(نظرات علما و مراجع پیرامون عزاداری امام حسین علیه السلام)
مرحوم علامه امین عاملی قدس سره دربارۀ قمه زنی و مراسم عزاداری حسینی می‌نویسد:
قمه زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حكم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، كه نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعۀ اهل بیت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می‌كنند و شكی نیست كه این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت خدا و پیامبر و اهل بیت اطهار نیست و البته تغییر نام این اعمال در ماهیت و حكم شرعی آن كه حرمت است، تغییری نمی‌دهد (1) .
چند استفتاء از مقام معظم رهبری درباره قمه زنی و عزاداری
1 - آیا قمه زدن در عزاداری امام حسین علیه السلام چه حكمی دارد؟
جواب: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنی به باشد جایز نیست.
2 - پدر و مادری كه نذر می‌كنند اگر خدا به آنان فرزند پسر داد روز عاشورا به سر او تیغ بزنند و آن پسر بعد از بلوغ روزهای عاشورا قمه بزند آیا این نذر صحیح است و آیا بر آن پسر عمل به نذر والدین واجب است؟
جواب: صحت چنین نذری محل اشكال است و در هر صورت وفا به آن بر فرزند واجب نیست.
3 - اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ كسی شد آیا این عمل خودكشی و گناه محسوب می‌شود.
جواب: اگر با خوف خطر جان اقدام كرده باشد حكم انتحار دارد.
4 - آیا سوراخ كردن گوشت بدن و قفل زدن و وزنه آویزان كردن به بهانه عزاداری بر امام حسین علیه السلام كه اخیرا شایع شده است جایز است؟
جواب: چنین اعمالی كه موجب وهن مذهب در انظار عموم است صورت شرعی ندارد.
5 - عزادارانی كه خودشان را در مقابل مزار مقدس ائمه علیهم السلام به خاك می‌اندازند و سینه و صورت خود را به خاك می‌مالند و خراشیده می‌كنند و خون جاری می‌شود و با همان حال به داخل حرم ائمه علیهم السلام وارد می‌شوند چه صورت دارد؟
جواب: اینگونه رفتارها كه از شیوه اظهار تاثر و عزاداری سنتی به دور است صورت شرعی ندارد بلكه اگر موجب ضرر معتنی به بدنی و یا وهن مذهب در انظار عموم باشد جایز نیست.
استفتائات از حضرت آیة الله العظمی مكارم شیرازی
1 - آیا زنجیر زنی و قمه زنی و شمشیر زنی در عزاداری امام حسین علیه السلام جایز است؟
جواب: بی شك مراسم سوگواری خامس آل عباعلیه السلام از افضل قربات است، ولی نباید كاری كرد كه موجب وهن مذهب در نظر دیگران شود.
2 - آیا تعزیه و شبیه خوانی اشكال دارد و اگر اشكال نداشته باشد بفرمایید كه اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جای او بخواند اشكال دارد؟ و آیا صدای شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است یا خیر؟ در پایان مستدعی است شرایط تعزیه خوانی را بیان فرمایید.
جواب: شبیه خوانی اگر با دروغ و آلات لهو توام نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن علی علیهما السلام یا سایر شهدا نشود اشكالی ندارد واحتیاط آن است كه مردان لباس زنان را نپوشند.
3 - آیا شبیه خوانی - كه نمایش مذهبی است و دربارۀ واقعۀ عاشورا یا اربعین حسینی علیه السلام برگزار می‌گردد - جایز است؟
جواب: اگر امر خلاف شرعی در آن نباشد و موجب هتك مقدسات نشود اشكالی ندارد.
4 - سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری كه دارای چاقو و یا تیغ می‌باشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون می‌شود، چه حكمی دارد؟
جواب: همان گونه كه قبلا نیز اشاره كرده‌ایم، مسئلۀ عزاداری حضرت سیدالشهداعلیه السلام در هر زمان و در هر مكان از افضل قربات و مایۀ تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداكاری و شجاعت در مسلمین است، ولی كیفیت عزاداری باید چنان باشد كه بهانه‌ای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشكوه تضعیف نگردد و به همین جهت از كارهایی كه موجب وهن مذهب است باید پرهیز شود.
5 - نظر مبارك را در رابطه با كیفیت مطلوب نحوۀ برگزاری عزاداری سالار شهیدان علیه السلام بیان فرمایید؟
جواب: بهترین شیوۀ عزاداری، تشكیل مجالس با شكوه و ذكر اهداف مقدس امام حسین علیه السلام و تاریخچۀ كربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری، و همچنین تشكیل دسته جات عزاداری با شكوه، توام با شعارهای بیدار كننده و سازنده و پخش جزوه‌ها و پوسترهای حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاكاردها یا شعارهای جالب و جاذب و روشن كنندۀ اهداف عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام و مانند آن است.
