اشاره
«اعتكاف» در لغت از مادة عكف به معنای «توقّف در جایی» است (2) و در اصطلاح فقها، عبارت است از: «ماندن حداقل سه روز در مسجد، به قصد عبادت خداوند با شرایطی خاص.»
اعتكاف، استحباب و فضیلت فراوان دارد و صفای خاصّی به روح و جان انسان می‌بخشد. در اینجا به مناسبت فرا رسیدن «أیام البیض» [ایام انجام عمل اعتكاف] در ماه رجب المرجب به برخی از احكام این عمل با فضیلت می‌پردازیم، امید است مبلّغان گرامی با پیاده‌سازی این احكام در ایام اعتكاف، صفای خاصّی را به این مراسم زیبا و نورانی ببخشند.
الف. شرایطاعتكاف
* مقداراعتكاف
پرسش: تعداد روزهای اعتكاف معین است، یا به دلخواه خود شخص است؟
همه مراجع: حداقل اعتكاف سه روز است و حداكثر آن به دلخواه شخص است؛ لكن هر دو روز كه به اعتكاف اضافه شود، روز سوم آن واجب می‌گردد. (3)
* روزهاعتكاف
پرسش: به علت بیماری از روزه گرفتن معذورم، آیا می‌توانم بدون روزه اعتكاف كنم؟
همه مراجع: خیر، چون روزه شرط صحّت اعتكاف است. (4)
تبصره: تردیدی نیست كه اصل توقّف در مسجد و عبادت، خود مستحب و دارای ثواب است، هر چند به عنوان اعتكاف نباشد.
* روزهقضادراعتكاف
پرسش: آیا روزه‌های قضا كه بر عهده داریم، می‌توانیم در اعتكاف بگیریم؟
همه مراجع: آری، جایز است. (5)
پرسش: آیا می‌توان روزة روز سوم اعتكاف را كه واجب می‌شود، از روزۀ قضا حساب كرد، یا خودش واجب جداگانه است؟
همه مراجع: روزه گرفتن در روز سوم واجب است و اگر روزۀ قضا هم باشد، مانعی ندارد. (6)
پرسش: اگر كسی روزه‌های قضای خود را بگیرد و شب‌ها را در مسجد به سر ببرد؛ ولی روزها در مسجد نباشد، معتكف محسوب می‌شود؟
همه مراجع: خیر، معتكف محسوب نمی‌شود. (7)
* بلوغدراعتكاف
پرسش: آیا نوجوانی كه به حدّ بلوغ نرسیده است، می‌تواند اعتكاف كند؟
همه مراجع: اگر شرایط اعتكاف را رعایت كند، اعتكافش صحیح است. (8)
* جایزهوتشویقمعتكف
پرسش: اگر كسی به انگیزۀ امور مادی در اعتكاف شركت كند، حكم آن چگونه است؟
همه مراجع: در اعتكاف قصد قربت شرط است و بدون آن اعتكاف باطل است؛ ولی اگر كسی برای رضای خدا در اعتكاف شركت می‌كند ـ هر چند به انگیزه دریافت تشویق مالی باشد ـ اعتكافش صحیح است. (9)
* نیابتاستیجاری
پرسش: آیا نیابت اعتكاف از طرف مُرده (میّت) جایز است؟ آیا می‌تواند در مقابل آن مزد بگیرد؟
همه مراجع: آری، نیابت از طرف مُرده صحیح است و شخص می‌تواند در مقابل آن مزد بگیرد. (10)
* نیابتدراعتكاف
پرسش: آیا نیابت اعتكاف از طرف عده‌ای از اموات صحیح است؟
همه مراجع: خیر، به نیابت از چند نفر مرده صحیح نیست؛ ولی می‌تواند ثواب آن را به روح آنان هدیه كند. (11)
پرسش: آیا می‌توان به نیابت یك نفر زنده معتكف شد؟
همه مراجع: نیابت از انسان زنده اشكال دارد. البته اگر به قصد رجا باشد، نیابت جایز است. (12)
* اجازۀپدر
پرسش: آیا اعتكاف فرزند بدون اجازۀ پدر صحیح است یا خیر؟
همه مراجع: اگر باعث اذیت و آزار والدین نباشد، نیاز به اجازه نیست و اعتكاف صحیح است. (13)
* اجازهشوهر
پرسش: آیا زن برای رفتن به اعتكاف، نیاز به اجازۀ شوهر دارد و اگر بدون اجازه برود، آیا اعتكافش صحیح است؟
