اداره کل مطالعات و پژوهشهای تبلیغی ـ علیرضا زنگویی
خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید «وَ الَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنَا وَاِنَّ اللهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ (1) «و كسانی كه در راه ما كوشیده‌اند، به یقین راههای خود را بر آنان می‌نماییم و در حقیقت، خدا با نیكوكاران است».
بر پایه رهنمودهای انبیا و اوصیای الهی، شكوفایی بصیرت، به مجاهدت علمی و عملی نیاز دارد؛ چرا که عناوینی مثل: تفكّر، تعقّل، تعلّم، اعتبار و... به نقش اندیشه و تلاشهای علمی در تقویت بصیرت اشاره دارند و عناوینی مانند: پرهیزگاری، یاد خدا، اخلاص، زهد و... به بیان نقش تلاشهای عملی. و تمام این عوامل در آیة شریفه فوق جمع شدهاند.
مشی سیاسی حضرت زهرا‌علیهاالسلام و مرام مقابله با فتنه و فتنه‌گران، منطبق بر این آیه كریمه، و توأم با بصیرت و بینش است؛ چرا كه او شاگرد مكتب قرآن بوده، در محضر پدرش به درس نشسته و در خانة امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام و در سایة همگامی با ایشان تقویت شده است. او برتر از هزاران مرد قدرتمند، بیرق باورهای تابناك آسمانی و عَلَم پیكار با سران فتنه و ظلم را بر دوش گذاشت تا هدایت نبوی و سعادت علوی را پاس بدارد و به گوش آیندگان برساند.
كوثر آفرینش با حضور فعّال خود در خط مقدم مبارزه، خوب می‌دانست كه اگر اقدامی نکند و فریادی نزند، فتنه‌گران، چشمان بصیرت بین مؤمنان حقیقی آن روز را نیز كور خواهد كرد.
در چنین شرایطی و پس از انحراف حاكمیت از مسیر اصلی خود در سقیفه و انتقال حاكمیت به غیر معصوم، حضرت زهرا‌علیهاالسلام وارد صحنة بصیرت آفرینی جامعه شد و امروز نتیجة آن انحراف، در سطح جهانی قابل مشاهده است؛ زیرا اگر یك میلیارد مسلمان یك دست و یك صدا بودند، می‌توانستند تمامی معادلات جهانی را بر هم بزنند.
حضور حضرت، حجّتی بر تمامی خواص است تا بدانند، باید در مقابل انحرافات، واكنش لازم را بروز دهند و تن به سازش و تسامح ندهند. حضرت فاطمه‌علیهاالسلام با جسارت و شجاعتی مثال زدنی، جریانی را كه می‌رفت تا غدیر را قربانی آرزوها و هوسهای خود سازد و خود را جانشین پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله قلمداد كند، رسوا ساخت تا برای همیشة تاریخ، دستان پشت پردة این جریان نمایان شود.
در این نوشتار قصد داریم تا با كلمات بصیرت آفرین حضرت‌علیهاالسلام بیش‌تر آشنا شویم و راههای مقابله با فتنه‌گران را در آیینه سخن و سیرة ایشان بنگریم؛ اما باید دانست آتش فتنه در جامعه روشن نمی‌گردد؛ مگر آنكه قبلاً زمینه‌های آن فراهم شده باشد. نا‌آگاهی مردم، غفلت از دشمن، جاذبه‌های مادی، سطحی‌نگری، دور شدن از خط ولایت و... از جملة این زمینه‌ها است و تمام آنها را می‌شود در كلام امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام خلاصه كرد كه میفرماید: «إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ یخَالَفُ فِیهَا كِتَابُ اللَّهِ وَ یتَوَلَّى عَلَیهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَى غَیرِ دِینِ اللَّهِ؛ (2) بدرستیکه فتنه‌ها از پیروی آراء شخصی و نوآوری در احکام الهی که با کتاب خدا وفق ندارد، آغاز گیرد و گروهی [با دو انحراف یاد شده] بر گروه دیگر سلطه یابند، كه بر خلاف دین خدا است.»
در كلام امام‌علیه‌السلام، سه عامل مهم به عنوان زمینة فتنه‌ها معرفی شده است:
1. خواهشهای نفسانی (حبّ مقام، ثروت اندوزی، قدرت طلبی و...) كه سونامی بزرگی است و هر آنچه را در مسیرش بیابد، در هم می‌كوبد و نابود می‌سازد.
2. نوآوریهای غلط، كه مورد پذیرش قرآن نیست و این مارهای خوش خط و خال، جز مسمومیتِ اندیشه‌ها ثمره‌ای ندارند.
3. سرایت فتنه، به بدنة اجتماع، رجالی را می‌طلبد كه جهت استمرار فتنه، پشتوانة فكری این حركت باشند.
با بررسی سخن و سیرة بصیرت‌آفرین حضرت زهرا‌علیهاالسلام در می‌یابیم كه حضرت سه مرحله را جهت نابودی فتنه و رسوایی سران آن اجرا میکنند.
الف. تذكراتروشنگرانه
كم‌تر انسانی را می‌توان یافت كه در غبار فتنه، بتواند موقعیت خود را تشخیص دهد و راه خود را بیابد. تنها انسانهایی می‌توانند در درون غبار فتنه راه خویش را بیابند كه از نور الهی بهره‌مند باشند و پیش از ورود به فتنه خود را به چراغ بصیرت الهی تجهیز كرده باشند. حضرت زهرا‌علیهاالسلام كه پرده‌های ظواهر دنیایی از پیش چشمانش كنار رفته و به سبب كشف الغطاء، ملكوت هر چیزی را می‌بیند با تذكرات روشنگرانه و بیانات بصیرت‌آفرین خود، عده‌ای را كه به خاطر تبلیغات سوء دشمنان و عدم آگاهی، قدم در وادی فتنه گذاشته و از خط ولایت و امامت فاصله گرفته‌اند، با بیانات خود به بصیرت و آگاهی دعوت می‌كند.
تذكرات روشنگرانة حضرت را در قالبهای زیر مورد اشاره قرار می‌دهیم.
