غلام همت آنم كه زیر چرخ كبود زهرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است
روز عرفه یكى از روزهاى برگزیده و باعظمت اسلامى است. این روز گرچه رسماً به عنوان یكى از اعیاد اسلامى اعلام نشده، امّا از روایات و احادیث اهل بیتعلیهم السلام و دعاهاى این روز برمىآید كه خداوند متعال در روز عرفه براى بندگان خود عنایات ویژهاى منظور كرده است. عرفه، همچنانكه از نامش پیداست، روز آشنایى و عرفان و روز نیایش و آرامشِ عارفان حقیقتجو و سالكان عاشق مىباشد. در این روز دلهاى ناآشنا، با آفریدگار هستى آشنا مىشوند و از بند نفس اماره و وسوسههاى شیاطین رهایى مىیابند. در روز عرفه انسان باید خود را بشناسد، خداى خود را بشناسد، به هدف آفرینش خویش معرفت پیدا كند، به زندگى گذشته و آینده خود شناخت داشته باشد و در شناسایى دشمن حقیقى انسان یعنى شیطان و وسوسههاى شیطانى غفلت نكند و بالاخره شناخت انسانهاى والا و اسوههاى حقیقى كه همان پیشوایان معصوم، پیامبر و اهل بیت او هستند، در برنامههاى این روز قرصار دهد و همین معرفت میانبُرترین راه ایجاد عشق و محبت آن گرامیان در دلهاى آماده و مشتاق مىباشد. با مرورى كوتاه به متون دینى و دعاهاى فراوان كه براى روز عرفه وارد شده و احادیث اهل بیتعلیهم السلام، مىتوان به این حقیقت پى برد.
امامشناسى در روز عرفه
امام صادقعلیه السلام با اینكه در محدودیت شدیدى از سوى حاكمان جور زمان به سر مىبرد، در روز عرفه در میان جمعیت فراوانى كه در سرزمین عرفات گردآمده بودند بلند شد و با صداى رساى خویش مسأله امامت را مطرح كرد و امامان بعد از رسول خداصلى الله علیه وآله را یك به یك به مردم شناساند. عمرو بن ابى المقدام مىگوید: امام صادقصلى الله علیه وآله را در روز عرفه و در موقف عرفات دیدم كه با بلندترین صداى خویش خطاب به جمعیت حاضر ندا مىداد: «یا اَیها النَّاسُ اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ كانَ الْاِمامُ، ثُمَّ كانَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَینُ، ثُمَّ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَینِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِىٍّ...؛ (1) اى مردم! رسول خدا امام بود. سپس على بن ابى طالب، سپس حسن، سپس حسین، آنگاه على بن الحسین و سپس محمد بن على امام بودند...»
رضى الدین سید بن طاووس بعد از نقل این روایت مىفرماید: ما هم باید با پیروى از آن حضرت در روز عرفه براى شناخت و شناساندن حضرت امام زمانعلیه السلام تلاش نماییم و یكى از مهمترین وظایف اهل ایمان در روز عرفه همین مىباشد. (2)
روز رهایى از بند گناهان
خداوند متعال به حضرت موسىعلیه السلام فرمود: «وَذَكِّرْهُمْ بِاَیامِ اللَّهِ؛ (3) ایام اللَّه را به آنان یادآورى كن.» روز عرفه یكى از همین روزهاست. خداوند متعال امتیازهاى ویژهاى در این روز براى بندگان خود در نظر گرفته است و نعمتهاى خود را در روز عرفه به آنان ارزانى داشته و براى مناجات كنندگان در این روز عطایاى بىشمارى معین كرده است.