امام: زن باید با اجازة شوهرش به اعتكاف برود و اگر اجازه ندهد ـ چنانچه باعث تضییع حق (زناشویی) او شود ـ بنابر احتیاط واجب اعتكافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتكافش صحیح است. (14)
* اعتكافكارمند
پرسش: آیا اعتكاف كارمندان اداری و كارگران در ساعات كار جایز است؟
همه مراجع: اگر قرارداد كار به گونه‌ای است كه كارمند و كارگر، باید در ساعات اداری، در اداره و مؤسسه باشند، شركت در اعتكاف بدون اجازه از مسئولان امر صحیح نیست. (15)
* مسجدجامع
پرسش: منظور از مسجد جامع چیست؟
همه مراجع: مسجد جامع مسجدی است كه اقشار مختلف مردم، در آن شركت می‌كنند و اختصاص به محله یا صنف خاصی ندارد. (16)
* حیاطمسجد
پرسش: آیا در حیاط مسجد هم اعتكاف صحیح است یا خیر؟ همچنین در زیر زمین و پشت بام مسجد؟
همه مراجع: اگر جزء مسجد باشد، صحیح است. (17)
* سردابوباممسجد
پرسش: اعتكاف در مكانهایی كه شك داریم جزء مسجد است (مانند: بام، سرداب و مقداری كه به مسجد افزوده می‌شود) چگونه است؟
همه مراجع: آنچه مشكوك است، حكم مسجد را ندارد و اعتكاف در آن صحیح نیست. (18)
* تعددمسجد
پرسش: اگر در شهری كه مساجد جامع متعدد باشد، تكلیف چیست؟
همه مراجع: معتكف می‌تواند در هر كدام كه بخواهد اعتكاف كند. (19)
* مكانخاص
پرسش: اگر محل خاصی از مسجد را برای اعتكاف خود معین كند، آیا لازم است خود را به آن مقید كند؟
همه مراجع: خیر، متعین نمی‌شود. (20)
* اعتكافبانوان
پرسش: آیا بانوان می‌توانند در خانه خود اعتكاف كنند؟
همه مراجع: خیر، اعتكاف باید در مسجد باشد. (21)
پرسش: آیا زن می‌تواند جهت شركت در اعتكاف، برای جلوگیری از عادت ماهیانه، قرص مصرف كند؟
همه مراجع: اگر ضرر نداشته باشد، اشكال ندارد. (22)
* اعتكافبیماران
پرسش: آیا كسی كه روزه برایش ضرر دارد می‌تواند جهت درك ثواب اعتكاف معتكف شود؟
همه مراجع: خیر، نمی‌تواند معتكف شود و ثواب اعتكاف را درك نمی‌كند. (23)
* تزریقآمپول
پرسش: كسی كه هر روز نیاز به تزریق آمپول دارد می‌تواند اعتكاف كند و به جهت آن از مسجد خارج شود؟
آیات عظام امام، بهجت و خامنه‌ای: اگر آمپول جنبۀ غذایی و تقویتی دارد می‌تواند اعتكاف كند ولی بنابر احتیاط واجب باید از تزریق آن خودداری كند (چون روزه را باطل می‌كند) و اگر جنبۀ دارویی دارد و یا عضو را بی‌حس می‌كند، می‌تواند جهت تزریق از مسجد خارج شود. (24)
آیات عظام تبریزی، سیستانی، صافی، نوری و وحید: می‌تواند اعتكاف كند و برای تزریق از مسجد خارج شود. (25)
آیت الله فاضل: اگر آمپول جنبۀ غذایی و تقویتی دارد می‌تواند اعتكاف كند؛ ولی باید از تزریق آن خودداری كند (چون روزه را باطل می‌كند) و اگر جنبۀ دارویی دارد و یا عضو را بی‌حس می‌كند، می‌تواند جهت تزریق از مسجد خارج شود. (26)
ب. محرّماتاعتكاف
* محرماتاعتكاف
پرسش: محرمات اعتكاف كدام است؟
محرمات اعتكاف عبارت است از:
1. نزدیكی با همسر؛
2. ملاعبه با همسر (بنابر احتیاط واجب)؛
3. خرید و فروش غیر ضروری؛
4. استمنا (بنابر احتیاط واجب)؛
5. بوییدن عطر و گیاهان خوشبو به قصد لذت بردن؛
6. مجادله به منظور غلبه بر دیگری و اظهار فضل.
