سؤال: اگر خدا جنسیت ندارد، چرا باید خانمها در نماز پوشش كامل داشته باشند؟
جواب: پاسخ این سؤال طى مراحل زیر بیان مىشود:
1. خداوند خالق جنس مذكر و مؤنث است (1) و نسبت به خداوند جنسیت معنى ندارد و از طرفى، عالم محضر خداست و به نهان و آشكار مخلوقات آگاه و بیناست. (2) پس لزوم رعایت حجاب در نماز به خاطر نامحرم و یا مذكر بودن خداوند نیست.
2. رعایت حجاب در نماز و غیر نماز فقط بر زنها واجب نیست، بلكه حفظ حجاب در محدوده معین بر مردان و زنان هر دو لازم است؛ مثلاً پوشانیدن عورت و بعضى قسمتهاى بدن از دید انسانهاى دیگر بر مردان و زنان واجب است. همچنین نماز خواندن با بدن برهنه در مردان و زنان هر دو موجب بطلان نماز است.
بنابراین، رعایت حجاب براى انسانها گاهى به خاطر وجود انسانهاى نامحرم است و گاهى به خاطر صحت عبادت است كه در بعضى موارد هر دو علّت با هم جمع مىشوند، مثل نماز خواندن در حضور اشخاص نامحرم و گاهى فقط به خاطر صحت عبادت است، مثل نماز خواندن در اتاق در بسته و تنها. اختلاف بعضى شرائط این دو حالت، بهترین گواه بر مطلب است؛ مثلاً طهارت و مباح بودن لباس در نماز شرط است، اما در حفظ حجاب از نامحرم شرط نیست.
3. اهداف، حكمتها و فوائدى كه از رهگذر انجام دستورات الهى به انسان مىرسد، متناسب با ساختار وجودى اوست كه مركب از بعد مادى و معنوى، یعنى جسم و روح است و دستورات الهى زمینه را براى سعادت دنیایى و اخروى آماده مىكند.
پس اگر در موردى به منافع مادى یك عمل پىنبردیم، دلیل بر بىهدفى و ناقص بودن آن عمل نیست و از آنجا كه عقل و فهم آدمى مانند اصل وجودش محدود است، پس به فوائد و حكمتهایى كه خالق نامحدود وضع كرده، به طور كامل پى نخواهد برد، مگر اینكه معصومینعلیهم السلام از زبان وحى خبر دهند.
بنابراین، آنچه را كه ذیلاً به عنوان حكمت و فائده حجاب در حال نماز ذكر مىكنیم، تنها گوشهاى از فوائد و حكمتهاست و اگر در موردى به حكمت و هدف دستورى پى نبردیم، بىنیاز از انجام آن نمىشویم، بلكه بعضى عبادات تعبدى محضاند؛ یعنى مأمور به انجام آن هستیم؛ چون خداى حكیم و علیم كه خواهان سعادت و كمال انسانهاست، امر فرموده؛ چنان كه اگر پزشك ماهر امر به خوردن دارویى كند، هر چند حكمت آن را ندانیم، انجام مىدهیم.
با توجه به نكات فوق، به ذكر چند فائده و حكمت براى حجاب در نماز بسنده مىكنیم:
اول: انسان در حال عبادت در حضور خاص خداوند و در حال راز و نیاز است. در چنین حالى مناسب است بهترین لباس را بپوشد كه براى زن همان پوشش كامل است كه نشانه عفت و پاكدامنى او مىباشد و بهترین حالات او را منعكس مىكند و براى مرد هم علاوه بر اینكه پوشش عورت لازم است، مناسب است لباسهاى خود (رداء و عباء) و عمامه را بپوشد. (3) سر وقت نماز خواندن، رو به قبله بودن، پوشش كافى و... هر چند نسبت به خداوند فرقى نمىكند، اما نسبت به انسان و سیر مراحل تكامل و تربیتش خیلى مهم است و هدف تكلیف نیز همین است.
دوم: نوع عبادات، در قالب و آداب ظاهرى و شرائط خاصى عرضه شده كه هر كدام علاوه بر اهمیت و سازندگى ظاهرشان در شخصیت انسانى، باطن و اسرارى هم دارند كه اهل دل به ویژه اولیاء الهى از این ظواهر عبور مىكنند. امامان معصومعلیهم السلام در فرصتهاى مناسب به اندازه استعداد و توان درك مخاطبین پرده از اسرار این شعائر و مناسك و عبادات برداشتهاند.
امام صادقعلیه السلام فرمودند: «جامه براى مؤمنان نعمتى از جانب خداوند است كه مواضع شرمگاه بدن با آن پوشیده مىشود... و چون آن را مىپوشى، تو را به خودپسندى و ریا و خودآرایى و فخر فروشى و بزرگمنشى وادار نكند... پس چون جامهات را پوشیدى، به یاد آن باش كه خداى تعالى گناهان تو را با رحمتش پوشانده، و لباس صدق و راستى را بر خود بپوش؛ همانگونه كه پیكر ظاهر خود را با جامهات پوشاندى و باید باطنت در پوشش ترس و ظاهرت در پوشش اطاعت باشد! این نعمت خداوند كه لباس فرستاد تا عورت ظاهرىات پوشیده بماند، باید مایه عبرت تو شود تا با لباس توبه، عورتهاى باطنى خود را بپوشانى و هیچ كس را به عیبش رسوا نكنى....» (4)
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) یس / 36: «سُبْحانَ الَّذى خَلَقَ الْاَزْواجَ كُلَّها»؛ «منزه است كسى كه تمام زوجها را آفرید.»
2) انعام / 103: «لَا تُدْرِكُهُ الْاَبْصَارُ وَ هُوَ یدْرِكُ الْاَبْصَارَ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ»؛ «چشمها او را نمىبینند، ولى او همه چشمها را مىبیند و او بخشنده و آگاه است.»
3) پاسخ به پرسشهاى مذهبى، آیة اللَّه سبحانى و آیة اللَّه مكارم شیرازى؛ مدرسه امام علىعلیه السلام، چاپ اول، ص 309.
4) سر الصلوة، امام خمینىرحمه الله، تصحیح احمد فهرى، پیام آزادى، مرداد 1360، تهران، ص 83. جهت مطالعه بیشتر، ر. ك: زن در آینه جلال و جمال، جوادى آملى، ص 437؛ رسایل حجابیه، رسول جعفریان، بخش حكمت و فوائد حجاب؛ حجاب، شهید مطهرى، تمام كتاب؛ سر الصلوة، امام خمینىرحمه الله، ص 80 به بعد.