در شمارۀ پیش در بارۀ «معیارها و رهنمودهایی در زمینۀ برنامه‌ریزی تبلیغی» سخن به میان آمد و در این شماره، رهنمودهایی دربارۀ مرحلۀ اجرای فعالیت تبلیغی تقدیم حضور می‌شود.
همان گونه كه خوانندگان عزیز مطّلع هستند، ساختار و مطالب اصلی این سلسله مقالات از كتاب «تجربه المنتدی فی العمل الدعوی» اخذ شده است.
مطالب این شماره نیز بر گرفته از فصل سوم كتاب با عنوان «ضوابط و توجیهات فی اقامه الانشطه» (صص 37 تا 89) می‌باشد. با توجّه به طولانی بودن نسبی این فصل بخش‌هایی از متن كه تناسب زیادی با محیط تبلیغی ایران ندارد، حذف شده است و در پاره‌ای از جملات نیز متناسب با محیط ایران تغییرات و افزایش‌هایی صورت گرفته است.
از ویژگی‌های مطالب مطرح شده در این قسمت این است كه ضمن ارتباط با نهادهای رسمی متولّی تبلیغ دینی، دارای مطالبی است كه به فعالیت‌های برخی نهادهای دیگر از جمله نهادهای نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها نیز ارتباط می‌یابد.
عناوین اصلی‌ترین مطالب حذف شده عبارت است از: شرایط انتخاب نماینده برای یك سازمان تبلیغی و وظایف او؛ تبلیغ برای مسیحیان؛ تبلیغ در میان بت پرستان و بی دینان؛ اهتمام به تازه مسلمانان؛ ساختن دبیرستان‌ها، مدارس عالی و دانشسراها.
فعالیت‌های مؤسسه‌ای بزرگ مانند المنتدی الاسلامی می‌تواند بسیار متنوّع و متعدد و شامل زمینه‌های تبلیغی، آموزشی، اجتماعی، اطلاع رسانی و ارتباطاتی باشد كه هر یك به نوبۀ خود فعالیت‌ها و اقدامات متعددی را در برمی گیرد. هر یك از این زمینه‌ها، معیارها و رهنمودهایی خاصّ خود دارد كه ما ذیلاً آن را در چهار دسته مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بخش اول ـ فعالیت‌های تبلیغی
یكم ـ انتخاب مبلّغان
مبلّغان نقش اصلی را در موفقیت تمامی فعالیت‌های سازمان تبلیغی برعهده دارند و اهتمام به آنها، اهتمام به همۀ فعالیت‌های سازمان به شمار می‌آید.
با توجّه به این نكته لازم است در انتخاب مبلّغ دقّت زیادی مبذول داشته شود و پیشنهاد می‌شود بیش از یك نفر به یك منطقه اعزام شود تا كوتاهی و اشتباه كاهش یابد. ضرورت دارد سازمان پیش از اعزام مبلّغ، خود بر قابلیت و توانائی مبلّغ در میدان عمل وقوف یابد و تنها به تأیید این و آن بسنده نكند. توصیه می‌شود پیش از عقد قرارداد اصلی با مبلّغ، وی مدّتی به كار آزمایشی كه نباید كمتر از سه ماه باشد، بپردازد.
1 ـ شرایط انتخاب مبلّغان
مبلّغان منتخب باید از شرایط زیر برخوردار باشند:
الف ـ برخورداری از اعتقادات سالم.
ب ـ التزام به رفتار اسلامی.
ج ـ شایستگی و قابلیت علمی و تبلیغی (مثلاً برخی جزءهای قرآن كریم را حفظ باشد، به اندازۀ نیاز مسائل شرعی را بداند، انگیزه و اشتیاق تداوم علم آموزی و كسب علم داشته باشد، روحیۀ تبلیغی داشته باشد) این شرط بر حسب اوضاع منطقه می‌تواند از شدّت و ضعف برخوردار باشد.
د ـ تسلّط بر زبان محلی، در صورتی كه نوع تبلیغ، تبلیغ میدانی باشد.
ه ـ سلامت بدن و نداشتن نقص عضوی كه مانع فعالیت باشد.
و ـ توانایی تدریس و انتقال مطالب.
ز ـ كنار گذاشتن دیگر كارها و اشتغال تمام وقت به كار تبلیغ.
