بهترین راه برای شناخت بیشتر شخصیت امامانعلیهمالسلام به ویژه امام حسینعلیهالسلام یاری گرفتن از حضرات معصومینعلیهمالسلام میباشد و ما برای رسیدن به این مقصود در این مقاله سخنان دُرربار پیشوای صادق شیعیان، امام صادقعلیهالسلام را در زیارت اربعین برگزیدهایم.
در زیارت اربعین، مضامین عالیهای را ملاحظه میکنیم که مملو از شناخت و معرفت ویژگیهای یک امام و رهبر الهی برای تحکیم اعتقادات شیعه است. شیخ طوسیرحمهالله این عبارات فاخر را در زیارت اربعین از «صفوان بن مهران جمّال» روایت میکند که وی از مولایمان حضرت صادقعلیهالسلام آموخته و برای ما نقل کرده است. این مجموعۀ ارزشمند به طور کامل یک دوره امام شناسی است و هر انسان موحدی را با ویژگیهای یک رهبر الهی آشنا میکند، به این جهت توجه و عنایت به این زیارت از ویژگیهای هر شیعة تمام عیار محسوب میشود.
امام حسن عسكرىعلیهالسلام در این مورد فرموده است: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ: صَلَاةُ إِحْدَى وَ الْخَمْسِینَ وَ زِیارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ بِالْیمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم؛ پنج چیز از نشانههاى مؤمن است: گزاردن پنجاه و یك ركعت نماز [واجب و نافله در هر شبانه روز]، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست كردن، پیشانى بر خاك نهادن [هنگام نماز]، و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.» (1)
با مطالعة این نوشتار پاسخ این پرسش روشن میشود که چرا زیارت اربعین از نشانههای ایمان و شیعه بودن است؟ با این هدف به شرح چند فراز از این زیارت گرانقدر میپردازیم:
تأثیر کلمات معنوی در زائر
در ابتدای زیارت اربعین میخوانیم: «السَّلاَمُ عَلَى وَلِی اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلاَمُ عَلَى خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ؛ (2) سلام بر ولىّ خدا و حبیب [خاص] او! سلام بر دوست [و محبوب] و برگزیدة خدا.»
ولیّ، نجیب، حبیب و خلیل خدا؛ چهار ویژگی امام حسینعلیهالسلام است که تک تک این واژهها برای معرفی یک رهبر الهی کافی است. این اوصاف امام آثار تربیتی فراوانی بر روح و جسم زائر دارد که از جمله با اظهار این کلمات ولایت و دوستی خدا را در وجودش تقویت میکند. وقتی زائر با تمام وجود به صاحب چنین اوصافی تعظیم میکند، روح و جسم خود را تحت الشعاع این خصلتهای پر فضیلت قرار میدهد.
مفهوم سلام در زیارت
سلام، یکی از نامهای خدای عزّوجّل است. هنگامی که زائر این نام خدا را بر زبان جاری میکند، میخواهد بگوید:ای امام! خداوند حافظ مرام و مکتب تو باشد و آن را از گزند دشمنان سلامت بدارد. همچنین سلام به معنای اظهار تسلیم شدن در برابر فرمان امامعلیهالسلام است. گذشته از این دو معنا، سلام به معنای تعهد به آسایش، امنیت و سلامتی از طرف خود است و وقتی زائر به حضرت سلام میدهد، در واقع اعلام میدارد که هیچ آزار و آسیبی از ناحیة من در آن وقت و پس از آن به آن امامعلیهالسلام نخواهد رسید؛ زیرا هدف تمامی آن بزرگواران هدایت و اصلاح مردم و اعلای کلمة توحید و ترویج طاعت خداوند در میان مردم بوده است. به این جهت آنها از معصیت خدا و تخلف از اوامر و نواهی او، اخلاق ناپسند مردم از قبیل خود بزرگبینی، حرص، ریا، بخل، حّب قدرت، غیبت، آزار رساندن و... اذیت خواهند شد.
زائر باید حال خود را به گونهای قرار دهد که مورد رضایت امام باشد، نه مایۀ اذیت آن حضرت. آنگاه در سلام دادن به امامعلیهالسلام صادق است. زائر باید دل را با آب توبه شستشو داده، اشک پشیمانی از دیدگان فرو ریزد، و پس از آن به امام عرض سلام داشته باشد.
