به انتظار و امیدی نشستهام كه بیایی بیایی و گره از كار بستهام بگشایی
دلم گرفته از این جمعههای خلوت و غمگین دلم گرفته از این لحظههای تلخ جدایی
غبار آمدنت را ندیده قطره اشكی اشارهای به ظهورت نكرده دست دعایی
بیا عصاره حیدر، بیا چكیده زهرا بیا كه بوی رسولی، بیا كه نور خدایی
شب غریبیمان میشود به یاد تو روشن تویی كه در همه شبها چراغ خانه مایی (1)
بی گمان شیعیان راستین، ائمه اطهار علیهم السلام را به عنوان الگوی زندگی در تمامی ابعاد و شئون زندگی خود برگزیده اند. یكی از اموری كه شیعه با توجه به سلوك ائمه اطهار علیهم السلام در زندگی خود بدان توجه دارد، دعاها و زیارت نامههایی است كه از ایشان به یادگار مانده است. در این نوشتار كوتاه بر آن هستیم تا به معرفی هر چند كوتاه و اجمالی برخی آثار آخرین حجت الهی در این باره بپردازیم.
دعای افتتاح
یكی از دعاهای مشهور شبهای ماه مبارك رمضان «دعای افتتاح» است. این دعای شریف به وسیله شیخ ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری، نائب خاص حضرت مهدی علیه السلام صادر شده است؛ چنان كه علامه مجلسی گفته است: «و به سند معتبر از حضرت صاحب الامر - عجل الله فرجه - منقول است كه به شیعیان نوشتند: در هر شب ماه رمضان این دعا را بخوانید كه دعای این ماه را ملائكه میشنوند و برای صاحبش استغفار میكنند...» (2)
نام این دعای شریف از جمله اول آن: «اللهم انی افتتح الثناء بحمدك...» (3) گرفته شده است. مضامین عالی خداشناسی و حمد و ثنای الهی و بر شمردن صفات خداوند - به خصوص مهربانی كامل و بی نظیر هنگام عفو و گذشت، و شدت كیفر و عقوبت هنگام حساب رسی و نقمت - و بعضی از علل تاخیر استجابت دعا و بیان مهمترین نعمتهای الهی، سرآغاز این دعای شریف است. پس درود و صلوات مخصوص بر پیامبر و آل او علیهم السلام با ذكر نام و القاب ایشان بیان میشود و آن گاه دعا برای قیام حضرت مهدی علیه السلام و اظهار اشتیاق برای برقراری دولت كریمهای كه اسلام و اهل اسلام در آن عزت یابند و نفاق و منافقان خوار و زبون گردند و اینكه ما از داعیان آن دولت باشیم كه دیگران را به طاعت الهی فرا خوانیم و به راه خداوند رهبری كنیم. پایان دعا شكوهای به درگاه خداوند است كه با فقدان پیامبر و غیبت امام و بسیاری دشمن و كمی تعداد و فتنههای شدید، فتح و گشایش از او درخواست میشود.
دعای عهد
از جمله دعاهای مشهور كه خواندن آن در دوران غیبت حضرت مهدی علیه السلام فراوان مورد سفارش قرار گرفته «دعای عهد» است. این دعای شریف مشتمل بر درود خاص از طرف خواننده دعا و نیز از سوی تمامی مردان و زنان مؤمن - در شرق و غرب جهان و خشكی و دریا، و از پدر و مادر و فرزند - به پیشگاه حضرت مهدی علیه السلام است. خواننده در این دعا عهد و پیمان و بیعت خود را با آن حضرت تجدید میكند و پایداری بر این پیمان را تا روز قیامت اظهار میدارد.
آن گاه از خداوند درخواست میكند كه اگر مرگ من فرا برسد، در حالی كه امام زمان علیه السلام ظهور نكرده باشد، پس از ظهور او مرا از قبرم برآور و به یاری آن حضرت سعادتمند كن. بعد از این درخواست، دیدار امام با عبارت ظریفی بیان میشود و دعا برای تعجیل ظهور و فرج و برپایی حكومت حقه و سامان یافتن جهان و زنده شدن حقایق دین و اهل ایمان پایان بخش این دعای شریف است.
یاد كرد این نكته شایسته است كه امام صادق علیه السلام درباره این دعا فرموده است: «من دعا الی الله اربعین صباحا بهذا العهد كان من انصار قائمنا وان مات اخرجه الله الیه من قبره واعطاه الله بكل كلمة الف حسنة ومحا عنه الف سیئة...؛ (4) هر كس با این [دعای] عهد چهل صبح به سوی خدا دعا كند، از یاوران قائم ما خواهد بود و اگر بمیرد، خداوند او را از قبرش به سوی حضرت قائم علیه السلام خارج خواهد ساخت و در مقابل هر كلمهای هزار حسنه به او میدهد و هزار گناه از او محو میكند.»
