مقام معظم رهبرى
- در روستاى ما گندم بیشتر با آب چاه آبیارى مىشود، البته تا عید با آب باران آبیارى مىشود، حكم زكات ما چگونه است؟ مثلاً در 40 تن گندم چقدر باید زكات داد؟
o به نسبتى كه با آب چاه آبیارى شده، یك بیستم و به نسبتى كه با آب باران آبیارى شده یك دهم؛ بنابراین اگر نصف با آب باران آبیارى شده و نصف با آب چاه آبیارى شده باشد، زكات چهل تن گندم، سه تن گندم مىشود.
- زنى كه از تمكین شوهر خوددارى مىكند، آیا زكات فطره او از شوهرش برداشته مىشود؟
o خیر، باید شوهرش زكات فطره او را بدهد؛ مگر آنكه نانخور شخص دیگرى باشد.
- پدرى كه زكات فطره نمىدهد، تكلیف زن و فرزند او چه مىشود؟
o براى آنان تكلیفى نیست و لازم نیست فطره بدهند. (1)
آیت اللّه العظمى مكارم شیرازى
- شخصى زكات نمىدهد، آیا پسرش مىتواند بدون اینكه پدر بفهمد مقدار زكات را جدا كند و به مستحق برساند؟
o با اجازه حاكم شرع مىتواند این كار را انجام دهد.
- اگر كسى عمداً در ماه دوازدهم، مالى كه به حد نصاب رسیده است از بین ببرد؛ به طورى كه دیگر زكات از مال برداشته شود، چه حكمى در مورد این شخص جارى مىگردد؟
o احتیاط واجب آن است كه زكات را بپردازد، ولى اگر قبل از ماه دوازدهم این كار را بكند زكات به او تعلق نمىگیرد.
- پدرم هر ساله محصولات خرماى نخلستان را به 6 نفر از فرزندان مىسپارد تا پس از رسیدن محصول، آن را فروخته و خرج تحصیل، لباس و... را تأمین كنند. در مجموع محصول به حد نصاب زكات مىرسد؛ اما سهم تك تك افراد به این حد نصاب نمىرسد. ضمناً محصول را هم به صورت خرما و هم به صورت رطب فروختهایم و الآن نمىدانیم كه زكات به این محصول تعلق مىگیرد یا نه؟
o در صورتى كه قبل از تعلّق زكات به پسرانش واگذار كند، و سهم هر یك از آنان به حدّ نصاب برسد زكات دارد. در غیر این صورت زكات واجب نیست. و اگر بعد از شروع رسیدن خرما واگذار كند باید زكات آن را بپردازند.
- آیا كارگران كشاورزى كه سهمى از زراعت را به عنوان حق الزحمه مىگیرند، موظّف به دادن زكات هستند؟
o اگر گرفتن سهمى از زراعت در مقابل همه كارهاى كشاورزى باشد (آن چنانكه در میان مالك و رعیت در بلاد ما معمول است) زكات به سهم آنها تعلّق مىگیرد، به شرط اینكه سهم آنها به حدّ نصاب برسد، امّا اگر سهم را فقط در مقابل درو كردن یا مانند آن بگیرد - یعنى بعد از وقت تعلّق زكات - در این صورت چیزى بر كارگر نیست. (2)
آیت اللّه العظمى بهجت
- در مورد ملكى كه به رعیت اجاره داده مىشود، زكات زراعت آن به عهده مالك است یا رعیت؟
o در اجاره زمین، مالك زرع، زارع است نه مالك زمین، به خلاف مزارعه كه شریك هستند.
- اگر در زمین غصبى زراعتى صورت بگیرد، زكات آن بر عهده كیست؟
o چون زرع و حاصل براى زارع است، زكات هم بر عهده او است.
- در یك شركت سهامى دامدارى، اگر اعضاى هیئت مدیره، اقدام به پرداخت زكات نكنند، آیا سهامدار خود موظف به پرداخت زكات است؟
o هر سهامدارى كه مالك مال مورد تعلّق زكات است، اگر سهم او به حدّ نصاب برسد، باید زكات خودش را بدهد.
- در یك شركت تعاونى كشاورزى كه از سرمایههاى اعضاى خود، اقدام به تولید گندم كرده است، آیا پرداخت زكات باید یك جا و توسط شركت صورت بگیرد یا اینكه بر عهده هر كدام از اعضا است كه نسبت به سهم خود، اقدام به پرداخت زكات نمایند؟
o اگر اعضا به شركت اجازه دهند، توسط شركت هم مىتوان زكات آن را پرداخت؛ ولى در رسیدن به حدّ نصاب، سهم هر یك جداگانه ملاحظه مىشود نه مجموع.
- اگر قبل از اینكه گندم یا خرما دانه ببندد، آن را هدیه كنند یا بفروشند، زكات بر مالك اوّل واجب است یا خیر؟
o بر مالك اوّل واجب نیست.
