سؤال: روش حكومت امام زمان علیه السلام چگونه خواهد بود؟

جواب: از آنجا كه امام زمان علیه السلام برای برافراشتن پرچم اسلام و حاكمیت قرآن در تمام گیتی ظهور خواهند كرد، قهرا روش حكومتی امام علیه السلام بر اساس قرآن و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام خواهد بود.

درباره روش حكومتی امام زمان علیه السلام روایات فراوانی از معصومین علیهم السلام وارد شده است، كه می‌توان آنها را در چند موضوع و محور مورد بررسی قرار داد.

اصالت دادن به كتاب و سنت

امام زمان علیه السلام قرآن و سنت و شریعت نبوی را اساس و پایه تمام امور در حكومت خویش قرار می‌دهد و با تمام قدرت برای اجرای احكام الهی تلاش می‌كند و به هیچكس اجازه تخطی از این حدود را نخواهد داد.

در این باره روایات فراوانی نقل شده است كه در ذیل به نمونه‌هایی از آن بسنده می‌كنیم:

ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «قائم (امام زمان) از اولاد من است، اسمش اسم من و كنیه‌اش كنیه من و شكل و شمایلش شكل و شمایل من و روشش روش من است. او مردم را بر ملت و شریعت من نگه می‌دارد و آنها را به سوی كتاب خداوند عزوجل دعوت می‌كند.‌» (1)

ـ امام امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «خواسته‌ها را تابع هدایت (قرآن) می‌كند، هنگامی كه مردم هدایت را تابع هوسهای خویش قرار می‌دهند. و آراء و افكار را پیرو قرآن می‌كند، پس از آنكه قرآن را تابع رأی [خود] گردانده باشند... كتاب خدا و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را كه تا آن روز متروك مانده، زنده می‌كند [و به آن جامه عمل می‌پوشاند] .‌» (2)

ـ امام باقر علیه السلام فرمودند: «مهدی علیه السلام مردم را به سوی كتاب خدا، و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و ولایت علی بن ابی طالب و بیزاری از دشمنان او دعوت می‌كند.‌» (3)

رفتار بر اساس سیره پیامبر و امامان علیهم السلام

ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی علیه السلام روش مرا دنبال می‌كند و هرگز از روش من بیرون نمی‌رود.‌» (4)

ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: «امام زمان علیه السلام [در حكومت خویش [به سیره و روش پیامبر در میان مردم عمل می‌نمایند و بر رفتار او رفتار می‌كنند.‌» (5)

عبداللّه بن عطا از امام صادق علیه السلام درباره سیره حكومتی امام زمان علیه السلام سؤال كرد، حضرت فرمودند: «به روش پیامبر عمل می‌كند... .‌» (6)

روش سیاسی و اجتماعی

یكی از شاخصهای بسیار مهم و برجسته در حكومت امام مهدی علیه السلام مبارزه با دولتهای باطل و اقامه قسط و عدل به معنای واقعی و وسیع كلمه است. در این باره روایات فراوانی وارد شده است كه در ذیل نمونه‌هایی از آن را مرور می‌كنیم:

ـ امام باقر علیه السلام می‌فرماید: «هنگامی كه قائم قیام كند، هر دولت باطلی از بین می‌رود.‌» (7) از این روایات استفاده می‌شود كه اولین كار امام علیه السلام مبارزه با دولتهای باطل خواهد بود.

ـ امام رضا علیه السلام می‌فرماید: «ترازوی عدالت را در میان مردم می‌نهد و [در سرتاسر حكومتش] هیچ انسانی به دیگری ستم نخواهد كرد.‌» (8)

ـ و در روایت دیگری می‌فرماید: «خداوند بواسطه مهدی علیه السلام سراسر گیتی را پر از عدل و قسط می‌كند همان گونه كه سراسر ظلم و جور بود.‌» (9)

ـ امام باقر علیه السلام می‌فرماید: «وقتی قائم اهل بیت علیهم السلام قیام نماید، اموال را مساوی تقسیم می‌كند و در میان مردم با عدالت رفتار می‌كند.‌» (10)