6 - در آستارا، سنتی است كه مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسئله بدین صورت است كه: روز تاسوعا و عاشورا علمی كه در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصی می‌دهند كه آن فرد با حركتهای مخصوص و حتی گاهی با حمله ور شدن به زنان و مردان ترساندن بچه‌ها و به تعبیر مردم: علم را جوش می‌آورند و آن را نسبت به امام حسین علیه السلام می‌دهند، مردم دور آن جمع می‌شوند و می‌گویند علم فرد را دنبال خود می‌برد، وقتی علم بعضی از افراد را زخمی می‌كند به معنای آن است كه آن فرد، انسان بدی است و با دیدۀ تردید به علم نگاه كرده است. متاسفانه علم در دست افراد معلوم الحال به جوش می‌آید و گاهی افراد متدین و وجیه را زخمی می‌كند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
جواب: عزاداری حضرت خامس آل عباعلیه السلام از موجبات مهم تقویت دین است ولی نباید آن را آلوده به این گونه كارهای نادرست كرد كه موجب اذیت و آزار عزاداران و هتك حرمت افراد آبرومند می‌شود.
7 - در شرایطی كه دشمنان اسلام سعی در منزوی كردن مسلمانان دارند و با حیله‌هایی می‌خواهند اسلام را خرافی و مسلمانان را بی منطق معرفی كنند، انجام برخی اعمال كه در متن دین وجود نداشته و در بعضی مناطق عده‌ای در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتكب آن می‌شوند كه احیانا موجبات وهن شیعه و عزاداری را فراهم آورده است، چه حكمی دارد؟
جواب: لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت علیهم السلام و عاشقان مكتب حسینی از هر كاری كه موجب وهن این مراسم می‌شود بپرهیزند و به جای آن به سراغ مراسمی بروند كه عظمت اهداف حسینی را بیش از پیش آشكار می‌سازد و اگر جمعی از بزرگان فقهای پیشین (قده) در عصر و زمان خود بعضی از این كارها را به دلایلی اجازه فرموده اند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلما نظر دیگری داشتند. خداوند همۀ ما را از پیروان مكتب آن بزرگوار و جان نثاران او قرار دهد.
8 - در شهرستان ما مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا و سایر ایام به صورت تعزیه خوانی برگزار می‌شود، تا شش سال قبل كه فقط در محل ما برگزار نمی‌شد اهالی محل به محلات دیگر جهت دیدن تعزیه می‌رفتند و در آن محلات با مشكلات زیادی مواجه می‌شدند لهذا تصمیم گرفتیم این مراسم را در محل خودمان برگزار كنیم نظر شما چیست آیا در این شرایط تعزیه خوانی جایز است؟
جواب: چنانچه تعزیه خوانی مشتمل بر امر حرامی مانند دروغ یا هتك حرمت امامان بزرگوار و بزرگان دیگر و امثال اینها نباشد و مانع مجالس سخنرانی و نماز نگردد اشكالی ندارد.
9 - آیا استفاده از وسایلی كه به شكل صلیب هستند و درماه محرم الحرام در جلوی صف عزاداری حمل می‌شود جایز است؟
جواب: این علامتها تداعی صلیب را نمی‌كنند ولی عزاداری هر چه ساده‌تر باشد بهتر است.
10 - آیا پول دادن به مرثیه سرایانی كه در لابه لای اشعار و سخنان خود بعضی از مصایب بی مدرك یا ضعیف السند را نقل می‌كنند و یا با غنا می‌خوانند جایز است و آیا نقل این گونه مطالب به عزاداری ضربه نمی‌زند؟
جواب: پول را در برابر كارهای مشروع آنها بدهند و نسبت به كارهای خلاف، نهی از منكر كنند.
متن جوابیه آیة الله العظمی مكارم شیرازی به سؤالات مختلف مردم دربارۀ وظایف مسلمانان در ایام عاشورا و مراسم عزاداری حسینی علیه السلام
بدون شك عزاداری سالار شهیدان از افضل قربات و احیای خون آنان مایۀ نجات در دنیا و آخرت است.
افراد ناآگاه و بی خبر، حادثه خونین كربلا را مربوط به گذشته می‌پندارند، و از تكرار سوگواری‌ها در هر سال دچار تعجب می‌شوند، در حالی كه آگاهان آن را مربوط به یك جریان مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر می‌دانند، كه در كربلا به اوج خود رسید، و به عنوان یك الگوی جاودانه در تاریخ ماند. و آن جریان مبارزه با كفر و ظلم و بیدادگری وترجیح مرگ سرخ توام با آزادگی بر زندگی ذلت بار و ننگین است.
