از جمله مسائلی كه همواره شیعیان و پیروان اهل بیت علیهم السلام در دوران غیبت كبری خواهان فهم آن هستند، شناخت وظایفی است كه در این دوران به عهده آنان گذاشته شده است. در این مقاله تلاش خواهیم كرد وظایف منتظران را هر چند به صورت مختصر بیان كنیم.
1- معرفت نسبت به حضرت ولی عصر علیه السلام
از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است كه: روزی امام حسین علیه السلام بر اصحاب خود وارد شدند، بعد از حمد خدا و درود بر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
«یا ایها الناس ان الله ما خلق العباد الا لیعرفوه فاذا عرفوه عبدوه فاذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه، فقال له رجل: بابی انت وامی یابن رسول الله ما معرفة الله؟
قال: معرفة اهل كل زمان امامهم الذی یجب علیهم طاعته (1) ؛
ای مردم! خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینكه او را بشناسند، زمانی كه او را شناختند، او را پرستش كنند و هنگامی كه او را پرستش كردند، با عبادت و پرستش او از بندگی غیر او بی نیاز گردند. مردی عرض كرد:ای پسر پیامبر! پدر و مادرم فدای شما باد، معرفت خداوند چیست؟ فرمود: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان، امامی كه طاعت او بر آنان واجب است.»
همچنین پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة (2) ؛
هر كس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.»
توجه به مضامین دعاهایی كه خواندن آن‌ها در عصر غیبت توصیه شده است نیز ما را به اهمیت مساله شناخت حضرت ولی عصر علیه السلام راهنمایی می‌كند. در یكی از دعاهای معروف و معتبری كه شیخ صدوق آن را در كتاب كمال الدین نقل كرده است، می‌خوانیم:
«اللهم عرفنی نفسك فانك ان لم تعرفنی نفسك لم اعرف نبیك، اللهم عرفنی نبیك فانك ان لم تعرفنی نبیك لم اعرف حجتك، اللهم عرفنی حجتك فانك ان لم تعرفنی حجتك ضللت عن دینی (3) ؛
بارالها! خودت را به من بشناسان كه اگر خود را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت. بارالها! پیغمبرت رابه من بشناسان كه اگر پیغمبرت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت. بارالها! حجت خود را به من بشناسان كه اگر حجت خود را به من نشناسانی از دینم گمراه می‌گردم.»
2- تمسك به ریسمان ولایت اهل بیت علیهم السلام
ولایت اهل بیت علیهم السلام دو گونه است: ا. ولایت تكوینی 2. ولایت تشریعی.
ولایت تكوینی بدین معناست كه حضرات معصومین علیهم السلام به اذن و اراده الهی، می‌توانند در مقام تكوین و عینیات خارجی، دخل و تصرف كنند، مانند معجزات انبیاء علیهم السلام و كرامات اولیاء علیهم السلام، و ولایت تشریعی، به معنای ولایت و سرپرستی جامعه و مؤمنین است. امامان معصوم علیهم السلام، هر كدام در زمان خود، ولی و سرپرست جامعه بوده و مردم را هدایت تشریعی می‌كنند.
از جمله وظایف مهم منتظران در زمان غیبت، چنگ زدن به ریسمان ولایت اهل بیت علیهم السلام است. امام صادق علیه السلام فرمودند:
«طوبی لشیعتنا المتمسكین بحبلنا فی غیبة قائمنا (4) ؛
خوشا به حال شیعیان ما! آنان كه در زمان غیبت قائم ما به ریسمان [ولایت] ما تمسك می‌جویند.»
همچنین امام سجاد علیه السلام فرمودند:
«من ثبت علی موالاتنا «ولایتنا» فی غیبة قائمنا اعطاه الله عزوجل اجرالف شهید من شهداء بدر و احد (5) ؛
هر كس در غیبت قائم ما بر دوستی [و عقیده به امامت ما] ثابت قدم باشد، خدای متعال اجر هزارشهید از شهدای بدر و احد به او عطا می‌كند.»