- فردى كه در اموالش زكات واجب شده است، وفات مىكند. ورثهاش بدون خارج كردن زكات، در اموالش تصرّف مىكنند و در آنها معاملههایى انجام مىدهند. آیا این كار جایز است؟ آیا ذمّه آنها به زكات مشغول است؟
o آنچه را كه به ذمّه، خرید و فروش كردهاند و از آن اموال ادا كردهاند، ملكیت و تصرّف در آنها مانعى نیست و اگر زكات بر ذمه میت بوده و عین زكوى موجود نیست، مقدار زكات دین است كه از اصل مال و جمعى تركه اخراج مىشود و تصرف در تمام اموال حرام است و موجب ضمان و اگر متعلق زكات موجود است مثل سایر موارد تعلق زكات باید عمل شود.
- شخصى حدود چهارصد و پنجاه رأس گوسفند دارد كه شش ماه از سال علف صحرا مىخورند و شش ماه دیگر همراه با علوفه صحرا، علوفه دستى نیز به گوسفندان داده مىشود (مانند: یونجه خشك شده و جو). آیا به اینگونه گوسفندان زكات تعلّق مىگیرد؟
o اگر در تمام سال چرنده بودن بر آنها صدق مىكند، باید زكات بدهد.
- بعضى از اقسام انگور كه قابل كشمش شدن نمىباشد و اگر خشك شود ارزشى ندارد، - یعنى قابل استفاده نیست -، آیا زكات دارد؟
o اگر وقتى خشك مىشود، كشمش بر آن صادق نیست، زكات ندارد.
- شخصى گندمى كه به آن خمس و زكات تعلّق گرفته، كاشته است. تكلیف او نسبت به خمس و زكات محصولى كه به دست مىآورد، چیست؟
o باید از حاكم شرع اجازه بگیرد و با او مصالحه كند.
- مالكى مقدارى از زمین مزروعى خود را به صورت اجاره به دیگرى واگذار نموده و مال الاجاره از گندم تعیین شده است. اگر گندم مال الاجاره به تنهایى به حد نصاب برسد، آیا زكات دارد؟ اگر همراه با بقیه گندمها به حدّ نصاب برسد، چطور؟
o در هر صورت زكات ندارد.
- كشاورزى از كشاورز دیگر، بیشتر از حدّ نصاب، گندم قرض مىگیرد. آیا این كشاورز باید زكات گندم قرض گرفته را بدهد یا خیر؟ اگر فرد قرضدهنده، زكات آنها را داده باشد، چهطور؟
o خیر، زكات غلّات بر كسى واجب است كه در وقت تعلّق ملك او بوده است و اگر قرضدهنده ولو از مال دیگر داده دیگر لازم نیست قرض گیرنده بدهد و اگر بداند قرضدهنده مطلقاً زكات آن را نمىدهد، نمىتواند در مقدار زكات تصرّف كند.
- اگر هنگام عقد اجاره نامه بین مالك نخلستان و مستأجر، زكات بر خرماها واجب شده باشد و خرما هنوز چیده نشده باشند، پرداخت زكات آن بر عهده چه كسى است و به چه نحو باید پرداخت شود؟
o زكات آن بر عهده موجر است كه از عین آن یا قیمت آن ادا كند.
- اگر متعلّقات نهگانه زكات قبل از زمان وجوب زكات بر آنها فروخته شوند، زكات از آنها ساقط است؟
o بله، از فروشنده ساقط مىشود.
- كدام یك از موارد مشمول زكات، در صورت پرداخت زكات آن، در سالهاى بعد هم، اگر به حدّ نصاب برسند، زكات دارند؟
o موارد انعام ثلاثه (شتر، گاو، گوسفند) و نقدین (طلا و نقره).
- آیا مال التجاره هم زكات دارد؟ زكات آن واجب است یا مستحب؟ مقدار و حد نصاب آن چه قدر است؟
o با شرایطى مستحب است كه از جمله این شرایط، رسیدن به حد نصاب طلا یا نقره در تمام سال است، پس اگر مدتى از حد نصاب كمتر شود، زكات استحبابى ندارد.
- آیا وجوهات شرعى - مانند خمس و زكات - را مىتوان در مواردى مانند كمك به سیل زدگان و زلزلهزدگان مصرف كرد؟
o در زكات جایز است؛ و در خمس از سهم امامعلیهالسلام مجاز است. البته پس از استجازه از مقلَّد (مرجع تقلید).
- آیا در زكات گاو و گوسفند، مىتوان حیوان را سر برید و گوشت آن را بین چند فقیر تقسیم نمود؟
o اگر قیمت كم نشود و با تراضى با گیرندگان باشد، مانعى ندارد.