آنها می‌گویند چرا شما برای حادثه‌ای كه مربوط به سیزده قرن پیش است اشك می‌ریزید؟ ولی نمی‌دانند كه اشك ما اعلان جنگ ما به ظالمان و بیدادگران و زشت كاران در هر زمان است. قطره‌های اشكی كه از روی معرفت نسبت به اهداف والای حسین علیه السلام و یارانش جاری می‌شود گلوله‌های آتشینی است بر ضد تبهكاران و جنایتكاران تاریخ، و گوهرهای گرانبهایی است برای هدیه به مظلومان و ستمدیدگان و ملتهای دربند، و این است معنی «كل یوم یوم عاشورا و كل ارض ارض كربلا».
و به همین دلیل همیشه طاغوتها و دشمنان اسلام از انجام این مراسم در هراسند و می‌خواهند آن را به تعطیل بكشانند.
و درست به همین دلیل ما می‌گوییم به هر قیمت كه ممكن شود باید این مراسم حفظ گردد، حتی در بعضی از كشورها كه دشمنان اهل بیت قصد خاموش كردن این چراغ فروزان را داشتند و از ما سؤال كردند گفتیم به هیچ قیمت عقب نشینی نكنید، ولو بلغ ما بلغ، و هر چند خون خود را در این راه نثار كنید.
درست است كه این مراسم ذاتا مستحب است ولی زنده نگه داشتن آن در مواردی از اوجب واجبات است.
در اینجا لازم می‌دانم همۀ برادران و خواهران ایمانی را به چند نكته توجه دهم:
1 - باید همه بكوشند با خالصترین نیات در این مراسم شركت جسته، و قلب و روح خود را در اختیار سالار شهیدان قرار دهند، و به اهداف والای این قیام بزرگ تاریخ اسلام و بشریت بیاندیشند، و گویندگان عزیز و نویسندگان محترم اهداف مهم این قیام پربار را تشریح كرده، و سوگواران را روز به روز با آن آشناتر سازند تا مصداق كامل «عارفا بحقه.» حاصل گردد.
2 - برادران و خواهران ایمانی باید خلوص این مراسم را از اموری كه مخالف شرع اسلام و دستورهای پیشوایان بزرگ دین ست حفظ كنند و از هر كاری كه بهانه به دست دشمنان می‌دهد بپرهیزند و نیز از اعمالی مانند قمه زدن و قفل در تن كردن وامثال آن كه رهبر معظم انقلاب در بیانات پربار خود به آن اشاره نمودند اجتناب جویند.
زیرا این اعمال دست آویزی به دست دشمنان خواهد داد تا كل این مراسم عظیم و سازنده را زیر سؤال برند، قمه را باید بر سر دشمن كوبید نه بر سر دوست، قفل را باید بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، درست است كه انگیزه این افراد عشق به امام حسین علیه السلام و مكتب اوست ولی باید توجه داشت كه مقدس بودن انگیزه به تنهایی كافی نیست باید نفس عمل هم مقدس باشد، كیفیت عزاداری یا باید در نصوص اسلامی وارد شده باشد و یا مشمول عمومات و اطلاقات ادله گردد، و این گونه كارها مسلما نه منصوص است و نه مصداق عزاداری در عرف عقلا و اهل شرع، به علاوه موانعی نیز از نظر شرع در برابر آن قرار دارد، و به تعبیر دیگر نه مقتضی شمول عمومات موجود است و نه مانع مفقود.
درست است كه جمعی از بزرگان فقهای پیشین قدس الله اسرارهم اجازه بعضی از این امور را در عصر خود به دلایل خاصی داده اند ولی آنها هم اگر در عصر ما و شرایط زمان ما بودند به یقین طور دیگری فتوی می‌دادند.
3 - باید توجه داشت كه هدف اصلی قیام امام حسین علیه السلام همان گونه كه در وصیت تاریخی معروف آن حضرت آمده احیای امر به معروف و نهی از منكر بود. بر همه عاشقان مكتبش لازم است این دو فریضه الهی و قرآنی را زنده كنند و به امام و پیشوای بزرگشان اقتدا نمایند، و از طریق صحیح و حساب شده با منكرات به مبارزه برخیزند، و با گفتار و اعمال خود معروف را زنده كنند.
خداوندا همۀ ما را از پیروان راستین مكتب آن بزرگوار قرار ده، و مشمول شفاعتش در دنیا و آخرت بنما. آمین یا رب العالمین. (قم - ناصر مكارم شیرازی 73/3/26 مطابق با ششم محرم الحرام 1415)
نظر حضرت آیة الله صالحی مازندرانی پیرامون قمه زنی
باسمه العلیم
از منابع فقه چه لبیه و چه لفظیه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمه زنی فضلا از رجحان آن در مراسم عزاداری سالار شهیدان امام حسین علیه السلام مستفاد نمی‌گردد، بلكه مقتضای ادله و عناوین ثانویه حرمت و عدم جواز است لذا اجتناب از آن واجب و لازم است.
