در طول تاریخ همواره كتابهای متعددی درباره یگانه گوهر عالم هستی و سر مستتر الهی فاطمه زهرا علیها السلام نوشته شده است كه از آن جمله، می‌توان از كتب عامه به: «اتحاف السائل بمالفاطمة - رضی الله... عنها - من الفضائل» ، از محمد حجازی شافعی؛ «الثغور الباسمة فی مناقب السیدة فاطمه» ، از جلال الدین سیوطی؛ «فضائل فاطمة الزهرا علیها السلام» ، از حاكم نیشابوری، و از كتب شیعیان به: «الروضة الزهرا فی مناقب فاطمة الزهرا»، از محمد بن احمد خزاعی؛ «فضائل الزهرا علیها السلام» ، از احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی؛ «الاربعون حدیثا فی فضائل السیدة فاطمه علیها السلام» ، از نجم الدین شریف عسكری، و دهها كتاب دیگر اشاره كرد.
استاد علی محمد علی دخیل می‌گوید: «كتابخانه عمومی علمین در نجف به سال 1387 ه. ق از كسانی كه در مورد فاطمه زهرا علیها السلام كتاب یا مقاله‌ای نوشته اند، فراخوانی داده و این جانب حدود 300 كتاب كه درباره ایشان نوشته شده بود، جمع كردم. (1) .»
و این از كثرت كتبی كه در مورد این بانوی یگانه نوشته شده، خبر می‌دهد.
در این مقاله می‌كوشیم تا به قدر وسع، هشت منقبت از مناقب بسیار آن حضرت را به رشته تحریر در آوریم، كه:
آب دریا را اگر نتوان كشید هم بقدر تشنگی باید چشید
1. پیدایش فاطمه علیها السلام
در روایات زیادی به این مطلب اشاره شده كه فاطمه زهرا علیها السلام نطفه‌اش از میوه بهشتی تكون یافته است. از آن جمله، روایتی است كه در امالی صدوق آمده كه امام رضا علیه السلام فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی به معراج رفتم، جبرئیل دست مرا گرفت و وارد بهشت نمود. پس رطب بهشتی به من داد كه آن را خوردم و آن غذا در صلبم به نطفه تبدیل شد. پس چون به زمین آمدم، با خدیجه همبستر شدم و او به فاطمه حامله شد.» (2)
همچنین از مناقب آن حضرت، این است كه پیامبر صلی الله علیه و آله برای به وجود آوردن فاطمه علیها السلام مامور به چهل روز عبادت شد و عظمت این منقبت آنجا روشن می‌شود كه حضرت موسی علیه السلام نیز برای آوردن تورات مامور به چهل روز عبادت شده بود. اگر چه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله برای آوردن قرآن مدتی را در غار حرا معتكف بود، ولی برای ایجاد فاطمه علیها السلام مامور به چنین عبادت طولانی گردید.
علامه مجلسی روایت می‌كند كه «روزی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در سرزمین ابطح نشسته بود و با او عمار و منذر بن ضخصاح و ابوبكر و عمرو عباس بودند. علی علیه السلام هم در آن جمع بود كه جبرئیل به صورت اصلی بر حضرت نازل شد و عرض كرد: خدا به تو سلام رسانده، می‌فرماید كه باید چهل روز از خدیجه دوری كنی... پس چون چهل روز به پایان رسید، جبرئیل نازل شد و گفت: خدایت سلام می‌رساند و می‌فرماید: خود را برای هدیه و تحفه‌ای آماده كن. حضرت فرمود: آن تحفه چیست؟ در جواب گفت: از این تحفه خبری ندارم. بعد از آن، میكائیل فرود آمد و با او طبقی بود و حضرت روزه خود را با طعام درون طبق افطار كرد. بعد از آن، جبرئیل خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض كرد: خداوند به ذات خود سوگند یاد نموده كه امشب از صلب تو ذریه‌ای طیب بیافریند. (3) .»
گوهر پاك بباید كه شود قابل فیض ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود
2. شباهت به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله
ام سلمه می‌گوید: «فاطمه علیها السلام شبیه‌ترین مردم از لحاظ صورت به پیامبر صلی الله علیه و آله بود.» (4) و عائشه می‌گوید: «شبیه‌تر از فاطمه علیها السلام در گفتار به پیامبر صلی الله علیه و آله ندیدم. (5) .» و جابر می‌گوید: «هر گاه فاطمه راه می‌رفت، به یاد حضرت رسول صلی الله علیه و آله می‌افتادم. (6) .» پس فاطمه شبیه‌ترین مردم به پیامبر بود صورتا و سیرتا و كلاما.