امام صادقعلیه السلام فرمود: هر كس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعاى عرفه در زیر آسمان دو ركعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهاى خود اعتراف نموده و حقیقتاً از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آنچه كه به اهل عرفات مقدر نموده، او را نیز عطا مىكند و تمام گناهان وى را مىآمرزد. (4)
پیام جهانى پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله در روز عرفه
پیامبر اسلامصلى الله علیه وآله در آخرین حج خویش در روز عرفه و در سرزمین عرفات، نماز ظهر و عصر را با حضور صدهزار تن از مسلمانان بجاى آورد. سپس در این روز تاریخى پیام جهانى خود را كه داراى نكات بسیار مهم و حیاتى در زندگى اجتماعى، سیاسى و فردى مسلمانان بود به جهان اسلام ابلاغ نموده و آنان را با قوانین و ارزشهاى دین مبین اسلام آشنا كرد. آن حضرت روى شتر خود قرار داشت و یكى از یارانش سخنان او را با صداى رسا تكرار كرده و به افراد دور دست مىرسانید. برخى از فرازهاى این سخنان تاریخى را در ذیل مىآوریم.
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله فرمودند: «اَیها النَّاسُ اِنَّ دِماءَكُمْ وَاَمْوالَكُمْ عَلَیكُمْ حَرامٌ اِلى اَنْ تَلْقُوا رَبَّكُمْ، كَحُرْمَةِ یوْمِكُمْ هذا وَكَحُرْمَةِ شَهْرِكُمْ هذا وَاِنَّكُمْ سَتَلْقُونَ رَبَّكُمْ فَیسْئَلُكُمْ عَنْ اَعْمالِكُمْ؛ اى مردم! جان و مال شما [محترم است و هرگونه تجاوز به آنها] حرام است و این احترام همانند امروز و این ماه تا روزى كه خداوند را ملاقات كنید باید مراعات شود. و شما به زودى با خداى خویش ملاقات مىكنید و او از اعمالتان خواهد پرسید.»
همچنین فرمودند: «فَمَنْ كانَتْ عِنْدَهُ اَمانَةٌ فَلْیؤَدِّها اِلى مَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَیها؛ هر كس امانتى نزد او باشد باید آن را به صاحبش برگرداند.»
و نیز فرمودند: «وَاِنَّ كُلَّ رِبا مَوْضُوعٌ وَلكِنَّ لَكُمْ رُؤُوسُ اَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَلا تُظْلَمُونَ وَاِنَّ رِبا عَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ مَوْضوعٌ كُلُّهُ؛ [اى مسلمانان!] هر ربایى ممنوع است و فقط اصل سرمایههاى شما مال شما است. نه ظلم كنید و نه مظلوم واقع شوید و سودى كه عباس [قبل از اسلام] از طلبكاران خود مىگرفت دیگر حق مطالبه ندارد.»
آن حضرت در ادامه فرمودند: «وَاِنَّ كُلَّ دَمٍ كانَ فِى الْجاهِلِیةِ مَوْضُوعٌ وَ اِنَّ اَوَّلَ دِمائِكُمْ اَضَعُ دَمُ اِبْنِ رَبیعَةِ بْنِ الْحارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ [اى مردم!] تمام خونهایى كه در دوران جاهلیت ریخته شده همگى باید فراموش شود [و هیچكس حق ندارد به كینه آن زمان كسى را مورد تعقیب قرار دهد] و من به عنوان اولین قدم خون «ابن ربیعه» (5) را [از خاندان خودم] بخشیده و فراموش مىكنم.»
پیامبر اكرمصلى الله علیه وآله ادامه دادند: «اَیها النَّاسُ! اِنَّ الشَّیطانَ قَدْ یئِسَ مِنْ اَنْ یعْبَدَ بِاَرْضِكُمْ هذِهِ اَبَداً وَلكِنَّهُ اِنْ یطَعْ فیما سِوى ذلِكَ فَقَدْ رَضِىَ بِهِ مِمَّا تَحْقِرُونَ مِنْ اَعْمالِكُمْ فَاحْذَرُوهُ عَلى دینِكُمْ؛ اى مردم! شیطان از اینكه شما او را در این سرزمین پرستش كنید براى همیشه مأیوس گشته است، امّا اگر در امور دیگر پیروى شود به گناهان كوچك در اعمال شما راضى مىشود. پس براى حفظ دینتان از وى بر حذر باشید.»
