چند استفتا از مقام معظم رهبرى مدظله العالى كه به صورت سؤال و جواب و در بردارنده نكتههایى در زمینه احكام شناسى است، عبارتند از:
سؤال: آیا لمس و مس كردن ضمیرهایى كه به «خدا» باز مىگردند، مانند ضمیر «هِ» در «باسمه تعالى» بدون طهارت و وضو حرام است؟
جواب: ضمیرهایى كه به «خدا» باز مىگردند، حكم كلمه «خدا» را ندارند و بدون طهارت و وضو مىتوان آنها را لمس و مس كرد. (1)
سؤال: آیا آرم جمهورى اسلامى ایران كه كلمه «اللَّه» در آن طراحى شده است، احكام مربوط به كلمه «اللَّه»، مانند لمس و مس نكردن آن بدون طهارت و وضو و بىاحترامى ننمودن به آن را داراست؟ و آیا چاپ آن بر سربرگهاى ادارى و استفاده از آن در نامهنگاریهاى ادارى و جز آن، اشكال دارد؟
جواب: چاپ آرم جمهورى اسلامى ایران بر سربرگها و استفاده از آن در نامهنگاریها و جز آن، اشكال ندارد؛ اما احتیاط آن است كه احكام مربوط به كلمه «اللَّه» در مورد آرم جمهورى اسلامى ایران نیز رعایت شود. (2)
سؤال: مرسوم شده است كه به جاى لفظ «اللَّه»، لفظ «ا...» یا «اله» و مثلاً به صورت «آیت ا...» و «عبد اله» را مىنویسند. حكم كسانى كه دو لفظ «ا...» و «اله» را بدون وضو لمس و مس مىكنند، چیست؟
جواب: همزه و نقطهها «ا...» حكم لفظ «اللَّه» را ندارد و مىتوان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس كرد؛ بر خلاف لفظ «اله» كه حكم لفظ «اللَّه» را دارد و نمىتوان بدون طهارت و وضو، آن را لمس و مس نمود. (3)
سؤال: طبق فتواى شمارى از مراجع تقلید، لمس و مس نمودن نام خداى بزرگ و آیات قرآن و نامهاى معصومانعلیهم السلام بدون طهارت و وضو حرام است. پرسشى كه گاه مطرح مىشود این است: كسانى كه با دستگاههاى رایانه و ماشین تایپ، این نامها و آیهها را حروفچینى مىكنند، آیا بر آنان واجب است كه هنگام حروفچینى، با طهارت و وضو باشند؟
جواب: طهارت براى این كار شرط نیست، ولى جایز نیست كه نوشته «تایپى و چاپ شده» آن را بدون طهارت، لمس و مس كنند. (4)
سؤال: شمارى از مراجع تقلید مىفرمایند: لمس و مس كردن نامهاى پیامبران، مانند «آدم»، «نوح»، «ابراهیم»، «موسى»، «عیسى»، «محمد» و نامهاى امامان، مانند «على» و «حسین» علیهما السلام بدون طهارت و وضو حرام است. آیا لمس و مس نمودن القاب پیامبران و امامان، مانند «امین»؛ لقب پیامبر محبوب خدا حضرت محمدصلى الله علیه وآله و «امیرالمؤمنین»؛ لقب امام على و «سید الشهداء»؛ لقب امام حسینعلیهما السلام نیز بدون طهارت و وضو حرام است؟
جواب: احتیاط آن است كه القاب پیامبران و امامانعلیهم السلام نیز بدون طهارت و وضو لمس و مس نشود. (5)
سؤال: آیا وقت نماز به مجرد شروع اذان آغاز مىشود، یا اینكه بر نمازگزار واجب است تا تمام شدن اذان منتظر باشد و سپس نمازش را بخواند؟ و نیز آیا براى روزهدار جایز است كه به مجرد شروع اذان افطار نماید، یا اینكه او هم باید صبر كند تا اذان به پایان برسد؟
جواب: چنانچه اطمینان حاصل شود كه اذان از هنگام فرا رسیدن وقت شرعى آغاز شده است، منتظر بودن و صبر كردن تا تمام شدن اذان، واجب نیست. (6)