و نیز امام صادق علیه السلام فرمود:
«یاتی علی الناس زمان یغیب عنهم امامهم؛
زمانی بر مردم فرا رسد كه پیشوایشان از آنان غایب گردد.»
زراره پرسید: در آن زمان مردم چه كنند؟ امام علیه السلام فرمود:
«یتمسكون بالامر الذی هم علیه حتی یتبین لهم (6) ؛
به همان امر [ولایتی] كه برآنند چنگ زنند، تا برایشان آشكار شود.»
3- انتظار فرج
یكی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت، انتظار فرج است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «افضل اعمال امتی انتظار الفرج (7) ؛
با فضیلت‌ترین اعمال امت من، انتظار فرج است.»
امام صادق علیه السلام فرمود: «اقرب ما یكون العباد من الله جل ذكره و ارضی ما یكون عنهم اذا افتقدوا حجة الله جل و عز و لم یظهر لهم و لم یعلموا مكانه و هم فی ذلك یعلمون انه لم تبطل حجة الله جل ذكره و لا میثاقه، فعندها فتوقعوا الفرج صباحا و مساء (8) ؛
زمانی بندگان به خدای بزرگ نزدیك ترند و خدا از ایشان راضی‌تر است كه حجت خدای متعال از میان آنان ناپدید گردد و ظاهر نشود و آنان جایش را [هم] ندانند. با این همه بدانند كه حجت و میثاق خدا باطل نشده است. در آن زمان، هر صبح و شام چشم انتظار فرج باشید.»
آنچه در روایات مربوط به انتظار فرج حضرت ولی عصر علیه السلام بسیار به آن پرداخته شده، مساله صبر در این انتظار و پاداش صابران در این دوران است. در ذیل به چند نمونه از این روایات اشاره می‌شود.
الف: امام صادق علیه السلام به نقل از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «سیاتی قوم من بعدكم، الرجل الواحد منهم له اجر خمسین منكم، قالوا: یا رسول الله! نحن كنامعك ببدر و احد و حنین و نزل فینا القرآن؟ فقال: انكم لو تحملوا لما حملوا لم تصبروا صبرهم (9) ؛
پس از شما كسانی بیایند كه یك نفر از ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد [. اصحاب] گفتند:ای رسول خدا صلی الله علیه و آله! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر آنچه [از حوادث ایام] به ایشان می‌رسد، به شما رسد، صبر آنان را ندارید.»
ب: پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «انتظار الفرج بالصبر عبادة (10) ؛.» انتظار فرج با صبر، عبادت است.»
ج: امام رضا علیه السلام فرمود: «ما احسن الصبر و انتظار فرج (11) ؛ چه نیكوست شكیبائی و انتظار فرج.»
د: امام حسین علیه السلام فرمود: «له غیبة یرتد فیها اقوام و یثبت فیها علی الدین آخرون، فیؤذون و یقال لهم: «متی هذا الوعد ان كنتم صادقین.» اما ان الصابر فی غیبته علی الاذی و التكذیب بمنزلة المجاهد بالسیف بین یدی رسول الله (12) ؛
برای او [مهدی] غیبتی است كه اقوامی در آن از دین خارج شوند و گروهی بر دین ثابت قدم بمانند و آزار و اذیت می‌كشند و به آن‌ها گفته می‌شود: این وعده [ظهور] چه وقت عملی می‌شود، اگر راست می‌گویید؟ بی تردید صبر كننده در زمان غیبت در برابر آزار و تكذیب [مخالفان] ، به منزله جهاد كننده با شمشیر در ركاب رسول خدا صلی الله علیه و آله است.»
4- تهذیب نفس و اصلاح فردی
یكی از وظایف مهم منتظران دولت حق، پارسائی و آراستگی به اخلاق خوب و پسندیده است. امام صادق علیه السلام فرمود: «من سره ان یكون من اصحاب القائم، فلینتظر ولیعمل بالورع و محاسن الاخلاق، و هو منتظر (13) ؛
هر كس شادمان می‌گردد از اینكه از یاران حضرت مهدی علیه السلام باشد، باید منتظر باشد و به پرهیزكاری و اخلاق نیكو رفتار نماید و او منتظر [واقعی] است.»
همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: «ان لصاحب هذا الامر غیبة فلیتق الله عبده ولیتمسك بدینه (14) ؛
به یقین برای صاحب این امر غیبتی است، پس بنده خدا باید تقوای الهی پیشه كند و به دینش چنگ زند.»
5- اصلاح اجتماعی
یكی از وظایف مهم مردم در دوران غیبت كبری، داشتن روحیه اصلاح گری در سطح جامعه است. هر فردی باید در برابر آحاد جامعه اسلامی احساس مسؤولیت كرده، در راه اصلاح و ساختن افراد تلاش نماید، تا جامعه و افراد آن آماده پذیرش حكومت جهانی حضرت مهدی شوند.
اصلاح جامعه از راه امر به معروف و نهی از منكر تحقق می‌یابد و قانون امر به معروف و نهی از منكر در متن دین اسلام بسیار مورد تاكید قرار گرفته است.
امام باقر علیه السلام در بیان وظایف شیعیان در دوران غیبت فرمودند: «لیعن قویكم ضعیفكم و لیعطف غنیكم علی فقیركم ولینصح الرجل اخاه النصیحة لنفسه (15) ؛
توانمندان شما باید به ضعیفانتان كمك كنند و اغنیاء شما باید به فقرایتان مهربانی كنند، هر كس باید برادر [دینی] اش را نصیحت كند، نصیحتی كه به نفع برادرش باشد.»
خداوند متعال می‌فرماید: «كنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنكر) ... (16) ؛
«شما بهترین امتی بودید كه به سود انسان‌ها آفریده شده اند؛ [چه اینكه] امر به معروف و نهی از منكر می‌كنید و...»
و امام صادق علیه السلام فرمود: «ان الامر بالمعروف و النهی عن المنكر سبیل الانبیاء و منهاج الصلحاء، فریضة عظیمة بها تقام الفرائض و تامن المذاهب و تحل المكاسب و ترد المظالم و تعمر الارض و ینتصف من الاعداء و یستقیم الامر (17) ؛
بی تردید امر به معروف و نهی از منكر راه انبیاء علیهم السلام و طریقه صالحان است [. امر به معروف و نهی از منكر] وظیفه‌ای سترگ [و خطیر] است كه به وسیله آن سایر واجبات انجام می‌پذیرد و راه‌ها امنیت می‌یابد و در آمدها حلال [و مشروع] می‌گردد، مظالم باز گردانده می‌شود، زمین آباد می‌شود و از دشمنان انتقام گرفته می‌شود و امور سامان می‌یابد.»
آری اگر همه مسلمانان خود را موظف به اجرای امر به معروف و نهی از منكر در جامعه اسلامی بدانند، قدم‌های اولیه برای نیل به جامعه ایده آل و مطلوب مهدوی برداشته می‌شود.
6- آمادگی نظامی برای ظهور امام زمان علیه السلام
به تصریح روایات، آماده كردن سلاح و كسب مهارت نظامی كه مناسب با هر عصری باشد، برای شركت در سپاه حضرت مهدی علیه السلام از وظایف منتظران است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «لیعدن احدكم لخروج القائم علیه السلام و لوسهما، فان الله تعالی اذا علم ذلك من نیته رجوت لان ینسئ فی عمره حتی یدركه (فیكون من اعوانه و انصاره) (18) ؛
هر یك از شما باید برای خروج حضرت قائم علیه السلام هر چند به اندازه یك تیر، مهیا كند. هر گاه خدای تعالی چنین نیتی از او ببیند، امیدوارم عمرش را طولانی كند تا آن حضرت را درك كند (و در زمره یاران و همراهانش قرار گیرد) .