ـ و در روایت دیگر می‌فرماید: «او در میان همه بندگان خدا عدالت را پیاده می‌كند و به عدل رفتار می‌كند؛ چه نیكان و چه افراد فاسق و فاجر (عدالت او به طور یكسان در حق خوب و بد اجرا می‌گردد) .‌» (11)

ـ و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مهدی عدالت را همچنانكه سرما و گرما وارد خانه می‌شود، وارد خانه‌های مردمان كند.‌» (12)

روش مدیریتی و قضایی

امام عصر علیه السلام برای اداره جهان استانداران و وزیرانی می‌گمارد كه جز به مصالح اسلام و رضایت خدا به چیزی نمی‌اندیشند. چنانكه در روایات، تركیب دولت مهدی علیه السلام را از پیامبران، جانشینان آنان، تقوی پیشگان و صالحان روزگار و امتهای پیشین و از سران و بزرگان پیامبران علیهم السلام بیان می‌كنند كه نام برخی از آنها نیز در روایات آمده است. (13)

ـ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « [مهدی علیه السلام] دقیقا فرمان خدا را اجرا می‌كند، با كسی حساب خویشاوندی ندارد و سنگی روی سنگ نگذارد.‌» (14)

ـ امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «مهدی (عج اللّه تعالی فرجه) یارانش را در همه شهرها پراكنده می‌كند و به آنان دستور می‌دهد كه عدل و احسان را شیوه خود سازند و آنان را فرمانروایان كشورهای جهان قرار می‌دهد، و به آنها دستور می‌دهد كه شهرها را آباد سازند.‌» (15)

ـ و در روایتی می‌خوانیم: «هنگامی كه قائم (حضرت مهدی علیه السلام) قیام كند، به عدالت حكم خواهد كرد، ظلم و جور در روزگار او از بین خواهد رفت و امنیت در تمام راهها برقرار می‌گردد.‌» (16)

ـ و در روایت دیگر می‌خوانیم: «امام زمان علیه السلام در میان مردم مانند داود نبی علیه السلام و حضرت محمد صلی الله علیه و آله قضاوت خواهد كرد.‌» (17)

حكم داودی طبق بیان قرآن چنین است: «ای داود ما تو را خلیفه [و نماینده خود] در زمین قرار دادیم، در میان مردم به حق داوری كن، و از هوای نفس پیروی نكن كه تو را از راه خدا منحرف می‌سازد.‌» (18)

و قضاوت محمدی صلی الله علیه و آله این است كه قرآن می‌فرماید: «و اگر میان آنها داوری كنی، با عدالت داوری كن... .‌» (19)

و نیز می‌فرماید: «بر طبق احكامی كه خدا نازل كرده در میان آنها حكم كن، و از هوا و هوسهای آنها پیروی نكن.‌» (20)

ـ امام صادق علیه السلام درباره روش قضاوت امام زمان علیه السلام می‌فرماید:‌». مهدی علیه السلام در میان پیروان تورات (یهودیان) بر اساس تورات قضاوت می‌كند و در میان پیروان انجیل (مسیحیان) بر طبق انجیل قضاوت می‌كند، و در میان پیروان زبور بر اساس همان كتاب حكم می‌كند، و در میان پیروان فرقان (قرآن) نیز بر طبق قرآن حكم می‌كند.‌» (21)

البته منظور از كتاب تورات، انجیل و زبور، اصل آنها است؛ نه كتابهای تحریف شده.

روش‌های اقتصادی

براساس روایات، امام مهدی علیه السلام فقر را از بین می‌برد، (22) و در دوران او در تمامی روی زمین خرابی باقی نمی‌ماند مگر آنكه آباد شود، (23) برده‌ها آزاد و قرضها و دیون همه پرداخت می‌شود، (24) گنجها را استخراج می‌كند و ثروتها را تقسیم می‌نماید، (25) زمین در دست شیعیان آن حضرت قرار می‌گیرد. (26) به انداره‌ای كه كسی بتواند بر دارد و حمل كند، مال و ثروت در اختیار درخواست كننده قرار می‌دهد، (27) عدالت و سازندگی را در همه شهرها گسترش می‌دهد (28) و خوان حكمت و ثروت گسترده می‌شود (29) و با ثروت اندوزی مبارزه می‌شود. (30)

از مطالب بالا استفاده می‌شود كه روش حكومتی امام زمان بر سه محور اساسی زیر خواهد بود.

