در بخش نخست این مقاله نكته‌هایی را درباره تعریف سخنرانی، اهداف سخنرانی و عوامل مؤثر در سخنرانی ارائه كردیم. در نوشته پیش رو، به تبیین اصول سخنرانی و نكاتی كه پیش از سخنرانی باید مورد عنایت قرا گیرند، خواهیم پرداخت.
اصول سخنرانی
37 - یكی از اصول مهم سخنوری شناخت مخاطب است؛ زیرا رشته سخنوری، مانند رشته پزشكی، نوعی نسخه پیچی است و نسخه پیچی پیش از شناخت بیمار، كاری مشكل زا و گاه خطرآفرین است. این شناخت می‌تواند در ابعاد گوناگون، مانند بعد فرهنگی، اخلاقی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی، بررسی شود و مورد تامل قرار گیرد. مثلا در بعد علمی، سخنرانی برای استادان حوزه و دانشگاه با سخنرانی برای طلاب و دانشجویان متفاوت خواهد بود.
38 - هنگام مطالعه «مطالب.» برای تدوین محتوای سخن خود به دو چیز، خوب بیندیشید: یكی فهم مطالب برای خود و دیگری روش تفهیم مطالب برای شنوندگان خود كه گاه امر دوم از امر اول مهمتر و سخت‌تر است. فی المثل، چنانچه برای «بازاریان.» و در زمینه «گرانفروشی.» می‌خواهید سخن بگویید، باید مطالعه و فكر كنید كه زشتی گرانفروشی را با روش مستقیم یا با روش غیر مستقیم به آنان تفهیم نمایید.
39 - در سخنرانی تان - جز در موارد ضرورت - فقط از «یك موضوع.» سخن بگویید و همان را برای مخاطبان خود خوب پرورش دهید و پخته كنید و از پرداختن به «موضوعات گوناگون.» و با روش «كشكولی.» خودداری ورزید؛ زیرا تبیین خوب و كامل یك موضوع، از بیان ناخوب و ناقص چند موضوع گوناگون بمراتب بهتر و مؤثرتر است.
40 - «متنوع.» سخنرانی كنید تا شنوندگان متنوع شما همگی جذب سخنان شما شوند. از راهكارهای آن، ایجاد تنوع در مواد، ابزارها، قالبها و روشهای سخنوری است. مثلا چون ممكن است در میان شنوندگانتان دانشجویان و دانشوران نیز حضور داشته باشند، از مطالب علمی نیز استفاده كنید. یا چون امكان دارد در میان شنوندگان شما از اهل شعر و ادب هم حضور داشته باشند، از اشعار و قطعات زیبا هم استفاده نمایید. و یا چون احتمال دارد در میان مخاطبانتان كودكان و نوجوانان نیز شركت كرده باشند، داستانها و خاطرات جالب را نیز بیان كنید.
41 - كیفیت و كمیت سخن خود را بر مبنای حد «متوسط.» معلومات و اطلاعات و توان جسمی و فكری و روحی شنوندگان قرار دهید.
42 - موضوع و مطالب سخنرانی خود را با رعایت ویژگیهای زیر برگزینید:
مورد علاقه گوینده؛
برخوردار از منابع كافی و معتبر؛
مورد نیاز شنونده؛
متناسب با شرایط زمان؛
متناسب با شرایط مكان؛
متناسب با شرایط مخاطبان؛
برخوردار از تسلط علمی گوینده بر آن؛
مهم از نظر گوینده و شنونده.
نكات پیش از سخنرانی
43 - هر یك ساعت سخنرانی ممكن است چندین ساعت مطالعه لازم داشته باشد. پس تا می‌توانید، مطالعه پیش از سخنرانی را فراموش نكنید، هرچند سخنور ورزیده‌ای باشید.
44 - در آغاز راه، شایسته است كه مطالب سخنرانی خود را پیش از اجرا، در خانه و یا محل دیگری تمرین كنید. این تمرین را یا می‌توانید در حضور جمع یا به صورت فردی انجام دهید و یا می‌توانید آن را روی نوار، ضبط نمایید و به آن گوش دهید و سپس نقایص و نواقص آن را برطرف كنید تا به مرور زمان، سخنوری موفق شوید.
45 - سخنور باید از نظر ظاهر، مرتب و تمیز باشد. از اینرو، بایسته است كه پیش از حضور در جلسه سخنرانی، سر و وضع، چهره، یقه، عمامه و لباس خود را در آینه‌ای ببینید و پس از اطمینان، به سخنوری بپردازید؛ زیرا گاهی ممكن است موهای سر، شانه نكرده یا یقه لباس، ورآمده یا تحت الحنك عمامه، بیرون زده و یا لكه‌ای جوهر یا چربی، روی لباس شما ریخته شده باشد.
