مقام معظم رهبری
- اگر وامی دریافت كنیم و قسطهای آن سالهای متمادی طول بكشد، آیا قسطهای پرداخت شده در هر سال خمس دارد؟
o اگر وام برای مؤونه زندگی بوده و در هر سال خمسی، از درآمد همان سال ادای دین كرده‌اید، اقساط پرداختی مشمول وجوب خمس نیست، آری اگر خود وام موجود باشد به میزان اقساط پرداختی مشمول وجوب خمس است.
- اجداد مادری من اموال خود را وقف كرده‌اند و به من یك پولی از این راه می‌رسد. آیا باید خمس این پول را بدهم یا خیر؟
o مالی كه از طریق وقف به موقوف علیه می‌رسد، مشمول وجوب خمس نیست، گرچه احوط [پرداخت خمس] است.
- كسی كه اصل سرمایه‌اش حرام بوده و می‌خواهد زندگی خود را حلال كند تكلیفش چیست؟
o اگر صاحبان اموال حرام، معلوم هستند، باید رضایت آنان را جلب كند و اگر صاحبان آن را نمی‌شناسد؛ ولی مقدار مال حرام را می‌داند حكم مجهول المالك را دارد كه باید از طرف صاحبانش به فقیر شرعی صدقه داده شود و اگر مقدار مال حرام را نمی‌داند و صاحبان آن را هم نمی‌شناسد، باید خمس آن را بپردازد.
- آیا بعد از رسیدن سال خمسی می‌توان خمس را از منفعت استثنا نمود و تا مدت كوتاهی (مثلاً دو هفته) كه نماینده را ببیند نزد خود نگه‌دارد؟
o باید سر سال بپردازد، مگر دسترسی نداشته باشد. و جدا ساختن، سبب جواز تصرف در بقیه اموالی كه مشمول خمس بوده‌اند نمی‌باشد.
- طبق فتوای جنابعالی تفكیك مال مخمس و غیر مخمس موجود در یك حساب بانكی واحد با نیت میسر است. آیا نیت كلی برای این امر كفایت می‌كند؟ مثلاً فردی مایل است كه اموال مخمس به حال خود باقی مانده و در طول سال، تنها از درآمد جاری استفاده كند؛ ولی به طور موردی در برداشتها این امر را نیت نكرده است. در این شرایط تكلیف شرعی چگونه است؟
o هر موقع، برداشت می‌كند نیت كند و چنانچه ابتداءً نیت كند كه هر چه از بانك برداشت می‌كند از اموال غیر مخمّس باشد، مادامی كه خلاف آن را قصد نكرده لازم نیست به طور موردی در هر مرتبه چنین نیتی داشته باشد.
- مبلغی که نزد بانک به قصد اخذ وام و خرید مسکن به امانت گذاشته شده، آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد؟
o مبلغ مذکور اگر از درآمد بین سال بوده، پرداخت خمس آن واجب است.
- مقصود از سال خمسی چیست و چگونه سال خمسی قرار می‌دهند؟
o سال خمسی، قراردادی نیست بلكه یك امر قهری و واقعی است؛ یعنی تاریخ دریافت اولین درآمد، ابتدای سال خمسی شما بوده و در هر سال همان روز، سر سال خمسی شماست و آنچه از درآمد بین سال در زندگی، مورد نیاز و در حدّ شأن صرف شده، خمس ندارد. و آنچه تا سر سال خمسی باقی مانده به اضافه جنسهای مصرفی از قبیل برنج، نخود و امثال آن كه تا آخر سال مصرف نشده و چیزهای خریداری شده كه مورد نیاز نبوده یا بیش از حدّ شأن بوده، متعلق خمس هستند. و سر سال خمسی تا مكلّف خمس خود را پرداخت نكرده حق تصرف در مال متعلق خمس را ندارد؛ البته مهریه، ارث، هدیه، عیدی و پاداش، خمس ندارد.