3. ایمان و كمال
در روایتی آمده كه ابوذر روزی به خانه علی علیه السلام می‌رود و علی علیه السلام را صدا می‌زند، ولی كسی جواب نمی‌دهد، در حالی كه سنگ آسیا خود به خود در حال چرخش بوده. پس جریان را به حضرت رسول خبر داده و پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ان ابنتی فاطمة ملا الله قلبها وجوارحها ایمانا ویقینا؛ (7) خداوند قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر نموده است.» بنابراین، چون خداوند ضعف فاطمه را می‌دانست، با فرستادن فرشته او را در زندگی یاری می‌دهد.
ابن صباغ در كتاب خود؛ «الفصول المهمه» از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می‌كند كه فرمود: «كمل من الرجال كثیر ولم یكمل من النساء الا مریم بنت عمران وآسیة بنت مزاحم امراة فرعون وخدیجة بنت خویلد وفاطمة بنت محمد صلی الله علیه و آله؛ مردان بسیاری [از لحاظ ایمان] كامل شده اند، اما از زنان تنها مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون و خدیجه دختر خویلد و فاطمه علیها السلام دختر محمد صلی الله علیه و آله به كمال رسیدند.» این روایت را مسلم و بخاری و ترمذی نقل نموده اند. (8)
و به خاطر همین منزلت، حضرت فاطمه علیها السلام از نخستین كسانی است كه به بهشت می‌رود (9) . در روایتی می‌خوانیم: «اول شخص یدخل علی الجنة فاطمة بنت محمد؛ (10) اول كسی كه وارد بهشت می‌شود، فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله است.»
4. علم فاطمه علیها السلام
از دیگر فضائل فاطمه زهرا علیها السلام علم ایشان به آینده و حوادث قبل است. سلمان می‌گوید: «روزی عمار به من گفت: آیا خبر عجیبی به تو بدهم؟ گفتم: آری! عمار گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام را دیدم كه بر فاطمه وارد شد؛ چون چشم فاطمه بر او افتاد، گفت: اجازه می‌دهی از گذشته و حال و آینده تا روز قیامت خبر دهم.
عمار می‌گوید: سپس دیدم كه امیرمؤمنان علیه السلام به عقب برگشت و به مسجد رفت و خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نزدیك بیا یا ابا الحسن! چون نزدیك پیغمبر رسید فرمود: تو می‌گویی یا من بگویم؟ حضرت امیر علیه السلام عرض كرد: حدیث شما و كلام شما بهتر است و آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله جریان را بیان نمود... عمار می‌گوید: امیرمؤمنان بعد از آن، از مسجد خارج شد و من هم با او بیرون رفتم و بر فاطمه وارد شد و حضرت فاطمه علیها السلام از آنچه علی علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته بود، خبر داد. (11) .»
و نیز در روایتی از امام كاظم علیه السلام نقل شده كه فرمود: «فاطمه علیها السلام از تمام صحابه داناتر بود، جز از شوهرش. (12) .» و مكرر می‌شد كه پیامبر صلی الله علیه و آله مردم را به فاطمه زهرا علیها السلام ارجاع می‌داد و او به مردم پاسخ كافی می‌داد، چرا كه آنچه را كه دیگران نمی‌دانستند می‌دانست.
روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله با عده‌ای از اصحاب خود نشسته بودند، رو به اصحاب كرده، فرمودند: «برای زنان چه چیزی بهتر است؟ آنها نتوانستند جوابی بگویند. حضرت علی علیه السلام این خبر را به فاطمه علیها السلام رسانید و آن حضرت پاسخ داد كه: شما نگفتید بهترین چیز برای زن آن است كه نه مردی او را ببیند و نه او مردی را ببیند؟»
علی علیه السلام این جواب را به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض كرد. حضرت فرمودند: «چه كسی این جواب را به تو گفت؟» عرض كرد: فاطمه علیها السلام. حضرت فرمودند: «راستی كه او پاره تن من است. (13) .»