* تلفندراعتكاف
پرسش: گفتگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غیرضروری و مكرر، چه صورت دارد؟
همه مراجع: اشكال ندارد. (27)
* درسواعتكاف
پرسش: آیا جایز است در اعتكاف، دروس خود را مباحثه كرد؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه‌ای، صافی و فاضل: درس خواندن، حل مسائل و مباحثه ـ به ویژه در امور دین ـ بسیار كار پسندیده‌ای است؛ ولی اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگری و اظهار فضل باشد، حرام است و بنابر احتیاط واجب اعتكاف را نیز باطل میسازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است. (28)
* قطعاعتكاف
پرسش: آیا قطع اعتكاف گناه دارد؟
همه مراجع: اگر اعتكاف واجب باشد و یا دو روز اعتكاف مستحبی را گذرانده باشد و بخواهد اعتكاف را به هم بزند، معصیت كرده است. (29)
پرسش: در صورتی كه شخص در روز سوم اعتكاف مستحبی، مریض شود و یا اضطراری پیش آید، می‌تواند اعتكاف را به هم زند؟ آیا در این صورت كفّاره دارد؟
همه مراجع: در صورتی كه معذور از گرفتن روزه باشد، اعتكاف باطل می‌شود؛ ولی كفاره ندارد. (30)
* راهقطعاعتكاف
پرسش: آیا راهی هست كه هر زمان معتكف خواست از اعتكاف خارج شود؟
همه مراجع: آری، می‌تواند در آغاز نیت اعتكاف شرط كند كه اگر عذر عرفی یا شرعی برایش پیدا شد، بتواند اعتكاف را بر هم زند؛ هر چند در روز سوم باشد. (31)
* شرطدراعتكاف
پرسش: آیا معتكف می‌تواند به هنگام نیتِ اعتكاف، شرط كند كه هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتكاف خارج شود؟
امام: می‌تواند شرط كند كه اگر عذر عرفی یا شرعی برایش پیدا شد، بتواند از اعتكاف خارج شود؛ ولی بدون عذر جایز نیست. (32)
آیات عظام بهجت، صافی، فاضل و نوری: آری، چنین شرطی جایز است و اگر شرط كرد ـ هر زمان كه خواست ـ می‌تواند از اعتكاف خارج شود. (33)
آیات عظام سیستانی، مكارم و وحید: می‌تواند شرط كند كه اگر عذر عرفی یا شرعی برایش پیدا شد، بتواند از اعتكاف خارج شود؛ ولی بدون عذر بنابر احتیاط واجب، جایز نیست. (34)
* خروجازمسجد
پرسش: در چه مواردی می‌توان از مسجد خارج شد؟
همه مراجع: خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت ضرورت عقلی، عرفی و شرعی؛ مانند: مراجعه به پزشك در موارد اضطرار، رفتن به دستشویی (ضرورت عقلی)، عیادت بیمار، تشییع جنازة مرده (ضرورت عرفی)، غسل و وضوی واجب (ضرورت شرعی). (35)
پرسش: اگر كسی به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و خروج او طولانی گردد، اعتكافش چه حكمی دارد؟
همه مراجع: اگر به قدری باشد كه صورت اعتكاف را به هم زند، اعتكاف او باطل می‌شود. (36)
* توقفدرسایه
پرسش: گفته می‌شود اگر معتكف به خاطر عذر و ضرورت از مسجد خارج شود حق ندارد از كنار سایه حركت كند، آیا این سخن صحیح است؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، فاضل و نوری: نشستن او در زیر سایه جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنابر احتیاط واجب در آفتاب نیز اشكال دارد ولی راه رفتن در زیر سایه اشكال ندارد. (37)
آیات عظام بهجت و صافی: نشستن او در زیر سایه جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنابر احتیاط واجب در آفتاب نیز اشكال دارد و راه رفتن در زیر سایه نیز بنابر احتیاط واجب جایز نیست. (38)