رسول گرامى اسلام در فرازهاى آخر سخنان خود در اجتماع پرشور روز عرفه، تمام قوانین و رسومات ضدانسانى ایام جاهلیت را باطل اعلام نموده و فرمود: «اَلا كُلُّ شَىْءٍ مِنْ اَمْرِ الْجاهِلیةِ تَحْتَ قَدَمى مَوْضُوعٌ؛ [اى مردم!] بدانید، تمام اعتقادات و رسومات جاهلیت را زیر پاى خود نهاده و باطل اعلام مىكنم.» (6)
همگام با امام حسینعلیه السلام
یكى از زیباترین نیایشهاى روز عرفه، مناجات امام حسینعلیه السلام در این روز شریف و در صحراى عرفات مىباشد. آن بزرگوار با عباراتى شیوا و جملاتى زیبا با آفریدگار هستى راز و نیاز مىكند و عالیترین درجات عرفان را در بیابان عرفات به نمایش مىگذارد و در فرازى از نیایش خود عرضه مىدارد: «اِلهى تَرَدُّدى فى الْآثارِ یوجِبُ بُعْدَ الْمَزارِ فَاجْمَعْنى عَلَیكَ بِخِدْمَةٍ تُوصِلُنى اِلَیكَ. كَیفَ یسْتَدَلُّ عَلَیكَ بِما هُوَ فى وُجودِهِ مُفْتَقِرٌ اِلَیكَ؟ اَیكُونُ لِغَیرِكَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیسَ لَكَ حَتّى یكُونَ هُوَ الْمُظْهِرُ لَكَ، مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَلیلٍ یدُلُّ عَلَیكَ وَمَتى بَعُدْتَ حَتّى تَكُونَ الْآثارُ هِىَ الَّتى تُوصِلُ اِلَیكَ؟ عَمِیتْ عَینٌ لا تَراكَ عَلَیها رَقیباً وَخَسِرَتْ صَفْقَةُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّكَ نَصیباً؛ پروردگارا! تفكر من در آثار [تو] موجب دورى دیدار مىگردد، پس مرا به خدمتى وادار كه مرا به تو پیوند دهد. چگونه بر وجود تو استدلال شود به آنچه كه در وجودش به تو نیازمند است؟ آیا براى غیر تو ظهورى است كه براى تو نیست، تا آن تو را آشكار كند؟! [معبودا!] كى غائب بودهاى كه نیازمند دلیلى باشى تا بر تو دلالت كند و كى دور بودهاى تا آثار، [ما را] به تو برساند؟ كور باد چشمى كه تو را نبیند و زیانكار باد معامله بندهاى كه بهرهاى از دوستیت را به او ندادهاى.»
كى رفتهاى ز دل كه تمنا كنم تو را كى گشتهاى نهفته كه پیدا كنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدى كه من با صد هزار دیده تماشا كنم تو را
آرى با زمزمه چنین كلماتى مىتوان تمام هستى را با دیده توحید نگریست و ظهور حق را در پهنه عالم احساس كرد و كام جان را شیرین نمود.
زمزمه مناجات حضرت سید الشهداءعلیه السلام در روز عرفه در صحراى عرفات طنین انداز بود و فضاى عرفانى آن لحظات، هر شنوندهاى را ناخواسته به سوى خود جذب مىكرد و آن حضرت همچنان با صداى حزین و دلنشین خود دلهاى تشنه را سیراب مىكرد و از چشمان مباركش همانند دو مشك، اشك جارى بود و با آهنگ ملكوتى خویش نداى توحید سر مىداد: «اَنْتَ الَّذى اَزَلْتَ الْاَغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبَّائِكَ حَتّى لَمْ یحِبُّوا سِواكَ وَلَمْ یلْجَئُوا اِلى غَیرِكَ. اَنْتَ الْمُونِسُ لَهُمْ حَیثُ اَوْحَشَتْهُمُ الْعَوالِمُ وَاَنْتَ الَّذى هَدَیتَهُمْ حَیثُ اسْتَبانَتْ لَهُمُ الْمَعالِمُ. ماذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَكَ وَمَا الَّذى فَقَدَ مَنْ وَجَدَكَ؟ لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِىَ دُونَكَ بَدَلاً وَلَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغى عَنْكَ مُتَحَوِّلاً؛ (7) [معبودا!] تو همان كسى هستى كه دیگران را از دلهاى دوستانت خارج ساختى تا غیر تو را دوست نداشته باشند و به غیر تو پناه نبرند. تو همدم و مونس آنانى هرگاه كه جهانیان آنان را به وحشت اندازند و تو هدایتگر آنان هستى هرجا كه نشانههاى توحید برایشان آشكار شد. چه یافت آنكه تو را گم كرد! و آنكه تو را یافت دیگر چه گمشدهاى دارد؟ یقیناً آن كسى كه غیر تو را به جاى تو برگزید زیانكار است و آنكه از تو روى گرداند در خسران [ابدى] خواهد بود.»