1. بیانفضایلامیرالمؤمنین‌علیه‌السلام
حضرت فاطمه‌علیهاالسلام در برابر یكی از افراد نادان مدینه كه خفاش صفت در برابر آفتاب وجود امام زبان به سرزنش گشوده بود فرمود: می‌دانی امام كیست؟
«وَهُوَ الْاِمَامُ الرَّبَانِی وَالْهَیكَلُ النُّورَانِی، قُطْبُ الْاَقْطَابِ وَسُلَالَةُ الْاَطْیابِ النَّاطِقُ بِالصَّوَابِ، نُقطَةُ دَائِرَةِ الْاِمَامَةِ وَاَبُو بَنیهِ الْحَسَنِ وَالْحُسَینِ الَّذَینَ هُمَا رَیحَانَتَی رَسُولِ اللهِ وَسَیدَی شَبَابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ؛ (3) علی‌علیه‌السلام امامی ربانی و الهی، و هیكلی نورانی و مركز توجه تمام عارفان و خداپرستان و فرزندی از خاندان پاكان، نقطۀ دایرۀ امامت و محور اصلی امامت، و پدر حسن و حسین، دو دسته گل پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و دو بزرگ و سرور جوانان اهل بهشت است.»
همچنین فرمود: پس از بعثت رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله هرگاه مشركان، آتش جنگ برافروختند، خدا خاموش كرد، یا هرگاه شاخ شیطان سر برآورد، یا اژدهایی از مشركین دهان باز كرد، رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله برادرش علی بن ابی طالب‌علیه‌السلام را در كام اژدها و شعله‌های فتنه‌ها افكند، و علی‌علیه‌السلام هم باز نمی‌گشت؛ مگر آنكه سركشان را پایمال شجاعت خود می‌گردانید، و آتش آنها را با آب شمشیرش خاموش می‌كرد، علی‌علیه‌السلام! فرسوده از تلاش فراوان در راه خدا، كوششگر خستگی‌ناپذیر در امر خدا، نزدیك و خویشاوند رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، سید و بزرگی از اولیای خدا، همواره دامن به كمر زده، نصیحت كننده، و تلاش كننده در راه خدا است، كه در راه خدا از سرزنش كنندگان پروایی نداشت. در آن روزهایی كه شما مردم در رفاه و آسایش بودید. (4)
و فرمود: «أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِی یقِیمَانِ أَوَدَهُمْ وَ ینْقِذَانِهِمْ مِنَ الْعَذَابِ الدَّائِمِ إِنْ أَطَاعُوهُمَا وَ یبِیحَانِهِمُ النَّعِیمَ الدَّائِمَ إِنْ وَافَقُوهُمَا؛ (5) محمد و علی‌علیهماالسلام دو پدر این امت می‌باشند، كجیها را راست و انحرافات را اصلاح می‌نمایند، اگر مردم ایشان را اطاعت كنند، این دو آنها را از عذاب جاویدان نجات می‌دهند، و اگر مردم با ایشان موافق و همراه باشند، این دو، نعمتهای پایدار خداوندی ارزانی‌شان می‌دارند.»
سپس فرمود: «أَنَّ السَّعِیدَ كُلَّ السَّعِیدِ حَقَّ السَّعِیدِ مَنْ أَحَبَّ عَلِیاً فِی حَیاتِهِ وَ بَعْدَ مَوْتِه؛ (6) همانا سعادتمند [به معنای] كامل و حقیقی كسی است كه امام علی‌علیه‌السلام را در دوران زندگی و پس از مرگش دوست داشته باشد.»
2. بیانفضایلقرآنوعترت
حضرت زهرا‌علیهاالسلام فرمود: «وَ نَحنُ وَسِیلَتُهُ فِی خَلقِهِ وَ نَحنُ خَاصَّتُهُ وَ مَحَلُّ قُدسِهِ وَ نَحنُ حُجَّتُهُ فِی غَیبِهِ وَ نَحنُ وَرَثَةُ أَنبِیائِهِ؛ (7) ما اهل بیت رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله وسیلة ارتباط خدا با مخلوقاتیم و ما برگزیدگان خدا و جایگاه پاكیهاییم و ما دلیلهای روشن خدا و وارث پیامبران الهی هستیم.»
همچنین فرمود: شما‌ای بندگان خدا! كه پرچمداران امر و نهی خدایید، و حاملان دین و وحی می‌باشید، امانت‌داران حق، و رسانندگان آن به خلق هستید، بدانید كه امام به حق، خود در میان شماست، و اطاعت او پیمانی است كه از پیش با شما گرفته‌اند، و پس از پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله جانشینی است كه برای شما باقی مانده و كتاب ناطق خدا با ما اهل‌بیت است. قرآن راستگو، نور فروزان و شعاع درخشان، كه بیان و استدلالهای آن روشن، و اسرار و باطن آن آشكار است، ظاهر آن جلوه‌گر، و پیروان آن زبانزد جهانیان. پیروی قرآن انسان را به بهشت می‌كشاند، سخن شنوی از آن به نجات می‌انجامد. به وسیلة قرآن به حجتهای نورانی خدا، و واجبات تفسیر شده، و محرمات نهی شده، و استدلالهای جلوه‌گر، و براهین كامل هدایتگر، و فضایل پسندیده، و مستحبات بخشوده، و قوانین و آیین واجب شدة پروردگار می‌توان راه یافت.» (8)
شنیدم كه پیامبر گرامی اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «علی بهترین كسی است كه او را جانشین خود در میان شما قرار می‌دهم. علی‌علیه‌السلام امام و خلیفة بعد از من است و دو فرزندم، (حسن و حسین‌علیهماالسلام و نُه نفر از فرزندان حسین‌علیه‌السلام پیشوایان و امامانی پاك و نیك‌اند. اگر از آنها اطاعت كنید، شما را هدایت خواهند نمود، و اگر مخالفت ورزید، تا روز قیامت بلای تفرقه و اختلاف در میان شما حاكم خواهد شد.» (9)
3. یادآوریاحادیثغدیر،منزلتو...