همچنین امام كاظم علیه السلام فرمود: «من ارتبط دابة متوقعا به امرنا و یغیظ به عدونا و هو منسوب الینا ادر الله رزقه، و شرح صدره و بلغه امله و كان عونا علی حوائجه (19) ؛
هر كس مركبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد در حالی كه خودش به ما منسوب باشد، خداوند روزیش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا كند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش او را یاری كند.»
7- یاد حضرت ولی عصر علیه السلام
از جمله وظایف مهم شیعیان و علاقمندان آن حضرت، فراموش نكردن او، و همیشه به یاد و ذكر او بودن است.
امام علی علیه السلام فرمود: «من احب شیئا لهج بذكره (20) ؛
هر كس چیزی را دوست بدارد، همواره نام آن را بر زبان دارد.»
و امام كاظم علیه السلام درباره غیبت امام زمان علیه السلام فرمود: «یغیب عن ابصار الناس شخصه ولا یغیب عن قلوب المؤمنین ذكره (21) ؛
خودش از دیدگان مردم پنهان می‌شود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان مخفی نمی‌شود.»
دعای ندبه زمزمه‌ای است عاشقانه كه در آن هر صبح جمعه با معشوق خود ارتباط برقرار می‌كنیم و به یاد او سرشك از دیدگانمان جاری می‌گردد. چه زیباست نغمه‌های عاشقان مهدی آنجا كه می‌گویند: «عزیز علی ان اری الخلق و لا تری و لا اسمع لك حسیسا و لا نجوی؛ بسیار بر من سخت است كه خلق را ببینم و تو را نبینم و از تو صدایی نشنوم.»
«هل من معین فاطیل معه العویل و البكاء؟ هل من جزوع فاساعد جزعه اذا خلا؟ هل قذیت عین فساعدتها عینی علی القذی؟ هل الیك یا ابن احمد سبیل فتلقی؟ هل یتصل یومنا منك بعدة فنحظی؟
آیا كسی هست كه مرا یاری كند تا به همراهی او ناله و گریه را طولانی كنم؟ آیا ناله كننده و بی تابی هست كه من با زاری او را در هنگام تنهائیش یاری و همراهی كنم؟ آیا در چشمی خار رفته است كه چشم من [در ناراحتی و اشك] با او هم دردی نماید؟ای زاده احمد! آیا راهی به سوی تو هست كه به ملاقات تو منتهی گردد؟ آیا روز [جدایی] ما به فردای [وصال] می‌رسد كه از آن حظ بریم؟»
امام زمان علیه السلام نیز از یاد شیعیان خود غافل نیست و اگر ارتباط ما با امام زمان علیه السلام برقرار شود و در همه امور زندگی به یاد و ذكر آن حضرت باشیم، یقینا مورد عنایت و لطف ایشان قرار می‌گیریم، چنانكه در نامه امام زمان علیه السلام به شیخ مفیدقدس سره به این موضوع اشاره شده است. آن حضرت می‌فرماید:
«انا غیر مهملین لمراعاتكم و لا ناسین لذكركم (22) ؛
ما از رسیدگی به حال شما كوتاهی نمی‌كنیم و یاد شما را از خاطر نمی‌بریم.»
یارب آن مونس جان محرم اسرار كجاست و آن طبیب دل بی طاقت بیمار كجاست
یك جهانند گرفتار فراقش یا رب آن رهاننده این جمع گرفتار كجاست (23)
8- محبت به حضرت مهدی علیه السلام
انسان وقتی به كسی علاقه داشته باشد، یاد و خاطره محبوب همیشه در فكر و ذهنش حضور دارد و این موجب می‌شود كه زندگیش رنگ و بوی معشوق بگیرد. اگر محبوب انسان موجودی متعالی و ملكوتی باشد، این الگو پذیری زمینه رشد و تعالی او را فراهم می‌سازد و اگر محبوب و معشوق او موجودی پست و فرومایه باشد، این الگو پذیری موجب سقوط و هلاكت وی خواهد شد. به خاطر اهمیت محبت به اهل بیت علیهم السلام خداوند در قرآن كریم، مزد رسالت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله را مودت و دوستی خاندان او قرار داده است و می‌فرماید: «قل لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی.» (24) ؛
«بگو من از شما در برابر رسالتم مزدی طلب نمی‌كنم، به جز دوستی و مودت نسبت به اهل بیتم.»