46 - پیش از سخنرانی، به خود تلقین كنید كه حامل پیامی هستید و باید آن را بگویید و همه منتظر دریافت پیام شما هستند. از اینرو، ترس و اضطراب كمتری به شما روی خواهد آورد و یا حتی هیچ گونه ترس و اضطرابی به دل شما راه نخواهد یافت.
47 - پیش از سخنرانی، درباره آن بیندیشید كه چگونه آن را آغاز كنید، چگونه آن را ادامه دهید و چگونه آن را به پایان برید و به طور كلی چگونه آن را بیان نمایید. به طور مثال، آیا سخنرانی خود را با آیه‌ای از قرآن یا حدیثی از معصومان علیهم السلام و یا چند بیت شعر آغاز كنید؟ و آیا این آیه یا حدیث و یا شعر، می‌تواند كدام آیه یا حدیث و یا شعر باشد؟
48 - برای سخنرانی خود، طرح مناسب و چارچوب كلی داشته باشید و پیش از سخنرانی، آن را برای خود ترسیم كنید تا در هنگام سخنرانی، مطالب را فراموش ننمایید.
49 - برای پاسخگویی به پرسشهای احتمالی شنوندگان قبلا خود را آماده كنید. این پرسشها را می‌توانید خودتان با تفكر در موضوع یا با مشورت با صائب نظران در آن موضوع یا با مراجعه به كتابها و منابع نوشته شده در آن موضوع و یا حتی با كمك گرفتن از خود شنوندگان بیابید.
50 - قبل از سخنرانی دقت نمایید كه اگر نكته‌ای مبهم و تاریك در محتوای سخنرانی شما وجود دارد، آن را روشن و یا حذف كنید.
51 - پیش از سخنرانی استراحت داشته باشید و از خوردن غذا به حد اشباع بپرهیزید تا با شكمی پر و انباشته از غذا سخنرانی نكنید. و از خوردن چیزهایی مانند «نوشابه.» خودداری ورزید تا مبادا هنگام سخن گفتن آروغ بزنید.
52 - شایسته است كه چند دقیقه‌ای پیش از وقت، به محل سخنرانی خود بروید و از آنجا دیدن كنید تا از كیفیت و كمیت محل سخنرانی و شنوندگان خویش مطلع شوید.
53 - پیش از سخنرانی، تاحدی كه می‌توانید، از شرایط فرهنگی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شنوندگان خود آگاه شوید و سخنرانی خود را باتوجه به آن شرایط ایراد نمایید. به طور نمونه، اگر مخاطبان شما دارای شرایط اقتصادی ومالی خوبی نیستند، از آنان - برای امور خیریه و مانند آن - كمكهای مالی سنگین و یا حتی هیچ كمك مالی را درخواست نكنید.
54 - در صورت لزوم، پیش از سخنرانی، نقشه، لوحه، فیلم، اسلاید، اورهد و مانند آن را آماده كنید تا زمان سخنرانی شما با انجام دادن این گونه كارها تلف نشود.
55 - در صورتی كه پیش از سخنرانی شما كس دیگری نیز سخنرانی می‌نماید، سعی كنید چند دقیقه زودتر از موعد مقرر خودتان، در محل سخنرانی حاضر شوید تا از موضوع و محتوای سخنان او و بویژه مثلا مرثیه‌ای كه در پایان سخنرانی‌اش می‌خواند، آگاه شوید. با این كار، هم به این سخنران احترام گذاشته اید، و هم از تكرار موضوع و مرثیه برای شنوندگان خود دوری جسته اید.
56 - برای آرامش بیشتر در سخنرانی، پیش از سخن گفتن چند نفس عمیق ب كشید.
57 - پیش از سخنرانی صدای بلندگو را آزمایش و تنظیم نمایید و فاصله مناسب خود با آن را در نظر بگیرید و تلاش كنید تا صدای نابهنجار و یا سوت دلخراش از آن تولید نشود، مثلا دهان خود را به میكروفون نچسبانید.
58 - در صورت امكان، از بانیان و برگزاركنندگان مجلس سخنرانی خود بخواهید كه هنگام سخنرانی شما از دادن آب، چای، خرما، حلوا، شیرینی و مانند آن، به شركت كنندگان خودداری ورزند تا تمركز حواس شما و آنان از بین نرود و كنترل مجلس نیز به هم نخورد.
ادامه دارد... .