برادران ایمانی می‌دانند كه قمه را باید بر فرق قمه كشان خائن و قداره بندان جانی زد. (قم المقدسة، اسماعیل الصالحی المازندرانی محرم الحرام 1415 - خرداد 1373)
نظر حضرت آیة الله جوادی آملی پیرامون قمه زنی
چیزی كه مایه وهن اسلام و پایه هتك حرمت عزاداری است جایز نیست، انتظار می‌رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود. (4 محرم الحرام 1415 جوادی آملی)
نظر حضرت آیة الله نوری همدانی پیرامون عزاداری و قمه زنی
از آنجا كه مكتب سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله علیه السلام مكتب امر به معروف و نهی از منكر و چشمۀ جوشان ارزشهای اسلامی است و تاریخ خونبار عاشورا همیشه با آفریدن حماسه‌ها و موجها و با به حركت درآوردن احساسات و عواطف الهام بخش كلیۀ نهضت‌ها و قیامهایی كه علیه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته بوده است و همواره مجاهدین اسلام با قیامهایی علیه ظلم و ستم به جا آوردند - كه نمونۀ آن را در زمان خود دیدیم - نام حسین بر لب و اشك حسینی در چشم و هوای كربلا و عاشورا در سر داشتند تا موفق شدند كه پیروزی خون بر شمشیر را ثابت و بیان بلند حضرت رسول اكرم صلی الله علیه وآله «حسین منی و انا من حسین.» را معنا كنند و ایام محرم و عاشورا همیشه زنده كنندۀ آن خاطره و به جوش آورندۀ خونهایی است كه در دل علاقه مندان این مكتب موج می‌زند لذا لازم است مخصوصا در جهان كنونی كه دشمنان اسلام از اسلام سیلی خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته می‌بینند و در فكر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدی هستند مراسم عزاداری كار زینبی بكند یعنی با منطق اسلام توام و از هر گونه حركتی كه این دین مقدس را بی منطق قلمداد نماید منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جای اینكه قمه را بر فرق خود بكوبند در فكر آن باشند قمه را بر سر دشمنان اسلام كه اراضی آنان را اشغال و در فكر تضعیف آنان می‌باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنها را به مخاطره می‌اندازند بكوبند. خداوند توفیق بیشتر برای پیمودن این راه به همۀ مسلمانان عنایت بفرماید. (7 محرم الحرام 1415 الاحقر حسین نوری همدانی)
نظر حضرت آیة الله العظمی فاضل لنكرانی درباره قمه زنی
با توجه به گرایشی كه نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اكثر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان‌ام القرای جهان اسلام شناخته می‌شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است لازم است در رابطه با مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام به گونه‌ای عمل شود كه موجب گرایش بیشتر و علاقمندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد پیدا است در این شرایط مسئله قمه زدن نه تنها چنین نقشی ندارد و بلكه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیهی نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد لذا لازم ست شیعیان علاقمند به مكتب امام حسین علیه السلام از آن خودداری نمایند و چنانچه در این مورد نذر وجود داشته باشد نذر واجد شرایط صحت و انعقاد نیست. (محمد فاضل، 4 محرم الحرام، 1415)
نظر حضرت آیة الله مشكینی در پاسخ به سؤال از قمه زنی
بعد التسلیم و التحیة امور مذكوره فوق بنفسه در شرع اسلام مورد اشكال و بلكه بعضی از آنها ذاتا محرم است مسلمین باید از وارد كردن آنها در مراسم تعزیه حضرت حسین علیه السلام كه یكی از عبادات است جدا خودداری نمایند علاوه آن كه عزاداری آن حضرت عمل عبادی سیاسی است پس باید از مخلوط شدن كارهایی كه جنبه سیاسی آن را مخدوش ویا به عنوان خرافیت و وهن اسلام می‌بخشد اجتناب نمود گذشته از اینها اعمال فوق مورد نهی مقام معظم ولایت امر مسلمین قرار گرفته و حكم معظم له واجب الاتباع است خداوند بر ملت معتقد و هوشیار و سیاست فهم ایران توفیق تبعیت از احكام الهی و عزاداری مورد ضایت حضرت بقیة الهی عنایت فرماید. (8 محرم الحرام 1415، هجری قمری، علی مشكینی)
پی‌نوشــــــــــت:
1) اعیان الشیعه، ج 10، ص 363.