همچنین پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لا یؤمن عبد حتی اكون احب الیه من نفسه و اهلی احب الیه من اهله و عترتی احب الیه من عترته و ذاتی احب الیه من ذاته (25) ؛
هیچ بنده‌ای ایمان [واقعی] نمی‌آورد مگر اینكه در نزد او من از خودش محبوب‌تر و اهل بیت من و خاندان من از اهل بیت و خاندان او محبوب‌تر باشند و ذات من از ذات خودش محبوب‌تر باشد.»
امام حسن عسكری علیه السلام خطاب به حضرت مهدی علیه السلام فرمودند:
«واعلم ان قلوب اهل الطاعة و الاخلاص نزع الیك مثل الطیر الی او كارها (26) ؛
بدان كه دل‌های اهل بندگی و اخلاص به سوی تو پر می‌كشند؛ همچنان كه پرنده به سوی آشیانه‌اش پر می‌كشد.»
البته این طور نیست كه محبت یك طرفه باشد، بلكه امامان معصوم علیهم السلام نیز نسبت به شیعیان واقعی ابراز علاقه و محبت كرده و می‌كنند، و در غم و شادی آنان شریكند.
امام رضا علیه السلام فرمود: «الامام الامین الرفیق، و الاخ الشفیق، و كالام البرة بالولد الصغیر (27) ؛
امام، امین و دوست است، و برادر دلسوز است، و مانند مادری است كه نسبت به فرزند خردسال خود مهربان است.»
همچنین امام علی علیه السلام فرمود: «انا لنفرح لفرحكم و نحزن لحزنكم (28) ؛
ما در شادمانی شما شاد و برای اندوه شما اندوهگین می‌شویم.»
امام رضا علیه السلام فرمود: «ما من احد من شیعتنا... لا یغتم الااغتممنا لغمه، و لا یفرح الافرحنا لفرحه، و لا یغیب عنا احد من شیعتنا این [ما] كان فی شرق الارض وغربها (29) ؛
هیچ كس از شیعیان ما... غم دیده نمی‌شود مگر آن كه ما نیز در غم او غمگین می‌شویم و شاد نمی‌شود مگر اینكه از شادی او شاد می‌شویم، و هیچ یك از شیعیان ما در مشرق و مغرب زمین از نظر ما دور نیستند.»
امام مهدی علیه السلام فرمود: «انه انهی الی ارتیاب جماعة منكم فی الدین وما دخلهم من الشك والحیرة فی ولاة امرهم، فغمنا ذلك لكم لا لنا، وساءنا فیكم لا فینا (30) ؛
از تردید گروهی از شما (شیعیان) در دین، و شك و سرگردانی در مساله والیان امرشان آگاه شدم، پس این غم ما به خاطر شما است نه به خاطر خود ما، و برای شما متاثر شدیم نه برای خودمان.»
در این روایت و امثال آن‌ها حضرت مهدی علیه السلام نسبت به شیعیان ابراز محبت و علاقه نموده و اعلام كرده است كه از گمراه شدن آن‌ها شدیدا ناراحت و متاثر می‌شود.
9- اندوهگین بودن در فراق حضرت
یكی از نشانه‌های دوستی، محزون بودن در فراق و دوری از دوست و محبوب است. بدیهی است كه علاقمندان به امام زمان علیه السلام در دوران غیبت در فراق او اندوهگین هستند و این حزن و اندوه را به گونه‌های مختلفی بروز می‌دهند.