آیات عظام تبریزی و وحید: نشستن او در زیر سایه و آفتاب بنابر احتیاط واجب جایز نیست و اگر مضطر شد از نشستن در زیر سایه اجتناب كند؛ ولی راه رفتن در زیر سایه اشكال ندارد. (39)
آیت الله سیستانی: نشستن او در زیر سایه جایز نیست (مگر در هنگام ضرورت) و بنابر احتیاط واجب بعد از رفع حاجت، نشستن او هر چند در آفتاب اشكال دارد ولی راه رفتن در زیر سایه اشكال ندارد. (40)
آیت الله مكارم: نشستن او در زیر سایه و آفتاب جایز نیست ولی راه رفتن در سایه اشكال ندارد. (41)
* جهلبهاحكاماعتكاف
پرسش: اگر كسی به جهت ندانستن مسئله از اعتكاف خارج شود، اعتكافش باطل می‌شود؟
همه مراجع: آری، اعتكافش باطل می‌شود. (42)
* اعتكافوكلاسدرس
پرسش: آیا در ایام اعتكاف، رفتن به كلاس و شركت در درسها جایز است؟
همه مراجع: خروج از مسجد و شركت در كلاسهای درسی، اشكال دارد. (43)
* اعتكافونمازجمعه
پرسش: برای رفتن به نماز جمعه، می‌توان از محل اعتكاف خارج شد؟
همه مراجع (به جز تبریزی، نوری و وحید): آری، جایز است. (44)
* اعتكافوغسل
پرسش: اگر محتلم شویم، غسل را در داخل مسجد مینوانیم انجام دهیم؟
همه مراجع (به جز صافی): اگر معتكف محتلم شود و غسل كردن در مسجد به جهت توقف یا نجس كردن مسجد ممكن نباشد، واجب است از مسجد خارج شود. (45)
آیت الله صافی: آری، باید از مسجد خارج شود، هر چند غسل در مسجد باعث مكث یا نجس كردن مسجد نشود. (46)
* حیضدراعتكاف
پرسش: اگر زن در حال اعتكاف عادت ماهانه شود، تكلیف چیست؟
همه مراجع (به جز تبریزی و وحید): اعتكاف او باطل می‌شود و باید در اسرع وقت از مسجد خارج شود و چنانچه عادت ماهانه در روز سوم اتفاق بیفتد، باید قضای آن را بجای آورد. (47)
تبریزی و وحید: اعتكاف او باطل می‌شود و باید در اسرع وقت از مسجد خارج شود و چنانچه عادت ماهانه در روز سوم اتفاق بیفتد بنابر احتیاط واجب، باید قضای آن را بجای آورد. (48)
* مبطلاتاعتكاف
پرسش: انجام دادن چه كارهایی، اعتكاف را باطل می‌كند؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای و فاضل: هر كاری كه مبطل روزه است و نیز تماس و آمیزش (هر چند در شب باشد)، اعتكاف را باطل میسازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن سایر محرمات اعتكاف نیز مبطل اعتكاف است. (49)
آیات عظام بهجت و صافی: هر كاری كه مبطل روزه است و نیز آمیزش (هر چند در شب باشد) اعتكاف را باطل میسازد و بنابر احتیاط واجب، انجام دادن محرمات اعتكاف نیز مبطل اعتكاف است. (50)
* كفارهاعتكاف
پرسش: در چه مواردی بطلان اعتكاف موجب كفاره هم می‌شود؟
همه مراجع: اگر اعتكاف را با آمیزش (جماع) باطل كند، كفاره واجب است و در سایر محرمات كفاره نیست؛ هر چند پرداخت آن احتیاط مستحب است. (51)
پرسش: كفاره اعتكاف چقدر است؟
همه مراجع: كفاره بطلان اعتكاف، مانند كفاره روزه ماه رمضان است؛ یعنی، باید دو ماه روزه بگیرد و یا به 60 مسكین طعام دهد. (52)
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
*. برگرفته از كتاب احكام اعتكاف، سید مجتبی حسینی، دفتر نشر معارف، چاپ دوم، 1389 شمسی.
(2). لسان العرب، ابن منظور، دار احیاء التراث العربی، بیروت، مادة عكف.
(3). العروة الوثقی، حسین وحید، انتشارات مدرسه امام باقر‌علیه‌السلام، قم، ج 2، الاعتكاف، الخامس.