- آیا تاریخ وصول چك را باید برای سال خمسی در نظر گرفت یا تاریخ نقد شدن آن را؟
o اگر زمان وصول چك پس از فرا رسیدن سال خمسی باشد و قبل از آن غیر قابل وصول است، جزو درآمد سال وصول محسوب می‌شود.
- چنانچه انسان مالی را به كسی قرض دهد و وصول آن پس از گذشت موعد سال خمسی باشد، پس از وصول، این مال جزء درآمد همان سال است یا اینكه جزء درآمد سالی كه قرض داده است محسوب می‌گردد؟
o جزء درآمد سالی است كه قرض داده است. بنابراین اگر بتواند تا آخر سال، قرضش را از بدهكار بگیرد، واجب است كه هنگام رسیدن سال خمسی‌اش خمس آن را بپردازد و اگر نتواند قرض خود را تا پایان سال بگیرد، هر وقت آن را وصول كرد باید خمس آن را بدهد. (1)
آیت الله العظمی مكارم شیرازی
- من مقداری پول به صاحب خانه‌ام به عنوان قرض الحسنه داده‌ام (برای رهن منزل) آیا سر سال باید خمس آن را بدهم؟
o مادام كه برای رهن به آن نیاز دارید خمس ندارد.
- در سالهای اخیر، بانك به سپرده‌های مربوط به حجّ و عمره سود می‌دهد، لطفاً بفرمایید:
الف. گرفتن این سودها چه حكمی دارد؟
ب. آیا به سودهای مذكور كه سال خمسی بر آن می‌گذرد خمس تعلّق می‌گیرد؟
o با توجه به اینكه قراردادی بین مردم و سازمان حج در مورد سود، منعقد نشده، و آنها با میل خود آن را می‌پردازند اشكالی ندارد. و هر گاه سود را جزء هزینه حج به حساب آورند، خمس نیز به آن تعلّق نمی‌گیرد. (2)
آیت الله العظمی سیستانی
- آیا می‌توانم از سهم امامعلیهالسلام برای شخصی كه قصد ازدواج دارد و توانایی مالی ندارد و مستحق می‌باشد بدهم؟
o از موارد صرف سهم امام ضرورات مؤمنین است و لازم است با اجازه مرجع تقلید باشد.
- آیا كسی كه خرجی خود را از كسی دیگر می‌گیرد اگر بداند یا شك داشته باشد كه آن شخص خمس می‌دهد، باید خمس پولی را كه او می‌گیرد به او بپردازد؟
o لازم نیست.
- كسی‌كه مهر به همسرش بدهكار است و قصد پرداخت آن را هم دارد آیا تا میزان مهر به وی خمس تعلق می‌گیرد؟ اگر عملاً مهر را به همسرش نپردازد حكمش چیست؟
o در سال اول ازدواج می‌تواند مقدار مهر را از درآمد آن سال استثناء كند، هر چند نپردازد.
- اگر وسیله‌ای هم برای كار و هم برای استفاده شخصی تهیه نماید؛ مانند موبایل یا ماشین، آیا به آن خمس تعلق می‌گیرد؟ اگر وسیله را جهت شغل خود تهیه نمود؛ لیكن استفاده شخصی نیز از آن نمود، حكم خمس چیست؟
o اگر فقط برای شغل، مورد نیاز است خمس دارد؛ هر چند استفاده شخصی هم داشته باشد و اگر برای استفاده شخصی مورد نیاز است، خمس ندارد و اگر برای هر دو مورد نیاز است، باز هم خمس ندارد.
