آیةالله حاج شیخ حسن صالحی واعظ از ذاكرین و خطباء با فضل و متّقی و با اخلاق حوزه علمیه قم بود كه در سال 1321 قمری در شهرستان لاهیجان و در میان خانواده‌ای متدین و معتقد به اسلام و روحانیت دیده به جهان گشود.
شیخ حسن صالحی، بعد از اتمام مقدمات علوم اسلامی در شهرهای لاهیجان و رشت، وارد حوزه علمیه قم گردید و به تكمیل معارف و علوم دینی پرداخت و از در محضر اساتید نامدار و فرزانه حوزه علمیه قم به كسب مقامات علمی و معنوی نائل گردید.
این خطیب ارجمند از محضر اساتیدی چون آیات عظام:
حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی، حاج سید محمّد حجت كوه كمره‌ای، حاج سید محمّدتقی خوانساری، حاج سید صدرالدین صدر، حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی، و آیةالله حاج میرزا محمّدفیض قمی بهره برد.
آیةالله صالحی در كنار تحصیل و فراگیری دانش آل محمد صلّی الله علیه و آله به تدریس سطوح پرداخته و شاگردان ارزشمندی را در دامن پر مهر خویش تربیت كرده و نیز در كنار تدریس و تحصیل، به خودسازی و تزكیه و تهذیب نفس اشتغال داشته، از این طریق به مقامات والای معنوی نائل گردید.
حالات و خصوصیات
1. واعظی با اخلاص
حضرت آیةالله حاج شیخ جعفر شمس لنگرودی - دامت بركاته - از شاگردان مرحوم آیةالله حائری، مؤسس حوزه علمیه قم كه هم اكنون در سن 95 سالگی از موجه‌ترین و مسن‌ترین عالمان ساكن در گیلان است و بیش از 70 سال از عمر با بركت خویش را در وعظ و خطابه و ارشاد مردم سپری كرده است، درباره مرحوم حاج شیخ حسن صالحی می‌فرماید: «آقا شیخ حسن و برادرش آقا شیخ محمد علی صالحی، هر دو از شاگردان آیات عظام به ویژه آیةالله آقای حائری كبیر و نیز از بزرگان وعظ و منبر در گیلان به شمار می‌روند.
به خوبی در یاد دارم زمانی كه حوزه‌های علمیه شیعه به ویژه حوزه قم دچار گرفتاریهای كینه توزانه ایادی استعمار، یعنی رضاخان قلدر گردیده بود، طلاب و بزرگان قم از این حوادث، سخت در ناراحتی به سر می‌بردند... .
یكی از برنامه‌های اساسی كه در سرلوحه كار آیةالله حائری بود، اهمیت و توجّه به روضه خوانی بود و از آنجایی كه اجرای این برنامه در حرم مطهر یا مدرسه فیضیه امكان پذیر نبود، لذا برنامه روضه خوانی در شبها در مكان دور افتاده‌ای از مركز شهر و در مدرسه حاج ملا صادق منعقد می‌گردید و بزرگان و طلاب در آن شركت می‌جستند. افرادی كه در آنجا سخنرانی می‌كردند، همگی به امر حضرت آیةالله حائری بود كه یكی از آنان مرحوم حاج شیخ حسن صالحی بود كه خود حاج شیخ هم در حالی كه عبایش را به سر می‌كشید، در جلسه حضور می‌یافت... او مردی با اخلاص بود و اخلاص در گفتارش به خوبی برای همگان مشهود و قابل لمس بود.» [1]
2. تشرف به حضور امام زمان علیه السلام
از حضرت آیةالله حاج شیخ علی پناه اشتهاردی - دامت بركاته - عالم و مدرّس متقی و با اخلاص حوزه علمیه قم، نقل شده است كه فرمود:
«مرحوم حاج شیخ حسن صالحی لاهیجانی به حق از فرزندان شایسته و صالح حوزه بودند. او مردی مهذب، با اخلاص و در امور معنوی دارای حال خوشی بود. ما به همراه عده‌ای از فظلاء «معالم» و برخی از كتب ادبی حوزه را از محضر این عالم وارسته تلمذ كرده ایم.