زائر با عرض سلام، خود را به آن حضرت نزدیک نموده و با تکرار این واژه ادب، روح و روان خود را به لحاظ نزدیکی به ایشان، از پستیها، رذائل و آلودگیها پاک مینماید و سلام را چنان با ادب و خلوص و اشک و آه بر دل القا مینماید تا سلامتی کامل حاصل گردد و موجب جواب سلام آن بزرگوار گردد.
در واقع زائر با عرض سلام بر آن حضرت و یارانش چهرة اجتماعی- سیاسی خود را نمایان ساخته و اعلان میدارد که نه تنها با بت درون خود مبارزه میکند؛ بلکه همانند خود آن بزرگوار، با طاغوتیان، ظالمان، مستبدان و خائنین به مردم در ستیزه بوده و با شعار سلام، خود را در زمرة یاران آن حضرت قرار میدهد. (3)
ویژگیهای امام حسینعلیهالسلام
1. مقام عبودیت
در فرازی از زیارت اربعین میخوانیم: «السَّلاَمُ عَلَى صَفِی اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیهِ السَّلاَمُ عَلَى الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ؛ سلام بر بندة خالص، و فرزند بندة خالص خدا، سلام بر حسین مظلوم شهید.»
عبودیت از ویژگیهای امام حسینعلیهالسلام و پیروان آن گرامی است. تا فردی به مقام بندگی خالص خدا نرسد، هرگز نمیتواند به سوی کمال حرکت کند. خداوند در قرآن فرموده: «وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا»؛ (4) یعنی قسم به آن نفوسى كه از روى حقیقت و صمیم قلب در حضور من در مقام اطاعت و بندگى خالصانه صف كشیده، مرا براى خود، مراد و مقصود قرار داده، به غیر از من به هیچ چیز دیگرى التفات نمىكنند.
و در جایی دیگر بندگی خالصانه را منشأ علم و رحمت الهی قلمداد کرده، میفرماید: «فَوَجَدا عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً»؛ (5) «[موسیعلیهالسلام و همراهش] بندهاى از بندگان ما را یافتند كه رحمت و موهبت عظیمى از سوى خود به او داده، و علم فراوانى از نزد خود به او آموخته بودیم.»
این آیه نشان مىدهد كه برترین افتخار هر انسانی آن است كه بندة خالص خدا باشد و این مقام عبودیت است كه انسان را مشمول رحمت الهى مىسازد و دریچههاى علوم را به قلبش مىگشاید. در حقیقت جوهرة علم الهى از عبودیت و بندگى خدا سرچشمه مىگیرد.
اساساً رمز دستیابى امام حسینعلیهالسلام به مقامات والا، عبودیت و تسلیم محض خدا بودن آن حضرت بود. همان چیزى كه در هر زیارتی به آن شهادت مىدهیم و حتی خود حضرت همواره به آن افتخار میکرد، نمونهاش این روایت است:
امام حسینعلیهالسلام به همراه «انس بن مالك» به كنار قبر مادربزرگش حضرت خدیجهعلیهاالسلام آمدند. امام در كنار قبر آن بانوى اسلام گریه كرد، سپس به انس فرمود: مرا تنها بگذار! انس مىگوید: به كنارى رفتم و از دید آن حضرت پنهان شدم. آن حضرت به نماز و ذكر و دعا مشغول شد. وقتى كه مناجاتش به طول انجامید، نزدیك آمدم، شنیدم كه این گونه نجوا مىكرد:
«یا رَبِّ! یارَبِّ! اَنْتَ مَوْلاهُ فَاْرْحَمْ عَبیداً اِلَیكَ مَلْجاهُ؛
پروردگارا! پروردگارا! تو مولاى او هستى، به بندهاى كه پناهگاهى به جز تو ندارد، رحم كن.»
«یا ذَالْمَعالى! عَلَیكَ مُعْتَمَدى طُوبى لِمَنْ كُنْت اَنْتَ مَوْلاهُ؛
اى خدایى كه داراى شكوه و عظمتى! پشتیبانم تویى. خوشا به حال آن کس كه تو مولاى او هستى.»
«طُوبى لِمَنْ كانَ خادِماً اَرِقاً یشْكُو اِلى ذى الْجَلالِ بَكْواهُ؛
خوشا به حال كسى كه خدمتگزار و شب زندهدار است و گرفتاریش را فقط به خداى بزرگمنش خویش عرضه مىدارد.»