(4). العروة الوثقی، كتاب الاعتكاف، م 4.
(5). همان.
(6). همان.
(7). همان، ج 2، الاعتكاف، الخامس.
(8). امام، سیستانی، مكارم، فاضل و نوری، العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 27؛ استفتائات، محمدتقی بهجت، انتشارات شفق، قم، ج 2، ص 3165؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، مؤسسه انتشاراتی حضرت معصومه‌علیهاالسلام، قم، ج 1، م 1404 و دفتر: خامنه‌ای، تبریزی و سیستانی.
(9). دفتر: همه مراجع.
(10). تعلیقات علی العروۀ، سید روح الله موسوی خمینی، انتشارات اسلامی، قم، ج2، مبحث الاعتكاف؛ تعلیقات علی العروۀ، سیدعلی سیستانی، مکتبۀ فدک، قم، مبحث الاعتکاف؛ تعلیقات علی العروۀ، حسین فاضل لنکرانی، انتشارات امیرالعلم، قم، ج2، الاعتکاف؛ ناضر مکارم شیرازی، انتشارات مدرسه علی ابن ابیطالب، قم، 1413 ق، مبحث اعتکاف و تعلیقاتٌ علی العروۀ، حسین نوری همدانی، نشر مهدی موعود، قم، الاعتکاف؛ وسیلة النجاة، بهجت، انتشارات شفق، قم، ج1، الاعتكاف، م1187؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، ج 1، م1400 و دفتر: خامنه‌ای، تبریزی و وحید.
(11). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 3.
(12). تعلیقات علی العروة، امام؛ نوری، سیستانی، مكارم و فاضل، ج 2، الاعتكاف؛ استفتائات، محمدتقی بهجت، ج 2، ص 3125 و دفتر: همه مراجع.
(13). تعلیقات علی العروة، امام، نوری، فاضل، مكارم، ج 1، احكام الاعتكاف، م 9؛ وسیلة النجاة، محمدتقی بهجت، انتشارات شفق، قم، ج1، 1211؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، ج 1، م 1426؛ منهاج الصالحین، سیدعلی سیستانی، مکتبۀ فدک، قم، م 1072؛ منهاج الصالحین، جواد تبریزی، دار الاعتصام، قم، م 1072؛ منهاج الصالحین، وحید خراسانی، انتشارات مدرسه امام باقر‌علیه‌السلام، قم، م 1072 و دفتر: خامنه‌ای.
(14). تحریر الوسیله، امام خمینی‌قدّس‌سره، ترجمه علی اسلامی، انتشارات اسلامی، قم، ج 1، مشروط الاعتكاف، السادس و استفتائات، ج 3، حقوق زوجیت، س 16.
(15). تعلیقات علی العروة، امام، سیستانی، نوری، فاضل، مكارم، ج 1، الاعتكاف، السابع؛ وسیلة النجاة، محمدتقی بهجت، ج 1، 1193؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، ج 1، م 1402 و دفتر: خامنه‌ای، وحید و تبریزی.
(16). استفتائات، مکارم شیرازی، مدرسه علی بن ابیطالب'، قم، اول، 1379 ش، ج 2، س456؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، انتشارات امیرالعلم، قم، ج 1، س 617؛ منهاج الصالحین، جواد تبریزی، دار الاعتصام، قم، الاعتكاف، الرابع و دفتر: همه مراجع.
(17). العروة الوثقی، شرائط الاعتكاف، م 20.
(18). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 23.
(19). تحریر الوسیله، امام خمینی‌قدّس‌سره، ج 1، شروط الاعتكاف، الخامس؛ تعلیقات علی العروة، مكارم، فاضل و نوری، ج 2، الاعتكاف، السادس؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، ج 1، الاعتكاف، الخامس؛ منهاج الصالحین، وحید، خراسانی، جوادتبریزی و سیدعلی سیستانی، الاعتكاف، الرابع؛ وسیلة النجاة، محمدتقی بهجت، ج 1، م 1192؛ جامع المسائل، فاضل لنکرانی، ج1، س 617 و دفتر: خامنه‌ای.
(20). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 18.
(21). همان، م 26.
(22). دفتر: همه مراجع.
(23). دفتر: همه مراجع.