حضرت زهرا‌علیهاالسلام هر جا كه لازم بود با یادآوری احادیث غدیر، منزلت و...، مغزهای خفته و انسانهای فریب خورده را هدایت و بیدار می‌فرمود، و بارها فریاد برآورد كه:
ـ «وَا عَجَبَاهُ! اَنَسِیتُمْ یوْمَ غَدِیرِ خُمٍ؟ (10) شگفتا! آیا روز غدیر خم را فراموش كرده‌اید؟
ـ «اَنَسِیتُمْ قَوْلَ رَسُولِ اللهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله یوْمَ غَدِیرِ خُمٍ: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ وَقَوْلَهُ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله: اَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی؛ (11) آیا فراموش كردید سخنان رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله را در روز غدیر خم كه فرمود: هر کس من مولا و رهبر او هستم، علی‌علیه‌السلام مولای او است. و [آیا فراموش كردید كه به علی‌علیه‌السلام ] فرمود: یا علی! موقعیت تو نسبت به من همانند هارون به موسای پیغمبر است؟
4. ترسیمسیمایعصرجاهلیت
حضرت فرمودند: «شما در عصر جاهلیت بر كنارة پرتگاهی از آتش بودید؛ چون جرعه‌ای آب، خوراك هر كس بوده، لقمة هر طمع كننده و آتش زنه‌ای بودید، كه فوراً خاموش می‌شدید. لگدكوب هر رونده‌ای بودید و نوشیدنی شما، آب گندیده، و خوردنی شما، پوست جانور و مردار بود. خوار و ذلیل بودید، و رانده شده، و می‌ترسیدید كه مهاجران اطرافتان شما را بربایند، تا آنكه خدای بزرگ با دستان محمد‌صلی‌الله‌علیه‌وآله نجاتتان بخشید، پس از حوادث فراوانی كه پدید آمد، و رنجها و بلاهای زیادی كه از دست شجاعان شما، گرگهای عرب، و از سركشان اهل كتاب، كشید.» (12)
5. پاسخبهشبهات
یكی از مهم‌ترین تلاشهای حضرت زهرا‌علیهاالسلام در جریان فتنه، خنثی سازی توطئه‌های فكری دشمن و مقابله با سموم زهرآلود شبهات بود كه اگر با پاسخی دندان‌شكن همراه نبود، پیكر نیمه‌جان تشیع و بلكه كل اسلام را تشییع كرده و آن را در زیر خروارها خاك دفن می‌كردند.
الف. چرا امام علی‌علیه‌السلام سكوت كرد و حق خود را نگرفت؟
«محمود بن لبید» می‌گوید: پس از رحلت پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله، فاطمه‌علیهاالسلام را در كنار قبر حضرت حمزه در احد، در حال عزاداری و گریه مشاهده كردم. فرصت را غنیمت شمرده، سؤال كردم:... بانوی من! چرا امام علی‌علیه‌السلام سكوت كرد و حق خود را نگرفت؟
حضرت زهرا‌علیهاالسلام پاسخ دادند: رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: «مَثَلُ الْاِمَامِ مَثَلُ الْكَعْبَةِ اِذْ تُؤْتَی وَلَا تَأْتِی...؛ (13) مثل امام مانند كعبه است؛ مردم باید در اطراف آن طواف كنند، نه آنكه كعبه دور مردم طواف نماید.»
ب. اگر علی‌علیه‌السلام زودتر شروع می‌كرد و برای مردم صحبت می‌نمود، مردم منحرف نمی‌شدند؟
حضرت در جواب بهانه جویان اینگونه فرمود: «فَمَا جَعَلَ اللهُ لِاَحَدٍ بَعْدَ غَدِیرٍ خُمٍّ مِنْ حُجَّةٍ وَلَا عُذْرٍ؛ (14) خداوند پس از غدیر خم، برای هیچ‌كس عذر و بهانه‌ای باقی نگذاشته است.»
ج. چرا شما زودتر از دیگران امامت خود را مطرح نكردید؟ و اجازه دادید دیگران به صحنه بیایند؟
پس از غصب و پیدایش ماجراهای تلخ مصیبت‌بار مدینه، حضرت امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السلام همراه با همسر گرامی‌شان برای بیداری مردم، و دفاع از حقوق مسلم خویش، شبانه به منازل مهاجر و انصار رفته، اتمام حجت می‌كردند. خیلیها عذر بدتر از گناه می‌آوردند كه چرا شما زودتر از دیگران امامت خود را مطرح نكردید؟ و اجازه دادید دیگران به صحنه بیایند؟ حالا دیگر كاری از پیش نمی‌توان برد. امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام جواب آنها را داده و فاطمه زهرا‌علیهاالسلام در جواب عذرتراشیهای آنها می‌فرمود: «مَا صَنَعَ اَبُو الْحَسَنِ اِلَّا مَا كَانَ‌ینْبَغِی لَهُ، وَلَقَدْ صَنَعُوا مَا اللهُ حَسِیبُهُمْ وَطَالِبُهُمْ؛ ابو الحسن علی‌علیه‌السلام كاری انجام نداد، به جز آنكه سزاوار بود (مانند، انجام مراسم تدفین رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و جمع آوری قرآن) تا انجام گیرد، و اما امت پیمان‌شكن كارهای ناروایی انجام داده‌اند كه تنها خداوند آنها را محاسبه و رسیدگی خواهد كرد.»
6. تحلیلوقایعواتفاقاتجریانفتنه
گرچه حیات ریحانة نبوی بعد از غروب غم‌بار خورشید فروزان رسالت بسیار كوتاه و اندك بود؛ اما روشنگری و بصیرت‌آفرینی حضرت صدیقة طاهره‌علیهاالسلام در تحلیل وقایع و اتفاقات جریان فتنه، صحیفة دیگری از كتاب بصیرت فاطمی را رقم زد. آنچه در ذیل به آن اشاره می‌شود، ریشه‌یابی جریان فتنه در كلام حضرت زهرا‌علیهاالسلام است.
الف. عدم اطاعت‌پذیری از ولایت و بیبصیرتی
حضرت فرمود: «قسم به خدا! اگر حق را به اهلش واگذار می‌كردند و از عترت رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله اطاعت می‌نمودند، دو نفر هم [درباره حكم خداوند] با یكدیگر اختلاف نمی‌كردند و امامت [همان گونه كه رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی فرمود]، از علی‌علیه‌السلام تا حضرت قائم‌علیه‌السلام فرزند نهم امام حسین‌علیه‌السلام، از جانشینی به جانشینی دیگر به ارث می‌رسید؛ اما [افسوس] كسی را مقدم داشتند كه خدا او را كنار زده بود و كسی را كنار زدند كه خدا او را مقدم داشت. ره‌آورد بعثت را انكار كردند و به بدعتها روی آوردند. آنها هواپرستی و شهوت را برگزیدند و بر اساس رأی و نظر شخصی عمل كردند. هلاكت و نابودی بر آنان باد. آیا نشنیدند كلام خدا را كه فرمود: «پروردگار توخلق می‌كند آنچه را كه می‌خواهد و اختیار میکند و برای آنان اختیاری نیست.»
