مقام معظم رهبرى
- آیا زنى كه حقوقبگیر است و از مال شوهر جدایى ندارد، باید جدا خمس بدهد یا در مازاد بر نیاز زندگى مشترك، دادن خمس كفایت مىكند؟
o هر یك از زن و شوهر سال خمسى مستقلى به حسب درآمد سالانه خویش دارند و بر هر كدام واجب است كه خمس باقیمانده حقوق و درآمد سالانه خود را در پایان سال خمسى خود بپردازد.
- اگر قبل از رسیدن سر سال خمسى، پولى را به عنوان پیشپرداخت دریافت كنیم و نیمى از كارى كه باید انجام دهیم قبل از سر سال خمسى و نیمى دیگر پس از آن (در سال خمسى جدید) انجام شود، آیا پرداخت خمس كل پیشپرداخت واجب است؟
o مقدارى كه در مقابل آن كار انجام گرفته است، پرداخت خمس آن مقدار واجب است.
- حكم خمس زمینى كه 20 سال قبل با قیمت پایین خریدارى شده و تاكنون - كه قیمت آن حدود 2000 برابر شده - خمس آن پرداخت نشده چیست؟
o خمس مبلغ پرداختى بابت قیمت زمین را ضامن است و با فرض تفاوت چشمگیر نسبت به قیمت فعلى، احوط مصالحه در مقدار تفاوت قیمت است.
- شخصى با سرمایهاى كه خمس آن را پرداخت كرده، یك مركز شغلى ایجاد كرده و ماهانه درآمدى دریافت مىكند. وضع شخصىاش بدین صورت است كه هم خودش به دیگران بدهكار است و هم از دیگران طلبى دارد و خانه مستقل ندارد. به دیگران كمك مالى بلاعوض هم دارد. آیا به درآمد ماهانهاش خمس تعلق مىگیرد؟
o سودى كه از سرمایه مخمّس او حاصل مىشود چنانچه پس از صرف در هزینههاى لازم زندگى و صرف در خیرات و صدقات، سر سال خمسى اضافه بیاید و پسانداز شود، مقدار پسانداز شده خمس دارد. بدهكاریهایى كه دارد اگر در رابطه با كسب اوست از سود كم مىشود و اگر در رابطه با خرید لوازم زندگى در همان سال باشد از درآمد او كسر مىشود و اگر مربوط به سالهاى قبل باشد نمىتواند كسر كند و طلبهایى كه از مردم دارد اگر وصولشدنى است باید سر سال خمسى تخمیس كند، و إلّا هر وقت وصول شد باید خمس آن را بدهد.
- بنده براى خرید سیمكارت تلفن همراه پول واریز نمودهام و سال مالى بنده نیز نزدیك است، آیا براى وجه واریزى كه فعلاً سیمكارت را تحویل نگرفتهام خمس تعلق مىگیرد یا نه؟
o اگر از درآمد بین سال واریز شده و مبلغ مزبور به عنوان خرید بكار رفته (نه به عنوان سرمایهگذارى) و مورد نیاز و مطابق با شأن عرفى باشد، خمس ندارد. (1)
آیت اللّه العظمى مكارم شیرازى
- بعضى از اشخاص كه از اوّل عمرشان حساب و كتابى نسبت به خمس ندارند و با همین وضع به حجّ تمتّع و عمره مفرده مىروند، حج اینها چه حكمى دارد؟
o در صورتى كه پول قربانى و احرام آنها از آن نباشد صحیح است و إلّا اشكال دارد و در هر حال، گناه كرده است.
- علما مىگویند انسان باید حساب سال داشته باشد، اگر كسى درآمد او كمتر از مخارجش باشد باز هم واجب است حساب سال داشته باشد؟
o منظور علما نیز كسى است كه درآمد اضافى و پسانداز داشته باشد نه كسى كه درآمد اضافى و پساندازى نداشته باشد.
- آیا مردم مىتوانند مالیاتى كه به دولت اسلامى پرداخت مىنمایند را بابت خمس حساب نمایند؟
o مالیات شبیه سایر هزینههاست و جزء هزینه سال محسوب مىشود و بابت خمس محسوب نمىشود.
- حقیر در خرید و فروش عمده سبزى و باربرى با یك ماشین با چند نفر شریك هستم، یكى از آنها برادرم است كه در پرداخت خمس كوتاهى مىكند، موقعیت ما هم طورى است كه كنار زدن او از شراكت نه از نظر فامیلى و نه از نظر وضع شغلى در محل به صلاح ما نیست، تكلیف من چیست؟
o ما به شما اجازه مىدهیم كه خمس خود را بدهید و نسبت به سهم خود تصرّف كنید و سعى كنید برادرتان را نیز امر به معروف كنید.