درسهایى از روز عرفه
1 - همه به سوى او
امام چهارم حضرت زین العابدینعلیه السلام در روز عرفه مردى تهیدست را مشاهده كرد كه گدایى مىكند و درخواست خود را با مردم در میان مىگذارد. حضرت به او فرمود:
«وَیحَكَ! اَغَیرَ اللَّهِ تَسأَلُ فى هذَا الْیوْمِ؟ اِنَّهُ لَیرْجى لِما فى بُطُونِ الْحُبالى فى هذَا الْیوْمِ اَنْ یكُونَ سَعیداً؛ واى بر تو! در چنین روزى از غیر خدا طلب حاجت مىكنى؟ در چنین روزى این امید هست كه انسانهایى كه در دل مادرانند سعادتمند شوند.» (8)
2 - سیره حسنینعلیهما السلام
مسروق، یكى از یاران اهل بیتعلیهما السلام مىگوید: در روز عرفه به حضور امام حسینعلیه السلام شرفیاب شدم در حالى كه پیش روى آن حضرت و دوستانش كاسه آرد چیده شده و قرآنها بر دامنهایشان قرار داشت و آنان منتظر افطار بودند. از آن بزرگوار سؤال كردم و پاسخ خود را دریافت نموده و از حضورش بیرون آمدم. سپس به محضر امام حسنعلیه السلام رفتم و مشاهده كردم كه مردم بر سفرههاى آماده از طعام وارد مىشدند و مىخوردند و با خود مىبردند. امام حسنعلیه السلام مرا آشفته حال دید و فرمود: اى مسروق! چرا غذا نمىخورى؟ عرضه داشتم: سرورم! من روزه دارم، امّا چیزى به ذهنم رسید. امام حسنعلیه السلام فرمود: هر چه مىخواهى سؤال كن! گفتم: به خدا پناه مىبرم كه رفتار شما خاندان نبوت با همدیگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسینعلیه السلام وارد شدم و او را دیدم كه به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و مىبینم كه روزه نیستید. امام مجتبىعلیه السلام مرا به سینهاش چسبانیده و با مهربانى فرمود: اى فرزند اشرس! آیا نمىدانى كه خداى متعال ما اهل بیت پیامبر را براى تدبیر امور امت فراخوانده است؟ اگر همه ما بر چیزى اتفاق كنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود. من در این روز روزه نگرفتهام به جهت روزهخواران شما و برادرم حسینعلیه السلام روزه گرفته است جهت روزهداران شما. (9)
3 - خیرخواهى براى اهل ایمان
یونس بن عبدالرحمن مىگوید: عبد اللَّه بن جندبرا در روز عرفه در موقف عرفات در یكى از بهترین حالات دیدم. او پیوسته دستها را به سوى آسمان بلند كرده و اشك چشمانش از گونههایش بر سنگریزههاى سرزمین عرفات جارى بود و همچنان در خوشترین حالات عرفانى با خداوند راز و نیاز مىكرد. در مراجعت به او گفتم: اى ابا محمد! عجب حال خوشى داشتى و چه زیبا دعا مىكردى، من چنین حالى تا به حال ندیده بودم. عبداللَّه پاسخ داد: به خدا قسم یك كلمه براى خودم دعا نكردم و در همه این مدت براى برادران دینىام دعا مىكردم، زیرا از مولایم حضرت موسى بن جعفرعلیه السلام شنیدم كه فرمود: «مَنْ دَعا لِاَخیهِ بِظَهْرِ الْغَیبِ نُودِىَ مِنَ الْعَرْشِ: ها! وَلَكَ مِأَةُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ؛ هر كس برادر مؤمن خود را در غیاب او دعا كند، از عرش الهى به او ندا مىرسد: هان! [اى بنده من!] براى تو صدهزار برابر باد.» بدین جهت راضى نشدم از صدهزار دعاى تضمین شده و مورد قبول در برابر یك دعا كه معلوم نیست مستجاب گردد صرف نظر كنم. (10)
4 - در عرفات یا كربلا؟!