ح ـ عدم مشاركت در احزاب سیاسی تا مواضع سیاسی حزب به پای سازمان تبلیغی و یا برعكس نهاده نشود.
ط ـ نبود موانع اجتماعی مانند منسوب بودن مبلّغ به قبیله‌ای كه بین آن قبیله و قبیلۀ میزبان اختلاف است.
ی ـ توانایی انجام وظایف تبلیغی.
ك ـ موفق شدن در آزمون كتبی و شفاهی و مصاحبه.
از یاد نباید برد كه موفقیت كار تبلیغی در گرو انتخاب مبلّغان شایسته است.
2 ـ وظایف اصلی مبلّغان
طبیعی است بعد از انتخاب مبلّغان، وظایف اصلی آنها بر حسب اماكن مختلف و تفاوت توانمندی‌های آنان تفاوت می‌كند ولی مهمترین این وظایف را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
الف ـ هدایت مردم و آموختن امور دینی به آن ها
ب ـ تربیت مسلمانان برای رعایت اصول اسلام و قواعد آن
ج ـ بر حذر داشتن مسلمانان از گرایش‌های انحرافی
د ـ امامت نمازهای واجب و ایراد خطبۀ نماز جمعه
ه ـ تشكیل حلقه‌های حفظ قرآن برای بزرگسالان و كودكان
و ـ تشكیل دروس ثابت علمی
ز ـ تشكیل جلسات سخنرانی در دانشگاه‌ها و مدارس و دیگر اماكن عمومی
ح ـ به راه افتادن و سر زدن به قسمت‌های مختلف و تشكیل كلاس‌های عمومی و اختصاصی تبلیغی در جاهای مختلف
ط ـ ارسال گزارش‌های مناسب و مورد نیاز سازمان از محیط تبلیغی
تذكر این سه نكته ضروری به نظر می‌رسد:
1 ـ در مواردی كه در یك منطقه بیش از یك نفر به كار تبلیغی می‌پردازند، باید كسی را كه از نظر علمی و مدیریت برتر از آنها باشد، به عنوان ناظر بر آنها برگزید. در صورتی كه تعداد مبلّغان یك سازمان بسیار زیاد باشد، باید یك مسؤول كل تبلیغی در منطقه انتخاب كرد كه او بر فعالیت ناظران نظارت كند و زیر نظر هر ناظر نیز حداكثر تا ده مبلّغ مشغول خدمت باشند.
2 ـ لازم است سازمان اعزام كنندۀ مبلّغ، انواع كاربرگ‌های لازم برای پیگیری فعالیت مبلّغان را از جنبه‌های مختلف تهیه نماید.
3 ـ همچنین لازم است سازمان اعزام كنندۀ مبلّغ از طریق گردهمایی‌های دوره‌ای علمی و تبلیغی و تربیتی توجّه لازم به نیازها و مسائل این مبلّغان به عمل آورد و برای برطرف كردن آن بكوشد.
دوم ـ انتخاب نمایندۀ سازمان در منطقه
برای این كه برنامه‌های سازمان تبلیغی به دقّت و تحت اشراف دقیق صورت پذیرد، باید نماینده‌ای تمام وقت و ساكن منطقه و دارای شرایط مورد نظر و با وظایف معین انتخاب كرد و كلیه كارهای اداری را به او واگذار نمود. كلیۀ پیگیری‌ها و ارتباط سازمان و مبلّغ از طریق این نماینده انجام می‌شود.
سوم ـ بررسی تشكیل مراكز اسلامی
مراكز اسلامی به ویژه در دراز مدّت اهمّیت زیادی در گسترش دعوت اسلامی دارند.
بنابراین ایجاد این مراكز نیازمند مطالعات و بررسی‌های ابتكاری و دقیق می‌باشد تا بتوان مركزی در جای خوب و مهم و به دور از مراكز خطر مانند دفاتر فرق ضاله و برخوردار از امكانات جانبی مانند مسجد، دفتر مدیریت، ساختمان آموزشی، كتابخانه و... بنا نهاد.
چهارم ـ توجّه به تبلیغ در میان دانشجویان
دانشجویان از مهمترین گروه‌های اجتماعی هستند، آیندۀ جامعه در دست آن هاست و زمینۀ حق پذیری در این قشر بیش از دیگران است.