- در صورتی كه سرقفلی مغازه مشمول خمس است، خمس سرقفلی را به قیمت زمان خرید آن باید پرداخت یا قیمت فعلی (موعد محاسبه خمس)؟
o به قیمت فعلی؛ مگر اینكه با پولی خریداری شده باشد كه سال بر آن گذشته است كه در این‌صورت همان قیمت خرید ملاك است. (3)
آیت الله العظمی بهجت
- اگر طلا و زیور آلاتی كه زنان خریداری می‌كنند به عنوان زینت استفاده نشود؛ بلكه به عنوان ذخیره مالی نگهداری شود، چه حكمی دارد؟
o آن مقدار كه سال بر آنها گذشته، خمس دارد.
- مقداری سهم از یك كارخانه خریده‌ام و هر سال مقداری سود به آن تعلّق می‌گیرد كه مقداری از آن به صورت نقدی است و بقیه سود به صورت افزایش سهام است. آیا به این مقدار سود كه در هر سال دریافت می‌كنم، خمس تعلّق می‌گیرد؟ به آن مقداری كه به صورت افزایش سهام است چه طور؟
o هر دو متعلّق خمس است به استثنای مقداری كه برای تكمیل سرمایه مورد نیاز و مطابق شأن در نظر گرفته شود و یا در مؤونة سال صرف شود.
- مردی مال متعلّق خمس را به زنش می‌بخشد. تكلیف خمس آن مال چیست؟ كدام یك باید آن را بپردازد؟
o اگر شرط نكرده كه زن خمس آن را بدهد، ظاهر حال این است كه مرد ضمان خمس را به ذمّه گرفته كه از مال دیگر بپردازد؛ ولی اگر زن بداند كه او خمس آن را نمی‌پردازد بر زن واجب است بدهد.
- اگر هدیه از راه حرام باشد یا قبلاً به آن خمس تعلق گرفته باشد، حكمش چیست؟
o هدیه گیرنده نباید آن را بگیرد، مگر اینكه مال حرام را به صاحبش برساند و خمس مال متعلق خمس را بپردازد.
- سال خمسی زراعتها چگونه است؟ اگر زراعتها، اصناف مختلف داشته باشد، چه طور؟
o زراعتها در باب خمس، سال مخصوص و معین دارد و اگر اصناف مختلف دارد، موقع استفادة متعارف، ابتدای سال خمسی آن است.
- در صورتی كه میوه‌هایی مانند خرما، سر سال خمسی قابل خوردن و استفاده باشد؛ امّا هنوز آن را نچیده باشند، آیا به آن خمس تعلّق می‌گیرد؟
o هنگام صدق عرفی حصول فایده، ابتدای سال است كه اگر یك سال گذشت، هر چه از مؤونه سال زیاد آمد، خمس آن باید پرداخت شود.
- كشاورزی در باغی كه خریداری كرده دیوار می‌گذارد، و نهر آن را آسفالت می‌كند و علفهای هرز فراوانی كه داشته از بین می‌برد؛ به علت این كارها، ارزش باغ چند برابر می‌شود، آیا ارزش اضافی خمس دارد؟
o اگر داخل سرمایه و مؤونه است، خمس ندارد.
- شخص گوسفنددار برای پرداخت خمس گوسفندان خود، آیا باید قیمت آنها را حساب كند یا محاسبه به تعداد نیز صحیح است؟
o اگر سرمایه مورد نیاز او بوده، اصلاً خمس ندارد وگرنه قیمت را حساب می‌كند با فرض اختلاف گوسفندها در قیمت.
- گاو وگوسفندی كه بیش از یك سال عمر دارند، اگر در بین سال خمسی فروخته شوند، چه موقع متعلّق خمس واقع می‌شوند؟
o اگر زاید بر مؤونه باشد، خمس دارد نسبت به سال قبل، و اگر مؤونه بوده و یا سر سال نمی‌توانسته بفروشد، هر چه سر سال خمسی آینده زیاد آمد خمس دارد.
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). سایت مقام معظم رهبری، بخش استفتائات جدید.
(2). سایت آیة الله العظمی مکارم شیرازی، پرسش و پاسخها.
(3). سایت آیة الله العظمی سیستانی، بخش استفتائات.