بشیر دهّان (روغن فروش) روزى به حضور حضرت صادقعلیه السلام شرفیاب شده و به آن جناب عرضه داشت: مولاى من! گاهى اتفاق مىافتد كه من در روز عرفه نمىتوانم در صحراى عرفات حضور یافته و به عبادت و راز و نیاز بپردازم، در آن هنگام من مراسم عرفه را در كنار قبر حضرت سید الشهداءعلیه السلام برگزار مىكنم، به نظر شما چطور است؟!
پیشواى ششم فرمود: «چه كار نیكویى انجام مىدهى. هرگاه یكى از شیعیان مادر غیر ایام عید به زیارت قبر حضرت حسینعلیه السلام برود - در حالى كه معرفت كامل به حق آن حضرت دارد - براى او ثواب بیست حج و بیست عمره و بیست جهاد قبول شده نوشته مىشود و هرگاه مؤمنى در روز عید براى زیارت حضرت سید الشهداءعلیه السلام حاضر شود، ثواب صد حج و عمره و جهاد خواهد داشت. و امّا اگر شخصى در روز عرفه و با شناخت و معرفت كامل به مقام آن حضرت به زیارت كربلا برود، ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار غزوه خواهد داشت.»
در این هنگام بشیر با لحنى تعجبآمیز گفت: زیارت كربلا چگونه مىتواند جایگزین مراسم عرفات در روز عرفه باشد؟!
بعد از اداى این جمله، امام صادقعلیه السلام در حالى كه نگاه تند خود را به سوى بشیر دوخته بود فرمود: «اى بشیر! مطمئن باش هر گاه یكى از اهل ایمان در روز عرفه به كربلا بیاید و با آب فرات غسل كند و سپس به زیارت حضرت سید الشهداعلیه السلام مشرف شود، خداوند متعال به تعداد هر قدمى كه وى به سوى حرم امام حسینعلیه السلام برمىدارد، برایش ثواب یك حج كامل منظور خواهد كرد.» (11)
عارف كامل میرزا جواد آقا ملكى تبریزى در این مورد مىفرماید: «در اخبار بسیار وارد شده است كه براى زیارت آن حضرت در روز عرفه ثواب بىشمار است. از جمله در روایت صدوق از حضرت ابى عبداللَّهعلیه السلام (امام صادقعلیه السلام) آن است كه خداوند تبارك و تعالى براى زیارت كنندگان قبر امام حسینعلیه السلام قبل از اهل عرفات تجلى مىفرماید و حوائج آنها را برمىآورد و گناهان آنان را مىآمرزد و در مسئلتهاى آنان شفاعت امام حسینعلیه السلام را مىپذیرد، سپس اهل عرفات مىآیند و همین رفتار با آنها مىشود و باز از حضرت (امام صادقعلیه السلام) روایت شده كه:
«هر كس روز عرفه، حسین بن علىعلیه السلام را زیارت كند، خداوند عزّوجلّ هزار هزار حج به همراه قائمعلیه السلام و هزار هزار عمره با رسول خداصلى الله علیه وآله و آزاد كردن هزار هزار بنده در راه خدا براى او مىنویسد و خدا او را به نام «بنده صدّیق كه ایمان به وعده خدا دارد»، لقب مىدهد.» (12)
5 - در مكتب سید الساجدینعلیه السلام
امام سجادعلیه السلام در چهل و هفتمین دعاى صحیفه سجادیه بعد از شكر و سپاس و ثنا به پیشگاه حضرت بارى تعالى و بعد از تنزیه و تقدیس خداوند متعال، بر پیامبر و آل آن حضرت درود فرستاده و بر ضرورت وجود نبى و امام براى هدایت افراد بشر و اجراى قوانین الهى تاكید مىكند. آنگاه در مورد عظمت روز مقدس عرفه مىفرماید: «اَللَّهُمَّ هذا یوْمُ عَرَفَةَ یوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَكَرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ، نَشَرْتَ فیهِ رَحْمَتَكَ، وَمَنَنْتَ فیهِ بِعَفْوِكَ، وَاَجْزَلْتَ فیهِ عَطِیتَكَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلى عِبادِكَ؟ پروردگارا! امروز، روز عرفه است؛ روزى كه به آن شرافت، كرامت و عظمت بخشیدهاى، و در آن رحمت خودت را [بر اهل عالم] منتشر ساختهاى و با عفو و گذشت خود در این روز [بر بندگان] منت نهادى و عطیه و بخشش خود را در این روز نیكو گردانیدى و به واسطه این روز بر بندگانت تفضل فرمودى.»