«وَ ما بِهِ عِلَّةٌ وَ لا سَقَمٌ اَكْثَرَ مِنْ حُبِّهِ لِمَوْلاهُ؛
هیچ گونه بیمارى و ناراحتى ندارد كه بیشتر از محبت به مولایش باشد.»
«اِذا اِشْتَكى بَثَّهُ وَ غُصَّتَهُ اَجابَهُ اللَّهُ ثُمَّ لَبَّاهُ؛
هرگاه غصه و ناراحتىاش را با خدایش در میان مىگذارد، خداوند او را پاسخ داده و اجابت مىكند.»
«اِذا اِبْتَلی بِالظَّلامِ مُبْتَهَلاً اَكْرَمَهُ اللَّهُ ثُمَّ اَدْناهُ؛ (6)
هرگاه به گرفتارى مبتلا گردد، در تاریكى با التماس و ناله خدایش را مىخواند و خداوند او را گرامى داشته و به خود نزدیك مىگرداند.»
اگر ما نیز طالب قُرب الهى هستیم و مىخواهیم مؤمن حقیقى و واقعى باشیم و ادّعاى پیروى از مكتب آن حضرت را داریم، باید در هر حال تسلیم فرمان حق باشیم؛ حتّى اگر بر خلاف خواسته و سلیقة ما باشد. با نجوای زیارت اربعین تعهد کنیم که از این پس با پیروی از آن گرامی خدا را خالصانه بندگی کنیم.
2. تحمّل غم و اندوه برای اصلاح جامعه
«السَّلاَمُ عَلَى أَسِیرِ الْكُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ؛ سلام بر آن اسیر [غم و اندوه و] مصائب سخت [عالم] و كشتة آب چشمان.»
امامعلیهالسلام همواره سنگ صبور جامعه و در معرض آزارهای روحی و جسمی بوده و مشکلات را به جان میخرد و همواره رهبران الهی و پیروان واقعی آنان بیشترین فشار روحی، صدمات روانی، غم و اندوه را تحمل میکنند.
امام صادقعلیهالسلام فرمود: «إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیاءُ ثُمَّ الَّذِینَ یلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَل؛ (7) رنج و ناراحتی انبیا شدیدتر از دیگران است. از آن پس، کسانی که پشت سرشان میآیند و سپس هر که شبیهتر باشد.» همچنانکه گفتهاند:
آن که در این بزم مقربتر است جام بلا بیشترش میدهند
در روایت سلمان نیز نشانههای مؤمن آمده است که: «فَعِنْدَهَا یذُوبُ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ فِی جَوْفِهِ كَمَا یذُوبُ الْمِلْحُ فِی الْمَاءِ مِمَّا یرَى مِنَ الْمُنْكَرِ فَلَا یسْتَطِیعُ أَنْ یغَیرَه؛ (8) مؤمن در اثر مشاهدۀ منکرات و بیبند و باریها و نداشتن توان مقابله و تغییر وضع موجود، [چنان در فشار روحی قرار میگیرد که] قلبش آب میشود، هم چنانکه نمک در آب ذوب میشود.»
«معمر بن خلاد» میگوید: در محضر حضرت رضاعلیهالسلام از آسایش و راحتی در عصر امام قائمعلیهالسلام سخن به میان آمد، حضرت فرمود: «أَنْتُمُ الْیوْمَ أَرْخَى بَالًا مِنْكُمْ یوْمَئِذٍ قَالَ: وَ كَیفَ؟ قَالَ: لَوْ قَدْ خَرَجَ قَائِمُنَاعلیهالسلام لَمْ یكُنْ إِلَّا الْعَلَقُ وَ الْعَرَقُ وَ الْقَوْمُ عَلَى السُّرُوجِ وَ مَا لِبَاسُ الْقَائِمِعلیهالسلام إِلَّا الْغَلِیظُ وَ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِب؛ (9) شما امروز راحتتر از هنگام ظهور قائم خواهید بود. عرض كردند: چگونه؟ حضرت فرمود: زیرا اگر قائم ما خروج کند جز زحمت و مشقت نخواهد بود، و مردم باید همواره بر زین اسبان سوار شوند [و جهاد كنند]، و لباس قائمعلیهالسلام درشت و خشن و غذایش خشك خواهد بود.»