باورهای موروثی باطل و خرافی در آنها رسوخ كمتری دارد.
شایسته است كه در اولویت كار تبلیغی قرار گیرند.
نكاتی كه باید در این نوع فعالیت تبلیغی مورد توجّه قرار گیرد چنین است:
1 ـ اهمّیت پیوند دادن دانشجویان به سنت‌های درست پیشین و ایجاد محبت نسبت به آنها و تشویق آنها به بررسی سیرۀ سلف صالح و جنبه‌های برجسته زندگی آن ها
2 ـ تمركز ویژه بر آموزش مسائل اعتقادی و واجبات شرعی و محاسن دین اسلام و مقاصد بلند آن
3 ـ تناسب فعالیت‌های تبلیغی با كلیۀ خواسته‌های روحی و عقلی و جسمی دانشجویان
4 ـ تمركز بر دانشگاه‌ها و مدارس و دانشسراهایی كه تعداد دانشجویان مؤمن و معتقد در آن زیاد است
5 ـ اهتمام به مصون كردن دانشجویان از شبهاتی كه مخالفان مطرح می‌كنند
6 ـ تكیه بر گفتگو به عنوان ابزاری مهم باری اقناع و پرهیز از سخن گفتن یك طرفه
7 ـ تلاش برای ایجاد ارتباط بین دانشجویان و مبلّغان خارج از محیط آموزشی و نیز ایجاد ارتباط بین دانشجویان مؤسسات مختلف
8 ـ توجّه خاص به دانشجویان پیشتاز و پیشرو كه نقش رهبری برای دیگر دانشجویان را دارند
9 ـ لزوم توجّه به دانشجویان برتر و تشویق مادی و معنوی آن ها
10 ـ تنوّع بخشیدن به فعالیت‌ها و برنامه‌ها به گونه‌ای كه دانشجویان امكان انتخاب برنامه‌ای متناسب با نیازها و تمایلات خود را داشته باشند.
از جمله فعالیت‌ها و برنامه‌هایی كه اجرای آن در محیط‌هایی دانشجویی پیشنهاد می‌شود چنین است: حلقه‌های قرآنی، دروس علمی، سخنرانی‌ها و سمینارهای فرهنگی، دوره‌های آموزش مسائل شرعی، دوره‌های آموزش مسائل مهارتی مانند استفاده از رایانه، روش سخنرانی، روش تحقیق و مانند آن، دروس تقویتی، اردوها و گرده همایی‌های تبلیغی، پایگاه‌های تابستانی، مسابقات متعدد، ایراد برخی خطبه‌ها و دروس در مسجد، تأسیس كتابخانه و نوارخانۀ صوتی و تصویری
11 ـ تشكیل اتحادیه‌ها و جمعیت‌های دانشجویی و سوق دادن آنها به سوی فعالیت‌های مورد نظر و اجرای برخی فعالیت‌ها از طریق آنها و حمایت مالی از آنها در این مسیر
12 ـ در دانشگاه‌هایی كه فعالیت سیاسی رواج دارد، مبلّغ باید از حمایت یكی از طرفین اجتناب كند.
پنجم ـ توجّه به تبلیغ در میان اقشار فرهنگی و تحصیل كرده
قشر تحصیل كرده چون رهبری فكری جامعه را در اختیار دارد، از اهمّیت خاصّی برخوردار است و توجّه به این قشر از راه‌های زیر امكان دارد:
1 ـ شناسایی عناصر فرهنگی و شایستۀ دعوت از سوی مبلّغان با تشخیص گرایش‌ها و تخصص‌های آنها برای تسهیل ایجاد ارتباط با آن ها
2 ـ فراهم آوردن ابزارهای لازم برای فهم اسلام به زبان و به گونه‌ای كه آنها اسلام را بفهمند (مانند كتاب و نوار كاست و نوار ویدئو و مجله)
3 ـ تشكیل جلسات سخنرانی كه تحصیل كرده‌های برجسته مانند اساتید دانشگاه و متفكّران و پزشكان در آن شركت نمایند
4 ـ دعوت از سخنرانان برای ایراد سخنرانی برای این قشر در موضوعات مهم
5 ـ شركت دادن آنها در فعالیت‌های تبلیغی برای بهره گیری از امكانات و توانایی‌های آنها و افزودن روحیۀ تعامل آنها با فعالیت‌های اسلامی و افزایش دامنۀ دوستداران دعوت اسلامی
6 ـ تبریك به مناسبت عیدین [فطر و قربان] و مناسبت‌های اجتماعی و همدردی با آنها در بحران‌ها و مصائب از طریق دیدار حضوری، ارسال نامه و كارت و یا حتّی تماس تلفنی
7 ـ تلاش برای تأسیس اتحادیه‌ها و انجمن‌ها و جمعیت‌های ویژۀ آنها و هدایت آنها به گونه‌ای كه از انجمن‌های غیر دینی متمایز باشد و تلاش برای فعال كردن نقش اجتماعی آنها
شایسته است بر ضرورت صبر و سعۀ صدر و بزرگ منشی در برخورد با این قشر تأكید شود و با توجّه به این مسأله مبلّغانی كه برای این نوع فعالیت تبلیغی برگزیده می‌شوند باید توانایی برخورد علمی و فكری و اجتماعی با این قشر را داشته باشند.
