در نگاه نخست چنین به نظر می‌رسد كه پاك ساختن زمین از ظلم، ستم، گناه و معصیت، و برچیدن بساط طاغوت‌ها و ستمگران ناممكن است و گویا زمین و زمینیان با گناه و ظلم خو گرفته و مظلومان عالم فریاد رسی ندارند، تا حق آن‌ها را از ظالمان و طاغیان بستاند. گوئیا جهان به تحمّل وجود شوم ستم پیشگان عادت كرده است؛ تا جایی كه بشر دوره‌ای را سراغ ندارد كه در آن، جامعه جهانی خالی از ستم و ستمگران باشد.
از سوی دیگر حكمت خداوند بر این تعلق گرفته است كه زندگانی انسان بر اساس فطرت خدا دادی جاری شده و شالوده آن، كه عدالت خواهی و ظلم ستیزی است، بدون پاسخ و جواب نماند.
با رستاخیز مهدی علیه السلام، ظلم و ستم به دیار عدم آهنگ سفر كرده و جای خود را به عدل و داد می‌سپارد و عدالت اجتماعی فراگیر شده و ثمره تلاش و كوشش انبیاء و اولیاء به بار نشسته و مردم طعم شیرین عدالت را می‌چشند.
امام زمان علیه السلام بعد از تولد چنین دعا كردند: «... أَللَّهُمَّ أَنْجِزْ لی ما وَعَدْتَنی، وَ أَتْمِمْ لی أَمْری، وَ ثَبِّتْ وَطْأَتی، وَ امْلَأِ الْأَرْضَ لی عَدْلاً وَ قِسْطاً (1) ؛ خداوندا! آنچه را كه به من وعده دادی محقّق ساز و امر [حكومت عدالت گستر جهانی] مرا به كمال برسان و گام‌های مرا استوار بدار و زمین را به وسیله من از عدل و داد پُر ساز.»
در احادیثی كه درباره قیام مهدی علیه السلام آمده است دعوت به توحید و مبارزه با شرك و كفر اعتقادی، به اندازه ایجاد عدالت و اجرای آن، مورد تأكید قرار نگرفته است. علت این امر را باید در نیاز عمده جامعه بشری به برقراری عدالت و گسترش دادگری در این زمان دانست.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اِذا قامَ الْقائِمُ علیه السلام حَكَمَ بِالْعَدْلِ وَارْتَفَعَ الْجَوْرُ فی أَیامِهِ وَ آمَنَتْ بِهِ السَّبیلُ وَ أَخْرَجَتِ الأَرْضُ بَرَكاتِها وَ رُدَّ كُلُّ حَقٍّ اِلی أَهْلِهِ (2) ؛ هرگاه قائم قیام كند، به عدل حكم می‌كند و در ایام او جور مرتفع شود و به وسیله او راه‌ها أمن گردد، زمین بركاتش را خارج می‌سازد و هر حقی به صاحبش برگردانده می‌شود.»
امام حسین علیه السلام فرمود: «لَوْ لَمْ یبْقِ مِنَ الدُّنیا اِلاَّ یوْمٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذلِكَ الْیوْمَ حَتّی یخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدی فَیمْلَأُها عَدْلاً وَ قِسْطاً كَما مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً، كَذلِكَ سَمِعْتُ رَسوُلَ اللَّهِ یقوُلُ (3) ؛ اگر از دنیا جز یك روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند، تا مردی از فرزندان من خروج كند، پس زمین را از عدل و داد پُر كند، همانگونه كه از ظلم و ستم پُر شده باشد. این چنین از پیامبرصلی الله علیه وآله شنیدم.»
امام صادق صلی الله علیه وآله فرمود: «أما وَاللَّهِ لَیدْخِلُنَّ [الْقائِمُ] عَلَیهِمْ عَدْلَهُ جَوْفَ بُیوُتِهِمْ كَما یدْخُلُ الحَرُّ و القَرُّ (4) ؛ به خدا قسم كه عدالت خود را در درون خانه‌های مردم وارد می‌كند همانگونه كه سرما و گرما داخل می‌شود.»