سؤال: شنیدهایم كه مكان نمازگزار باید پاك باشد. چنانچه روى فرش یا موكت یا حتى سجادهاى كه قبلاً نجس شده، ولى الآن خشك است نماز بخوانیم، نمازمان صحیح است؟
جواب: اگر نجس بودن مكان به گونهاى است كه به لباس یا بدن نمازگزار سرایت نمىكند و محل سجده [روى مهر نماز] نیز پاك است، نماز خواندن در آن مكان اشكال ندارد. (7)
سؤال: گاه هنگام خواندن نماز واجب، بچهاى را مىبینیم كه مشغول انجام دادن كار خطرناكى است. آیا جایز است كه ما برخى از كلمات حمد و سوره یا ذكرهاى نماز را با صداى بلند بخوانیم تا آن بچه یا كسى كه در خانه است، متوجه شود و خطر برطرف گردد؟ و چنانچه در نماز، دستها یا ابروهاى خود را براى فهماندن چیزى به كسى و یا جواب دادن به سؤال شخصى تكان دهیم، اشكال دارد؟
جواب: اگر بلند كردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره یا ذكرهاى نماز براى متوجه كردن دیگران، موجب نشود كه شكل نماز به هم بخورد، اشكالى ندارد به شرط آنكه بلند كردن صدا هنگام خواندن حمد و سوره و ذكرهاى نماز به همان نیت حمد و سوره و ذكرهاى خود نماز باشد؛ البته حرف زدن هنگام نماز یا انجام دادن حركتى كه با استقرار و آرامش در نماز و یا با شكل نماز منافات داشته باشد، باعث مىگردد كه نماز باطل شود. (8)
سؤال: اگر امام جماعت در حال خواندن نماز مغرب یا عشا و در ركعت سوم یا چهارم نماز است و تسبیحات اربعه را با صداى آهسته مىخواند، ولى مأموم در ركعت اول یا ركعت دوم نماز و در حال خواندن حمد و سوره است، آیا باید حمد و سورهاش را با صداى بلند بخواند یا اینكه از امام جماعت تبعیت كند و حمد و سوره نماز مغرب یا عشایش را با صداى آهسته بخواند؟
جواب: در این حالت، واجب است كه حمد و سوره نمازش را به صورت آهسته بخواند. (9)
سؤال: بعضیها مىگویند: اگر زنان در خانه خود نماز بخوانند، ثواب و فضیلت آن بیشتر از نماز خواندن آنان در مسجد است. آیا این گفته، صحیح است؟
جواب: ثواب و فضیلت داشتن خواندن نماز در مساجد به مردان اختصاص ندارد. (10)
سؤال: برخى مىگویند: نباید عكس حضرت امام خمینى و شهداى انقلاب اسلامى و جنگ تحمیلى را در مساجد نصب كرد. آیا نصب عكس در مساجد اشكال دارد؟
جواب: نصب عكس در مساجد منع شرعى ندارد، و چنانچه در جهت قبله و رو به روى نمازگزار نباشد، كراهتى هم ندارد. (11)
سؤال: گاه برخى از رانندگان اتوبوسهاى مسافربرى كه بین شهرها در حال رفت و آمد هستند، به نماز خواندن مسافران توجهى نمىكنند و به درخواست آنان براى توقف اتوبوس و پیاده شدن براى خواندن نماز پاسخ مثبت نمىدهند و به همین سبب، گاه نماز مسافران قضا مىشود. وظیفه رانندگان اتوبوس در این مورد و وظیفه مسافران نسبت به نمازشان در این حالت چیست؟