1. اصالت دادن به كتاب و سنت؛

2. اداره جامعه بر اساس روش پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیهم السلام؛

3. اقامه قسط و عدل در تمام امور حكومتی، اجتماعی و سیاسی به معنای واقعی كلمه.

• پاورقــــــــــــــــــــی

1. «اَلْقائِمُ مِنْ وُلْدی، اِسمُهُ اِسْمی، وَ كُنْیتُهُ كُنْیتی وَ شَمائِلُهُ شَمائِلِی وَ سُنَّتُهُ سُنَّتِی. یقیمُ النَّاسَ عَلی مِلَّتی وَ شَریعَتی وَ یدْعُوهُمْ إلی كِتابِ اللَّهِ عَزَّو جلَّ». بحارالانوار، ج 51، ص 73، باب 1، ح 19.

2. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی (پارسایان، 1379) خ 138. «یعْطِفُ الْهَوی عَلی الْهُدی إذا عَطَفُوا الهُدی عَلی الهَوی وَ یعْطِفُ الَّرأی عَلی القُرآنِ اِذا عَطَفُوا القُرآنَ علی الرِّأی... وَ یحیی مَیتَ الكتابِ وَ السُّنَّةِ».

3‌. «... یدْعُوا النَّاسَ اِلی كِتابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِیهِ وَ وِلایةِ عَلی بْنِ اَبی طالِبٍ وَ الْبَراءَةِ مِنْ عَدُوِّهِ». یوم الخلاص، كامل سلیمان (بیروت: دارالكتاب اللبنانی، الطبعة الثالثة، 1402 ه ق) ص 325.

4. «اَنَّ الْمَهدی یقفُوا اَثَری لا یخطی ء‌» منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، لطف الله صافی (طهران: مكتبة الصدر، الطبعة الثالث) ص 491، فصل 9، باب 3، ح 2.

5. قال الصادق علیه السلام : «... وَ اَنْ یسیرَ فِیهِمْ بِسیرَةِ رَسوُل اللّهِ صلی الله علیه و آله وَ یعْمَلُ فِیهِمْ بِعَمَلِهِ». علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار (تهران، المكتبة الاسلامیة، الطبعة الثالثه، 1398 ه ق) ج 52، باب 28، ح 78.

6. عن عبدالله بن عطاء، عن أبا عبداللّه علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ سیرَةِ الْمَهدی كَیفَ سیرَتُهُ؟ قَالَ: یصْنَعُ ما صَنَعَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله..‌» بحارالانوار (همان) ح 108.

7. «اِذا قامَ القائِمُ ذَهَبَ دولةُ الباطِلُ». محمد بن یعقوب كلینی، الكافی (بیروت، دارالاضواء) ج 8، ص 278.

8‌. «... وَ وَضَعَ میزانَ العَدلِ بَینَ النَّاسِ، فَلا یظْلِمُ اَحَدٌ أَحَدا». بحارالانوار (پیشین) ج 52، ص 321، باب 27، ح 29.

9‌. «... یمْلأُ بِهِ الاَرضَ قِسطَا وَ عَدْلاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْرا وَ ظُلْما». همان مدرك، ح 30.

10. «اِذا قامَ قائِمُ أهلِ البیتِ قَسَّمَ بالسّویةِ وَ عَدلَ فِی الرَّعِیةِ..‌» همان مدرك، ح 103.

11‌. «... وَ یعْدلُ فی خَلْقِ الرَّحمانِ البَرّ مِنْهُمْ وَ الفاجِرَ». بحارالانوار (پیشین) ج 51، ص 29، باب 2، ح2.

12‌. «... أما وَ اللّهِ لِیدخُلَنَّ عَلَیهِمْ عَدْلَهُ جوفَ بُیوتِهِمْ كَما یدْخُلُ الحَرّ والقُرّ». بحارالانوار (پیشین) ج 52، باب 27، ح 131.