ششم ـ توجّه به تبلیغ برای زنان مسلمان و تربیت آن ها
توجّه به برنامه‌های تبلیغی ویژۀ زنان از خلال برنامه‌های زیر ممكن است:
ایجاد مراكزی برای حجاب اسلامی و ایجاد جو تبلیغی برای آن، بررسی نیازهای منطقه در زمینۀ نیازهای زنان، تأسیس انجمن‌ها و جمعیت‌های ویژۀ زنان مطابق ضوابط شرعی.
در تبلیغ برای زنان التزام به ضوابط شرعی ضرورت تام دارد مانند رعایت حجاب، منع اختلاط میان زن و مرد، پرهیز از خلوت با نامحرم.
هفتم ـ دوره‌های آموزش مسائل شرعی
این دروس شامل دروسی مانند قرآن كریم و علوم قرآنی، تفسیر، حدیث و علوم حدیث، عقاید، فقه و اصول، فقه الدعوه و اصول آن، سیرۀ نبوی، اخلاق و آداب اسلامی می‌باشد.
برای راه اندازی این دوره‌ها به نكات زیر باید توجّه كرد:
تعیین زمان و مكان مناسب، شناخت نوع و تعداد شركت كنندگان در دوره، اطلاع از هزینه‌های مورد نیاز، ثبت كلیۀ نیازهای دوره و تلاش برای فراهم آوردن آنها پیش از شروع دوره، تعیین دقیق مقررات شركت در دوره و ابلاغ آن به افراد ذیربط، قرار دادن دوره در یك چارچوب علمی كلی تر، برگزاری آزمون و سنجش میزان موفقیت دوره.
هشتم ـ كاروان‌های تبلیغی
این كاروان‌ها را با هدف نشر اسلام و آموزش مردم می‌توان به اطراف شهرها و روستاها اعزام كرد. در این كاروان‌ها غیر از مبلّغ دینی، می‌توان از پزشك، مهندس كشاورزی و دام پزشك نیز دعوت به مشاركت كرد تا به كمك مردم و حل مشكلات آنها بپردازند و گاه نیز می‌توان به توزیع مواد غذایی، لباس، بذر به ویژه در مناطق فقیر نشین پرداخت.
نهم ـ ترجمۀ كتب
هدف ترجمه نزدیك كردن علوم اسلامی به غیر عرب زبانان و آموزش اركان اسلام و قواعد و آداب آن است. در مسألۀ ترجمه توجّه به موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
رعایت فرهنگ مخاطبان و اوضاع و احوال اجتماعی، تبلیغی، سیاسی و امنیتی مخاطبان در انتخاب متن و مؤلفان، تكیه بر كتاب‌هایی كه دامنۀ استفادۀ بیشتر دارند.
دهم ـ ساختن مساجد
جایگاه بلند مسجد در اسلام بر كسی پوشیده نیست و این فخر برای مسجد بس كه ساخت آن ـ به استناد آیه 18 سورۀ مباركۀ توبه ـ دلیل ایمان است.
مسجد اصلی‌ترین و مهمترین پایگاه دعوت است.
لذا امام مسجد باید شخصیتی فعال باشد كه خود را محدود به داخل مسجد نكند و به محله‌های اطراف مسجد نیز سر بزند.