- در صورت فقر پسر، پدر مىتواند زكات را براى تحصیل فرزند در دانشگاه یا حوزه به پسر خود پرداخت نماید؟
o در این جهت با دیگران فرقى ندارد.
- شخص فقیرى به بنده بدهكار است و توانایى پرداخت بدهى خود را ندارد. آیا مىتوانم بدهى او را از زكات مالم حساب كنم و دیگر از او طلب نكنم؟
o بله، مىتوانید این كار را بكنید.
- آیا نانى كه از گندم زكات نداده، پخته شده است را مىتوان خورد؟
o اگر زكات آن را از مال دیگر بدهند، مىتوان خورد.
- آیا با مال زكوى مىتوان لباس خرید و در آن لباس نماز خواند؟
o اگر با عین پولى كه زكات آن را ندادهاند لباس بخرد تا زمانى كه از پول دیگرى زكات آن را ندادهاند، نماز خواندن در آن لباس حرام و بنابر احتیاط باطل است.
- شخصى علم اجمالى دارد كه زكات یا مظالم بر عهدهاش است. حال كه مىخواهد وجهى را به مستحقّ بدهد، به چه نیت این كار را انجام دهد؟
o به نیت امر فعلى و ما فى الذمّه.
- آیا پیرمرد كشاورزى كه تا كنون زكات نداده، مىتواند زكات همه سالهایش را یك جا حساب كند و بپردازد؟ اگر در حال حاضر قدرت بر این كار نداشته باشد چه كند؟
o بله، باید تمام آنها را بدهد؛ هر چند به تدریج باشد یا اگر ندارد، آن را وصیت كند.
- اگر فرد متوفّى بدهكار باشد و مال زكوى نیز داشته باشد، امّا اموال دیگر او به قدرى نیست كه كفاف بدهى او را بدهد، پرداخت زكات او در اولویت قرار دارد یا بدهى او؟
o چون زكات اوّلاً به عین مال تعلق مىگیرد به همین جهت اولویت لزومیه دارد. (3)
آیت اللّه العظمى سیستانى
- چون امروز سكه طلا (بهار آزادى) در معاملات استفاده نمىشود، غیر از خمس زكات هم به آن تعلق مىگیرد یا نه؟
o زكات ندارد.
- آیا دامدار مىتواند بدون اجازه شریكش زكات حیوان را بدهد؟
o اگر سهم او به حد نصاب مىرسد باید زكات سهم خود را بدهد.
- نصاب غلات براى زكات چقدر است و چه مقدار آن را باید به عنوان زكات بدهد؟
o غلات اگر از 847 كیلوگرم كمتر باشد زكات ندارد و در این مقدار و بیشتر اگر آبیارى آن با باران یا آب رودخانه بدون استفاده از پمپ و امثال آن بوده یك دهم است و اگر با استفاده از وسایل بوده یك بیستم است. (4)
آیت اللّه العظمى شاهرودى
- اگر زارعین در زمینهاى موقوفه گندم بكارند آیا زكات بر آنها واجب مىشود؟
o چنانچه زارعین را اجیر نمودند از براى كشت از قِبَل موقوفه، زكات به آن تعلّق نمىگیرد، چون كه مالك شخصى نیست و چنانچه زارعین زمین را اجاره نمودند و از براى خود كشت مىنمایند بعد از خروج مؤونه هر مقدار كه از براى آنها ماند اگر به حد نصاب بود زكات آن را باید بدهند.
- كشاورزى 10 هكتار زمین دارد كه آن را به پنج قسمت كرده و قصد دارد 2 هكتار آن را جو و گندم بكارد و در 4 قسمت دیگر محصولات دیگر، در هنگام شخم زدن زمین، تراكتور او در قسمت مربوط به جو و گندم ضربه خورده و صدمه مىبیند و به آن خسارت وارد مىشود، آیا این خسارت را مىتواند از منافع جو و گندم كسر كند یا باید آن را به پنج قسمت تقسیم كند؟
o چنانچه تدریجاً شده و در تمام این مدت خسارت وارد شده، در این صورت تقسیط بر پنج قسمت مىشود و اگر اتفاقاً مثلاً در زمین جو كه شخم مىكرد به سنگى برخورد كرده و جزئى از آن شكسته و یك دفعه خسارتى وارد شد، این جزء مصارف همان قسمتى مىشود كه خسارت در وقت شخم آن تحقق گرفته. (5)
پی‌نوشــــــــت‌ها:
1) سایت مقام معظم رهبرى، بخش استفتائات جدید.
2) سایت آیت اللَّه العظمى مكارم شیرازى، بخش استفتائات.
3) سایت آیت اللَّه العظمى بهجت، بخش سؤالها و جوابها.
4) سایت آیت اللَّه العظمى سیستانى، بخش استفتائات.
5) سایت آیت اللَّه العظمى شاهرودیم بخش استفتائات.