آری، شنیدند؛ اما همان گونه كه خداوند فرمود: «دیدة بصیرت آنها كور و چشم دل آنها بی‌نور است.» افسوس كه سران سقیفه آرزوها و هوسهای خود را تحقق بخشیدند و از مرگ و قیامت غافل ماندند. خدا نابودشان گرداند و آنان را در كارهایشان گمراه كند.ای پروردگار! من به تو پناه می‌برم از كمی یاران پس از پیروزی و فراوانی آنان.» (15)
ب. كینه‌توزیهای جنگ بدر و احد
«امّ سلمه» می‌گوید: خدمت حضرت زهرا‌علیهاالسلام رسیدم و پرسیدم:ای دختر رسول خدا! حالتان چگونه است؟ حضرت فرمودند: «صبح كردم در میان حزن شدید و اندوه عظیم، در حالی كه پیامبر از دست رفته، و وصی او مظلوم واقع شده است. سوگند به خدا! حشمت و عظمت آن كس دریده و نابود شد كه بر خلاف حكم خدا در قرآن، و سنت و سفارش پیامبر اسلام در تأویل و تفسیر قرآن، حق امام او را غصب كردند و به دیگران سپردند. این گونه برخوردهای خصمانه، از كینه توزیهای جنگ بدر و خونخواهی كشتگانشان در جنگ احد است كه در درون قلب نفاق‌آمیز و اندیشة فتنه‌انگیزشان پنهان بوده است و تا كنون جرأت اظهار آن را نداشتند، تا در آن هنگام كه حكومت الهی بازیچة دست قدرت‌طلبان گردید و امام به حق منزوی شد، آتش كینه‌های دیرینه‌شان زبانه كشید و باران مصیبتها و مشكلات را بر ما فرو ریختند، و رشته‌های ایمان را دریدند و نسبت به وعده‌های الهی در حفظ و پاسداری از رسالت پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و دفاع از پرهیزكاران و مؤمنان چه زشت عمل كردند؛ اما افسوس كه در جهت انتقام گرفتن از پدران [مشرك و منافق] خود كه در جنگهای اسلامی علیه اسلام جنگیدند و كشته شدند، به دنیا روی آوردند، و فریب دنیا را خوردند.» (16)
ج. عدم تدبر در قرآن
حضرت فرمود: چرا بیراهه می‌روید؟ در حالی كه كتاب خدا در میان شماست، و مطالبش روشن، و احكام آن درخشان، و نشانه‌های هدایت آن آشكار، و نهی و هشدارهای آن روشن، و اوامرش واضح است؛ اما شما به قرآن پشت كردید، و از آن روی‌گردان شدید. آیا به قرآن میل و رغبت دارید؟ یا داوری جز قرآن می‌گیرید؟ (17)
و به این آیه استشهاد فرمود كه: ««أَ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ‌ام عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها، كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِكُمْ»، مَا أَسَأْتُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ، فَأَخَذَ بِسَمْعِكُمْ وَ أَبْصَارِكُمْ، وَ لَبِئْسَ مَا تَأَوَّلْتُمْ، وَ سَاءَ مَا بِهِ أَشَرْتُمْ؛ آیا در قرآن تدبر و تأمل نمی‌كنید؟ یا بر دلهاتان مهر و قفل زده شده است [كه سخن حق را نمی‌شنوید]؟ نه! بلكه اعمال سوء و كردار بد شما است كه پرده بر دلهاتان كشیده و گوشها و چشمهای شما را گرفته است! و چه بد تأویل و تفسیری از دین و آیین الهی كردید!»
ب. افشاگریعالمانه
در همان لحظه‌های آغازین اعلام ولایت امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام در غدیر خم، و تحقق بیعت عمومی برای ولایت، حضرت زهرا‌علیهاالسلام از پیمان‌شكنی و دورویی مخالفان غدیر آگاهی كامل داشتند و آنگاه كه «حارث بن نعمان» مخالفت كرد و گفت: خدایا! اگر ولایت علی‌علیه‌السلام به حق از طرف تو اعلام شده است، سنگی بر من فرود آید و به زندگی من خاتمه دهد، كه فوراً عذاب الهی رسید، و سنگی از آسمان فرود آمد و او را كشت، حضرت زهرا‌علیهاالسلام به امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام نگاهی معنادار نموده و فرمودند: «اَتَظُنُّ یا اَبَا الْحَسَن! اَنَّ هَذَا الرَّجُلَ وَحْدَهُ؟ وَاللهِ مَا هُوَ اِلَّا طَلِیعَةَ قَوْمٍ لَا یلْبِثُونَ اَنْ یكْشِفُوا عَنْ وُجُوهِهِمْ اَقْنِعَتَهَا عِنْدَمَا تَلُوحُ لَهُمْ الْفُرْصَة؛ (18) ای ابو الحسن! آیا گمان می‌كنی [در مخالفت با غدیر] این مرد تنهاست؟ سوگند به خدا! او پیشگام قومی است كه هنوز نقاب چهره‌شان فرو نیفتاده است، و آنگاه كه فرصت به دست آورند، مخالفت خود را آشكار خواهند ساخت.»
در اوج فتنه‌ها كه مردم در دام فریب سحر ساحران افتاده و چوبها و ریسمانهای ساحران را چون عصای موسی‌علیه‌السلام می‌شمارند، افشاگری عالمانة حضرت زهرا‌علیهاالسلام بود كه همچون تیغ، بندبند دامهای گستردة دشمن را بریده و با افشای چهرة زشت جریان فتنه و تبیین عملكرد گذشته و حال آنها، مردم را از افتادن در دامشان مصون می‌داشت. در زیر نمونه‌هایی از بیانات افشاگرانة حضرت‌علیهاالسلام را مرور می‌كنیم:
1. افشایستمسرانفتنه
در یكی از روزهای غم‌بار پس از وفات رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله دختر طلحه خدمت حضرت فاطمه‌علیهاالسلام رسید، از گریه‌ها و ناله‌های جان‌كاه آن حضرت سخت نگران شد و با شگفتی پرسید: فاطمه جان! چه چیزی شما را این گونه به گریه و زاری واداشته است؟ حضرت‌علیهاالسلام پاسخ فرمود: «ای دختر طلحه! آیا از مصیبت و رویداد تلخی می‌پرسی كه در همه جا انتشار یافته است؟ گویا بر پر مرغان نوشته ودر جهان پراكنده شده است. گویا پیكهای چابك سوار به سرعت آن را به تمام جهانیان ابلاغ كرده‌اند كه گرد و غبار آن تا آسمان بالا رفته و تاریكی مصیبت آن زمین را فرا گرفته است. [می‌دانی مصیبتها چگونه شكل گرفت؟]
از پست‌ترین قبائل عرب، (قبیلة تیم) ابوبكر بن ابی قحافه، و از حیله‌بازترین قبایل عرب، (قبیله عدی) عمر بن الخطاب بر علی‌علیه‌السلام ستم روا داشتند، پرچم مسابقه برافراشتند تا بر علی‌علیه‌السلام پیشی بگیرند؛ چون موفق نشدند، بغض و كینة علی‌علیه‌السلام را در دل گرفتند؛ اما پنهان داشتند. آنگاه كه نور دین به خاموشی گرایید و پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله رحلت كرد، آن بغضها و كینه‌ها را به زبان آوردند و بر مركب آرزو سوار گشتند و ستمها روا داشتند، [فدك را] غصب كردند. با شگفتی [به فدك] بنگرید، چه بسیار پادشاهانی كه مالك سرزمین شدند، و هم اكنون اثری از آنها وجود ندارد! فدك هدیة الهی بود كه به پیامبرش بخشید و رسول گرامی اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را برای تأمین زندگی فرزندانم به من سپرد.