و چه بسیار اتفاق می‌افتاد كه زنان مسائل خود را از فاطمه زهرا علیها السلام می‌پرسیدند.
از ایشان كلمات گوهرباری هم رسیده كه خود بهترین دلیل بر علم و فضل ایشان می‌باشد؛ خصوصا خطبه‌های توحیدی آن حضرت كه همسنگ خطبه‌های توحیدی نهج البلاغه می‌باشد.
و اگر ابن ابی الحدید در مورد خطبه‌های توحیدی علی علیه السلام می‌گوید:
«واعلم ان التوحید والعدل والمباحث الشریفة الالهیة ما عرفت الا من كلام هذا الرجل وان كلام غیره من اكابر الصحابة لم یتضمن شیئا من ذلك اصلا ولاكانوا یتصورونه ولو تصوروه لذكروه؛ (14) و بدان كه توحید و عدل و مباحث شریف الهی جز از كلام این مرد شناخته نشد و بی شك در كلام غیر او از بزرگان صحابه چیزی از اینها اصلا وجود ندارد و تصور آن را هم نمی‌كردند. و اگر آن را تصور می‌كردند، بیان می‌نمودند.» باید گفت این جملات در مورد فاطمه زهرا علیها السلام هم صحیح می‌باشد و باید گفت: «هذه المباحث ما عرفت الا من كلام هذا الرجل وزوجته» و چه خوب فرمود، مرحوم آیة ا... العظمی غروی اصفهانی:
حامل سر مستمر حافظ غیب مستتر دانش او احاطه بر دانش ما سوا كند
5. لباس بهشتی
روزی بعضی از یهودیان خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیده، گفتند: ما حق همسایگی داریم، درخواست می‌كنیم دخترت فاطمه را به عروسی ما بفرستی تا مجلس جشن ما به قدوم آن حضرت زینت گیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فاطمه، زن علی بن ابیطالب است و در اطاعت او می‌باشد. اما آنها اصرار كردند كه تو شفاعت كن كه علی به او اجازه دهد. بعد از اجازه، یهودیان خود را به هر آنچه از لباسهای خوب و فاخر و جواهرات داشتند، آراستند و گمان می‌كردند كه فاطمه علیها السلام با لباس فقیری می‌آید و او را استهزاء می‌كنند؛ اما جبرئیل نازل شد و یك لباس بهشتی با جواهرات بی نظیری - كه چشم روزگار مانند آن را ندیده بود - با خود آورد و فاطمه علیها السلام آن را پوشید و به مجلس عروسی رفت و زنان چون این منظره را دیدند، به سجده افتاده، مسلمان شدند و به سبب آن بسیاری دیگر از یهودیان هم مسلمان شدند. (15) .»
6. مائده آسمانی
نزول مائده آسمانی برای فاطمه علیها السلام مكرر اتفاق افتاده است. در روایتی آمده: پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به خانه فاطمه زهرا علیها السلام رفت و وقتی وارد شد، دید چهره فاطمه زرد است. از حال او سؤال كرد. جواب داد: سه روز است كه غذا نخورده ایم. پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شد و حسن و حسین علیهما السلام را بر پای راست و چپ خود نشاند. بعد از آن علی علیه السلام وارد شد. سپس پیامبر صلی الله علیه و آله رو به آسمان كرد و فرمود: «الهی وسیدی ومولای هؤلاء اهل بیتی اللهم اذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا؛ای خدا و آقا و مولای من! اینها اهل بیت من هستند. خدایا! پلیدی را از آنها ببر و آنها را حقیقتا پاك گردان.»
بعد از آن فاطمه بلند شد و دو ركعت نماز گذارد و دستها را رو به آسمان برده، فرمود: «الهی وسیدی هذا محمد نبیك وهذا علی ابن عم نبیك وهذان الحسن والحسین سبطا نبیك، الهی انزل علینا مائدة من السماء كما انزلتها علی بنی اسرائیل؛ای خدا و آقای من! این محمد پیامبر تو و این علی پسر عموی پیامبر تو و این دو حسن و حسین دو فرزند پیامبر تو هستند. خدایا! مائده‌ای از آسمان بر ما نازل كن! همان گونه كه بر بنی اسرائیل نازل فرمودی.» پس غذایی برای آنها فراهم شد و علی علیه السلام گفت: این از كجا بوده؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:ای اباالحسن! بخور و سؤال نكن! خدا را شكر كه نمردیم و خدا فرزندی را به ما مرحمت كرد، مانند مریم كه «كلما دخل علیها زكریا المحراب وجد عندها رزقا» (16) ؛ «هرگاه زكریا بر او در كنار محراب وارد می‌شد، نزد او رزقی را مشاهده می‌كرد.»
