آفات سخنرانی
181 - در صورت امكان، روی میز خطابه و یا كنار شما چیزهایی نباشد كه تمركز حواس شنوندگانتان را از بین ببرد، یا كس دیگری غیر از شما در معرض دید شنوندگان قرار نگیرد كه توجه آنان را به خود جلب كند. و گاهی خود شما ممكن است كه موجب حواس پرتی شنوندگانتان شوید. مثلا دستان خود را پیاپی و بیجا تكان دهید، یا مرتب آب بنوشید، یا عمامه و عینك خویش را پیاپی جا به جا كنید، یا مرتب به ساعت خود نگاه نمایید و یا دائما با تسبیح خویش بازی كنید.
182 - هنگام سخنرانی، آثار خستگی و پریشانی را از چهره خود بزدایید و به جای آن آثار خرسندی، سلامت، علاقه و ایمان را در چهره خود هویدا سازید تا كلامتان نافذتر باشد. و سعی كنید كه از لحاظ نگاه، خنده، گریه، نشستن، ایستادن، لحن و آهنگ، و وضع ظاهر، زنندگی و یا نارسایی نداشته باشید. مثلا برخی از سخنوران، سخنی یا مطلبی را می‌گویند و خودشان به آن یا با آن یا پیش از آن و یا پس از آن می‌خندند و حال آنكه برای مخاطبان آنان هرگز خنده دار و یا خنده آور نیست و همین باعث می‌شود كه این مخاطبان به خود آن سخنور بخندند.
183 - سعی كنید كه تن صدای شما یكنواخت نباشد، بلكه به تناسب كلمات، جملات، موضوع و محتوای سخن خود، آن را تغییر و زیر و بم دهید تا تنوع صدای شما و آهنگ متنوع سخنرانی تان به گوش شنوندگان خوشایندتر آید و راه مؤثری برای نفوذ در دلهایشان باشد. و به طور كلی باید از نظر تندگویی و كندگویی در سخنرانی، رعایت اعتدال و شمرده گویی را بكنید، مگر در مواردی كه ضرورت ایجاب نماید. پس باید نه ثانیه‌ها مكث كنید و نه به سبب شتاب، كلمات و جملات را كامل تلفظ ننمایید و فوری به كلمات و جملات بعدی بپردازید.
184 - در سخنرانی از پرگویی و درازگویی خودداری كنیم كه از آفات مهم و بسیار زشت سخنرانیهای ماست و فكر می‌كنیم كه هرچه را می‌دانیم و شنوندگان نمی‌دانند، باید همه دانسته هایمان را برای آنان بازگو كنیم.
185 - یكی از آفات سخنوری، دادن وعده‌های غیر عملی است. فی المثل، حتی اگر فقط بیست درصد احتمال می‌دهید كه نتوانید بودجه‌ای برای بازسازی محل سخنرانی یا آسفالت جاده روستایی و یا ازدواج دانشجویان فراچنگ آورید، پس هیچ گاه چنین وعده‌هایی به مخاطبان خود ندهید؛ زیرا توجه دارید كه مردم چندان انتظار «وعده دادن.» از سخنران را ندارند، اما قطعا انتظار «عمل كردن به وعده ها» را از او دارند.
186 - یكی از آفات سخنوری این است كه شما فرض كنید آنچه برای خودتان روشن و شفاف است، برای شنوندگانتان نیز روشن و شفاف است. مثلا آیه یا حدیث و یا عبارتی انگلیسی را بدون آنكه ترجمه و معنا كنید، برای عموم مردم می‌خوانید و فرض می‌نمایید كه شنوندگانتان نیز ترجمه و معنای آن را می‌دانند. یا شعری مشكل و پیچیده را می‌خوانید و به توضیح و تبیین آن نمی‌پردازید.