(24). توضیح المسائل مراجع، م 1576؛ اجوبة الاستفتائات، خامنه‌ای، س 767 والعروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 30.
(25). توضیح المسائل مراجع، م 1576؛ توضیح المسائل، وحید، م 1584 و العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 30.
(26). توضیح المسائل مراجع، م 1576 و العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 30.
(27). دفتر: همه مراجع.
(28). تعلیقات علی العروة، امام و فاضل، ج 2، احكام الاعتكاف، م 3؛ هدایة العباد، صافی گلپایگانی، ج 1، م 1421 و 1423 و وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، م 1208 و 1210.
(29). العروة الوثقی، شرائط الاعتكاف، م 39.
(30). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م شروط الاعتكاف، الرابع وم 19 و احكام الاعتكاف، م 9.
(31). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 40.
(32). تعلیقات علی العروة، سید روح الله موسوی خمینی)، الاعتكاف، م 40.
(33). تعلیقات علی العروة، نوری همدانی و فاضل لنکرانی، الاعتكاف، م 40؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، م 1207؛ منهاج الصالحین، تبریزی، الاعتكاف، م 1074و هدایة العباد، صافی، ج 1، م1416.
(34). منهاج الصالحین، سیستانی و وحید، الاعتكاف، م 1074.
(35). تعلیقات علی العروة، امام، نوری، مكارم و فاضل، ج 1، الاعتكاف، م 30؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1412؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج1، 1203؛ منهاج الصالحین، تبریزی، وحید و سیستانی، الاعتكاف، السادس و دفتر: خامنه‌ای.
(36). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، م 30.
(37). تعلیقات علی العروة، امام، فاضل و نوری، ج2، الاعتكاف، م 35.
(38). وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، الاعتكاف؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، الاعتكاف.
(39). منهاج الصالحین، تبریزی و وحید، الاعتكاف، م 1072.
(40). منهاج الصالحین، الاعتكاف، م 1072.
(41). تعلیقات علی العروة، مكارم، ج 2، الاعتكاف، م 35.
(42). العروة الوثقی، ج 2، الاعتكاف، الثامن.
(43). استفتائات، نوری، ج 2، س 276؛ سایت دفتر ایت الله سیستانی، اعتكاف؛ جامع الاحكام، صافی، ج 1، س 515؛ جامع المسائل، فاضل، ج2، س 462 و دفتر: امام، خامنه‌ای، مكارم، تبریزی، وحید و بهجت.
(44). امام، تحریر الوسیله، ج 1، شروط الاعتكاف، م 9؛ تعلیقات علی العروة، سیستانی، شرائط الاعتكاف، م 30؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، م 1203؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1412؛ استفتائات، مكارم، ج 2، س 494 و جامع المسائل، فاضل، ج 1، س 619.
(45). تعلیقات علی العروة، امام، نوری، فاضل و مكارم، ج 1، الاعتكاف، الثامن؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، 1204؛ منهاج الصالحین، تبریزی، وحید و سیستانی، م 1073 و دفتر: خامنه‌ای.
(46). هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1403.
(47). تعلیقات علی العروة، امام، فاضل، مكارم، سیستانی و نوری، احكام الاعتكاف، م 5؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1424 و دفتر: خامنه‌ای.
(48). منهاج الصالحین، تبریزی و وحید، احكام الاعتكاف، م 1082.
(49). تعلیقات علی العروة، امام و فاضل، ج 2، احكام الاعتكاف، م 3 و دفتر: خامنه‌ای.
(50). هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1423؛ وسیلة النجاة، محمدتقی بهجت، ج 1، م 1210.
(51). تعلیقات علی العروة، امام، نوری، فاضل، مكارم، ج 1، احكام الاعتكاف، م 9؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، م 1211؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1426؛ منهاج الصالحین، تبریزی، وحید و سیستانی،م 1084 و دفتر: خامنه‌ای.
(52). تعلیقات علی العروة، امام، نوری، فاضل و مكارم، ج 1، احكام الاعتكاف، م 9؛ وسیلة النجاة، بهجت، ج 1، م 1211؛ هدایة العباد، صافی، ج 1، م 1426؛ منهاج الصالحین، تبریزی، وحید و سیستانی، م 1084 و دفتر: خامنه‌ای.