امام رضاعلیه السلام فرمود: فَاِذا خَرَجَ وَضَعَ میزانَ العَدْلِ بَینَ النَّاسِ، فَلا یظْلِمُ أَحَدٌ اَحَداً (5) ؛ آنگاه كه خروج كند، ترازوی عدل را در بین مردم می‌نهد، پس هیچكس به دیگری ظلم نمی‌كند.»
ارزش عدالت
عدالت از اصول مهم و از تعالیم و اهداف عمده اسلام است. در دستورات اسلامی، انسان‌ها مأمور شده اند كه در تمام ابعاد زندگی خود (فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و نیز در گفتار، رفتار و كردار) عدالت را رعایت كرده و آن را سر لوحه كارهای خود قرار دهند.
قرآن كریم در آیات متعددی ارزش و اهمیت عدالت را بیان كرده و به آن سفارش نموده است كه در ذیل نمونه‌هایی از این آیات بیان می‌شود:
1 - «اِعْدِلوُا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی « (6) ؛ «عدالت ورزید كه عدل به تقوی نزدیكتر است.»
«وَ اِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلوُا» (7) ؛ «وقتی سخن گفتید به عدالت سخن گویید.»
2 - «اِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْاِحسانِ» (8) ؛ «حقیقتاً خداوند به عدل و احسان امر می‌كند.»
3 - «وَ لایجْرِمَنَّكُمْ شَنَئانُ قَوْمٍ عَلی أَنْ لاتَعْدِلوُا اِعْدِلوُا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی « (9) ؛ «و البته نباید بدی گروهی شما را بر آن دارد كه عدالت نكنید. عدالت كنید كه آن به تقوا نزدیكتر است.»
4 - «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ و الْمیزانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (10) ؛ «به راستی [ما] پیامبران خود را با دلایل آشكار فرستادیم و با آن‌ها كتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به عدالت برخیزند.»
بر اساس این آیه، فرستادن رسولان الهی و كتاب‌های آسمانی برای تحقق عدالت در جامعه بشری است.
در جامعه اسلامی همه افراد در برابر بیت المال و امكانات عمومی مساوی اند و هیچ عامل نژادی و سوابق مبارزاتی و انتساب به افراد یا گروه‌های صاحب نفوذ و قدرت، مانع اجرای عدالت نمی‌شود و لذا گریزگاه قانونی در جامعه اسلامی وجود ندارد.
ائمه اطهارعلیهم السلام كه مفسران واقعی قرآن كریم هستند نیز در كلمات نورانی خود بر مسأله عدالت تأكید ورزیده اند. به عنوان نمونه چند فراز از گفتار آنان را در ذیل می‌آوریم:
1 - امام صادق علیه السلام فرمود: روزی امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خلیفه دوم فرمودند: «ثَلاثٌ اِنْ حَفِظْتَهُنَّ وَ عَمِلْتَ كَفَتْكَ ما سِواهُنَّ، وَ اِنْ تَرَكْتَهُنَّ لَمْ ینْفَعْكَ شَی ءٌ سِواهُنَّ؛ سه چیز است كه اگر از آن‌ها حفاظت كرده و به آن‌ها عمل كنی تو را از غیر آن‌ها بی نیاز می‌كند و اگر آن‌ها را ترك كنی، غیر آن‌ها سودی به تو نمی‌رساند.»
خلیفه پرسید: آن سه چیز كدامند؟ حضرت فرمودند: «اِقامَةُ الْحُدوُدِ عَلَی الْقَریبِ وَ البَعیدِ، وَالْحُكْمُ بِكِتابِ اللَّهِ فی الرِّضا وَالسَّخَطِ، وَالْقِسَمُ بِالْعَدْلِ بَینَ الْأَحْمَرِ وَالاَسْوَدِ... (11) ؛ اجرای حدود بر نزدیك و دور (آشنا و بیگانه) ، و حكم كردن به كتاب خدا در حال خرسندی و خشم، و تقسیم عادلانه بین سیاه و سرخ...»
2 - امام علی علیه السلام به فرزندش امام حسین علیه السلام فرمود: «أوُصیكَ بِتَقْوَی اللَّهِ فی الْغِنی و الفَقْرِ وَ بِالْعَدْلِ عَلَی الصَّدیقِ و العَدُوِّ؛ تو را به تقوای الهی در حال غنا و تنگدستی و رعایت عدالت با دوست و دشمن سفارش می‌كنم.»