- آیا لازم است كه هر مقلّدى خمس اموالش را به مرجع تقلید خودش بدهد؟
o اعطاى خمس به مرجع مقلّد در صورتى لازم است كه معلوم نباشد مجتهدین دیگر در همان مصارفى كه مرجع مقلّد لازم مىداند مصرف مىكنند و نیز در صورتى كه مرجع به عنوان حكم حاكم از مقلّدین خمس را طلب كند، لازم است. در غیر این دو صورت مىتوان به نظر مجتهدین دیگر مصرف كرد.
- اگر میتى مدیون باشد و خمس نیز بدهكار باشد و تركه، وافى به هر دو نباشد، ورثه كدام را مقدّم كنند؟
o هرگاه مالى كه به آن خمس تعلّق گرفته موجود باشد باید خمس را مقدم بدارند و اگر آن مال موجود نیست، احتیاط آن است كه آن مال را میان هر دو طلبكار تقسیم كنند.
- كسى كه حساب سالانه جهت تعیین خمس قرار داده باشد و به منازل كسانى كه وجوه شرعى خود را نمىپردازند به میهمانى برود و از غذاى آنها استفاده كند یا با آب منزل آنها وضو بگیرد و در منزل آنها نماز به جا آورد، چه صورتى دارد؟
o هرگاه یقین داشته باشد كه مال خمس در آن خانه یا غذا وجود دارد، تصرّف در آن جایز نیست؛ مگر اینكه از حاكم شرع اجازه بگیرد.
- آیا كسى كه در خانه پدرى زندگى مىكند باید خمس بدهد؟
o اگر درآمد اضافى دارد باید خمس بدهد. (2)
آیت اللّه سیستانى
- مقدارى دیسكهاى مذهبى براى فروش تهیه كردهام و چند روزى است كه به سال خمسى رسیدهام، با توجه به اینكه هیچ یك از این دیسكها را نتوانستهام بفروشم و سودى به دست نیاوردهام آیا باید خمس این دیسكها را پرداخت كنم؟
o باید خمس آنها را پرداخت كنید.
- آیا هزینه ثبتنام حج تمتع كه سال از آن گذشته باشد خمس دارد؟
o اگر حج بر او مستقر نبوده خمس دارد.
- به جهاز دختر خمس تعلق مىگیرد؟
o اگر به مقدار متعارف باشد تخمیس آن لازم نیست.
- اگر وسیلهاى هم براى كار و هم براى استفاده شخصى تهیه نماید؛ مانند موبایل یا ماشین، آیا به آن خمس تعلق مىگیرد؟ اگر وسیله را جهت شغل خود تهیه نمود لیكن استفاده شخصى نیز از آن نمود حكم خمس چیست؟
o در فرض اوّل خمس واجب نیست و در فرض دوم واجب است.
- پولى كه براى ازدواج و خرید مسكن مورد نیاز كنار گذاشته مىشود، آیا خمس دارد؟
o بله خمس دارد.
- شخصى منزلى را به مبلغ 10 میلیون خرید، پس از استفاده، 3 سال بعد به چند برابر آن مبلغ فروخت و اكنون دنبال منزل دیگرى است، اگر چنانچه سال خمسى سر رسید و هنوز منزلى پیدا نكرده است، در مورد خمس اصل پول و افزایش آن چه تكلیفى دارد؟
o فقط خمس افزایش را باید بدهد.
- آیا دیه خمس دارد یا خیر؟
o خمس ندارد.
- آیا هدیه و كادوهایى را كه براى عروس مىخرند و از یكسال رد مىشود خمس به آن تعلق مىگیرد؟
o اگر در سال اوّل از آن استفاده نشود خمس دارد.
- به مبلغى كه به عنوان رهن كه در اجاره مغازه و یا منزل سپرده مىشود خمس تعلق مىگیرد؟
o هر گاه آن مبلغ را پس بگیرد، خمس دارد. (3)
آیت اللّه العظمى بهجت
- اگر كسى با پول خمس داده نشده، لباس خریدارى كند و در آن نماز بخواند، حكم آن چیست؟
o اگر از عین پولى كه خمس آن را نداده لباس بخرد تا زمانى كه از پول دیگرى خمس آن را نداده، نماز خواندن در آن لباس حرام و بنابر احتیاط باطل است.
- شخصى داراى دو نوع پول است، یكى پولى كه خمس آن را قبلاً پرداخته یا خمس به آن تعلّق نمىگیرد و دیگرى پولى كه از درآمد سال او است. اگر این پولها با هم مخلوط شوند، آیا مىتواند با نیت، یكى از آنها را مشخص كند؟ مثلاً از پولى كه درآمد سال او است در مؤونه و مخارج زندگى صرف كند تا پول مُخَمّس براى او باقى بماند. اگر پولهاى مذكور در بانك باشد چهطور؟
o مانعى ندارد.
- رفتن به منزل افرادى كه انسان علم دارد خمس اموال خود را نپرداختهاند، چه حكمى دارد؟
o تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارد، تصرف در آنها مانعى ندارد.