در مساجد روستا، به قری و قصبات اطراف نیز سركشی كند. شایسته است كه حتی المقدور امام مسجد از مبلّغان طرف قرارداد با سازمان تبلیغی باشد.
مبلّغ و ساختن مسجد
یك مبلّغ برای ساختن مسجد بایدبه نكات زیر توجّه نماید:
1 ـ انتخاب مكان مناسب با رعایت تناسب جمعیت
2 ـ مشخص كردن نیاز منطقه به مسجد و در نظر گرفتن فاصلۀ نزدیك‌ترین مسجد به آن
3 ـ تعیین ناظر قابل اعتماد كه مسؤول پیگیری باشد
4 ـ انتخاب پیمانكاری كه به توانایی مشهور باشد
5 ـ تعیین دقیق نقشۀ مسجد
6 ـ تعیین و برآورد هزینه
7 ـ برآورد مدّت زمان مورد نیاز برای ساخت
8 ـ تعیین و شناخت دقیق راه‌های قانونی و موانع قانونی و حركت دقیق در چارچوب قانون تا به دخالت عناصر غیر معتقد و مخالف به بهانه‌های قانونی نیانجامد
9 ـ زمان بندی مراحل اجرا
ساختن كلاس‌هایی متصل به مسجد برای حفظ قرآن و تدریس علومشرعی
در برخی مناطق به هر علّتی والدین اجازۀ حضور فرزندان خود در مساجد را نمی‌دهند. (1) در این مناطق باید كلاس‌ها را متصل به مسجد ساخت و در طراحی این كلاس‌ها باید به جداسازی بخش بانوان از آقایان، نور كافی برای كلاس، تهویه، بهداشتی بودن و دوری از مناطق پر سر و صدا دقّت كرد.
وظایف امام مسجد
امام مسجد می‌تواند به ایفای یك نقش حیاتی بزرگ دست زند كه مهمترین آن به شرح زیر است:
1 ـ امامت نمازگزاران در نمازهای جماعت.
2 ـ آموزش مردم به ویژه در مسائل اعتقادی، طهارت و نماز.
3 ـ تفقد نمازگزاران و پرسش از كسانی كه مدتی در نماز شركت می‌كردند و اكنون شركت نمی‌كنند.
4 ـ مشاركت در خوشی‌ها و ناخوشی‌های آنها در چارچوب شرع.
5 ـ بررسی دقیق منطقه و شناخت خانواده‌های مهم و سرشناس.
6 ـ شناخت مؤمنین و متشرعین.
7 ـ شناخت افراد اهل منكرات و تنظیم نحوۀ برخورد متناسب با هر یك از آن ها.
8 ـ برنامه‌ریزی تبلیغی و تربیتی سالانه یا فصلی.
9 ـ آماده سازی نمازگزاران برای همكاری در مراحل تهیه و اجرای این برنامه ها.
10 ـ تشویق و واداشتن نمازگزاران به دید و بازدید از هم و تلاش برای حل مشكلات هم دیگر و كنار گذاشتن كدورت‌ها و آشتی دادن طرفین دعوا و عیادت از بیماران و مانند آن.
11 ـ پیگیری و نظارت بر امور مسجد و تلاش برای فراهم آوردن ابزارهای لازم برای موفقیت برنامه‌ها و فعالیت‌هایی كه در آن اجرا می‌شود.
12 ـ انتخاب مؤذن امین وقت شناس با صدای خوش. (اگر مؤذن دارای صلاحیت لازم برای امامت نماز در صورت غیبت امام باشد، بسیار مناسب است.)
13 ـ نظارت بر كتابخانۀ مسجد و تنظیم برنامه‌های تبلیغی و تربیتی برای مراجعه كنندگان.
14 ـ پیگیری روزنامه‌ها و تحقیقات و سمینارهای مربوط به مساجد و بهره گیری از آنها برای بهبود وضع مسجد.
بخش دوم ـ فعالیت‌های آموزشی
اول ـ حلقه‌های حفظ قرآن كریم
معیارها و رهنمودها:
1 ـ اقدامات مربوط به راه اندازی و افتتاح حلقه
الف ـ باید تلاش كرد كه حتی المقدور درخواست تشكیل حلقۀ حفظ از طرف خود اهالی ارائه شود تا زمینۀ خوبی برای تداوم كار و مشاركت مردم در حل مشكلات احتمالی و تهیۀ امكانات و تداركات فراهم آید.