واگذاری فدك [به من و فرزندانم] با حكم و علم خداوند بزرگ و شهادت و گواهی جبرئیل امین صورت گرفت، پس اگر [ابا بكر و عمر] آن را با ستم غصب كردند و وسیلة زندگی فرزندانم را قطع نمودند، با یاد روز قیامت بر این مصیبت صبر می‌نمایم، و زود است كه خورندگان اموال فدك، عذاب الهی را در دوزخ نظاره‌گر و در آن غوطه‌ور باشند.» (19)
2. شكوه‌هایدردآلودوافشاگرانه
از امام صادق‌علیه‌السلام نقل شده است كه فرمود: حضرت فاطمه‌علیهاالسلام از امت ساكت و بی‌تفاوت، و از ابوبكر و عمر، نزد پروردگار خود شكوه‌ها مطرح می‌كرد، و در حالی كه اشكهای او جاری بود، می‌فرمود: «اللَّهُمَّ إِلَیكَ نَشْكُو فَقْدَ نَبِیكَ وَ رَسُولِكَ وَ صَفِیكَ وَ ارْتِدَادَ أُمَّتِهِ عَلَینَا وَ مَنْعَهُمْ إِیانَا حَقَّنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لَنَا فِی كِتَابِكَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیكَ الْمُرْسَل؛ (20) پروردگارا! بسوی تو شكایت می‌كنیم، در اندوه از دست دادن پیامبر و فرستاده و برگزیده‌ات و از ارتداد امت پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و اینكه حق ما را از ما بازداشتند، همان حق [ولایت و رهبری] را كه در قرآن كریم، که خود بر پیامبر اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل فرمودی، قرار دادی.»
3. سرزنشمردم
حضرت فرمود: «سپس آن قدر درنگ نكردید كه این دل رمیده آرام گیرد، و مهار كردن آن آسان گردد. پس آتش گیره‌ها را برافروختید، و به آتش فتنه‌ها دامن زدید، تا آن را شعله‌ور ساخته و به شیطان گمراه كننده پاسخ مثبت دادید، و برای خاموش كردن نور اسلام، آشكار بسیج گشتید، و به از بین بردن سنتهای پیامبر برگزیده روی آوردید، و حركتهای منافقانه آغاز كردید، و برای نابودی اهل بیت او در پشت تپه‌ها و درختان كمین كردید، و ما برای مصیبتهایی كه چونان خنجر بران، یا فرو رفتن سنان در شكم است، چاره‌ای جز صبر نداریم.» (21)
پس از آنكه برای ابو بكر بیعت گرفتند، و مردم سكوت و انزوا را برگزیدند، حضرت زهرا‌علیهاالسلام فرمود: «مَا رَأَیتُ كَالْیوْمِ قَطُّ حَضَرُوا أَسْوَأَ مَحْضَرٍ وَ تَرَكُوا نَبِیهُمْ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله جِنَازَةً بَینَ أَظْهُرِنَا وَ اسْتَبَدُّوا بِالْأَمْرِ دُونَنَا؛ (22) من هرگز روزی همانند امروز ندیدم كه امت اسلامی زشت‌ترین صحنه‌ها را پدید آوردند؛ جنازه رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله را در برابر ما واگذاشتند و خودسرانه و مستبدانه دیگران را به جای ما نشاندند.»
4. افشایخیانتپیمان‌شكنان
پس از خیانت دنیاپرستان، و سكوت و بی‌تفاوتی خودپرستان ترسو، و ایجاد انحراف و سیر ارتجاعی در امت اسلامی، حضرت زهرا‌علیهاالسلام به افشای خیانت خیانتكاران پرداخته و وجدانهای خفتة آنان را با شلاق ملامت بیدار كرد، و خطاب به آنها فرمود: «وَیلَكُم مَا اَسرَعَ مَا خَنَتُّم اللهَ وَ رَسُولَهُ فِینَا اَهلَ البَیتِ! وَ قَد اَوصَاكُم رَسُولُ اللهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله بِاتِّبَاعِنَا وَ مَوَدَّتِنَا وَالتَّمَسُّكِ بِنَا؛ (23) وای بر شما! چه زود به خدا و پیامبرش درباره ما اهل بیت خیانت كردید! در صورتی كه رسول گرامی اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله به شما سفارش نمود تا از ما پیروی كنید، ما را دوست داشته باشید و دست از ما نكشید.»
آنگاه فرمود: «یا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ انْصُرُوا اللَّهَ وَ ابْنَةَ نَبِیكُمْ، وَ قَدْ بَایعْتُمْ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ یوْمَ بَایعْتُمُوهُ أَنْ تَمْنَعُوهُ وَ ذُرِّیتَهُ مِمَّا تَمْنَعُونَ مِنْهُ أَنْفُسَكُمْ وَ ذَرَارِیكُمْ، فَفُوا لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ بِبَیعَتِكُمْ؛ (24) ای جماعت مهاجرین و انصار! خدا و دختر پیامبرتان را یاری كنید. و به تحقیق شما با رسول خدا بیعت كردید كه از پیامبر و فرزندانش دفاع كنید، همان‌گونه كه از خود و فرزندان خودتان دفاع می‌كنید، پس بر بیعت خود با رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله استوار بمانید.»