- چیزى را كه انسان نمىداند به آن خمس تعلّق گرفته یا نه و یا نمىداند خمس آن را داده است یا نه، آیا خمس دارد؟
o صورت اوّل خمس ندارد و در صورت دوم كه تعلّق خمس به آن یقینى است، باید خمس بدهد.
- وظیفه زن و فرزند كسانى كه خمس بدهكارند و پرداخت نمىكنند در مصرف اموال و غذاها چیست؟
o تا علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارند، تصرف در آنها مانعى ندارد.
- آیا از پول خمس و سهم امام مىتوان در توسعه مسجد استفاده نمود یا خیر؟
o از سهم سادات براى مسجد نمىشود استفاده كرد، سهم امام هم نیاز به اجازه دارد.
- آیا در پرداخت سهم سادات اجازه مجتهد شرط است؟
o احتیاطاً در سهم سادات، اجازه لازم است.
- آیا جایز است سال خمسى را براى فرار از پرداخت خمس تغییر داد؟ مثلاً فردى قرار است دو روز پیش از سال خمسى پولى به دستش برسد، سال خمسى را به ده روز جلوتر تغییر مىدهد تا آن پول از درآمد سال آیندهاش باشد.
o جایز است؛ زیرا تأخیر خمس هر چیزى تا سر سال، مبتنى بر ارفاق و سهولت در كار است.
- آیا انسان مىتواند قبل از فرا رسیدن سال خمسى براى فرار از خمس، مازاد درآمد خود را براى خرید قالى، یخچال، تلویزیون و سایر لوازم زندگى مصرف كند؟
o مانعى ندارد.
- مال حلال مخلوط به حرام در چه صورتى باید دوبار خمس آن را پرداخت؟
o اوّل خمس سبب حلیت را مىدهد و اگر زاید بر مؤونه بوده، باز خمس دیگرى را مىدهد.
- كسى كه چند ماه از سال در شهر و چند ماه دیگر را در روستا زندگى مىكند، اگر یك خانه در شهر و خانهاى دیگر در روستا بخرد، آیا به آنها خمس تعلق مىگیرد؟
o خیر، تعلق نمىگیرد.
- آیا معیار جهت معافیت خمس، استفاده كردن وسایل تا مدّت یك سال از تاریخ خرید است یا استفاده كردن از آنها تا رسیدن به سال خمسى؟ مثلاً اگر برنج بخرد وتا یازده ماه بعد تمام شود ولى سر سال خمسى درآمد كشاورزى او و یا مغازه او پنج ماه بعد باشد، آیا به آن برنج خمس تعلق مىگیرد؟
o بله، آن برنج متعلق خمس است؛ چون كسى كه یك نوع رشته كسب دارد براى تمام درآمد آن باید یك سال خمسى قرار دهد.
- شخصى وصیت كرده موجودى و اموالش را به یكى از بستگانش بدهند، آیا پس از دریافت مال باید خمس آن را بدهد یا اینكه مال وصیت شده حكم ارث را دارد؟
o در زاید بر مؤونه على الاحوط خمس دارد.
- كسى از اوّل تكلیف بنا داشته خمس بدهد؛ ولى مسامحه كرده و خمس نداده و اكنون فقیر شده و توانایى پرداخت خمس را ندارد، تكلیف او چیست؟
o همانطور كه سایر بدهیهاى او ساقط نمىشود، خمس مال او نیز ساقط نمىشود و باید به حاكم شرع مراجعه كند.
- جنسى را به صورت سلف خریدارى كردهام و پول آن را پرداختهام؛ ولى پیش از تحویل جنس، سال خمسىام فرا رسیده است، آیا باید خمس پول را بپردازم؟
o خیر، خمس ندارد.
- اگر انسان بداند بر گردن شخصى خمس هست؛ امّا خود او نمىداند، آیا لازم است او را ارشاد كند؟
o اگر جاهل به حكم نیست، لازم نیست.
- آیا خمس مال را باید از خود آن مال پرداخت نمود یا از پول دیگر هم مىشود پرداخت كرد؟
o از پول دیگر هم مىتواند بدهد.
- كسى كه بر تقلید از میت باقى است، اگر خمس خود را به دفتر همان مرجع از دنیا رفته پرداخت نماید، ذمّهاش مبرّا مىشود، یا باید به مجتهد زنده پرداخت كند؟
o باید به مجتهد زنده جامع الشرایط بدهد. (4)
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
1) سایت مقام معظم رهبرى، بخش استفتائات جدید.
2) سایت آیت اللّه العظمى مكارم شیرازى، بخش استفتائات.
3) سایت آیت اللّه العظمى سیستانى، بخش سؤالات و جوابها.
4) سایت آیت اللّه العظمى بهجت، بخش استفتائات.