3. بخشیدن هستی خود برای نجات جامعه
«وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیرَةِ الضَّلاَلَةِ؛ (10) خداوندا! او خون پاك قلبش را در راه تو بذل کرد [و جانش را فدا نمود] تا بندگانت را از جهالت و حیرت و گمراهى نجات دهد.»
از مهمترین محورهای زیارت اربعین، بیان فلسفۀ قیام عاشورا است که در یک جملۀ کوتاه تمام مقصود حضرت اباعبداللهعلیهالسلام بیان گردیده است. امام صادقعلیهالسلام در این فراز به صراحت تمام عرضه میدارد که امام حسینعلیهالسلام تمام هستی خود را فدا کرد تا بندگان خدا را از بند جهالت، تاریکی و گمراهی رها کرده و به سوی نور و کمال هدایت رهنمون کند. این همان هدف نهایی تمام پیامبرانعلیهمالسلام و فرستادگان الهی در طول تاریخ بوده است که در قیام عاشورا به اوج خود رسید.
انقلاب ارزشها
در تاریخ میخوانیم: بعد از بعثت رسول گرامی اسلامصلیاللهعلیهوآله اصول و ارزشهای جاری در جامعه كه علیه مصالح دنیا و آخرت مردم بود، به ارزشهای انسانی و الهی تبدیل شد. خرافهپرستی به حقیقتیابی، و جنگ و خونریزی و ناعدالتی به قسط و عدل و مساوات بدل گردید و انسانهای در ظاهر پایین درجه، به افرادی مورد اعتماد و دارای منزلت اجتماعی والایی تبدیل شدند. تمام قوانین و ملاكهای ظاهری و مادی جای خود را به معیارهای ارزشمند و متعالی داد. پیامبر رحمتصلیاللهعلیهوآله حتی به كارگزاران خویش تأكید مینمود كه در تبدیل و تغییر روشهای غلط و رسوم جاهلانه نهایت تلاش خود را به عمل آورند.
هنگامی كه «معاذ بن جبل» را به سوی یمن میفرستاد، به او فرمود: «ای معاذ! آثار جاهلیت و رسوم باطل را بمیران و سنتهای متعالی اسلامی را در میان مردم ترویج كن!» آن گرامی، در آخرین فرازهای پیام حج خود، به انقلاب ارزشها و حركت به سوی زیباییها و كمالات تأكید ورزید و فرمود: «ألا كُلُّ شَیءٍ مِنْ أمْرِ الْجاهِلیةِ تَحْتَ قَدَمی موضوعٌ؛ (11) بدانید تمام باورها و رسمهای ایام جاهلیت را زیر پای خود نهاده و باطل اعلام میكنم.»
امام حسینعلیهالسلام نیز انقلاب تاریخی خود را انقلاب ارزشها معرفی کردند و فرمودند: «إِنِّی أَدْعُوكُمْ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى نَبِیهِ فَإِنَّ السُّنَّةَ قَدْ أُمِیتَتْ فَإِنْ تُجِیبُوا دَعْوَتِی وَ تُطِیعُوا أَمْرِی أَهْدِكُمْ سَبِیلَ الرَّشاد؛ (12) من شما را به سوى خدا و رسول دعوت مینمایم؛ زیرا سنت ارزشمند پیغمبر خداصلیاللهعلیهوآله از بین رفته است. اگر شما دعوت مرا بپذیرید و امر مرا اطاعت كنید، من شما را به راه هدایت راهنمایى میكنم.»
امام حسینعلیهالسلام همانند جدش رسول خداصلیاللهعلیهوآله چراغ روشنیبخش در تاریکیهای جهل و نادانی بود و همانند شمعی خود را فدا کرد تا مردم در پرتو نور او به ارزشهای اخلاقی دست یابند. چنانکه قرآن پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله را چراغ روشنیبخش در تاریکیهای جهل و نادانی معرفی میکند و میفرماید: «یَا أَیهَُّا النَّبىُِّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِیرًا * وَ دَاعِیا إِلىَ اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرَاجًا مُّنِیرًا»؛ (13) «اى پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارتدهنده و انذاركننده! و تو را دعوتكننده به سوى خدا به فرمان او قرار دادیم، و چراغى روشنىبخش!»