امامان معصوم نیز به خاطر غیبت امام زمان علیه السلام می‌گریستند. به عنوان نمونه، سدیر صیرفی می‌گوید: به خدمت مولایمان امام صادق علیه السلام رفتیم و امام را در حال گریه و ناله دیدیم. او آنگاه حالت امام را این گونه تشریح می‌كند: «هو یبكی بكاء الوالد الثكلی ذات الكبد الحرسی قد نال الحزن من وجنتیه وشاع التغییر فی عارضیه واملاء الدموع محجریه وهو یقول سیدی غیبتك نفت رقادی وضیقت علی مهادی وابتزت منی راحة فؤادی، سیدی غیبتك اوصلت مصابی بفجائع الابد (31) ؛
او همچون مادر فرزند از دست داده، می‌گریست، اندوه از گونه‌های مباركش پیدا بود و رنگ چهره‌اش تغییر كرده بود. اشك‌های او لباسش را خیس كرده بود و در این حالت می‌گفت: مولای من! غیبت تو، خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است. مولای من! غیبت تو، بلا و مصیبت مرا به فاجعه‌های ابدی پیوند داده است.»
شاعر عرب حزن و اندوه قلبی خود را در غم دوری از حضرت مهدی علیه السلام چنین بیان كرده است:
قلبی الیك من الاشواق محترق ودمع عینی من الآماق مندفق
الشوق یحرقنی والدمع یغرقنی فهل رایت غریقا وهو محترق (32)؟
و شاعری پارسی گوی، ابیات فوق را چنین به فارسی در آورده است:
دل زشوق دیدنت سوزد چو عود از فراقت دیده بارد همچو رود
غرقه در سیلاب اشك و دل كباب كس غریق شعله ور كی دیده بود
10- شناخت عظمت و مقام حضرت مهدی علیه السلام و نگه داشتن حرمت او
از جمله وظایف مهم شیعیان، شناخت جایگاه رفیع حضرت مهدی علیه السلام و رعایت احترام آن حضرت است. امامان معصوم علیهم السلام بعد از مقام ربوبی و نبوی صلی الله علیه و آله، مقام و رتبه سوم را در عالم وجود دارند، و انسان‌های عادی با آنان مقایسه نمی‌شوند.
امام علی علیه السلام فرمود:
«لا یقاس بآل محمد احد من هذه الامة ولا یسوی بهم من جرت نعمتهم علیه ابدا. هم اساس الدین وعماد الیقین (33) ؛
نباید احدی از این امت را با آل محمد صلی الله علیه و آله مقایسه نمود و نباید كسی را كه نعمت آل محمد صلی الله علیه و آله همواره بر او جریان داشته، با آنان برابر دانست، آنان اساس دین و ستون یقین هستند.»
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در توصیف جایگاه حضرت مهدی علیه السلام در بهشت فرمود:
«المهدی طاووس اهل الجنة، علیه جلابیب النور (34) ؛
مهدی علیه السلام طاووس اهل بهشت است كه هاله‌ای از نور او را احاطه كرده است.»
و نیز فرمود:
«نحن سبعة من ولد عبد المطلب سادة الجنة، انا وحمزة وعلی وجعفر والحسن والحسین والمهدی (35) ؛
ما هفت نفر از اولاد عبد المطلب هستیم كه سروران اهل بهشتیم: من و حمزه و علی و جعفر و حسن و حسین و مهدی علیهم السلام.»
امام علی علیه السلام فرمود:
«هو فی الذروة من قریش والشرف من هاشم والبقیة من ابراهیم (36) ؛
او (حضرت مهدی علیه السلام) والاترین قریش و گرامی‌ترین بنی هاشم و تنها بازمانده ابراهیم خلیل است.»
و امام رضا علیه السلام فرمود:
«یكون اعلم الناس واحكم الناس واتقی الناس واحلم الناس واسخی الناس واعبد الناس (37) ؛
او (حضرت مهدی علیه السلام) داناترین مردم، حكیم‌ترین مردم، پرهیزگارترین مردم، بردبارترین مردم و بخشنده‌ترین مردم و عابدترین مردم است.»