ب ـ پیش از تشكیل حلقه، حتی المقدور فهرست اولیه‌ای از داوطلبانی كه تعداد آنها از 35 و سن آنها از 7 سال كمتر نباشد تهیه شود.
ج ـ انتخاب مكان مناسب دارای نور خوب و بهداشتی و....
د ـ تشكیل كمیته‌ای از مردم منطقه برای تشویق صاحبان نفوذ برای شركت در دوره‌ها و حمایت برگزار كنندگان حلقه.
2 ـ شرایط تعیین مدرس در حلقه‌های حفظ قرآن
افزون بر شرایط عمومی مبلّغان، مدرسان قرآن باید از توانایی‌های لازم برای تدریس، جذب مخاطبان و ادارۀ حلقه، نظم، احساس مسؤولیت و شناخت اهداف مؤسسه برخوردار باشند.
دوم ـ ساختن كتابخانه‌های عمومی و فعال ساختن آن ها
كتاب به دلیل وسعت انتشار و قابلیت استفاده در زمان‌ها و مكان‌ها و شرایط و به روش‌های مختلف هنوز وسیلۀ اصلی انتقال علوم و فرهنگ است و از یاد نباید برد كه معجزۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله نیز در قالب كتاب است.
برای تأسیس یك كتابخانه نیز مانند مسجد و مدرسه باید محاسبات كارشناسی لازم از جنبه‌های مختلف صورت پذیرد.
ولی برای فعال ساختن نقش كتابخانه‌ها می‌توان از طرق زیر اقدام كرد:
1 ـ برگزاری سخنرانی‌های متعدد و متنوّع متناسب با نیازهای گوناگون مراجعه كنندگان به كتابخانه
2 ـ برگزاری مسابقات علمی مختلف
3 ـ نمایش فیلم‌های مناسب به صورت هفتگی یا دو هفته یكبار
4 ـ جداسازی برنامه‌های آقایان از خانم ها
5 ـ انتشار نشریه ویژۀ اعضا و مراجعه كنندگان به كتابخانه
6 ـ تهیۀ پوسترهای تبلیغی مربوط به اخلاق و آداب اسلامی و نصب در محیط كتابخانه
7 ـ برگزاری مراسم ویژه در مناسبت ها
8 ـ برگزاری مراسم شب‌های فرهنگی مانند شبی با قرآن، شب شعر و مانند آن.
9 ـ شركت دادن مسؤولان علمی و تبلیغی و فرهنگی و تربیتی شهر در برنامه ها.
10 ـ ایجاد نوارخانه صوتی و تصویری در كنار كتابخانه
11 ـ گردآوری و نگهداری كتاب‌های درسی مراحل مختلف در كتابخانه.
بخش سوم ـ فعالیت‌های اجتماعی
با افزایش فقر در میان مسلمانان، المنتدی الاسلامی با رعایت ضرورت موازنه بین فعالیت‌های امداد رسانی و تبلیغی، توجّه خاصی به فعالیت‌های اجتماعی كه در خدمت اهداف تبلیغی و تربیتی باشد نموده است. از جمله فعالیت‌های اجتماعی كه مبلّغان می‌توانند به آن بپردازند، عبارت است از:
اول ـ افطاری دادن به روزه داران
ماه مبارك رمضان، ماه بذل و بخشش است و نمونه‌های بارز انفاق در این ماه افطاری دادن به روزه داران است و نیكوكاران نیز معمولاً از طریق مؤسسات خیریه به این مهم می‌پردازند و لذا باید به نكات زیر توجّه نمود:
1 ـ این فعالیت باید در خدمت اهداف تبلیغی باشد و راه آن نیز از طریق همراه ساختن غذای روح با غذای جسم؛ یعنی، برنامه‌هایی مانند موارد زیر است:
تدریس و انتقال مطالبی كه با وضعیت اكثر حاضرین مناسب باشد مانند صحبت دربارۀ مسائل اولیۀ دینی مانند معنی شهادتین، اركان ایمان، اهمّیت نماز و فوائد و احكام آن، احكام روزه و آداب آن، مسائل اخلاقی، تذكر دادن به مسائلی مانند رعایت حق مسجد، خواندن دعای قبل از افطار، صدقۀ پنهان ولو اندك. مبلّغ باید دربارۀ انتخاب وقت مناسب دقت كند.