دستآوردهاى عرفه
مراسم معنوى و عرفانى روز عرفه در نهم ذى الحجه در وادى عرفات از جمله كانونهاى حیاتبخش دنیاى اسلام است. در این مراسم، دلدادگان وادى عشق براى انجام فرمان حضرت حق از اول ظهر روز عرفه تا غروب شرعى در آن صحراى پر رمز و راز توقف نموده و با شناخت زوایایى از عظمت حق، از عشق حضور در محضر یار سرمست مىشوند و قدرت لازم را براى ادامه راه انبیاء و اولیاء الهى به دست مىآورند. دعاها و اعمال بیداردلان خداجوى در وادى عشق و عرفان، منبع توانایى و قدرت است كه نیروى فوق العادهاى براى مسلمانان اعطا مىكند تا در اجراى حاكمیت اللَّه در تمامى صحنههاى زندگى تلاش نمایند.
آرى وقوف در عرفات و اعمال آن اگر به درستى و با توجه به حقیقت آن انجام شود، سه شناخت حیاتى را همزمان بدست مىدهد:
1 - شناخت خود؛ 2 - شناخت خداوند؛ 3 - شناخت همدیگر.
عرفات پایگاه اندیشه و تفكر است و توقف در این مكان و در نیمروز عرفه تا شامگاه، مهمترین ارمغان را براى آدمى به همراه دارد و آن نگرشى تفكرآمیز به افق گذشته زندگى مىباشد. اجتماع روز عرفه در عرفات گویاترین جلوه مبارزه با شیطان و نمایش عشق و حُبّ و اخلاص و بندگى است. به همین جهت براى رسیدن به اهداف عالى مراسم عرفه باید انسان خود را براى خداى خویش خالص گرداند و از تنگناى عالم مادّى بیرون آمده و با سالكان حقیقت طلب سنخیت پیدا كند. همانگونه كه امام صادقعلیه السلام به حاجى عازم كعبه سفارش مىكند كه: «اِذ اَرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَكَ للَّهِِ تَعالى مِنْ كُلِّ شاغِلٍ وَحِجابِ كُلِّ حاجِبٍ وَفَوِّضْ اُمُورَكَ كُلَّها اِلى خالِقِكَ وَدَعِ الدُّنْیا وَالرَّاحَةَ وَالْخَلْقَ؛ (13) هنگامى كه قصد مىكنى اعمال حج بجاىآورى، قلب خود را به خاطر خداوند تعالى از هر مشغول كنندهاى خالى گردان و دل خود را از هر مانع و حجابى آزاد نموده و تمام كارهایت را به آفریدگارت سپرده و دنیا و آسایشطلبى و مردم را رها كن.»
در اینجا برخى از دستآوردها و نتایج اجتماعى، عرفانى و معنوى وقوف در بیابان عرفات در روز عرفه را یادآور مىشویم:
1 - حضور در عرفات انسان را به یاد رستاخیز و حضور در پیشگاه پروردگار مىاندازد.
2 - وقوف در بیابان عرفات نمایشى راستین از كنگره مذهبى، نژادها، ملتها و طوائف مختلف مسلمانان مىباشد.
3 - اعمال روز عرفه در صحراى عرفات، جلوهاى از مساوات و برادرى اسلامى در جهت رسیدن به یك هدف مشترك انسانى و معنوى است.