جای آنست كه شاهان زتو شرمنده شوند سلطنت را بگذارند و تو را بنده شوند
گر به خاك قدمت سجده میسر گردد سر فرازان جهان جمله سرافكنده شوند
«هلالی.»
***
ای كه از لطف سراسر جانی جان چه باشد؟ كه تو صد چندانی
به دمی زنده كنی صد مرده عیسیی، آب حیاتی، جانی
به تماشای تو آید همه كس لاله زاری، چمنی، بستانی
روی در روی تو آرند همه قبله‌ای، آینه‌ای، جانانی
آرزوی دل بیمار منی صحتی، عافیتی، درمانی
همه خوبان به تو آراسته اند كهربایی، گهری، مرجانی
«فخر الدین عراقی.»
11- دعا برای فرج امام زمان علیه السلام
در روایات معصومین علیهم السلام دعا برای فرج امام زمان علیه السلام به عنوان یكی از عوامل نجات انسان‌ها در دوران لاكت بخش غیبت كبری مطرح شده است.
امام حسن عسكری علیه السلام فرمود:
«والله لیغیبن غیبة لا ینجوا فیها من الهلكة الا من ثبته الله عزوجل علی القول بامامته ووفقه فیها للدعاء بتعجیل فرجه (38) ؛ به خدا سوگند كه او غیبتی [سخت] می‌كند. در آن غیبت، از هلاكت نجات نمی‌یابد مگر كسی كه خدای عزوجل او را بر قول به امامت آن حضرت ثابت بدارد و او را در عصر غیبت بر دعای به تعجیل فرج او موفق بدارد.»
از سوی دیگر امام زمان علیه السلام در موارد زیادی شیعیان را به دعای برای فرج خویش توصیه كرده است. به عنوان مثال، آن حضرت در پایان توقیع به جناب اسحاق بن یعقوب می‌فرماید:
«واكثروا الدعاء بتعجیل الفرج فان ذلك فرجكم (39) ؛ برای تعجیل در فرج، زیاد دعا كنید كه همانا آن فرج شماست.»
درباره زمان و نحوه دعا برای فرج امام زمان علیه السلام توصیه‌های زیادی از سوی اولیای دین بیان شده است كه در ذیل به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
الف) در منهاج العارفین آمده است: «مستحب است انسان پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید: اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم. (40) .»
ب) مرحوم شیخ بهائی نقل می‌كند: «پس از نماز صبح و در حالی كه با دست راست محاسن خود را گرفته و كف دست چپ را به سوی آسمان می‌گیری، هفت مرتبه می‌گویی: یا رب محمد وآل محمد صل علی محمد وآل محمد وعجل فرج محمد وآل محمد. (41) .»
ج) علامه مجلسی در كتاب «المقباس.» نقل كرده است كه: «در تعقیب نماز صبح قبل از آنكه با كسی صحبت كند صد بار بگوید: یا رب صل علی محمد وآل محمد، وعجل فرج آل محمد واعتق رقبتی من النار. (42) .»
د) كتاب «جمال الصالحین.» از امام صادق علیه السلام نقل كرده است كه حضرت فرمودند: «از حقوق ما بر شیعیان این است كه پس از هر نماز واجب دست خود را به چانه گرفته و سه بار بگویند: یا رب محمد عجل فرج آل محمد یا رب محمد احفظ غیبة محمد، یارب محمد انتقم لابنة محمد صلی الله علیه و آله. (43) .»
ه) مرحوم شیخ طوسی در كتاب «مختصر المصباح.» در جایی كه وظیفه‌های شب جمعه را ذكر می‌كند، صد بار این دعا را سفارش می‌كند:
«اللهم صل علی محمد وآل محمد وعجل فرجهم، واهلك عدوهم من الجن والانس من الاولین والآخرین. (44) .»
12- دعا و زمزمه عاشقانه
دعا بهترین وسیله ارتباط انسان با خدای خویش، ناشی از شناخت انسان از عجز خویش و اظهار كرنش در برابر آفریدگار است.