5. نكوهشبی‌تفاوتهایدیروزوتشنگانقدرتامروز
حضرت فرمود: «درحالی كه شما در خوشی زندگی می‌كردید، در امنیت و رفاه منتظر فرصت بودید تا مگر روزگار بر ضد ما دگرگون شود، به زنگ اخبار بودید، به هنگام كارزار فرار می‌كردید و عقب‌نشینی داشتید. و آنگاه كه خدا برای پیامبرش خانه پیامبران، و آرامگاه اولیا را برگزید، خار و خاشاك نفاق در شما ظاهر شد، و جامه دین كهنه گردید، گمراهان ساكت به سخن درآمدند و آدمهای پست و بی‌ارزش با قدر و منزلت شدند و شتر نازپرورده اهل باطل به صدا درآمد، و وارد خانه‌های شما شد. و شیطان سر خویش از مخفیگاه بدر آورد، شما را فراخواند، كه پاسخگوی دعوت باطل او هستید، و برای فریب خوردن آمادگی دارید، خواست كه بر ضد حق برخیزید، شما را آمادة این كار یافت، و شما را گرم و آماده نمود، ودید كه غضبناك شدید، پس بر غیر شتر خود داغ و نشان زدید، و بر آبی كه حق شما نبود فرود آمدید، در حالیكه هنوز از عهد و قرار شما (بیعت در غدیر خم، دو ماه قبل) چیزی نگذشته بود، و شكاف زخم عمیق بود، و دهانة زخم هنوز به هم نیامده، بهبود نیافته بود، و پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله هنوز دفن نشده بود كه هر چه خواستید كردید، و بهانه آوردید كه از فتنه می‌ترسیم. «أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْكافِرینَ» (25) فَهَیهَاتَ مِنْكُمْ وَكَیفَ بِكُمْ؟؛ «هشدار، كه آنان خود به فتنه افتاده‌اند، وبی‌تردید جهنم بر كافران احاطه دارد.» پس از شما دور است و چگونه شدهاید. (26)
ج. برخوردقاطعانه
گاهی سیل فتنه آن چنان نظام اسلامی را تهدید می‌كند كه راهی جز برخورد قاطع با سران فتنه باقی نمی‌گذارد. در این موقعیت دیگر نه جای نصیحت و اندرز است، و نه جای ملامت و سرزنش، فقط برخورد قاطعانه است كه می‌تواند همچون سدی مستحكم سیل ویرانگر آنها را مهار نموده و نقشة آنها را نقش بر آب نماید. در زیر نمونه‌هایی را از سیرة حضرت زهرا‌علیهاالسلام مرور می‌كنیم:
1. عذرتراشیممنوع
ابوبكر و عمر، پس از تقویت حكومت خویش و سركوبی مخالفان، برای جلب افكار عمومی به فكر دلجویی از حضرت زهرا‌علیهاالسلام و ظاهراً جبران اشتباهات گذشته افتادند، و با تلاش فراوان همراه با امام علی‌علیه‌السلام به خدمت آن یگانه دخت پیامبر رسیدند، سلام كردند و عذرخواهی نمودند كه: گذشته‌ها گذشت و اشتباهاتی تحقق یافت، به هر حال شما دختر پیامبر رحمت هستید، باید گذشته‌ها را نادیده انگارید و ما را عفو فرمایید. حضرت زهرا‌علیهاالسلام برای آنكه واقعیتها را تمام انسانها در طول تاریخ بشناسند، و به آنها نیز بفهماند كه هر گذشته‌ای را نمی‌توان نادیده انگاشت و در برابر انحراف ملت و سیر ارتجاعی حكومت نمی‌شود بی‌تفاوت ماند، آنها را به سخنان رسول گرامی اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌وآله توجه داد و فرمود: «نَشَدْتُكُمَا بِاللَّهِ أَ لَمْ تَسْمَعَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله یقُولُ رِضَا فَاطِمَةَ مِنْ رِضَای وَ سَخَطُ فَاطِمَةَ مِنْ سَخَطِی وَ مَنْ أَحَبَّ فَاطِمَةَ ابْنَتِی فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَرْضَى فَاطِمَةَ فَقَدْ أَرْضَانِی وَ مَنْ أَسْخَطَ فَاطِمَةَ فَقَدْ أَسْخَطَنِی قَالَا نَعَمْ سَمِعْنَاهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله قَالَتْ فَإِنِّی أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ أَنَّكُمَا أَسْخَطْتُمَانِی وَ مَا أَرْضَیتُمَانِی وَ لَئِنْ لَقِیتُ النَّبِی‌صلی‌الله‌علیه‌وآله لَأَشْكُوَنَّكُمَا إِلَیهِ؛ شما را به خدا سوگند! آیا نشنیده‌اید كه رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: خشنودی فاطمه موجب خشنودی من است و خشم و غضب فاطمه خشم و غضب من. هر كس فاطمه را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر كس فاطمه را خشنود سازد، مرا خشنود ساخته است و هر کس فاطمه را به خشم آورد مرا به خشم آورده است؟ ابوبكر و عمر پاسخ دادند: آری این كلمات را از پیامبر شنیده‌ایم. حضرت زهرا‌علیهاالسلام [پس از اعتراف آن دو نفر] فرمود: خدا و ملائكه را به شهادت می‌طلبم كه شما دو نفر مرا به خشم آوردید [و آزردید] و موجبات خشنودی مرا فراهم نكردید. اگر با پدرم رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله ملاقات كنم، شكایت شما را نزد پدرم خواهم برد.»
و آنگاه كه مهاجرین و انصار در عذرخواهی پافشاری كردند، فرمود: «إِلَیكُمْ عَنِّی فَلَا عُذْرَ بَعْدَ تَعْذِیرِكُمْ وَ لَا أَمْرَ بَعْدَ تَقْصِیرِكُم هَلْ تَرَكَ أَبِی یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ لِأَحَدٍ عُذْراً؛ دور شوید و مرا به حال خود واگذارید. پس از كوتاهی و سهل‌انگاری شما، جایی برای عذرخواهی نمانده است. آیا پدرم پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از حادثه غدیر خم جایی برای عذرتراشی [و بی‌تفاوتی] باقی گذاشته است؟ (27)
2. اعتصابدرسخنگفتنباابوبكروعمر
پس از ماجرای زشت تهاجم به خانة امام علی‌علیه‌السلام، و جسارتهای فراوان درون مسجد، و غصب فدك، و بیاثر ماندن گواهی شاهدان، و مباحث استدلالی حضرت زهرا‌علیهاالسلام و تداوم سیاستهای كودتایی سران سقیفه، در مبارزة منفی با آنان، خطاب به ابوبكر فرمود: «وَ اللَّهِ لَا كَلَّمْتُكَ أَبَداً وَ اللَّهِ لَأَدْعُوَنَّ اللَّهَ عَلَیكَ فِى كُلِّ صَلَوةٍ؛ (28) سوگند به خدا! از این پس هرگز با تو سخن نخواهم گفت. سوگند به خدا! شكایت تو را در هر نماز به خداوند خواهم نمود.»
