اشاره
آشنایی با واژه‌ها و اصطلاحات در حوزه‌های مختلف دینی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره یكی از ضروریات سخنوری و نویسندگی است. نظر به درخواست بسیاری از عزیزان، بر آن شدیم پاسخگوی این نیاز مبلغان محترم باشیم.
در هر شماره از نشریه تلاش خواهیم كرد تا با مطرح كردن یك یا چند اصطلاح، به توضیح مختصری درباره آن بپردازیم.*
***
ابرقدرت (1)
قدرتی كه از دیگر قدرت‌ها قویتر باشد. در اصطلاح سیاسی «ابرقدرت ها» كشورهایی هستند كه از نظر قدرت صنعتی و نظامی از كشورهای دیگر قویترند و بر صحنه سیاست بین المللی فرمانروایی دارند.
این اصطلاح بخصوص در دوران جنگ سرد در مورد امریكا و شوروی به كار می‌رفت كه از نظر تولید صنعتی، قدرت نظامی، نیروی ضربتی اتمی، وسعت خاك، منابع طبیعی و شمار جمعیت از دیگر كشورها بسیار جلوتر بودند و امكانات مانور (2) سیاسی و نظامی آن‌ها در صحنه بین المللی بسیار بیش از دیگران بود و دو رقیب اصلی در حوزه رقابت سیاسی و نظامی به شمار می‌آمدند.
اپوزیسیون (3)
[در زبان فرانسه، به معنای «مخالفت» یا «مخالفان»] در معنای وسیع كلمه، عبارتست از كوشش اتحادیه‌ها، حزب‌ها، گروه‌ها، دسته‌ها و افراد برای دستیابی به هدف‌هایی در جهت مخالف هدف‌های دارندگان قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، خواه با استفاده از شیوه‌های پارلمانی (4) خواه با شیوه‌های دیگر. در معنای محدود، «اپوزیسیون» نامی است برای گروهی كه در نظام‌های حكومت پارلمانی به موجب قانون اساسی موجودیت آن به رسمیت شناخته شده، در پارلمان گروهی را تشكیل می‌دهد كه به حكومت (یا دولت) پیوسته نیست و از آن حمایت نمی‌كند، ولی خود را به قانون اساسی وفادار می‌داند. اپوزیسیون پارلمانی با شركت در گفت و گوهای مجلس و با شور قانونی، مطابق شرایطی كه قانون اساسی معین كرده است، در كار حكومت نظارت مستقیم دارد و افكار عمومی را در جریان می‌گذارد.
مهم‌ترین وظیفه اپوزیسیون آن است كه به انتخاب كنندگان امكانات انتخابات دیگری را نشان دهد و از این راه امكان انتخابات در ست‌تر را فراهم كند. اپوزیسیون مظهر حكومت احتمالی آینده است. این گونه اپوزیسیون جزء مكمل نظام‌های پارلمانی در كشورهای سنتی لیبرال، مانند انگلستان، فرانسه و سوئد است كه معمولا دو حزب اصلی در آن‌ها وجود دارد كه به نوبت نقش حاكم و اپوزیسیون را به عهده می‌گیرند. در نظام‌های یك حزبی اپوزیسیون به صورت رسمی و قانونی وجود ندارد. در این نظام‌ها هر گونه مخالفت با حزب و دولت حاكم مخالفت با نظم عمومی و قانون اساسی شمرده می‌شود.
در ایالات متحده امریكا به سبب وجود نظام ریاست جمهوری وجود یك اكثریت یك دست در پارلمان ضروری نیست و نامتمركز بودن حزب‌ها تشكیل فراكسیون‌های یك پارچه را ناممكن كرده است و به همین دلیل، در امریكا اپوزیسیون به عنوان یكی از نهادهای مربوط به قانون اساسی وجود ندارد و به علت در كار نبودن یك پارچگی فراكسیونی در آن كشور، در مسائل اساسی نمی‌توان از وجود اپوزیسیون، به معنای محدود كلمه، سخن گفت.
نظام ریاست جمهوری این امكان را می‌دهد كه اكثریت پارلمانی از یك حزب باشد و رئیس جمهور از حزب دیگر و این دو با یكدیگر همكاری كنند و این وضع بارها در آن كشور پدید آمده است.
نخستین اپوزیسیون سیاسی در سده هجدهم میلادی در انگلستان با دو گروه (ویگ‌ها و توری ها) پدید آمد كه از نظر منشاء اجتماعی اختلاف اساسی نداشتند و در بسیاری موارد با هم همصدا بودند و جنگ اكثریت و اقلیت میان آن دو و جابجا شدن حزب حاكم و حزب مخالف بیشتر جنبه اختلاف نظر سیاسی شخصی داشت تا معنای كلی سیاسی. در یك نظام كامل حكومت پارلمانی، اپوزیسیون وظایفی را به انجام می‌رساند كه در نظریه كلاسیك «تفكیك قوا» (5) برای پارلمان در نظر گرفته شده است. زیرا از زمانی كه نظام پارلمانی شكل گرفت، همواره رئیس دولت و رهبر اكثریت پارلمانی، یكی یا با هم متحد بودند و این یگانگی می‌تواند نقش پارلمان را كه نظارت بر اجرای قانون و وضع قوانین مطابق قانون اساسی است، خراب كند؛ از این رو، اپوزیسیون وسیله‌ای موثر برای نظارت بر قوه مجریه به شمار می‌آید.
- پاورقــــــــــــــــــــی
* - دانشنامه سیاسی، داریوش آشوری (با اندكی تصرف).
1. Superpower
2. Maneuver
3. Opposition
4. هیئتی را كه در هر كشور برای وضع و تصویب قوانین و نظارت بر اجرای آن‌ها از سوی مردم برگزیده می‌شود پارلمان گویند. پارلمان‌ها معمولا با رای مستقیم، مخفی و همگانی مردم انتخاب می‌شوند.
5. نظریه‌ای كه بر طبق آن، برای پرهیز از استبداد، قدرت حكومت می‌باید از راه چند قوه یا دستگاه، به دست كسان و نهادهای جدا از هم به كار برده شود.