انسان مؤمن امید خود را از غیر خدا قطع كرده و دست نیاز به سوی خدای بی نیاز دراز می‌كند و رفع مشكلات خویش را تنها از او می‌خواهد. در رابطه با موضوع امام زمان علیه السلام دعاها و زیارت‌های مخصوصی وارده شده است كه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
الف) دعای ندبه
مرحوم علامه مجلسی در «بحار الانوار» دعای شریف ندبه را از سید بن طاووس از بعضی از اصحاب نقل می‌كند و می‌گوید: محمد بن علی بن ابو قره می‌گوید: دعای ندبه از كتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری برای من نقل شد، و گفته شده كه آن دعا برای صاحب الزمان علیه السلام است و مستحب است در اعیاد چهارگانه (جمعه، عید فطر، قربان، غدیر) خوانده شود (45) .
ب) دعای عهد
امام صادق علیه السلام فرمود: كسی كه چهل بامداد خدای را با دعای عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون می‌آورد (46) .
- پاورقــــــــــــــــــــی
1) بحارالانوار، ج 5، ص 312 و كنز الفوائد، كراجكی، ص 151.
2) بحار الانوار، ج 8، ص 368 و ج 32، ص 321 و ینابیع الموده، القندوزی، ج 3، ص 372.
3) كمال الدین، ج 2، ص 512.
4) همان، ج 2، باب 34، ح 5.
5) همان، ج 1، ص 439.
6) همان، ج 2، باب 33، ح 44.
7) مجمع البحرین، ص 297.
8) كافی، ج 2، باب نادر فی الغیبه، ص 127.
9) كافی، ج 8، ص 37 و مكیال المكارم، ج 2، ص 290.
10) الدعوات، قطب الدین راوندی، مدرسة الامام المهدی، ص 41.
11) بحار الانوار، ج 52، ص 129.
12) كمال الدین، ج 1، ص 437.
13) غیبت نعمانی، ص 200، ح 16.
14) كافی، ج 2، باب فی الغیبه، ص 132.
15) بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، عماد الدین طبری الآملی الكنجی، چاپ نجف اشرف، ص 113.
16) آل عمران/110.
17) الكافی، ج 5، ص 56؛ التهذیب طوسی، ج 6، ص 180 و تحف العقول، ص 227.
18) غیبت نعمانی، باب ماجاء فی ذكر الشیعه، ص 173؛ بحارالانوار، ج 52، ص 366.
19) الكافی، ج 6، ص 535، ح 1.
20) غرر و درر، ج 1، ص 231.
21) كمال الدین، ج 2، ص 221، ح 6.
22) احتجاج، ج 2، ص 598.
23) یار غائب از نظر، محمد حجتی، ص 35.
24) شوری/23.
25) بحارالانوار، ج 27، ص 75؛ امالی، ص 86، ح 30.
26) كمال الدین، ج 2، ص 348، ح 19.
27) تحف العقول، ص 324.
28) مكیال المكارم، ج 1، ص 94.
29) همان، ج 1، ص 454.
30) بحار الانوار، ج 53، ص 178.
31) كمال الدین، ج 2، باب 34، ص 21.
32) مكیال المكارم، ج 2، ص 250.
33) نهج البلاغه فیض، خطبه دوم.
34) منتخب الاثر، ص 147؛ ینابیع الموده، ج 3، ص 164 و نور الابصار، ص 170.
35) غیبت شیخ طوسی، ص 113؛ بحارالانوار، ج 51، ص 65؛ ینابیع الموده، ج 1، ص 91.
36) الزام الناصب، ص 11.
37) همان، ص 9.
38) كمال الدین، ج 2، ص 260.
39) همان، ص 361.
40) منهاج العارفین، ص 108.
41) مفتاح الفلاح، ص 206؛ مصباح المتهجد، ص 53.
42) مكیال المكارم، ج 2، ص 13.
43) همان، ص 7.
44) همان، ص 31.
45) صحیفه مهدیة، ص 217، به نقل از بحار الانوار.
46) بحار الانوار، ج 94، ص 41.