دعای فرج
دعا كنید رسد آن زمان كه یار بیاید بهار باغ جهان، زینت بهار بیاید
دعا كنید دعایی كه آفتاب درخشان به سرپرستی گلهای روزگار بیاید
زند به گرده شب زخم گام توسن عزمش چو از فراز زمان مهر شب شكار بیاید
قیامتی كند از قامتش قیام كه تو گویی معاد روشن انسان در این دیار بیاید
كتاب عشق گشائید، «وان یكاد» بخوانید دعا كنید كه آن یار غمگسار بیاید
كلمه «فرج» به معنای آسودگی از اندوه و غم و بیماری و آنچه نفوس از آن كراهت دارند، میباشد و نیز گشایش را گویند. «دعای فرج» دعایی است كه حضرت ولی عصر علیه السلام آن را به یكی از شیعیان (محمد بن احمد بن ابی اللیث) آموختند. میرزا حسین نوری در كتاب نجم الثاقب به نقل از «كنوز النجاح» تالیف شیخ طبرسی آورده است: «این دعا را حضرت صاحب الزمان علیه السلام در خواب به ابی الحسن محمد بن ابی اللیث در شهر بغداد در مقابر قریش تعلیم نموده است.
ابی الحسن از ترس كشته شدن به مقابر قریش گریخته و پناه برده بود. پس به بركت خواندن این دعا از كشته شدن نجات یافت.» (5)
دعای فرج این گونه آغاز میشود: «اللهم عظم البلاء وبرح الخفاء...» (6) .
گفتنی است دعاهای دیگری نیز به عنوان «دعای فرج» موسوم است؛ چنان كه مرحوم مجلسی در بحارالانوار، تحت عنوان «باب ادعیة الفرج» 39 دعا آورده است. (7)
دعای ندبه
یكی از دعاهای مربوط به حضرت مهدی علیه السلام دعای ندبه است. این دعا از جمله دعاهای بسیار مشهور است كه مستحب است در چهار عید - روز جمعه، عید فطر، عید قربان و عید غدیر - خوانده شود. همواره بسیاری از مؤمنان، مشتاقان و منتظران ظهور دولت حق و حكومت جهانی اسلام و ارادتمندان درگاه حضرت مهدی علیه السلام خواندن آن را شعار خود قرار میدهند و به وسیله آن در مناسبتها و فرصتهای معین، با آن یار غائب از نظر به نجوا میپردازند.
«ندبه» به معنای فراخوانی و نیز گریه و ناله است و این دعای شریف مشتمل بر استغاثه و استمداد از حضرت مهدی علیه السلام و تاسف بر غیبت و گریه از فراق آن بزرگوار است. از اینرو، به این نام شهرت یافته است.
خواندن این دعا خواص زیادی دارد. از جمله، در هر مكانی و موضعی كه با حضور قلب و اخلاص كامل خوانده شده، به مضامین عالی آن توجه شود، مورد عنایت حضرت مهدی علیه السلام قرار میگیرد. این دعای ارزشمند، با حمد و ثنای پروردگار و درود بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام آغاز میگردد. سپس حكمت برگزیده شدن انبیا و اولیا و مورد قبول خداوند بود نشان بیان شده و به مهمترین بخش زندگی هر یك از پیامبران اولواالعزم اشاره گردیده است.
همچنین تاكید میشود كه برای هر یك از آنان وصی و جانشین از سوی خداوند تعیین گردیده تا اینكه حق پایدار بماند و باطل بر اهل حق چیره نشود و كسی بر خداوند عذری نیاورد كه چرا پیامبر و فرستادهای از سوی تو نیامد، و راهنمای هشدار دهندهای نرسید تا از آیات تو پیروی كنیم؟! آن گاه به جانشینی مولای متقیان حضرت علی علیه السلام میپردازد و با بیان قسمتی از فضایل آن حضرت، سخن را به بی وفایی و شقاوتمندی دشمنان دین میكشاند كه برخلاف دستور صریح پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله آن امام مبین را به شهادت رساندند و پس از آن حضرت، هدایتگران از فرزندانش را یكی پس از دیگری شهید كردند.
سپس با سوز و گداز به استغاثه و اظهار شوق نسبت به آخرین بازمانده معصوم خاندان رسالت میپردازد و با درود مخصوص بر پیامبر و آل او، با چند درخواست مهم برای تعجیل فرج و روی كار آمدن دولت حق و از بین رفتن دولت باطل و محكم شدن پیوند با امام زمان علیه السلام دعا خاتمه مییابد.