پیامبرصلیاللهعلیهوآله نیز امام حسینعلیهالسلام را چراغ روشنیبخش هدایت معرفی کرده و فرمود: «اِنَّ الْحُسَیْنُ مِصْبَاحُ الْهُدَی وَ سَفِینَةُ النَّجَاةِ؛ (14) همانا حسینعلیهالسلام چراغ هدایت و کشتی نجات است.»
4. ذلت و خواری دشمنان امام حسینعلیهالسلام
«وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَكَ وَ مُهْلِكٌ مَنْ خَذَلَكَ وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَكَ؛ و گواهى میدهم كه خداى متعال وعدهاى كه به تو داده است، البته به آن وفا میكند و آنان كه تو را خوار [و مضطر] گذاشتند، همه را هلاك كند و قاتلانت را عذاب سخت چشاند.»
از دیگر پیامهای زیارت اربعین جاودانگی حماسۀ عاشورا است و این در حقیقت حکایتگر یک پیام غیبی و تحقق وعدة الهی است که حضرت زینبعلیهاالسلام نیز در خطبهای که در مجلس یزید قرائت کرد، به آن اشاره نمود. آن گرامی در سخنان خویش از آیندة دردناك یزیدیان پرده برداشت و فردای درخشان حماسهآفرینان عاشورا و پیروزی همیشگی مرام حسینی را نوید داد و به یزید این چنین نهیب زد: «فَكِد كَیدَكَ واسعَ سَعیكَ وناصِب جُهدَكَ فَوَاللَّه لا تَمحو ذِكرَنا و لا تُمیتُ وَحینَا و لا تُدرِكُ أمرَنا و لا تَدحَضُ عَنكَ عارَها وهَل رَأیكَ إلاّ فَنَد؟ و أیامُكَ إلاّ عَدَدٌ؟و جَمعُكَ إلاّ بَدَدٌ؟یومَ ینادى المُنادى: ألا لَعَنةُ اللَّه عَلَى الظالمینَ؛ (15) [اى یزید!] هر نیرنگى كه خواهى بزن، و هر اقدامى كه توانى بكن و هر كوشش كه دارى، دریغ مدار! سوگند به خدا كه نمىتوانى نام ما را محو كنى و نمىتوانى نور وحى ما را خاموش نمایى. تو نمىتوانى عظمت امر ما را درك كنى و ننگ این ستم را هرگز از خود نتوانى زدود؟! آیا غیر از این است که رأى، [طرح و نقشههاى] تو سست و مدت حكومت تو اندك و جمعیت تو پراكنده است؟ آن روزى كه منادى فریاد مىزند: آگاه باشید، لعنت خدا بر گروه ستمكاران باد.»
یادگار رسول خداصلیاللهعلیهوآله در آن موقعیت حساس و تاریخی - كه هیچ سخنور ماهری؛ حتی قادر به تعادل در گفتار نیست- چنان با اعتماد به نفس عمیقی خبر از آینده داد و پیشبینی دقیقی كرد كه ما بعد از صدها سال نتایج آن را به وضوح مشاهده میكنیم. آری، امروزه این پیام زیارت اربعین تحقق یافته و پیشبینی حضرت زینبعلیهاالسلام به وقوع پیوسته و در واقع وعدة الهی تحقق یافته، دشمنان امام حسینعلیهالسلام خوار و رسوا گشته و عظمت نام و یاد و حماسة حسینیعلیهالسلام تمام عالم را فرا گرفته است.
ای که در کرب و بلا بیکس و یاور گشتی چشم بگشا و ببین خلق جهان یاور توست
از دیگر پیامهای زیارت اربعین: مشمول لطف و کرم الهی، مقام شهادت، پاکی نسل، میراثدار انبیا، منصوب شدن به امامت از سوی خدا، مدافع اسلام و اندیشههای الهی، لیاقت و شایستگی رهبری، نصیحت امت با دلسوزی، و مهرورزی میباشد.
پینوشـــــــــــــتها:
(1). روضة الواعظین، محمد فتال نیشابورى، نشر رضى، قم، ج 1، ص 195.