4 - آرامش روح و روان، تقویت روح امید به زندگى و تلاش بیشتر براى رسیدن به سعادت حقیقى از دیگر نتایج این حركت مىباشد.
5 - پرورش حس قانونمندى و احترام به قوانین متعالى اسلام.
6 - نمایش رزمى و آمادگى لازم براى مقابله با دشمنان اسلام.
7 - فراهم آمدن زمینهاى مناسب براى تبلیغ دین و ترویج معارف و ارزشهاى اسلامى.
8 - تحقیر شیطان و دشمنان و مخالفین اسلام و ارزشهاى الهى.
امّا با این حال نمىتوان ارتباط حقیقى با حضرت پروردگار را در یك بیابان با فضیلت محصور كرد؛ چرا كه حرم الهى منحصر در سرزمین مكه و خانه كعبه نیست، بلكه قلب آدمى حرم خداست، همچنانكه امام صادقعلیه السلام فرمود: «اَلْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلا تُسْكِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیرَ اللَّهِ؛ (14) قلب حرم الهى است، پس در حرم خداوند غیر او را جاى نده.»
دل سراى توست پاكش دارم از آلودگى كاندرین ویرانه مهمانى، ندانم كیستى
هر دل سوزان هزاران راه دارد سوى تو این همه ره را تو پایانى، ندانم كیستى
همچنین در روایت آمده است: «قَلْبُ الْمُؤْمِنْ عَرْشُ الرَّحْمنِ؛ (15) قلب مؤمن عرش خداست.» بنابراین در روز عرفه براى انسانهاى بیدار دل اگر ممكن نیست تا براى فیض حضور در بارگاه قدس الهى به بیابان عرفات بشتابند، چه بسا آنان در خلوتگه اُنس با پروردگار، در جاهاى دیگر، حلاوت مناجات را بیشتر احساس كنند و خود را به بارگاه ربوبى نزدیكتر ببینند تا آنكه بدون زمینه سازى معنوى به خانه خدا رفته باشد. گرچه لذت انس در عرفات به مراتب براى اهلش مضاعف خواهد بود، امّا حضور قلب در عالم عرفان حقیقى براى خدا باوران سالك عالمى دیگر دارد و آنان عظمت حق را در قلب خود بالعیان حس مىكنند، چنانكه خداوند متعال در حدیث قدسى فرمود: «لا یسَعُنى اَرْضى وَلا سَمائى وَلكِنْ یسَعُنى قَلْبُ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ؛ (16) زمین و آسمانم گنجایش مرا ندارد، امّا قلب بنده مؤمن من چنین شایستگى را دارد.» آرى اگر با چشم بصیرت بنگریم، خانه حقیقى خدا دل مؤمن است و وادى حقیقى عشقِ الهى در روز عرفه همین جاست و در این روز باید در آبادى و پاكیزگى این منزل الهى تلاش كرد و فهم عظمت خانه كعبه و سرزمین عرفات، در شناخت منزلت این خانه است. براى همین است كه حاجیان دل باخته حق قبل از تشرف به عرفات، قلبهاى خود را از تمام آلودگىها پاك نموده و زنگار گناه را از این آیینه حق نما مىزدایند.
شهید روز عرفه
یكى از مناسبتهاى مهم روز عرفه، شهادت حضرت مسلم بن عقیلعلیه السلام در این روز با فضیلت مىباشد. جناب مسلم بن عقیل از سوى حضرت سید الشهداءعلیه السلام براى بررسى اوضاع كوفه و بیعت گرفتن از مردم به همراه نامهاى و در روز نیمه شعبان از مكه به سوى كوفه اعزام گردید.
