قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : «شَعْبانُ شَهری؛ پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرموده است: شعبان ماه من است.» (1)
اعمال عبادی مخصوص این ماه
1 ـ استغفار
امام صادق علیه السلام دربارۀ استغفار در ماهِ شعبان فرموده است:
مَنْ قال فی كل یوم مِن شعبان سبعین مرّة: «استغفر الله الَّذی لا اله الاّ هو الرحمن الرحیم، الحی القیوم و اتوب الیه» كتب فی الافق المبین. قال: قلت: وما الافق المبین؟ قال قاع بین یدی العرش، فیه انهار تطّرد فیه من القدحان عدد النجوم؛ (2)
2 ـ هر روز صد بار «صلوات بر محمّد و آل محمّد» و صد بار «لا حول ولاقوَّة الا باللّه» خوانده شود.(3)
3 ـ خواندن مناجات شعبانیه (4)
4 ـ هر روز صلوات امام سجاد علیه السلام هنگام ظهر خوانده شود.
مطلع این صلوات چنین است:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مَحَمَّدٍ وَ آلِ مَحَمَّدٍ شَجَرَةٍ النُّبُوَّةٍ وَ مَوْضِعِ الرِّسالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِكَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ اَهْلِ بَیتِ الْوَحْی...» (5)
5 ـ روزه
روزه گرفتن در این ماه هر اندازه كه ممكن باشد، سفارش شده است.
در سخنان گهربار معصومین علیهم السلام از روزۀ این ماه به «كفارۀ گناهان بزرگ» تعبیر شده است. (6)
بنا به تقاضای حضرت علی علیه السلام پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در حدیث مفصلی ثواب روزه گرفتن در این ماه را برشمرده است كه به فرازهایی از آن روایت اشاره می‌شود:
«من صام اوّل یوم من شعبان كتب اللّه له سبعین حسنة.... من صام خمسة عشر یوما من شعبان، ناداه ربُّ العزَّة: و عزتی و جلالی لا اُحرقك بالنّار... من صام تسعة و عشرین یوما من شعبان، نال رضوان اللّه الاكبر؛ كسی كه روز اوّل از ماه شعبان را روزه بگیرد، خداوند برای او هفتاد حسنه می‌نویسد... كسی كه 15 روز از ماه شعبان را روزه بگیرد، خداوند او را ندا می‌دهد كه به عزت و جلالم تو را به آتش نسوزانم. كسی كه 29 روز از ماه شعبان را روزه بدارد، به رضوان بزرگ خدا می‌رسد....» (7)
6 ـ صدقه
از امام ششم علیه السلام نقل شده است كه: خداوند؛ صدقۀ این ماه را پرورش می‌دهد و روز قیامت مانند كوه احد دیده می‌شود. (8)
7 ـ معاشرت خوب با مردم و نیكی به پدر و مادر (9)
8 ـ امر به معروف و نهی از منكر (10)
9 ـ هزار مرتبه ذكر لا اله الا اللّه ولانعبد الاّ ایاه مخلصین له الدین و لو كره المشركون، گفته شود. (11)
از امام صادق علیه السلام روایت شده است:
«وَ كثروا فی شعبان الصلوة علی نبیكم و أهله؛ در ماه شعبان بر پیامبرتان صلی الله علیه و آله و اهل بیت او، بسیار صلوات بفرستید.» (12)
10 ـ به استقبال رمضان رفتن
ابا صلت می‌گوید: «در آخرین جمعۀ شعبان، خدمت حضرت رضا علیه السلام رسیدم؛ فرمود: ابا صلت! بیشتر ماهِ شعبان گذشت و این آخرین جمعۀ آن است؛ كوتاهی‌های گذشته را در آن جبران نما. به كارهای سودمند بپرداز. از جمله دعا، استغفار و تلاوت قرآن را بیشتر كن. از گناهانت توبه نما، تا با اخلاص از ماه (رمضان) استقبال كنی.