جواب: بر مسافران واجب است، در صورتى كه احتمال بدهند وقت نمازشان مىگذرد، از راننده بخواهند كه اتوبوس را براى خواندن نماز در جاى مناسبى نگه دارد. و بر راننده نیز واجب است كه به درخواست آنان پاسخ مثبت بدهد. و چنانچه راننده، به سبب عذرى صحیح و یا بدون سبب، از متوقف كردن اتوبوس خوددارى ورزد، تكلیف مسافران، در صورتى كه بترسند وقت نمازشان بگذرد، این است كه نماز را در اتوبوس در حال حركت و رو به قبله و با انجام دادن قیام و ركوع و سجود به اندازهاى كه امكان دارد به جا آورند. (12)
سؤال: لطفاً نظر مباركتان را در باره «وطن اصلى»، «وطن دوم»، و «اعراض از وطن» بیان فرمایید؟
جواب: وطن اصلى جایى است كه انسان در آنجا به دنیا آمده و مدتى در آنجا بوده و بزرگ شده است؛ و وطن دوم جایى است كه مكلف براى سكونت دائم خود هر چند به مدت چند ماه در سال برگزیده است. و معناى اعراض از وطن این است كه انسان از وطن خود خارج شود و بناى بازگشت دوباره به آنجا را براى سكونت نداشته باشد. (13)
سؤال: آیا محل كار انسان در حكم وطن اوست كه باید در آنجا نمازش را به صورت كامل بخواند و روزهاش را بگیرد؟
جواب: اشتغال به كار در محلى موجب نمىشود كه آن محل، وطن انسان شود؛ ولى چنانچه فاصله میان محل سكونت تا محل كار به اندازه مسافت شرعى [= چهار فرسنگ شرعى] باشد و در هر ده روز، حداقل یك با ر، این فاصله را طى كند، آن گاه بر محل كار او حكم وطن جارى مىشود و باید نمازش را به صورت كامل بخواند و روزهاش را نیز بگیرد. (14)
سؤال: چنانچه كسى براى زیارت بارگاه امام رضاعلیه السلام به مشهد مقدس مسافرت كند و بداند كه كمتر از ده روز در آنجا مىماند، ولى براى اینكه نمازش را به صورت كامل بخواند، نیت ماندن ده روز در مشهد مقدس را مىنماید، حكم نماز او چگونه خواهد بود؟
جواب: اگر مىداند كه به مدت ده روز در مشهد مقدس نمىماند، دیگر قصد ماندن ده روز براى او معنایى نداشته، چنین قصدى اثرى نیز ندارد و باید نمازش را در آنجا به صورت شكسته بخواند. (15)
سؤال: شخصى به جایى مسافرت مىكند و نمىداند كه ده روز در آنجا مىماند یا كمتر از ده روز. آیا نمازش را به صورت كامل باید بخواند یا به صورت شكسته؟
جواب: باید نمازش را به صورت شكسته بخواند. (16)
سؤال: شخصى در [یكى از] خانههاى دولتى زندگى مىكند كه مدت سكونتش به پایان رسیده و حكم تخلیه آن نیز صادر شده است. نماز و روزه چنین شخصى، پس از موعد مقرر، چه حكمى دارد؟
جواب: اگر او در استفاده از این خانه از سوى مسئولان ذىربط و پس از پایان موعد مقرر، مجاز نباشد، تصرفات وى از آن پس، در حكم غصب است. (17)
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) أَجوِبَةُ الاستفتاءات، ج 1، ص 42، س 151.
2) همان، ج 1، ص 44، س 162 و 163.
3) همان، ج 1، ص 42، س 152.
4) همان، ج 1، ص 44، س 160.
5) همان، ج 1، ص 47، س 173.
6) همان، ج 1، ص 103، س 373.
7) همان، ج 1، ص 108، س 388.
8) همان، ج 1، ص 144، س 519.
9) همان، ج 1، ص 160، س 580.
10) همان، ج 1، ص 112، س 401 و ص 167، س 605.
11) همان، ج 1، ص 107، س 385.
12) همان، ج 1، ص 212، س 743.
13) همان، ج 1، ص 200، س 708 و 709.
14) همان، ج 1، ص 199، س 707.
15) همان، ج 1، ص 192، س 684.
16) همان، ج 1، ص 192، س 686.
17) همان، ج 1، ص 108، س 386.