آن جناب - كه در پاسخ دعوتنامههاى مكرر شیعیان و بزرگان كوفه به آن شهر آمده بود - با تلاش وسیع خود مردم را به بیعت با حضرت امام حسینعلیه السلام دعوت كرد و در نتیجه حدود 18 هزار نفر به نفع امام حسینعلیه السلام با مسلمعلیه السلام بیعت كردند. در ایام فعالیت حضرت مسلمعلیه السلام در كوفه، عبید اللَّه بن زیاد بر آنجا مسلط شد و با كمك جاسوسان خود، محل اختفاى حضرت مسلمعلیه السلام را پیدا كرد. ابن زیاد با تهدید و تطمیع، سران شهر را با خود همراه نمود و با ایجاد فضایى آكنده از رعب و وحشت، بیم و هراس را بر دلهاى مردم مستولى گردانید و بدینوسیله اهل كوفه از اطراف جناب مسلم پراكنده شدندو مسلم بن عقیل در كوفه، تنها و غریب و بىپناه ماند. (17) او بعد از مقاومت سرسختانه و رشادتهاى بىنظیرى كه از خود نشان داد و در مقابل نیروهاى ستمگرِ ابن زیاد پایدارى نمود، بالاخره در روز چهارشنبه، نهم ذى الحجه سال 60 ه. ق، در روز عرفه به شهادت رسید. (18)
پیامبر گرامى اسلامصلى الله علیه وآله سالها قبل از شهادت جناب مسلم بن عقیل، از شهادت وى خبر داده و بر مظلومیت این سفیر رشید و جوانمردِ حضرت حسینعلیه السلام گریسته بود. ابن عباس مىگوید:
روزى علىعلیه السلام از رسول خداصلى الله علیه وآله پرسید: یا رسولاللَّه! آیا عقیل را دوست مىدارى؟! پیامبر فرمود: «اى وَاللَّهِ اِنّى لَاُحِبُّهُ حُبَّینِ، حُبّاً لَهُ وَحُبّاً لِحُبِّ اَبى طالِبٍ لَهُ، وَاِنَّ وَلَدَهُ مَقْتُولٌ فى مَحَبَّةِ وَلَدِكَ فَتَدْمَعُ عَلَیهِ عُیونُ الْمُؤْمِنینَ وَتُصَلّى عَلَیهِ الْمَلائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ؛ بلى، به خدا قسم او را از دو جهت دوست دارم: اول به جهت خودش و دوم به خاطر اینكه عمویم ابوطالب او را دوست داشت. و همانا فرزند او (مسلم بن عقیل) در راه محبت پسرت [جانبازى كرده و] كشته مىشود و چشمهاى اهل ایمان در ماتم وى گریان [و اشك ریزان] خواهد شد و ملائكه مقرب پروردگار بر او درود و سلام مىفرستند.»
آنگاه رسول اللَّهصلى الله علیه وآله به شدت گریه كرد و قطرات اشك آن حضرت بر سینه مباركش جارى شد، سپس فرمود: به خداوند شكوه مىكنم از غمها و مصیبتهایى كه بعد از من بر عترتم خواهد رسید. (19)
پی‌نوشتـــــــــــــــــــــــــها
1) اقبال الاعمال، ج2، ص57.
2) همان.
3) ابراهیم/5.
4) اقبال الاعمال، ج2، ص67.
5) ابن ربیعه در دوران شیرخوارگى در قبیله بنى سعد بدست هذیل كشته شده بود.
6) سیره ابن هشام، ج4، ص250؛ خصال صدوق، ص486؛ بحارالانوار، ج21، ص405؛ المغنى، ج3، ص419؛ فروغ ابدیت، ج2، ص462.
7) اقبال الاعمال، ج2، ص74؛ مستدرك الوسائل، ج10، ص23.
8) من لا یحضره الفقیه، ج2، ص211.
9) كلمات الامام الحسینعلیه السلام، ص694؛ مستدرك الوسائل، ج16، ص338.
10) اختیار معرفة الرجال، ج2، ص852 و بحارالانوار، ج48، ص172.
11) كامل الزیارات، باب 70، ص316.
12) المراقبات، ترجمه علیرضا خسروى، ص434.
13) مصباح الشریعه، ص47؛ بحارالانوار، ج96، ص124.
14) بحارالانوار، ج67، ص25.
15) شرح اسماء الحسنى، ج1، ص34.
16) عوالى اللئالى، ج4، ص7.
17) فرهنگ عاشورا، ص452.
18) ارشاد مفید، ج2، ص66.
19) معجم رجال الحدیث، ج19، ص166.