درك محضر این عالم ربانی از افتخارات عمر ما به شمار می‌رود. او در ولایت دارای تولای كامل بود و نسبت به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام عشق و ارادت ویژه‌ای داشت و از كسانی بود كه در عین كم سن و سال بودن، از متشرفین به محضر حضرت بقیةالله الاعظم - روحی و ارواح العالمین له الفداء - بوده است. با اینكه او این موضوع را كتمان می‌كرد، ولی ما یقین به تشرف وی به محضر امام زمان علیه السلام داریم.» [2]
3. تبلور اخلاص
حضرت آیةالله حاج شیخ محمد علی فیض گیلانی از علمای محترم حوزه علیمه قم، به نگارنده فرمودند:
«مرحوم حاج شیخ حسن صالحی لاهیجانی از مردان متقی، خود ساخته، مهذب و اهل باطن بوده است. از لحاظ علمی، وی از شاگردان آیةالله حائری، مؤسس حوزه علمیه قم بودند و از لحاظ معنوی وی در آن زمان در میان علماء و بزرگان شهرت داشت. من این مرد بزرگوار را از نزدیك دیده بودم. بیانات گرم و مؤثری داشت و با پدرم كه مردی درس خوانده و فاضل و روحانی بود كه البته لباس روحانیت به تن نداشت، در ارتباط بود و اصولاً منزل پدری ما در روستای »دُم چال» در رود بَنه لاهیجان، پاتوق عالمان و واعظان منطقه به شمار می‌رفت و به یاد دارم كه مرحوم حاج شیخ حسن صالحی كه برای سخنرانی به روستاها می‌رفت، سوار بر اسبی می‌شد. او همواره مشغول اذكار و اورادی بود و اصلاً توجه به اطراف و پیرامون خود نداشت... .
در یك كلام، می‌توان گفت كه مرحوم حاج شیخ حسن از روحانیان موجه و خوشنام و متقی لاهیجان بود كه البته بر اثر بیماریهای ممتد، عمری كوتاه داشت؛ ولی در همین مدت كوتاه، خدمات خوبی انجام داده است. [3]
4. نماز باران
حضرت آیةالله حاج شیخ زین العابدین قربانی، نماینده ولی فقیه در استان گیلان و امام جمعه محترم رشت، درباره مرحوم صالحی و جریان خواندن نماز باران توسط معظم له این گونه فرمودند:
«شیخ حسن صالحی از واعظان گرانمایه لاهیجان بود كه در نزد فقهاء و علماء بزرگ این سامان دارای مقام و منزلت خاصی بود. موقعیت علمی و معنوی ایشان علاوه بر تقوا و فضیلت گویندگی و خطابه در نزد عالمان برجسته آن سامان، همین بس كه نقل می‌كنند: سالی گیلان دچار خشكسالی گردید و بر اثر این خشكسالی مزارع شالیكاری و سایر محصولات كشاورزی در آستانه نابودی قرار گرفت.
به این ترتیب، مردم متدین منطقه برای رفع خشكسالی به علماء رجوع كرده، از آنان تقاضای دعا و خواندن نماز باران كردند و آنان نیز در میان علماء مرحوم حاج شیخ حسن صالحی را برای تحقق این مهم انتخاب كردند. نماز باران به امامت وی در لاهیجان اقامه گردید و به بركت انفاس قدسی آن بزرگوار، باران خوبی در منطقه بارید و همگان خصوصاً كشاورزان را خوشحال ساخت.»