13. حضرت عیسی علیه السلام، هفت نفر از اصحاب كهف، یوشع وصی موسی علیه السلام، مؤمن آل فرعون، سلمان فارسی، ابو دجانه انصاری، مالك اشتر نخعی و قبیله همدان. ر،ك: نجم الدین طبسی، چشم اندازی از حكومت مهدی علیه السلام (قم، شركت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1377 ش) ص 190.

14. «یكُونُ مِنَ اللَّهِ عَلی حُذوٍ لا یغیر بِقرابةٍ ولا یضَعُ حَجَرا حَجَرا». ابن طاووس، ملاحم الفتن فی ظهور الغائب المنتظر (بیروت، مؤسسة الوفاء، الطبعة السادسة، 1403) ص 108، به نقل از عصر غیبت (مركز جهانی علوم اسلامی) ص 258.

15. قال الصادق علیه السلام : «یفَرِّقُ الْمَهدی اَصحابَهُ فِی جَمیعِ الْبُلْدانِ وَ یأْمُرُهُمْ بِالْعَدْلِ وَ الاِحسانِ وَ یجْعَلُهُمْ حُكّامَا فِی الاَقالِیمِ وَ یأْمُرُهُمْ بِعُمْرانِ الْمُدُنِ» علی محمد دخیل، الامام المهدی علیه السلام (بیروت، دار المرتضی، 1403 هق) ص 371. به نقل از تاریخ غیبت، ص 258.

16. «اِذا قَامَ القائِمُ حَكَمَ بِالْعَدلِ وَ ارْتَفَعَ فِی اَیامِهِ الْجَورُ، و أمَنَتْ بِهِ السُبُلُ». بحارالانوار: (پیشین) ج 52، باب 27، ح 83.

17. «وَ حَكَمَ بَینَ النّاس بِحُكم داوودَ و حُكمِ مُحمَّدٍ». بحارالانوار (پیشین) ادامه حدیث 83.

18. «یا داوُودُ اِنَّا جَعَلْناكَ خَلیفَةً فِی الأرْضِ فَاحْكُمْ بَینَ النّاسِ بِالحَقِّ وَ لا تَتَّبِع الهَوی فَیضلَّكَ عَنْ سَبیلِ اللّهِ...‌» ص / 26.

19. «و ان حكمتَ فَاحْكُمْ بَینَهُمْ بِالقِسطِ...‌» مائده/42.

20. «فَأحْكُمْ بَینَهُمْ بِما اَنْزَلَ اللَّه وَ لا تَتَّبعْ اَهْواءَهُمْ...‌» مائده / 48.

21. «یحكُمْ بَینَ أَهْلِ التوراةِ بِالتّوارةِ وَ بَینَ اَهْلِ الاِنْجیلِ بِالاِنْجیلِ، وَ بَینَ أَهْلِ الزَّبورِ بِالزَّبُورِ وَ بینَ اَهْلِ الْفرقانِ بِالْفُرقانِ...‌» بحارالانوار (پیشین) ح 84.

22. مجلسی، بحارالانوار (دار الكتب الاسلامیة، 1365 ه. ش) ، ج 52، ص 39، روایت 212.

23. خوئی، منهاج البراعة (بنیاد فرهنگی امام المهدی قم) ج 8، ص 353.

24. قزوینی، الامام المهدی (مؤسسة الوفاء، قم 1405 ه) ، ص 631.

25. منتخب الاثر، (پیشین) ص 472، فصل 7، باب 3، حدیث 2.

26. كلینی، الكافی (دار الكتب الاسلامیة تهران، 1363) ج 1، ص 408.

27. ترمزی، سنن ترمذی (دار الفكر بیروت، 1408 ه. ق) ج 4، ص 439، روایت 2232.

28. كامل سلیمان، یوم الخلاص (دار الكتاب لبنانی، بیروت، 1402 هق) ص 315.

29. نعمانی، الغیبة، (مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1403 ه. ق) ص 158.

30. طوسی، تهذیب الاحكام (دار الكتب الاسلامیة، 1365 ه. ش) ج 4، ص 144، روایت 402.