و در جایی دیگر خطاب به آن دو فرمود: «وَالله لَا أُكَلِّمُكُمَا مِنْ رَأْسِی كَلِمَةً وَاحِدَةً حَتَّى أَلْقَى أَبِی وَ أَشْكُوَكُمَا إِلَیهِ وَ أَشْكُوَ صُنْعَكُمَا وَ فِعَالَكُمَا وَ مَا ارْتَكَبْتُمَا مِنِّی؛ (29) سوگند به خدا! بعد از این با شما دو نفر حتی یك كلمه نیز سخن نمی‌گویم، تا با پدرم ملاقات کنم و شكایت شما دو نفر را به او ببرم، و [توضیح خواهم داد كه] شما چه ساختید و چه کردید و درباره من مرتکب شدید.»
3. دفاعدربرابرهجومگستاخانهبهمنزلامیرالمؤمنین‌علیه‌السلام
پس از ماجرای سقیفه، و سرپیچی عده‌ای از بیعت با ابوبكر، برای آنكه به خیال خودشان مركز تجمع مخالفان را مورد تهدید قرار دهند، به خانة امام یورش آوردند، عمر و قنفذ، و طرفداران آنها تهدید كردند كه اگر امام علی‌علیه‌السلام برای بیعت به مسجد بیرون نیاید، خانه را آتش می‌زنیم!!
حضرت زهرا‌علیهاالسلام در دفاع از امام، در برابر مهاجمان فرمود: «أَیهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ مَا ذَا تَقُولُونَ وَ‌ای شَیءٍ تُرِیدُونَ؟ یا عُمَرُ! اَمَا تَتَّقِی الله؟ تَدْخُلُ عَلَی بَیتِی؟ أَ بِحِزْبِ الشَّیطَانِ تُخَوِّفُنِی یا عُمَرُ وَ كَانَ حِزْبُ الشَّیطَانِ ضَعِیفاً. وَیحَكَ یا عُمَرُ مَا هَذِهِ الْجُرْأَةُ عَلَى اللَّهِ وَ عَلَى رَسُولِهِ تُرِیدُ أَنْ تَقْطَعَ نَسْلَهُ مِنَ الدُّنْیا وَ تُفْنِیهُ وَ تُطْفِئَ نُورَ اللَّهِ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ؛ (30) شما‌ای گمراهان و دروغگویان! چه می‌گویید و چه می‌خواهید؟ای عمر! آیا از خدا پروا نداری؟ می‌خواهی وارد خانة من شوی؟ آیا با حزب شیطان مرا می‌ترسانی! در حالی كه حزب شیطان ناتوان است؟ وای بر تو! این چه جرأت و جسارتی است كه بر خدا و پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله او داری؟ آیا می‌خواهی دودمان پیامبر را نابود و نور خدا را خاموش كنی؟ آگاه باش كه خداوند نور خود را فروزان و جاودانه نگه می‌دارد.»
همچنین فرمود: «سوگند به خدا! چون كراهت دارم كه بی‌گناهان دچار بلا و گرفتاری شوند، دست از نفرین بر‌می‌دارم. اگر چنین نبود، می‌دانستی كه سوگند و نفرین من به سرعت تحقق می‌یافت و عذاب خدا فرو می‌بارید.»
پس از كوبیده شدن بین در و دیوار و شهادت حضرت محسن‌علیه‌السلام فرمود:ای پدر!ای رسول خدا! بنگر كه با دختر مورد علاقة تو چگونه رفتار می‌شود؟ آه!ای فضه بیا و مرا دریاب! سوگند به خدا! فرزندی كه در شكم داشتم كشته شد.»
4. دفاعازامام‌علیه‌السلام درمسجد
آنگاه كه امام را مظلومانه و با ستم به مسجد بردند، حضرت زهرا‌علیه‌السلام وارد مسجد شد و فرمود: «خَلُّوا عَنِ ابْنِ عَمِّی فَوَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ لَئِنْ لَمْ تُخَلُّوا عَنْهُ لَأَنْشُرَنَّ شَعْرِی وَ لَأَضَعَنَّ قَمِیصَ رَسُولِ اللَّهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله عَلَى رَأْسِی وَ لَأَصْرُخَنَّ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَمَا نَاقَةُ صَالِحٍ بِأَكْرَمَ عَلَى اللَّهِ مِنِّی وَ لَا الْفَصِیلُ بِأَكْرَمَ عَلَى اللَّهِ مِنْ وُلْدِی؛ (31) رها كنید پسر عموی مرا! قسم به آن خدایی كه محمد‌صلی‌الله‌علیه‌وآله را به حق برانگیخت! اگر از علی دست برندارید، گیسوان خود را پریشان كرده، و پیراهن رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله را بر سر افكنده و در برابر خدا فریاد خواهم زد، یقین بدانید كه ناقه صالح در نزد خدا از من گرامی‌تر و بچه آن ناقه نیز از فرزندان من قدر و قیمتش زیادتر نبود.»
5. وصیتیمظلومانه؛ امارسواكننده
حضرت زهرا‌علیهاالسلام در راستای برخورد قاطعانة خود علیه كودتاگران سقیفه، به امیرالمؤمنین‌علیه‌السلام چنین وصیت فرمودند: «اِنِّی اُوصِیكَ اَن لَا یلِی غُسلِی وَ كَفَنی سِوَاكَ وَ اِذَا اَنَا مِتُّ فَادفِنِّی لَیلاً وَ لَا تُؤذِنَنَّ بِی اَحدَاً وَ لَا تُؤذِنَنَّ بِی اَبَابَكر وَ عُمَر وَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ رَسُولِ الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله اَن لَا یصَلِّی عَلَی اَبُوبَكر وَ لَا عُمَر؛ (32) همانا من تو را وصیت می‌كنم كه غسل و كفن كردن مرا كسی غیر از تو انجام ندهد و بعد از وفاتم، مرا شب دفن كن و هیچ كس را خبر نكن و ابوبكر و عمر را مطلع نساز و تو را سوگند می‌دهم به حق محمد رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله كه ابوبكر و عمر بر جنازة من نماز نخوانند.»
همچنین فرمود: «أُوصِیكَ أَنْ لَا یشْهَدَ أَحَدٌ جِنَازَتِی مِنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ ظَلَمُونِی وَ أَخَذُوا حَقِّی فَإِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسُولِ اللَّهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله وَ لَا تَتْرُكْ أَنْ یصَلِّی عَلَی أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لَا مِنْ أَتْبَاعِهِمْ وَ ادْفِنِّی فِی اللَّیلِ إِذَا هَدَأَتِ الْعُیونُ وَ نَامَتِ الْأَبْصَار؛ (33) وصیت می‌كنم كه هیچ كس از آنان كه به من ظلم كرده و حق مرا غصب نموده‌اند، نباید در تشییع جنازه من شركت كنند؛ زیرا آنها دشمنان من و دشمنان رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌باشند و اجازه نده كه فردی از آنها و پیروانشان بر من نماز بگزارد. مرا شب دفن كن، آن هنگام كه چشمها آرام گرفته و دیده‌ها به خواب فرو رفته باشند.»