آیت بصیرت
مرحوم صالحی دارای قدرت و قوت روحی خاصی بود؛ به گونه‌ای كه از آینده برخی از افراد خبردار بود و دیگران را نیز باخبر می‌ساخت. فرزند گرامی آن مرحوم، حجة الاسلام حاج شیخ محمد مهدی صالحی، در این باره می‌گویند:
«من در طفولیت، پدرم را از دست دادم و آن بزرگوار هم سن و سالی نداشت و در سن چهل و چند سالگی از دنیا رفت، ولی برخی از دوستان صمیمی پدرم كه همگی از علماء بزرگ حوزه قم بودند، برای من تعریف كردند كه پدرم بر اثر عبادات و ریاضات شرعیه فراوان، دارای صفای باطنی و چشم حقیقت بین بود و برخی چیزها را می‌گفت؛ مثلاً درباره حضرت امام خمینی رحمه الله از پدرم نقل شده است كه ایشان روزی در مدرسه فیضیه در جمع دوستان نشسته بودند كه حضرت امام كه در آن زمان یك طلبه و یا یك مدرس نه چندان معروف بود، وارد مدرسه فیضیه گردیده بود كه پدرم با دیدن ایشان، به دوستان خود گفته بود:
این سید بزرگوار (اشاره به امام) اوضاع ممكلت را به هم خواهد زد و آینده این كشور به دست ایشان رقم خواهد خورد! و این پیشگویی نشانه قدرت روحی و معنوی معظم له بوده است كه معمولاً چنین كاری از مردان حقیقی و از اولیاء الهی ساخته است.»
كرامتی از حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام
مورخ شهیر آیةالله حاج شیخ محمد شریف رازی درباره مرحوم صالحی لاهیجانی نوشته اند:
«این نگارنده كه با آن مرحوم تماس نزدیك داشتم و معاشرت بسیاری نموده بودم، حقاً او را بامسما، یعنی به حقیقت صالح یافتم؛ به خصوص حال توسل و مقام حب ولایتش نسبت به خاندان وحی و رسالت بسیار بود. منبر گرم و بیانات مؤثری داشت و از او استفاده‌های معنوی زیادی كردم. وی از فضلاء و ذاكرین با فضل و دانش و تهذیب اخلاق حوزه علمیه قم و دارای تولای كامل و حال خوش و معنویت بود.
كرامتی از مولای ما حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام برای ایشان شده كه مجمل آن این است كه زخمی در گوش ایشان پیدا شده بود كه چرك می‌كرد و رایحه بدی داشت. مدتها معالجه میسور و ممكن خود را كرده، فایده‌ای ندید. عاقیت از قم به طهران رفت و به دكتر لقمان، متخصص در مرض گوش مراجعه كرد كه دكتر پس از معاینه دقیق، تشخیص سالك داده و نسخه مفصلی از آمپول و غیره نوشته، ایشان را تأكید به گرفتن آن دواها كرد. آن مرحوم گفت: از منزل دكتر بیرون آمدم، با خود گفتم: من كه از معالجه خسته شدم، چرا به دكتر معنوی مراجعه نكنم به طبیب حقیقی، حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام متوسل نشوم. پس از آنجا به شهر ری آمدم و با دل شكسته به حرم مشرف شدم و عرض حاجت كردم و نزدیك ضریح شریف رفته و قدری گَرد ضریح برداشته، بر آن زخم مالیدم و از حرم بیرون آمدم تا به صحن داخل شدم. دیدم از زخم و درد و چرك گوشم اثری نیست و به كلی خشك و خوب شده است.
مؤلف گوید: از كرامت آن بزرگوار بعید نیست؛ زیرا كه سید الكریم است.» [4]
رحلت
مرحوم حاج شیخ حسن صالحی لاهیجانی پس از عمری كوتاه، ولی مشحون از خدمات تبلیغی، در سن 46 سالگی در سال 1367 قمری] برابر با 1326 شمسی [به واسطه مبتلا شدن به كسالت سرطان بدرود زندگی گفت و ندای حق را اجابت كرد و پیكر پاكش در قبرستان ابو حسین قم به خاك سپرده شد. عاش سعیداً و مات سعیداً. [5]
- پاورقــــــــــــــــــــی
[1]. مصاحبه نگارنده با آیةالله حاج شیخ جعفر شمس لنگرودی (دامت بركاته).
[2]. به نقل از حجةالاسلام حاج شیخ محمد مهدی صالحی، فرزند آن مرحوم.
[3]. مصاحبه نگارنده با حضرت آیةالله حاج شیخ محمد علی فیض گیلانی، از علماء و مدرسین حوزه قم.
[4]. آثار الحجة، محمد شریف رازی، ج 1، ص 234.
[5]. شرح حال آیةالله صالحی لاهیجی در منابع زیر آمده است:
آثار الحجة، ج 1، ص 233؛ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 182؛ آینه دانشوران، ص 334.