سپس فرمود: در باقیماندۀ این ماه این ذكر را فراوان بگو: «اَللّهُمَّ اِن لمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضی مِنْ شَعْبانَ فاغْفِرْ لَنا فیما بَقِی مِنْهُ» (13)
مناسبت‌ها و اعمال اختصاصی روزهای ماه شعبان
روز اوّل
اعمالی كه در این روز به آن‌ها سفارش شده است عبارتند از:
روزه گرفتن، نماز خواندن، زكات دادن، امر به معروف و نهی از منكر كردن، نیكی به پدر و مادر و خویشان و همسایگان نمودن، صدقه پرداختن به فقرا و مساكین و بین مردم صلح برقرار كردن. (14)
از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «كسی كه اول شعبان را روزه بدارد، بهشت بر او واجب می‌شود.» (15)
روز سوم
مناسبت
میلاد امام حسین علیه السلام در سال چهارم ه. ق. (16)
اعمال
1 ـ روزه داشتن (17)
2 ـ خواندن این دعا:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْمُولُودِ فی هذا الْیوْمِ الموعود بِشَهادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلالِهِ وَ بَكَتْهُ السَّماءُ وَ مَنْ فیها وَ مَنْ عَلَیها.... (18)
روز چهارم
ولادت حضرت ابوالفضل علیه السلام در سال بیست و دوم ه. ق. (19)
روز پنجم
ولادت حضرت امام زین العابدین علیه السلام در سال سی و هشت ه. ق. (20)
شب سیزدهم
اعمال
دو ركعت نماز كه در هر ركعت بعد از حمد، سورۀ یاسین، ملك و اخلاص خوانده شود. (21)
شب چهاردهم
اعمال
چهار ركعت نماز، هر دو ركعت با یك سلام مثل شب سیزدهم رجب (22)
روز پانزدهم
ولادت با سعادت منجی عالم بشریت حضرت بقیة الله الاعظم امام زمان (عج)
شب پانزدهم
اعمال
1 ـ غسل (23)
2 ـ احیای این شب بسیار فضیلت دارد و از جهت عظمت بعد از شب قدر قرار دارد. (24)
3 ـ زیارت امام حسین علیه السلام (25)
4 ـ شش ركعت نماز مطابق دستور شب سیزدهم ماه رجب و شعبان
5 ـ دعای مخصوص (26)
6 ـ زیارت امام زمان (27)
7 ـ خواندن دعای كمیل (حضرت علی علیه السلام این دعا را در شب نیمه شعبان در سجدۀ نماز می‌خواندند.) (28)
روز پانزدهم
اعمال
1 ـ غسل (29) 2 ـ زیارت امام زمان (عج) (30)
روز بیست و هشتم ماه شعبان
اعمال
روزه.
از ثامن الحج علی بن موسی الرضا علیه السلام نقل شده است: «كسی كه سه روز آخر شعبان را روزه بدارد و آن را به ماه رمضان متصل كند، از گناهان، همانند لحظۀ ولادت، پاك می‌شود.» (31)
شب سی‌ام
اعمال
خواندن دعای مخصوص (32)
- پاورقــــــــــــــــــــی
1 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 68.
2 ـ معانی الاخبار، ص 229؛ خصال، ج 2، ص 139..
3 ـ ارمغان مجلسی، چاپ انتشارات رسالت، چاپ دوم، ص 23.
4 ـ مفاتیح الجنان، ص 156.
5 ـ این دعا را در مصباح كفعمی، ص 564 مطالعه كنید.
6 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 91، حدیث 5.
7 ـ همان، ج 97، ص 70 ـ 69.
8 ـ همان، ج 97، ص 91، ح 3؛ امالی صدوق، ص 373.
9 ـ همان، ج 97، ص 56.
10 ـ همان، ص 59.
11 ـ مفاتیح الجنان، ص 155.
12 ـ بحارالانوار، ج 97، ص 77، ح 38.
13 ـ همان، ج 97، ص 73، ح 17؛ عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 51.
14 ـ همان، ص 59.
15 ـ مصباح المتهجد، ص 757.
16 ـ تقویم عبادی، ص 76.
17 ـ مصباح المتهجد، ص 758.
18 ـ همان.
19 ـ تقویم عبادی.
20 ـ همان.
21 ـ مفاتیح الجنان، ص 142.
22 ـ همان.
23 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.
24 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 85، ح 5.
25 ـ همان، ح 4.
26 ـ مصباح كفعمی ـ ص 545.
27 ـ همان.
28 ـ مصباح المتهجد، ص 774.
29 ـ عروة الوثقی، ج 1، ص 461.
30 ـ مفاتیح الجنان، ص 170.
31 ـ بحار الانوار، ج 97، ص 80، ح 47.
32 ـ مصباح المتهجد، ص 711.