرش پس از تشییع با شكوه مردم و علمای شهر در قبرستان عمومی امامیه تبریز به خاك سپرده شد.

در پایان این مقال، لازم است از فرزند بزرگوارشان كه زندگی نامه ایشان را در اختیار نگارنده سطور قرار دادند، سپاسگذاری كنم.

پی‌نوشـــــــــت‌ها:

1) جد پدری او، مرحوم «آقا عبدالعلی‌» از كسبه تبریز بوده و به شغل توتون فروشی اشتغال داشته است. از آن به بعد نوادگان وی به توتونچی مشهور شدند.

2) برای اطلاع از شرح حال وی به كتاب «علمای معاصرین‌» ، حاج میرزا علی واعظ خیابانی، صص 188 - 189 مراجعه كنید.

3) نامداران تاریخ، عمران علیزاده، ص 342.

4) نقل از دانشمند گرامی «حاج میرزا احمد آقا غروی‌» فرزند معظم له.

5) نقل از فرزند ایشان.