7. همسر علی علیه السلام
از دیگر افتخارات فاطمه علیها السلام این است كه پدری همچون رسول الله صلی الله علیه و آله و همسری همچون علی ابن ابی طالب علیهما السلام داشت و اگر علی علیه السلام نبود، هیچ همتایی برای فاطمه نبود تا با او ازدواج كند. (17)
در روایتی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده است كه فرمود: «به فاطمه چهار چیز در دنیا داده شده: 1. پدری همچون من؛ 2. شوهری همچون علی؛ 3. فرزندانی همچون حسن و حسین....» (18)
بضعه سید بشر ام ائمه غرر كیست جز او كه همسری باشه لافتی كند
8. محبت فاطمه علیها السلام
حب و بغض معصومین علیهم السلام - كه از جمله آنها فاطمه زهرا علیها السلام می‌باشد - در بسیاری از روایات مورد تاكید قرار گرفته است؛ به طوری كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در روایتی فرمودند: «خدایا! تو خود شاهد باش كه من دوستدار آن كسی هستم كه آنها را دوست بدارد و دشمنم با آنكه آنها را دشمن می‌دارد.» (19) اما به طور خصوص در مورد محبت فاطمه علیها السلام روایتی نقل شده كه دلالت بر عظمت مقام آن بانوی یگانه می‌كند.
سلمان روایت كرده كه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من احب فاطمة ابنتی فهو فی الجنة معی ومن ابغضها فهو فی النار، یا سلمان حب فاطمة ینفع فی ماة مواطن ایسر تلك المواطن الموت والقبر والمیزان والحشر والصراط والمحاسبة فمن رضیت عنه ابنتی فاطمة رضیت عنه ومن رضیت عنه رضی الله عنه؛ (20) هر كس فاطمه دخترم را دوست بدارد، او در بهشت با من خواهد بود و هر كس او را دشمن دارد، در آتش است.ای سلمان! محبت فاطمه در صد جا سود می‌رساند كه كمترین آن جاها مرگ و قبر و میزان و حشر و صراط و محاسبه اعمال است. پس هر كس دخترم فاطمه از او راضی باشد، از او راضیم و هر كس من از او راضی باشم، خداوند از او راضی است.»
این گوشه‌ای از فضائل آن گوهر یكتا بود كه در این مقال به رشته تحریر در آمد و باید در وصف آن حضرت گفت:
وصف تو بگذشت از قدر عقول عقل در شرح شما شد بوالفضول
پی نوشــــــــــــــــــــــــت:
1) فاطمة الزهرا علیها السلام، ازسلسله اعلام النساء (3) ، علی محمد علی دخیل، مؤسسه اهل البیت بیروت، ص 148.
2) بحارالانوار، ج 43، ص 4.
3) همان، ج 16، صص 80 - 78.
4) همان، ج 43، ص 55.
5) همان، ص 25؛ مستدرك حاكم، ج 3، ص 167، ح 4732.
6) همان، ص 53.
7) همان، ص 29.
8) الفصول المهمه، ابن صباغ، نشر دارالاضواء بیروت، ص 137.
9) مستدرك حاكم، ج 3، ص 151؛ فاطمة الزهراء، ص 28.
10) الفصول المهمه، ص 137.
11) بحارالانوار، ج 43، ص 8.
12) زندگانی فاطمه زهرا علیها السلام، حسین عمادزاده، ص 181.
13) بحارالانوار، ج 43، ص 54.
14) شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الكتب العربیة، ج 6، ص 346.
15) بحارالانوار، ج 43، ص 30.
16) همان، ص 73 و نیز ر. ك: همان، ص 31، 50، 68 و 59.
17) اصول كافی، محمد بن یعقوب كلینی، با ترجمه سید جواد مصطفوی، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 2، كتاب الحجة، باب مولد فاطمه زهرا علیها السلام، ص 360، ح 10.
18) بحارالانوار، ج 43، ص 57 و 58.
19) همان، ص 25.
20) بحارالانوار، ج 27، ص 116.