2 ـ رعایت ضوابط شرعی؛ مثلاً رعایت شرایط تعیین شده از سوی متبرعین در مصرف اموال یا انتخاب اماكن واقعا نیازمند
دربارۀ تهیۀ افطاری و تقدیم آن باید به نكات زیر توجّه كرد:
1 ـ حتّی الامكان انتخاب غذای مألوف و مرغوب
2 ـ رعایت بهداشتی بودن مكان ادوات آشپزی و ظروف، انتخاب آشپز ماهر
3 ـ رعایت امور زیر به هنگام توزیع:
الف ـ انتخاب مكان مناسب مانند مسجد یا مدرسه
ب ـ آمادگی كافی برای پذیرایی از تعداد افراد پیش بینی شده
ج ـ شروع افطار با خرما و در صورت عدم امكان با آب آن گونه كه سنت پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است
د ـ مقدم داشتن نماز بر غذا
هـ ـ به اندازه بودن تعداد پذیرایی كنندگان. زیرا تعداد زیاد دست و پاگیر خواهد بود و تعداد كم نیز به كند شدن روال پذیرایی می‌انجامد
و ـ یكسان بودن مواد و نحوۀ پذیرایی برای همه حتّی دست اندركاران
دوم ـ طرح توزیع گوشت قربانی
قربانی یكی از شعائر الهی است و در شرایطی كه فقیرانی محتاج گوشت هستند، قربانی كنندگان مشتاق خواهند بود گوشت قربانی خود را به آنها برسانند و مؤسسات خیریه بهترین واسطه بین این دو هستند.
چنین طرح‌هایی دقّت زیادی را از جنبه‌های زیر می‌طلبد:
رعایت احكام شرعی از نظر تطبیق قربانی با موازین شرعی، رعایت شرط یا شرط‌های احتمالی متبرع، مراقبت از انعام خریداری شده تا پیش از قربانی.
برای تحقق نتایج مورد نظر به بهترین شكل باید نكات زیر را رعایت كرد:
الف ـ تلاش برای گردآوری تعداد خوب و قابل توجّه قربانی
ب ـ رعایت مقرّرات و قوانین دولتی
ج ـ رعایت عدالت در توزیع
د ـ در مواردی كه توزیع گوشت قربانی مشكلاتی در پی دارد، می‌توان آن را پخت و مستمندان را به خوردن غذای آماده دعوت كرد.
سوم ـ حفر چاه
با توجّه به مشكل عمومی كم آبی، حفر چاه یك صدقۀ جاریه به حساب می‌آید و پیگیری مبلّغ دینی برای اجرای آن تأثیر بسیار خوبی بر مردم خواهد داشت و بر تأثیر فعالیت تبلیغی خواهد افزود.
در بررسی‌های مربوط به حفر چاه باید به نكات زیر توجه كرد:
الف ـ مشورت با زمین شناسان برای انتخاب بهترین جا برای حفر چاه
ب ـ محاسبۀ تعداد كسانی كه از حفر چاه بهره می‌برند
ج ـ در نظر گرفتن فاصلۀ نزدیك‌ترین چاه
د ـ برآورد هزینه
هـ ـ انتخاب ناظر قابل اعتماد برای اطمینان از رعایت امنیت چاه و حسن اجرای طرح
و ـ برآورد زمان اجرای طرح
ز ـ تعیین فرد یا نهادی كه بعد از اتمام كار چاه را باید به او تحویل داد
ح ـ توجّه به مشكلات احتمالی بعد از حفر مانند اختلاف بین استفاده كنندگان از چاه و دیگر ساكنان منطقه و چاره اندیشی برای آن
چهارم ـ سرپرستی یتیمان
صرف نظر از وجوب كفایی شرعی سرپرستی یتیمان، از نظر اجتماعی نیز این كار فوائد زیادی در بردارد، زیرا این كار به معنی مصون داشتن آنها از هدر رفتن و انحراف و فراهم آوردن امكان استفاده جامعه از توانایی‌های آنها است.