از فاطمه اكتفا به نامش نكنید نشناخته توصیف مقامش نكنید
هر كس در او محبت زهرا نیست علامه اگر هست سلامش نكنید
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). عنكبوت / 69.
(2). الکافی، کلینی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1362ش، ج1، ص54.
(3). نهج الحیاة، محمد دشتی، انتشارات نشر مشرقین، قم، چاپ اول، ص44، ح 20.
(4). نهج الحیاة، ص46، ح 21.
(5). همان، ص36، ح 15.
(6). همان، ص49، ح 26.
(7). همان، ص35، ح 13.
(8). «... وَمَعَنَا كِتَابُ اللَّهِ النَّاطِقُ، وَ الْقُرْآنُ الصَّادِقُ، وَ النُّورُ السَّاطِعُ، وَ الضِّیاءُ اللَّامِعُ، بَینَةٌ بَصَائِرُهُ، مُنْكَشِفَةٌ سَرَائِرُهُ، مُتَجَلِّیةٌ ظَوَاهِرُهُ، مُغْتَبِطَةٌ بِهِ أَشْیاعُهُ، قَائِدٌ إِلَى الرِّضْوَانِ اتِّبَاعُهُ، مُؤَدٍّ إِلَى النَّجَاةِ إِسْمَاعُهُ، بِهِ تُنَالُ حُجَجُ اللَّهِ الْمُنَوَّرَةُ، وَ عَزَائِمُهُ الْمُفَسَّرَةُ، وَ مَحَارِمُهُ الْمُحَذَّرَةُ، وَ بَینَاتُهُ الْجَالِیةُ، وَ بَرَاهِینُهُ الْكَافِیةُ، وَ فَضَائِلُهُ الْمَنْدُوبَةُ، وَ رُخَصُهُ الْمَوْهُوبَةُ، وَ شَرَائِعُهُ الْمَكْتُوبَةُ.»
(9). «... عَلِی خَیرُ مَنْ أُخَلِّفُهُ فِیكُمْ وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَةُ بَعْدِی وَ سِبْطَای وَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَینِ أَئِمَّةٌ أَبْرَارٌ لَئِنِ اتَّبَعْتُمُوهُمْ وَجَدْتُمُوهُمْ هَادِینَ مَهْدِیینَ وَ لَئِنْ خَالَفْتُمُوهُمْ لَیكُونُ الِاخْتِلَافُ فِیكُمْ إِلَى یوْمِ الْقِیامَةِ.»
(10). الانصاف فی النصّ علی الأئمۀ، سید هاشم بحرانی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1378ش، چاپ دوم، ص411.
(11). نهج الحیاة، ص41، ح 17.
(12). «وَ كُنْتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ، مُذْقَةَ الشَّارِبِ، وَ نُهْزَةَ الطَّامِعِ، وَ قَبْسَةَ الْعَجْلَانِ، وَ مَوْطِئَ الْأَقْدَامِ، تَشْرَبُونَ الطَّرْقَ، وَ تَقْتَاتُونَ الْوَرَقَ، أَذِلَّةً خَاسِئِینَ، تَخافُونَ أَنْ یتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِكُمْ، فَأَنْقَذَكُمُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ بَعْدَ اللَّتَیا وَ الَّتِی، وَ بَعْدَ أَنْ مُنِی بِبُهَمِ الرِّجَالِ، وَ ذُؤْبَانِ الْعَرَبِ، وَ مَرَدَةِ أَهْلِ الْكِتَاب.»
(13). بحار الانوار، ج 36، ص353.
(14). نهج الحیاة، ص52، ح 18.
(15). أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ تَرَكُوا الْحَقَّ عَلَى أَهْلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِتْرَةَ نَبِیهِ لَمَا اخْتَلَفَ فِی اللَّهِ اثْنَانِ وَ لَوَرِثَهَا سَلَفٌ عَنْ سَلَفٍ وَ خَلَفٌ بَعْدَ خَلَفٍ حَتَّى یقُومَ قَائِمُنَا التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَینِ وَ لَكِنْ قَدَّمُوا مَنْ أَخَّرَهُ اللَّهُ وَ أَخَّرُوا مَنْ قَدَّمَهُ اللَّهُ حَتَّى إِذَا أَلْحَدُوا الْمَبْعُوثَ وَ أَوْدَعُوهُ الْجَدَثَ الْمَجْدُوثَ اخْتَارُوا بِشَهْوَتِهِمْ وَ عَمِلُوا بِآرَائِهِمْ تَبّاً لَهُمْ أَ وَ لَمْ یسْمَعُوا اللَّهَ یقُولُ «وَ رَبُّكَ یخْلُقُ ما یشاءُ وَ یخْتارُ ما كانَ لَهُمُ الْخِیرَةُ» (الآیة 68، من السورة 28: القصص) بَلْ سَمِعُوا وَ لَكِنَّهُمْ كَمَا قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ «فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ» هَیهَاتَ بَسَطُوا فِی الدُّنْیا آمَالَهُمْ وَ نَسُوا آجَالَهُمْ فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ أَعُوذُ بِكَ یا رَبِّ مِنَ الْحَوْرِ بَعْدَ الْكَوْرِ»: غایة المرام، ص96 و 97، ح 39.
(16). نهج الحیاة، ص214، ح 17؛ بحار الانوار، ج43، ص157.
(17). نهج الحیاة، ص140، ح 61.
(18). نهج الحیاة، ص271، ح 160، به نقل از سیره حلبی، ج 3، ص308 و 309.
(19). نهج الحیاة، ص294، ح 173.
(20). همان، ص213، ح 116.
(21). نهج الحیاة، ص111، ح 57.
(22). بحار الانوار، ج 28، ص233، ح 171.
(23). نهج الحیاة، ح 172.
(24). بحار الانوار، ج 29، ص189، ح 11، و نهج الحیاة، ح 174.
(25). توبه / 49.
(26). نهج الحیاة، ص109، ح 57.
(27). همان، ح 19.
(28). نهج الحیاة، ص296، ح 175.
(29). بحار الانوار، ج 43، ص203، باب 7.
(30). نهج الحیاة، ح 64.
(31). همان، ح 70.
(32). همان، ح 203.
(33). همان، ح 206.