(2). تهذیب الأحكام، محمد بن حسن طوسى، دارالكتب الاسلامیه، تهران، 1365ش، ج 6، ص113؛ و كامل الزیارات جعفر بن قولویه قمى، نشر الفقاهه، تهران، ص 228. امام صادقعلیهالسلام متن زیارت اربعین را چنین نقل کرده است: «السَّلَامُ عَلَى وَلِی اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلَامُ عَلَى خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ السَّلَامُ عَلَى صَفِی اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیهِ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَینِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ السَّلَامُ عَلَى أَسِیرِ الْكُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیكَ وَ ابْنُ وَلِیكَ وَ صَفِیكَ وَ ابْنُ صَفِیكَ الْفَائِزُ بِكَرَامَتِكَ أَكْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَةِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَةِ وَ اجْتَبَیتَهُ بِطِیبِ الْوِلَادَةِ وَ جَعَلْتَهُ سَیداً مِنَ السَّادَةِ وَ قَائِداً مِنَ الْقَادَةِ وَ ذَائِداً مِنَ الذَّادَةِ وَ أَعْطَیتَهُ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیاءِ وَ جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَى خَلْقِكَ مِنَ الْأَوْصِیاءِ فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیرَةِ الضَّلَالَةِ وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْكَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَ نَبِیكَ وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِكَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ حَمَلَةَ الْأَوْزَارِ الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ فَجَاهَدَهُمْ فِیكَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّى سُفِكَ فِی طَاعَتِكَ دَمُهُ وَ اسْتُبِیحَ حَرِیمُهُ اللَّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِیلًا وَ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً السَّلَامُ عَلَیكَ یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیكَ یا ابْنَ سَیدِ الْأَوْصِیاءِ أَشْهَدُ أَنَّكَ أَمِینُ اللَّهِ وَ ابْنُ أَمِینِهِ عِشْتَ سَعِیداً وَ مَضَیتَ حَمِیداً وَ مِتَّ فَقِیداً مَظْلُوماً شَهِیداً وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَكَ وَ مُهْلِكٌ مَنْ خَذَلَكَ وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَكَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَفَیتَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِهِ حَتَّى أَتَاكَ الْیقِینُ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَكَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذَلِكَ فَرَضِیتْ بِهِ اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُكَ أَنِّی وَلِی لِمَنْ وَالَاهُ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِی الْأَصْلَابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِیةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْكَ الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِیابِهَا وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْكَانِ الْمُسْلِمِینَ وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمَامُ الْبَرُّ التَّقِی الرَّضِی الزَّكِی الْهَادِی الْمَهْدِی وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوَى وَ أَعْلَامُ الْهُدَى وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ الْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ الدُّنْیا وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیابِكُمْ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى یأْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیكُمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِكُمْ وَ أَجْسَادِكُمْ وَ شَاهِدِكُمْ وَ غَائِبِكُمْ وَ ظَاهِرِكُمْ وَ بَاطِنِكُمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.»
(3). با استفاده از سایت تبیان، بخش دین و اندیشه.
(4). صافات / 1.
(5). کهف/ 65.
(6). مناقب آل ابىطالب، محمد بن شهر آشوب مازندرانی؛ نشر علامه، قم، 1379 ق، ج 3، ص225.
(7). كافی، محمد بن یعقوب كلینى، دارالكتب الاسلامیة، تهران، 1388 ق، ج 2، ص 252.
(8). مستدرك الوسائل، محدث نورى، مؤسسه آل البیت، قم، 1408 ق، ج 11، ص 372.
(9). مسند الإمام الرضاعلیهالسلام، شیخ عزیز الله عطاردی خبوشانی، مؤسسة طبع و نشر آستان قدس رضوی، ج 1، ص 219.
(10). در بعضی از نسخهها مثل كامل الزیارات این عبارت اینگونه آمده است: «بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ وَ الْعَمَى وَ الشَّكِّ وَ الِارْتِیابِ إِلَى بَابِ الْهُدَى... .» كامل الزیارات، ابن قولویه، ص 228.
(11). سیره ابن هشام، ابو محمد عبد الملك بن هشام حمیری، دار القلم، بیروت، ج 4، ص250.
(12). بحار الأنوار، محمد باقر مجلسى، مؤسسۀ الوفاء، بیروت، 1403ق، ج 44، ص 340.
(13). احزاب/ 45 و 46.
(14). مدینة المعاجز، سید هاشم بحرانى، مؤسسۀ المعارف الاسلامیة، قم، 1414ق، ج 4، ص 51.
(15). بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 45، ص 133؛ و مقتل خوارزمی، موفق بن احمد خوارزم، نشر مفید، قم، ج 4، ص 646.