نتیجه بخش بودن سرپرستی یتیمان منوط به رعایت امور زیر می‌باشد:
رعایت مفهوم دقیق شرعی یتیم بودن ـ موت پدر برای كسی كه زیر سن بلوغ است ـ؛ محدود نكردن سرپرستی به مسائل مادی و بهداشتی و در نظر گرفتن جوانب آموزشی و تربیتی و تقسیم عادلانۀ هزینۀ سرپرستی بین جوانب مختلف؛ برگزیدن یتیمان از منطقۀ فعالیت تبلیغی، ملزم كردن یتیم پس از رسیدن به سن بالاتر برای شركت در آموزش‌ها و حلقه‌های حفظ قرآن و مانند آن و حتّی متوقف كردن تأمین هزینه‌های او بر شركت در این دوره ها.
در صورت زیاد بودن تعداد یتیمان لازم است مبلّغ ویژه‌ای برای نظارت بر امور معیشتی و بهداشتی و روحی و اخلاقی و عبادی آنها در نظر گرفت.
پنجم ـ امدادرسانی و مددكاری عمومی
مبلّغ می‌تواند انواع امداد رسانی‌ها و مدد كاری‌های اجتماعی را در مسیر اهداف تبلیغی و تربیتی خود قرار دهد. در این مسیر باید به نوع مدد كاری و نیازهای منطقه و برنامه‌ریزی برای نحوۀ توزیع عادلانه توجّه كند. برنامه‌ها و اقدامات احتمالی رسمی حكومتی و مردمی را در مسیر اهداف اسلامی قرار دهد. برای حل ریشه‌ای فقر توجّه كافی داشته باشد.
بخش چهارم ـ فعالیت‌های ارتباطاتی و اطلاع رسانی
وسائل ارتباط جمعی در زمرۀ مؤثرترین ابزارهای اجتماعی هستند كه مبلّغان با رعایت مسائل شرعی باید از آن بهره برند.
از جمله فعالیت‌های ارتباطاتی مبلّغان می‌توان به موارد زیر توجّه كرد:
اول ـ بهره گیری از وسائل ارتباط جمعی
مبلّغ باید به استفاده از ابزارهایی كه مخاطبان زیادی دارد، بیاندیشد مانند رادیو و تلویزیون و اینترنت و روزنامه‌ها و مجلاّت تا مردم را با اسلام آشنا كند و آنها را به سوی اسلام بخواند و سطح معلومات آنها نسبت به دین را افزایش دهد.
مبلّغان باید با مطالعۀ كافی و آماده ساختن مطالب سودمند و قوی و غیر تكراری و استفاده از تجربیات اهل خبره در این زمینه وارد این معركه شوند.
حضور بدون آمادگی كافی در این زمینه‌ها به ویژه در تلویزیون آثار منفی بسیاری به دنبال خواهد داشت.
دوم ـ نشر اخبار فعالیت‌های تبلیغی
مراد از این كار، شناساندن اقدامات و فعالیت‌های سازمان تبلیغی و یا مبلّغ به مردم، اهل علم و فضل و نیكوكاران است كه ارتباط با آنها از جمله اهداف و نیازهای یك كار تبلیغی است. این اقدام را می‌توان «تبلیغات تبلیغ دینی» نامید. در گزارش فعالیت‌ها باید رعایت صداقت و امانت داری را نمود و از بزرگ نمایی كارها اجتناب نمود و كارها را آن گونه كه هست نه بیشتر و نه كمتر مطرح نمود.
سوم ـ توجّه به تهیه و ارائۀ گزارش
تهیۀ گزارش مصور و حتی المقدور آماری از مناطق نیازمند فعالیت‌های تبلیغی و تربیتی و یا حمایت مالی و یا تهیۀ چنین گزارش‌هایی از كارهای انجام شده و انتشار آن از طریق وسائل ارتباط جمعی، می‌تواند زمینۀ بسیار خوبی برای ایجاد ارتباط با خیرین و نیكوكاران فراهم آورد.
چهارم ـ زیر نظر داشتن تبلیغات دشمن
مبلّغ برای شناخت تبلیغات و برنامه‌های دشمن باید روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون و... را همواره زیر نظر داشته باشد تا بتواند مردم را از گمراهی‌های آنها بر حذر دارد البته می‌توان از مطالب قابل استفادۀ آنها بهره گرفت.
پی‌نوشــــــــــــــت
1 ـ این مشكل به این صورت در كشور ما بحمد اللّه وجود ندارد.