آداب سخنرانی
187 - در همه ابعاد سخنوری، بر «خدا» توكل كنیم و بویژه هماره از او بخواهیم كه ما را از «اشتباه.» و «انحراف.» در سخن و سخنوری مصون بدارد تا مبادا انسان و یا انسانهایی را با سخنان یا سخنوری خود در اشتباه افكنیم و یا به انحراف بكشانیم. و هنگامی كه به طرف جایگاه سخنرانی می‌روید، جمله‌هایی مانند «یا فاطمة الزهرآءادركینا»، «یا اباعبدالله ادركنا» و یا «یا صاحب الزمان ادركنا» را در قلب خود و بر زبان خویش جاری سازید تا از امدادهای غیبی نیز بهره مند شوید؛ زیرا به تجربه ثابت شده است كه پس از گفتن این جملات، مطالبی كه به صلاح نبوده، از ذهن سخنران بیرون رفته و به جای آن، مطالبی كه به مصلحت بوده بر زبان وی جاری شده و نیز فضای محل سخنرانی حالت معنوی بیشتری به خود گرفته است.
188 - پیش از سخنرانی وضو بگیرید تا هنگام سخنرانی با طهارت باشید و سخنان شما از وجودی «طاهر» سرچشمه بگیرد و به گوش شنوندگان برسد و بر دل و جان آنان بپاكی نقش بندد.
189 - اگر روحانی هستید و عمامه بر سر خود دارید، مواظب باشید كه هنگام رفتن به سوی مجلس سخنرانی، آن را جا نگذارید. یكی از سخنوران روحانی، در بین راه و به طور اتفاقی دست بر سر خود گذاشته و متوجه شده بود كه عمامه‌اش بر سرش نیست و فریاد «یاللعجب! یاللعجب!» در دل خود سر داده بود. و در صورتی كه بر بالای منبر، سخنرانی می‌نمایید، مواظب باشید كه هنگام بالارفتن از پله‌های منبر، پای شما میان قبا یا عبایتان گیر نكند؛ هرچند در صورت بروز چنین اتفاقی و یا حتی حادثه‌ای، هرگز آرامش و خونسردی خود را از دست ندهید و دوباره بالای منبر بروید و سخنرانی تان را با یك عذرخواهی آغاز نمایید.
190 - چنانچه از كنار شنوندگان عبور می‌كنید، هنگام رفتن به آنان سلام نمایید و هنگام برگشتن با آنان خداحافظی كنید. این دو كار را در آغاز و پایان سخنرانی نیز می‌توانید انجام دهید. به طور مثال و در آغاز سخنرانی و در فصل زمستان، می‌توانید چنین بگویید: «در این هوای سرد، سلامی گرم را از این جانب پذیرا باشید.» و یا در پایان سخنرانی می‌توانید چنین بگویید: «این همه گفتیم لیك اندر بسیچ/بی عنایات خدا هیچیم هیچ؛ تا درودی دیگر، بدرود!.»
191 - شنوندگان، پیش از آغاز سخنرانی، سخنران را از روی وضع ظاهری و حالاتش نیز داوری می‌كنند. خوشرویی، ادب ظاهر، نوع نگاه، چگونگی لباس و شیوه نشستن و ایستادن، همگی نخستین قضاوتها را موجب می‌شوند. پس باید كاری كنید كه نخستین قضاوتها درباره شما نیكو باشند. به طور نمونه، ورود شما به محل سخنرانی با چهره‌ای عبوس، ابروهایی درهم كشیده، چشمانی خواب آلود یا خشم آلود، جورابهایی پاره و بدبو، كفشهایی كثیف و واكس نزده، و لباسهایی چرك و چروك و اتو نكرده می‌تواند در همان آغاز، تاثیراتی منفی بر شنوندگانتان بگذارد.
192 - هنگام سخنرانی می‌توانید لیوانی آب را در كنار خود بگذارید تا در صورت تشنه شدن و یا خشك شدن دهان و حنجره تان از آن بنوشید؛ هرچند اگر از انجام دادن این كار - مگر در موارد لزوم - چشم بپوشید، بهتر است.
193 - در صورت پراكنده نشستن مخاطبانتان، از آنان بخواهید كه جلوتر بیایند وكنار یكدیگر بنشینند تا هم شما بر مجلس سخنرانی خود مسلطتر باشید و هم آنان از تمركز حواس بیشتری برخوردار باشند.
