از پرسشهایی که فراوان مطرح می‌شود، این است که چرا قرآن به پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله دستور می‌دهد که استغفار کند: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّاباً»؛ (1) «پروردگارت را تسبیح و حمد کن و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه پذیر است.» خود پیامبر نیز فرمود: «إِنَّهُ لَیغَانُ عَلَى قَلْبِی وَ إِنِّی لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِی كُلِّ یوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً؛ (2) به راستی کدورتی بر قلبم احساس می‌کنم و روزی هفتاد مرتبه [برای رفع کدورتها] استغفار می‌کنم.» همچنین: «وَ رُوِی فِی كُلِّ یوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ؛ (3) و روایت شده است در هر روز صد مرتبه.»

استاد مطهری در توضیح این حدیث می‌گوید: «اگر شما یک آیینۀ بسیار صافی را بعد از پاکیزه کردن در یک فضای بسیار صافی که خوشتان می‌آید در آن تنفس بکنید روی یک میز بگذارید، بعد از یک ساعت می‌بینید روی آن گرد نشسته است. این گرد را شما قبلاً احساس نمی‌کردید، روی میز هم احساس نمی‌کنید، روی دیوار هم احساس نمی‌کنید. هر چه دیوار کثیف‌تر بشود، اثر و لکۀ سیاهی را کم‌تر نشان می‌دهد تا جایی که اگر سیاه باشد، قیر اندود باشد... اثرش ظاهر نمی‌شود. پیغمبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در هیچ مجلسی نمی‌نشست؛ مگر آنکه 25 بار استغفار می‌کرد... می‌گفت در روی دل خود یک آثار کدورت احساس می‌کنم و روزی هفتاد بار برای رفع این کدورتها استغفار می‌کنم. آن کدورت چیست؟ آن کدورتها برای ما آیینه است، برای ما نورانیت است، برای او کدورت است. او وقتی که با ما حرف بزند؛ و‌لو حرفش را برای خدا می‌زند؛ و‌لو خدا را در آیینه وجود ما می‌بیند باز از نظر او این کدورت است.» (4)

این یک پاسخ برای این پرسش است. پاسخ دیگر در دعای بعد از زیارت امام رضا‌علیه‌السلام‌آمده است که استغفار انواعی دارد و فقط برای جبران گناه نیست؛ بلکه گاه از سر اخلاص، اشتیاق، حیا و ایمان است.

«وَ اغْفِرْ لِی یا خَیرَ الْغَافِرِینَ رَبِّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ حَیاءٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَجَاءٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِنَابَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَغْبَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ رَهْبَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ طَاعَةٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِیمَانٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِقْرَارٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ إِخْلَاصٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ تَقْوَى وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ تَوَكُّلٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ ذِلَّةٍ وَ أَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفَارَ عَامِلٍ لَكَ هَارِبٍ مِنْكَ إِلَیكَ؛ (5) مرا بیامرز‌ای بهترین آمرزندگان! پروردگارا! من از تو آمرزش می‌خواهم، آمرزش شرمساری و از تو آمرزش می‌خواهم، آمرزش امیدواری، و استغفار طلب می‌کنم، استغفار برگشت و توبه جویی. و آمرزش می‌جویم، آمرزش اشتیاقی، و آمرزش می‌جویم، آمرزش [از سر] ترس و خوف و آمرزش می‌جویم، آمرزش [از روی] طاعت [و بندگی] و آمرزش می‌جویم، آمرزش [از روی] ایمان و از تو طلب آمرزش می‌کنم، آمرزش [از سر] اقرار [و سرسپردگی] و آمرزش می‌جویم، آمرزش [از روی] اخلاص و بی‌آلایشی، و از تو آمرزش می‌جویم، آمرزش پرهیزگاری، و آمرزش می‌خواهم، آمرزش توکل [و تکیه بر قدرت الهی] و آمرزش می‌طلبم، آمرزش خواری و آمرزش می‌طلبم، طلب آمرزش خدمتکاری که از تو به سوی خودت می‌گریزد.»

پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:

(1). نصر/ 3.

(2). مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، سوم، 1411 ق، 1991 م، ج 5، ص 320، ح 5987.

(3). همان.

(4). گفتارهای معنوی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران، چاپ اول، 1361 ش، ص 116 و 117.

(5). مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، دعای بعد از زیارت امام رضا‌علیه‌السلام‌، ص 824؛ بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، داراحیاء التراث، بیروت، ج102، ص 52 و 57، ح 11 و مؤسسۀ زیارات المعصومین‌علیه‌السلام‌، مؤسسۀ الامام‌علیه‌السلام‌، ج 4، ص140.