3 - ابو مالك می‌گوید:
«قُلْتُ لِعَلِی بْنِ الْحُسَینِ علیه السلام أَخْبِرْنی بِجَمیعِ شَرایعِ الدّینِ. قالَ: قَوْلُ الْحَقِّ، وَالْحُكْمُ بِالْعَدْلِ، وَالْوَفاءُ بِالْعَهْدِ، هذِهِ جَمیعُ شَرایعِ الدّینِ (12) ؛ به امام سجادعلیه السلام گفتم: مرا از مجموعه آئین‌های دین آگاه كن. امام فرمود: سخن حق و داوری طبق عدالت و وفای به عهد. این‌ها همه آئین‌های دین است.»
تحقق عدالت به دست مهدی علیه السلام
لازمه تحقق عدالت اجتماعی، از بین رفتن ناهنجاری‌ها و مفاسد اجتماعی است. حضرت مهدی علیه السلام در حكومت جهانی خود با این مفاسد مبارزه كرده و معضلات و مشكلات جامعه را برطرف می‌كند. در ذیل به چند روایت كه بیانگر مفاسد و بی عدالتی در دوران غیبت است اشاره می‌شود:
1 - پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «وَ ذلِكَ عِنْدَما تَصیرُ الدُّنْیا هَرَجاً و مَرَجاً، وَ یغارُ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضِ، فَلاالكَبیرُ یرْحَمُ الصَّغیرَ، وَ لاالْقَوِی یرْحَمُ الضَّعیفَ، فَحینَئِذٍ یأْذَنُ اللَّهُ لَهُ بِالْخُروجِ (13) ؛
و آن (قیام قائم علیه السلام) در هنگامی است كه دنیا دچار آشفتگی می‌گردد و مردمان به یكدیگر می‌تازند، نه بزرگسال به خردسال رحم می‌كند، و نه قدرتمند به ناتوان، در این هنگام خداوند به او (امام غایب) اجازه خروج می‌دهد.»
2 - امام صادق علیه السلام درباره دوران غیبت امام عصر می‌فرماید: «وَ رَأَیتَ الرِّبا ظاهِراً لا یعَیرُ (14) ؛ می‌بینی كه ربا آشكار است و سرزنش نمی‌شود.»
3 - همچنین آن حضرت درباره این دوران فرمود: «وَ رَأَیتَ الْوِلایةَ قَبالَةً لِمَنْ زادَ (15) ؛ می‌نگری كه ولایت (مسؤولیت و پُست ها) در دست كسانی است كه رشوه بیشتری می‌دهند.»
در نگرش به مجموعه این احادیث و احادیث دیگری كه در تبیین و ترسیم دوران پیش از ظهور رسیده است، به این نكته پی می‌بریم كه بزرگترین بحران در حیات انسانی پیش از ظهور، نبود عدالت ا جتماعی است.
حضرت مهدی علیه السلام در دوران حكومت جهانی خویش با كلیه معضلات اجتماعی كه دامنگیر جامعه جهانی است، مبارزه كرده و جهان را از لوث آن‌ها پاك می‌نماید، و جامعه ایده آل اسلامی را بر مبنای فرهنگ ناب محمّدی صلی الله علیه وآله تشكیل می‌دهد. در ذیل به چند روایت كه بیانگر عملكرد حضرت مهدی علیه السلام در دوران ظهور و ویژگی‌های این زمان است اشاره می‌شود:
1 - امام صادق علیه السلام درباره دوران ظهور می‌فرماید: «وَ یحْسِنُ حالَ عامَّةِ الْعِبادِ، وَ یجْمَعُ اللَّهُ الْكَلِمَةَ، وَ یؤَلِّفُ بَینَ قُلوُبٍ مُخْتَلِفَةٍ، وَ لا یعْصَی اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) فی أَرْضِهِ، وَ یقامُ حُدوُدُ اللَّهِ فی خَلْقِهِ، وَ یرُدُّ اللَّهُ الْحَقَّ اِلی أَهْلِهِ (16) ؛ حال عموم مردم را بهبود بخشد، و خداوند وحدت كلمه پدید آورد، وبین قلب‌های پراكنده الفت ایجاد كند، و خداوند در زمین معصیت نشود، و حدود الهی میان مردم اجرا شود و خداوند حق را به اهلش باز گرداند.»