194 - در هنگام سخنرانی و نیز در حضور دیگران، انگشت خود را توی گوش یا بینی تان نكنید و اگر خمیازه می‌كشید، دست خود را جلوی دهانتان بگیرید. این امور - هرچند كوچك به نظر می‌آید - از كارهای زشتی است كه برخی از سخنوران یا به آنها توجه نمی‌نمایند و یا به آنها كم توجه می‌نمایند و در نتیجه، به دست خود تصویری نازیبا از خود در ذهن مخاطبانشان ترسیم می‌كنند. و چنانچه سیگاری هستید، شایسته یا بایسته است كه باطن خود را آلوده دود نكنید و حداقل در حضور شنوندگانتان و مثلا پیش یا پس از سخنرانی خود سیگار نكشید؛ زیرا از نظر تاثیر سخن بر آنان، آثار مطبوعی در پی نخواهد داشت و آثار مطلوبی بر جای نخواهد گذاشت.
195 - اگر گفتگوی دو یا چند شخص یا شخصیت را در سخنرانی خود نقل می‌نمایید، توجه داشته باشید كه از الفاظ احترام آمیز و متناسب با شان و مقام آنان استفاده كنید. مثلا چنین بگویید: «پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند. یا حضرت فاطمه زهرا علیها السلام به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله عرض كردند». و چنانچه آن دو شخص در یك سطح باشند، چنین بگویید: «آیت الله علوی به آیت الله حسینی گفتند. یا دكتر حسن زاده به دكتر مهدوی گفتند».
196 - دقت كنید كه در هنگام سخنرانی، دست در جیب خود نداشته باشید؛ زیرا گاه بر غرور و تكبرتان حمل می‌شود، هرچند شما قصد آن را نداشته اید. و جز در موارد ضرور، از كوبیدن دست بر منبر یا صندلی و یا میز خطابه خودداری كنید؛ زیرا ممكن است این كار برای برخی از شنوندگان شما آزار دهنده و گریزاننده باشد.
197 - اگر می‌خواهید اشك شنوندگانتان را جاری سازید، دست كم آثار غم را بر چهره خویش ظاهر كنید. و چنانچه می‌خواهید آنان را بخندانید، حداقل تبسمی برلبان خود نمایان نمایید.
198 - چنانچه حركات سر و دست و بدن شما به تفهیم مطالبتان كمك می‌كنند و به طور ساده و طبیعی و هماهنگ اجرا می‌شوند و از حركات اضافی و تصنعی به دورند، انجام دادن آنها در سخنرانی و برای سخنرانی سودمند و لازم است. در غیر این صورت، بایسته است كه از انجام دادن چنین حركاتی خودداری ورزید. و شما، از نظر حركات سر و دست و بدن و حالت چهره و چگونگی صدا، باید به گونه‌ای سخن بگویید كه با موضوع و محتوای سخنانتان همساز و هماهنگ باشد. مثلا اگر مرثیه می‌خوانید، با حالت حزن و اندوه بخوانید. چنانچه لطیفه‌ای می‌گویید، با حالت شاد و نشاط بگویید. در صورتی كه از باران رحمت الهی و نزول بركات آسمانی سخن می‌گویید، سر را به سوی آسمان بلند كنید. اگر از پاكی دل سخن به میان می‌آورید، دستها را به سوی قلب و سینه خود روانه سازید.
199 - از برگزاركنندگان و بانیان مجلس سخنرانی تان به گونه‌ای درخور - نه با اغراق و مبالغه - تشكر و قدردانی كنید. مثلا چنین بگویید: «از بانیان؛ برگزاركنندگان، دست اندركاران و همه كسانی كه برای برپایی این مراسم الهی زحمت كشیدند و تلاش بی شائبه كردند، به نوبه خود تشكر و قدردانی می‌نمایم و پاداش آنان و توفیقات روزافزونشان را برای برگزاری مجدد این گونه جلسات، از درگاه خداوند بزرگ خواستارم.»
تا درودی دیگر، بدرود!
چشمانتان فرزند باران باد!