زیارت آل یس
«زیارت آل یس» یكی از زیارتهای مشهور حضرت صاحب الامر علیه السلام است. راوی این زیارت، ابوجعفر محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری است كه همه علمای رجال و حدیث از او به بزرگی و قداست یاد كرده اند. (8) او صاحب كتابهای متعددی بوده كه ظاهرا چیزی از آنها در دست نیست و چون در اواخر دوران غیبت صغری میزیسته، مكاتباتی با حضرت مهدی علیه السلام داشته و به افتخار این توقیع نائل آمده است.
این زیارت با 23 سلام آغاز شده است: سلام اول به آل یس (عترت پاك پیامبر صلی الله علیه و آله) و سلامهای بعدی هر یك با القاب و عناوین خاص حضرت مهدی علیه السلام میباشد. سپس با اظهار و اقرار به اصول اعتقادی صحیح و گواه گرفتن امام بر آنها و تجدید عهد وفاداری نسبت به اولیای دین، زیارت به پایان میرسد.
این زیارت به تصریح برخی از علما، جامع و كامل و بهترین زیارت آن حضرت است و در همه اوقات میشود آن را خواند. سندهای این زیارت صحیح و معتبر بوده و در مجموعههای مهم حدیثی و دعا نقل گردیده است. (9)
جمع كثیری از شیعیان به خواندن این زیارت و دعای بعد از آن مداومت دارند و جلسات خاصی برای خواندن آن به طور دسته جمعی در شهرهای مختلف شیعه نشین برگزار میگردد.
زیارت ناحیه مقدسه
زیارت نامهای است كه به امام زمان علیه السلام نسبت داده شده است. مضامین بلند و نیز تایید برخی از علمای شیعه، این نسبت را تقویت میكند. (10) اگر چه برخی نیز به انتساب آن به حضرت ولی عصر علیه السلام تردید كرده، آن را از تالیفات سید مرتضی دانسته اند. (11)
و ممكن است گفته شود: اصل زیارت از حضرت مهدی علیه السلام نقل شده، اما سید مرتضی بخشهایی را به تناسب به آن افزوده است. (12)
بنابراین، انتساب قطعی آن به حضرت مهدی علیه السلام محل تامل است.
متن زیارت، خطاب به سیدالشهداء و شهدای كربلاست و در آن نام یكایك آنان، اغلب با ذكر اوصاف و خصوصیاتشان و نیز اسامی قاتلان آن شهدا آمده است. آغاز زیارت این گونه است: «السلام علیك یا اول قتیل من نسل خیر سلیل...» (13) اگر چه این زیارت در كتاب «مفاتیح الجنان» ذكر نشده، ولی این چیزی را از آن كم نكرده و همچنان مورد توجه بزرگان شیعه بوده است.
«زیارت ناحیه» عملكرد ظالمانه بنی امیه را به نحوی بازگو نموده كه تمام مردم دنیا متوجه میشوند كه چه جرم و جنایت بزرگی در كربلا نسبت به فرزندان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله واقع شده است. هیچ زیارتی، عمق فاجعه كربلا را همانند زیارت ناحیه بیان نكرده است؛ مثلا در «زیارت عاشورا» فقط اشارهای به عظمت مصائب امام حسین علیه السلام و فاجعه عاشورا شده است و همانند زیارت ناحیه نیست و در هیچ موردی مصیبت عاشورا آن گونه كه بوده، جلوه داده نشده است.
زیارت ناحیه مقدسه، همانند زیارت عاشورا برای روز عاشورا وارد شده و در غیر عاشورا نیز خوانده میشود.
***
در انتظار نشستم خدا كند كه بیاید ز تار و پود گسستم خدا كند كه بیاید
عبور ثانیهها را كه قطره قطره شمردم و دانه دانه شكستم خدا كند كه بیاید
میان این همه عاشق چنین صبور و شكسته به انتظار كه هستم؟ خدا كند كه بیاید
به شوق اینكه ببینم، سوار آمدنش را كنار جاده نشستم خدا كند كه بیاید (14)
پی نوشــــــــــــــــــــت:
1) مجید افشاری.
2) ر. ك: بحارالانوار، ج 24، ص 166.
3) التهذیب، ج 3، ص 108؛ الاقبال، ص 58.
4) بحارالانوار، ج 83، ص 284، ح 47.
5) نجم الثاقب، ص 263 - 262.
6) مصباح الكفعمی، ص 176؛ بحارالانوار، ج 99، ص 18، ح 11.
7) ر. ك: بحارالانوار، ج 95، ص 108.
8) الاحتجاج، طبرسی، ج 2، ص 492.
9) ر. ك: مستدرك الوسائل، ج 1، ص 364؛ بحارالانوار، ج 53، ص 171.
10) بحارالانوار، ج 98، ص 328.
11) همان، ص 231، ح 38.
12) ر. ك: همان.
13) بحارالانوار، ج 98، ص 269، ب 19، ح 1.
14) مهران حسن زاده.