2 - همچنین آن حضرت فرمود: «اِعْلَموُا اِنَّ اللَّهَ یحْیی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها...ای یحییهَا اللَّهُ بِعَدْلِ الْقائِمِ عِنْدَ ظُهُورِهِ بَعْدَ مَوْتِها بِجَوْرِ أَئِمَّةِ الضَّلالِ (17) ؛ [خداوند در قرآن می‌فرماید:] «بدانید كه خداوند زمین را پس از مردنش زنده می‌گرداند» یعنی خداوند زمین را با عدل قائم در رستاخیز ظهور او زنده می‌گرداند، پس از آنكه از ستم فرمانروایان ضلالت مرده باشد.»
3 - امام صادق علیه السلام فرمود: «اِذا قامَ الْقائِمُ حَكَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ الْجَوْرُ فی أیامِهِ وَ امَنَتْ بِهِ السُّبُلُ (18) ؛ هنگامی كه قائم قیام كند، بر اساس عدالت حكم می‌كند و ظلم و جور در دوران او برچیده می‌شود و راه‌ها در پرتو وجودش امن می‌گردد.»
4 - امام باقرعلیه السلام درباره عملكرد حضرت مهدی علیه السلام در دوران ظهور فرمود: «وَ یوَسِّعُ الطَّریقَ الْأَعْظَمَ فَیصیرُ سِتّینَ ذِراعاً و یهْدِمُ كُلَّ مَسْجِدٍ عَلَی الطَّریقِ وَ یسُدُّ كُلَّ كُوَّةٍ الَی الطَّریقِ وَ كُلَّ جَناجٍ وَ كَنیفٍ وَ میزابٍ اِلَی الطَّریقِ (19) ؛ جاده بزرگ و اصلی را توسعه می‌دهد تابه 60 ذراع برسد و تمام مساجدی را كه در مسیر قرار دارند خراب می‌كند و تمام دریچه‌هایی كه به راه‌ها گشوده می‌شود می‌بندد و بالكن‌ها و فاضلاب‌ها و ناودان هائی كه در راه [عبور مردم] باز می‌شود می‌بندد.»
5 - امام باقرعلیه السلام می‌فرماید: «اِذا قامَ قائِمُ أَهْلِ الْبَیتِ قَسَّمَ بِالسَّوِیةِ وَ عَدَلَ فی الرَّعِیةِ (20) ؛ هنگامی كه قیام كننده اهل بیت علیهم السلام قیام كند، به صورت مساوی تقسیم می‌كند و در میان رعیت به عدالت رفتار می‌كند.»
6 - در دعای ندبه می‌خوانیم: «مَتی تَرینا وَ نَریكَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لِواءَ النَّصْرِ تُری... وَ قَدْ مَلَأْتَ الْأَرْضَ عَدْلاً وَ اَذَقْتَ أَعْدائَكَ هَواناً وَ عِقاباً؛ كی ما را می‌بینی و ما هم تو را ببینیم در حالی كه پرچم پیروزی را بپا داری... و زمین را با عدل پر كرده باشی و به دشمنانت خواری و عذاب را چشانده باشی.»
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) اكمال الدین و اتمام النعمه، ج 2، ص 428؛ بحار الأنوار، ج 51، ص 13.
2) بحارالأنوار، ج 52، ص 338؛ ارشاد، ص 334.
3) اكمال الدین و اتمام النعمة، ج 1، ص 318.
4) غیبت نعمانی، ص 159؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 544؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 362.
5) كمال الدین، ص 372؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 321.
6) مائده/ 11.
7) انعام/ 153.
8) النحل/ /92.
9) مائده/ 8.
10) الحدید/ 25.
11) التهذیب، ج 6، ص 227، ح 547؛ دعائم الاسلام، ج 2، ص 443، ح 1543.
12) تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 79.
13) بحارالأنوار، ج 52، ص 380.
14) منتخب الاثر، ص 429.
15) بحارالأنوار، ج 52، ص 257.
16) اكمال الدین و اتمام النعمة، ج 2، ص 646.
17) غیبت نعمانی، ص 25.
18) بحارالأنوار، ج 13، ص 180، (طبع قدیم) .
19) همان، ص 186.
20) بحارالأنوار، ج 52، ص 351، ح 103.